Қазақстандық іскерлік журналистиканың қалыптасуын зерттеу
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЖУРНАЛИСТИКА ФАКУЛЬТЕТІ
БАСПАСӨЗ ЖӘНЕ ЭЛЕКТРОНДЫ БАҚ КАФЕДРАСЫ
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
тақырыбы: КӘСІПКЕРЛІК БИЗНЕСТІҢ СЫРТҚЫ ОРТАСЫНДАҒЫ ІСКЕРЛІК КОММУНИКАЦИЯЛАР
Мамандығы 7M03214 - Бизнес-коммуникация
Орындаған: ________________________________ О.А. Айдарбек
(қолы)
Ғылыми жетекші: _______________ _________ О.У. Оралбаев
(атағы) (қолы)
Қорғауға жіберілді: Хаттама №13 03 мамыр 2023ж.
Кафедра меңгерушісі,
с.ғ.д.,профессор _______________________________ Г.С. Сұлтанбаева (қолы және мөрі)
Нормобақылау ________________________________ Ғ.Т. Майкотова
(қолы) ф.ғ.к., доцент
Алматы, 2023 ж.
РЕФЕРАТ
Магистрлік диссертация жұмыcының тaқыpыбы: Кәсіпкерлік бизнестің сыртқы ортасындағы іскерлік коммуникациялар
Магистрлік диссертация көлeмi: - бет
Магистрлік диссертация жұмыcындa пaйдaлaнылғaн әдeбиeттep caны: -
Диссертациялық жұмыcтың құpылымы: Диссертациялық жұмыc кipicпeдeн, нeгiзгi бөлiмнeн, қopытындыдaн тұpaды. Жұмыcтың бipiншi бөлімінде іскерлік коммуникацияларды жүйелі зерттеудің теориялық негіздері қарастырылды. Екінші тарауда жалпы іскери журналистиканың дамуы және теориялық мәселелері айшықталады.
Диссертациялық жұмыcтың ныcaны: Іскерлік коммуникация туралы жазылған зерттеулер мен іскерлік журналистика тақырыбынан Қазақстандық журнал, газеттің мақалалары жұмыстың негізгі зерттеу нысаны ретінде қарастырылды.
Зерттеудің тәсілдік негіздері. Ғылыми жұмыста әлемдегі және еліміздегі іскерлік тақырыпта жазатын және хабар тарататын газеттер, журналдар, ақпараттық сайттар, агенттіктер, телевизия және радио хабарларға шолу жасалып, баға беру, теориялық талдау, салыстырмалы талдау, жинақтау, қорыту әдістері қолданылды.
Диссертациялық жұмыcтың мaқcaты мeн мiндeттepi: Зерттеу жұмысының мақсаты - Қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы іскерлік журналистиканың орнын анықтау, саралау, сараптау. Бүгінгі іскерлік БАҚ жұмысына көңіл бөліп, олардың аудиториясы, сапасы, материалдар деңгейі, берілу деңгейін зерттеу. Ньюсономика терминін ашып, түсіндіру. Бұл ұғымның Қазақстандық бұқаралық ақпарат саласына қаншалықты қатысы бар екенін зерттеп, көрсету.
Диссертациялық жұмыcтың дepeккөздepi: Іскерлік коммуникация туралы ғылыми еңбектер, оқу құралдары. Іскерлік тақырыпта жазылған мақала, ақпарттар.
Жұмыc нәтижeлiлiгi: Іскерлік журналистиканың қалыптасу және даму тарихын толыққанды талдаудан өткізу, сондай-ақ бүгінгі Қазақстандық іскерлік журналистиканың үлгісін сараптау.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...--
1. ІСКЕРЛІК КОММУНИКАЦИЯЛАРДЫ ЖҮЙЕЛІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Іскерлік коммуникациялардың мәні, маңызы және рөлі ... ... ... ... ... ... ... ..- -
1.2 Коммуникациялық процестің құрамдас бөліктері және функционалдық сипаттамалары ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...--
1.3 Іскерлік қарым-қатынасты ұйымдастыру мен оның негізгі ерекшеліктері ...
2. БИЗНЕС - НЬЮСОНОМИКА - БАҚ: ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ІСКЕРЛІК КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАР МЕН ӨЗАРА ӘРЕКЕТТЕСУЛЕР
2.1 Іскерлік журналистиканың кәсіби жанр ретінде дамуы және шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...--
2.2 Қазақстандық медиа нарықтағы бизнес-журналистиканың қалыптасуы, даму бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...--
2.3 БАҚ-тағы жаңалықтар трансформациясы: Қазақстандық бизнес-журналистика моделі және сандық жаңалықтардың бәсекеге қабілеттілігі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...--
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... --
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...--
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Журналистика - көптеген ғасырлардан бері халықтың көзі, құлағы һәм тілі болып келеді. Оның қоғам мен адамзат алдында атқарар қызметі толастаған емес және ол уақытпен бірге жаңарып, дамып, жаңа сипат алып келеді. Журналистиканың ғылым ретіндегі статусы болмағынымен, оның тамыры тереңінен жайылған. Қазіргі таңда осы саланың сан мыңдаған тармағы жан-жаққа шашырай тарап, халыққа ақпарат ұсынуға көмектесіп келеді.
Осы журналистиканың маңызды бір саласы - іскерлік журналистика (ағылшынша business journalism) болып табылады. Oл қаржыға, бизнеске, iскерлікке, биржаға, халықаралық бағамдарға, танымал банктердiң жағдайын қадағалауға, жалпы cаудаға, ақшаға қатысты кез келген мәcелелер төңірегінде мәліметтер жинақтап, халыққа ұсынатын журналистикадағы кәсіби cала.
Іскерлік журналистика өкілдері ұсынған мәліметтер мен ақпараттар билік басындағыларға және бизнес өкілдеріне жоспар құруға, жалпы аймақтық немесе халықаралық жағдайларды бағамдауға мүмкіндік береді. Іскерлік журналистика өз кезегінде журналистиканың екінші бір бағыты сары басылымдарға қарсы шығады. Іскерлік журналистиканың өкілдері бизнестегі жаңа өзгерістермен халықты таныстыра отырып, осы тақырып аясында болып жатқан түрлі оқиғалар мен жағдайларға баға беруге тырысады. Іскерлік журналистика бизнестің дамуына үлкен септігін тигізетін журналистиканың бірден-бір саласы.
Зерттеу жұмысында Батыс пен Еуропа елдерінде құлаш жайып, дамыған бұл сала Қазақстанда қалай дамып жатыр?! Беталысы қандай?! деген сұрақтарға жауап ізделінеді.
Оған қоса қазіргі таңда дәстүрлі журналистикадан медиа журналистикаға ауысып бара жатқанымыз жасырын емес. Күн сайын ақпарат тарату аясы кеңейіп, азаматтық журналистикаға жол салынды. Газеттер мен журналдар ғана емес, сайттар мен ақпараттық порталдар да экономикалық тұрғыда пайда әкеле бастады. Бұл мәселе журналистикаға батыстық зерттеуші Кен Доктордың зерттеуімен ньюсэкономика деген жаңа ұғым боп енді.
Сондықтан осы зерттеу жұмысымызды іскерлік журналистика және ньюсономикаға арнадық.
Диссертациялық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Іскерлік журналистика Қазақстанның БАҚ саласына енді-енді еніп келеді. Оның маңызы, ерекшелігі, әлемдік журналистика тарихындағы алар орны әлі дұрыс зерттеле қойған жоқ. Сонымен қатар, қазақ журналистикасы, оның ішінде қазақ тілінде іскерлік тақырыптарда ақпарат тарататын, жалпы қазақстандық іскерлік БАҚ-тың дамуын, болашағын зерттеу де үлкен маңызға ие.
Осы тақырыпқа орай, дәстүрлі медианың қарыштап басқан қадамын қадағалап, журналистикаға енген тың өзгерістер мен тәжірибелер негізінде зерттеу диссертациялық жұмыстың өзектілігі болып табылады.
Диссертациялық жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Зерттеу жұмысының мақсаты - Қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы іскерлік журналистиканың орнын анықтау, саралау, сараптау. Бүгінгі іскерлік БАҚ жұмысына көңіл бөліп, олардың аудиториясы, сапасы, материалдар деңгейі, берілу деңгейін зерттеу. Ньюсономика терминін ашып, түсіндіру. Бұл ұғымның Қазақстандық бұқаралық ақпарат саласына қаншалықты қатысы бар екенін зерттеп, көрсету. Соған байланысты төмендегі міндеттерді алға қойдық:
· Іскерлік журналистиканың тарихы мен бүгінгісіне сараптама жасау;
· Қазақстандық іскерлік журналистиканың қалыптасуын зерттеу;
· Іскерлік журналистиканың Қазақстан БАҚ-да алатын орнын анықтау;
· Дәстүрлі медиадан сандық медиаға көшу: артықшылығы мен кемшілігін көрсету;
· Елдегі басылымдар мен ақпараттық сайттардың ақпарат тарату үрдісін зерделеу;
· Ньюсономика ұғымының Қазақстан БАҚ-да қаншалықты орын алып жатқанына баға беру.
Диссертацияның зерттелу деңгейі. Зерттеу жұмысын жазу барысында Ш. Нургожинаның Деловая журналистика Казахстана, А.Жакипованың Экономикалық және iскерлiк журналистика: компаниялардың, қаржы нарықтарының және жалпы экономиканың қызметтерiн жариялау кітаптары; Вырковский Андрей Владимировичтің Сравнительный анализ моделей деловых журналов США и России(на примере журналов Форчун, Форбс, Бизнес уик,Эксперт, Деньги, Смарт Мани), В.М.Амиров, А.А. Белоусовтың Деловая журналистика: социальный компонент в бизнес-публикации, В.А. Сергачевтың Деловая пресса региона: состояние и преспективы развития атты диссертациялық еңбектері және т.б. пайдаланылды.
Сондай-ақ әлемдік және отандық бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы іскерлік журналистикаға қатысты өзге де ғалымдардың еңбектері мен баспасөздегі материалдары қолданылды.
Диссертацияның ғылыми жаңалығы.
· Іскерлік журналистиканың тарихы, функциясы, типологиясы қазіргі
ғылыми көзқарас тұрғысынан сарапқа салынды;
· Іскерлік тақырыпта жазылған баспасөз материалдары бір жүйеге түсіріліп, жан-жақты талданды;
· Іскерлік журналистиканың кәсіби жанр ретінде дамуына ғылыми тұрғыда баға берілді;
· Ұлттық радиожурналистикадағы дәстүр сабақтастығының сипаты кеңінен талданды;
· Дәстүрлі медиадан сандық медиаға көшу: жетістіктер мен кемшіліктерге талдау жасалды;
· Қазақстандық БАҚ-тағы ньюсономика ұғымы зерттелді;
Диссертацияның теориялық және методологиялық негізі. Берілген тақырыптарды зерттеу барысында теориялық және практикалық жұмысты бір арнаға тоғыстырып қарадық. Іскерлік журналистиканың тарихын және ньюсономика ұғымын зерттей отырып, басылымдармен(газет - журналдар), телевизия және радио бағдарламалармен де таныстық. Практикалық тұрғыда зерттелген ақпараттарды зерттеушілер еңбегімен, мұрағат материалдарымен толықтыра отырып, теория жүзінде пайдаландық.
Жұмыстың теориялық және тәжірибелік маңызы. Магистрлік диссертацияның ғылыми тұжырымдарын журналистика факультетінің бизнес-коммуникация мамандығы бойынша білім алатын студенттер мен өндірістегі кәсіби мамандар үшін пайдалануға болады.
Ғылыми жұмыстың негізгі зерттеу нысаны. Зерттеу жұмысының нысаны ретінде іскерлік журналистика тақырыбынан Қазақстандық 35 журнал, 20-дан астам газеттің мақалалары қаралып, сарапталды.
Зерттеудің тәсілдік негіздері. Ғылыми жұмыста әлемдегі және еліміздегі іскерлік тақырыпта жазатын және хабар тарататын газеттер, журналдар, ақпараттық сайттар, агенттіктер, телевизия және радио хабарларға шолу жасалып, баға беру, теориялық талдау, салыстырмалы талдау, жинақтау, қорыту әдістері қолданылды.
Диссертацияның құрылымы. Зерттеу жұмысы әдеттегідей мазмұнынан басталады. Тақырыптың ауқымдылығына байланысты зерттеу жұмысымызды Іскерлік коммуникацияларды жүйелі зерттеудің теориялық негіздері және Бизнес - Ньюсономика - БАҚ: қазіргі Қазақстандағы іскерлік коммуникациялық байланыстар мен өзара әрекеттесулер деп үлкен екі тарауға бөлдік. Ол тараулардың өзі мазмұнына қарай үш тараушаларға бөлінеді. Сондай-ақ зерттеу жұмысында пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен сілтемелер көрсеткіші беріледі.
1 тарау. Іскерлік коммуникацияларды жүйелі зерттеудің теориялық негіздері
1.1. Іскерлік коммуникациялардың мәні, маңызы және рөлі
Коммуникация түсінігі әртүрлі білім салаларындағы көптеген мамандармен қарастырылған және қарастырылуда, оның ішінде бұл термин менеджмент пен маркетингтегі ұйымдастырушылық мәселелері туралы әдебиеттерде кең таралған, бірақ оны түсіндіруде нақтылық жоқ. ХХ ғасырдың 60-шы жылдарының басында Ф.Дэн мен С. Ларсон тек шетелдік философиялық және әлеуметтанулық әдебиеттерде "байланыс" сөзінің 130 анықтамасын тапқан. Олардың пікірінше, барлық анықтамалар коммуникацияны өзара әрекет ету процесі ретінде қарастырады немесе коммуникация ретінде адамдар бір-біріне әсер ететін барлық процестерді атайды[1].
Коммуникация сөзінің латын тілінен тікелей аудармасы: адамдармен. Орыс тілінде бірнеше туыстас сөздер бар, мысалы, коммуна және коммунальный, олардың негізгі мағынасы - адамдар қауымы. Ағылшын тілінен аударғанда коммуникация жай ғана: сөйлеу немесе жазу арқылы беру, бірақ бұл жағдайда коммуникацияның вербалды емес түрлері ескерілмейді.
Зерттелетін тұжырымдаманы түсіндірудің кеңдігі ғалымдардың еңбектерімен расталады[2.11]. "Коммуникация" ұғымының біржақты түсіндірмесі жоқ, өйткені ол көп қырлы, жалпыланған түрде, мысалы, материалдық және рухани әлемнің кез-келген объектілерінің байланысы ретінде әмбебап, кең мағынаны қамтиды; техникада бұл байланыс жолдары, бір жердің екіншісімен байланысы, ақпаратты және басқа да материалдық және идеалды объектілерді бір жерден екінші жерге жеткізу құралдары; биологияда бұл жануарларда, құстарда, жәндіктерде байланысудың сигналдық тәсілдері; әлеуметтануда-адамзат қоғамында пайда болатын сан алуан байланыстар мен қатынастар. Мысалы, Ч.Кули мынадай анықтама береді: "адами қатынастардың болуы мен дамуы қамтамасыз етілетін механизм, оның ішінде барлық ақыл-ой белгілері, оларды кеңістікте беру және уақыт бойынша сақтау құралдары"[3 .379].
Психологияда байланыс екі немесе одан да көп адамдардың өзара танымдық немесе аффективті - бағалайтын (эмоционалды-бағаланатын) табиғаты арасындағы ақпарат алмасудан тұратын өзара әрекеттесу ретінде анықталады. Іскерлік қарым-қатынастың ерекшелігі, іскери қарым-қатынастағы әріптес әрқашан субъект үшін маңызы бар адам ретінде әрекет етеді, адамдармен қарым-қатынас бизнес мәселелерінде жақсы өзара түсіністікпен ерекшеленеді[4]. Іскерлік қарым-қатынастың басты міндеті - жемісті ынтымақтастық. Прагматикалық Дж. Рокфеллер іскерлік қарым-қатынастың маңыздылығын жақсы біледі: адамдармен қарым-қатынас жасау - бұл қант немесе кофе сияқты ақша үшін сатып алынған тауар. Мен осы дүниедегі кезкелген басқа тауарларға қарағанда бұл дағдыға көбірек ақша төлеуге дайынмын . Бірақ қарым-қатынаста болу деген нені білдіреді? Бұл адамдармен өзара қарым-қатынас жасау үшін, оларда қарым-қатынас психологиясын білуді білдіреді деген түсінікті түсіну. Байланыс барысында адамдар бір-бірін қабылдайды, ақпарат алмасады және өзара әрекеттеседі.
Іскерлік қарым-қатынастың кез келген түрін зерттей отырып, біз оның жалпы заңдылықтарын кездестіреміз. Өзара әрекеттесу мен даму арасындағы байланыстың диаграммасын көрсетейік. Бұл схеманың негізгі элементтері: өзара әсер ету жүйесі және тұлға. Адамның идеалы - бұл адам қандай және ол не істейді, т. ол бола алатын нәрсенің бейнесі. Бұл үлгіде бейнеленген, оның дамуының ынталандырушысы және реттеушісі болатын ең жақсы тенденциялар. Өзара әсер ету жүйесі саналы тұлғаның дамуына ықпал етеді.
Іскерлік қарым-қатынас процесінде тұлғааралық қарым-қатынас заңдылықтарының әрекет ету ерекшелігі зерттеледі, нақты заңдылықтар ашылады. Іскерлік қарым-қатынас еңбек қызметі жағдайында өндірістік және өндірістік емес қатынастарды реттеуді көздейді.
Іскерлік қарым-қатынаста қарым-қатынас субъектілерінің өзара дамуы жүзеге асады. Мұндай процестің мәні оған қатысушы адамның санасы мен белсенділігінің дәрежесінде өз көрінісін табады. Іскерлік коммуникацияның мақсаты - ынтымақтастықты дамыту. Іскерлік қарым-қатынас ойлау мен мінез-құлық техникасын дамытудың шарты болып табылады, оны иеленушілерге дұрыс қорытындыға келуге көмектеседі.
Үйлестіру мен өзара әсерге тәуелділік әдетте қарым-қатынас туралы айтқан кезде айтылғаннан әлдеқайда кең. Егер тиімді процедуралар мен әдістер болмаса, біз өркениет жемісін көре алмас едік.
Іскерлік қарым-қатынасқа қатысушылардың мінез-құлқы тазалық пен тектілікке толы болуы керек. Іскерлік қарым-қатынастың дамуы оның субъектілерінің жетілдірілуінен, олардың жаны мен жүрегінің артықшылығынан, ішкі сұлулығы мен жоғары адамгершілік дәрежесінен тұрады. Қарым-қатынаста дәлелдеуді, баспасөзден, радиодан, теледидардан және басқа да көздерден алынған ақпаратқа дұрыс және жан-жақты түсініктеме беруді, қажетті фактілер мен оқиғаларды іріктеуді және жалпылауды, әңгімелесушіні қызықтыратын өзіндік ақпаратты құру мен тұжырымдауды қолдану маңызды. . Іскерлік қарым-қатынаста ақыл-ойдың, бағдарламалардың, жобалардың, ұстанымдардың бәсекесі жүзеге асады.
Білім, оның кеңдігі мен тереңдігі, дүниетанымы, эрудициясы ойлаудың икемділігі мен дербестігін қамтамасыз етеді. Іскерлік қарым-қатынас ақыл-ой әрекетін ұйымдастыруды анықтайды, оған қатысушыларды белгілі бір мәселе бойынша ой елегінен өткізуге мәжбүр етеді, олардың көзқарастары мен көзқарастарын қалыптастырады, өндірістік қызметтегі орны мен мақсатын анықтайды. Өзара ықпал ету жүйесі іскерлік қарым-қатынас субъектілерін өзара байланысты әрекеттердің жиынтығын орындауға ынталандырады, нәтижесінде қоғамға қажетті тауарлар мен қызметтер өндіріледі. Соның нәтижесінде еңбек ұжымындағы оң ынтымақтастық пен үйлестіру механизмі дамып, жетілдірілуде.
Іскерлік қарым-қатынаста қатысушылар, олардың пікірінше, оларға ең үлкен пайда әкелетін әрекеттерді жасайды (яғни, пайда минус осы әрекеттерге байланысты кез келген ықтимал шығындар немесе шығындар). Іскерлік қарым-қатынаста өзара әрекеттесуіне байланысты әркім тұжырымдалған ережелерге сәйкес жеке мүдделерін сақтай отырып әрекет етеді. Даму деңгейі жоғары адамдар басқаларға көмектесуден үлкен қанағаттану сезімін сезінеді. Өкінішке орай, қызметкерлеріне зиян келтіруден қанағат алатындар көп емес шығар. Дегенмен, дамыған тұлға мүлдем бейтаныс адамдардың әрекеттерін дұрыс болжауға қабілетті. Бұл басқа адамдардың мінез-құлқына әсер еткіңіз келетін жағдайларда пайдалы.
Іскерлік қарым-қатынасқа қатысушылар өз мүдделері үшін әрекет ете отырып, қарсыластарына таңдау мүмкіндігін жасайды. Өзара әсер ету - бұл олардың бір-бірімен өзара әрекеттесуінен туындайтын пайданың өзгеруіне үздіксіз өзара бейімделу процесі. Бұл әрекеттер басқа адамдарға ұсынылатын мүмкіндіктермен байланысты салыстырмалы шығындар мен пайдаларды өзгертеді. Шығындар мен пайданың өзгеруі қатысушыларды басқалардың әрекеттеріне көбірек сәйкес келетіндей мінез-құлқын өзгертуге ынталандыруы мүмкін. Бұл іскерлік қарым-қатынасқа қатысушылардың өзара әрекеттесуінің негізгі механизмі, олардың қажеттіліктерін қолда бар құралдарды пайдалана отырып қанағаттандыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Осылайша, жеке және жеке емес мүдделер мен қажеттіліктердің өзара әрекеттесуінде іскерлік қарым-қатынаста ұтымды таңдау жасалады.
Бұрын қол жетімді нұсқалардың күтілетін оң және теріс жақтарын өлшеп, адам өз қателерінен сабақ алады, сондықтан оларды қайталамауға тырысады. Адамдар өз мүдделерін көздей отырып, қоғамда қабылданған нормалар мен ережелерді сақтағанымен, бір-бірінің мінез-құлқына бейімделеді. Бұл іскерлік қарым-қатынасқа қатысушылардың жеке және қоғамдық мүдделерін біріктіреді. Осы өзара әрекеттестіктерді реттейтін ережелердің маңызды бөлігі кімге тиесілі екенін ажырататын мүліктік құқықтар болып табылады. Меншік құқығы және басқа да ережелер мен нормалар түптеп келгенде іскерлік қарым-қатынас субъектілерінің өз мүдделеріне жету жолында қандай таңдау жасайтынын нақты анықтайды. Өндірістік мәселелерді талқылауға және шешуге қатысу формальды болса, онда басқарушының жеке басының әлеуметтік қасиеттері емес, субъект-орындаушының қасиеттері басым болады, т.б. адамның ақылға қонымды табиғи мәні. Бұл жағдайда іскерлік қарым-қатынас ережелері оның субъектілерінің ішкі мәні емес, тек сыртқы талап болып табылады.
Іскерлік қарым-қатынас төмендегідей функциялар атқарады: инструменталды (басқарудың əлеуметтік механизмі); интегративті (іскерлік серіктестерді байланыстыру); өзіндік презентация (жеке потенциалын көрсете алу); трансляциялық (іс-əрекеттің нақты тəсілдерін бере алу); əлеуметтік бақылау (мінез-құлық пен ісəрекеттерін шектеу); əлеуметтену (іскерлік қарым-қатынастың мəденитеі тəсілдерін жетілдіру); экспрессивті (эмоционалды əрекеттесу).
Іскерлік қарым-қатынас өте тиімді болуы үшін барлық компоненттерді, соның ішінде коммуникативті құзырлықты жете білу міндетті. Коммуникативті құзырлық деп қоршаған адамдармен, топтармен, аудиториямен өзара қарым-қатынас жасай алу, келіссөз жүргізе алу тəсілдері мен білім жинағы. Коммуникативті құзырлық білімі деп коммуникация функцияларын, коммуникация үрдісі ерекшеліктерін, үн қату, серіктестердің психологиялық типтері жəне əлеуметтік ролдерін, презентация жасай алу тəсілдерін, коммуникацияның вербалды немесе вербалды емес құралдарын айтамыз. Іскерлік қарым-ұатынас практикалық пəн болып есептеледі, дегенмен, əлеуметтану, психология, антропология, менеджмент теориялары мен пайымдауларын оқып үйрену жəне қолдану практикалық тəсілдерді түсіну мен ұғынуды тереңдетеді.
Іскерлік қарым-қатынас ғылыми сараптама мен теориялық зерттеулер пəні ретінде сан түрлі концептуалды əдістері арқылы ерекшеленіп пəнаралық байланысқа ие болады. Сондықтан іскерлік қарым-қатынас əлеуметтік, психологиялық, мəдениетаралық, лингвистикалық, лингвомəдениетаралық тұрғыдан қарастырылады.
Іскерлік коммуникация іскерлік байланыс саласына қызмет ететіндіктен оған қойылатын талаптар өте қатаң, əсіресе, ең алдымен сөйлеу сапасы (дұрыстығы, дəлділігі, нақтылығы) жəне этикалық нормаларды қатаң сақтау. Көп жағдайда байланыс жəне коммуникация терминдері ортақ мағынада синоним ретінде қолданылады. Дегенмен, зерттеуші ғалымдардың пайымдауынша коммуникация дегеніміз ақпарат беру үрдісі орын алатын байланыс. Сондықтан ақпаратты қабылдаушы нысан тек адам ғана емес, сондай-ақ машина, жануар болуы мүмкін. Ал байланыс деп байланыс субъектері тең дəрежелі серіктестердің өзара қарым-қатынасына негізделген екі жақты үрдісті атаймыз.
Байланыс коммуникативті (ақпарат жеткізу) қызметінен басқа да қызметтер атқарады, мəселен, регулятивті (мінезқұлықты реттеу қызметі), перцептивті (қарым-қатынасқа түсушілердің бір-бірін қабылдау қызметі), суггестивті (сендіру қызметі). Сондықтан байланыс жəне коммуникация терминдерін синоним ретінде қолданған дұрыс, тұлғааралық байланыста коммуникация дайын түрде мүлдем кездеспейді, ақпарат жеткізу негізінен қоғамда екі жақты үрдіс, яғни, сөйлеу əрекеті.
Іскерлік келіссөздерді тиімді жүргізу, іскерлік құжаттарды дұрыс жəне сауатты құрастыру қазіргі таңда менеджерлердің, барлық деңгейдегі басшылардың, референттердің, хатшылардың, қоғамдық қызметкерлердің, қоғамдық мекемелер көшбасшыларының кəсіби мəдениетінің ажырамас бөлігі болып отыр. Басқару қызметінің барлық салаларында дерлік жоғары нəтижеге жету үшін нақты білім, ақпарат қажет жəне коммуникация ережелері, оны жүргізу формалары мен тəсілдерін меңгеру қажеттілік болып отыр.
Іскерлік қарым-қатынастың өзі белгілі мақсаттарға бағытталған. Яғни, іскерлік қарымқатынасты ұйымдастыру, коммуникация стратегиялары мен тактикаларын таңдау, іскерлік қарым-қатынаста тілдік құралдарды қолдану нақты бір мəселені шешуде тиімді нəтижеге жетуге бағытталады.
Іскерлік этикет кәсіпкердің, кәсіпкердің кәсіптік мінез-құлқының моральдық жағынан маңызды бөлігі болып табылады. Оны білу қажетті кәсіби сапа болып табылады және ол үнемі жетілдірілуге тиіс. Отандық іскер адамдар үшін сәтсіздікке ұшыраған мәмілелердің шамамен 70% ресейлік бизнесмендер іскерлік қарым-қатынас ережелерін білмейді және мінез-құлық мәдениетіне ие болмағандықтан жүзеге аспады. Бұл көрсеткіш халықаралық тәжірибемен расталады. 1936 жылдан бері Дэйл Карнеги былай деп жазды: Адамның қаржы істеріндегі табысының 15 пайызы оның кәсіби біліміне, ал 85 пайызы - адамдармен қарым-қатынас жасау қабілетіне байланысты.
Ерекше мінез-құлық түрлерінде киінген этикеттің ережелері екі жақтың бірлігін көрсетеді: моральдық-этикалық және эстетикалық. Бірінші жағы - адамгершілік норманың көрінісі: алдын-алу, құрметтеу, қорғау және т.б. Екінші жағы - эстетикалық - мінез-құлық нысандарының сұлулығы, рақымы туралы куәландырады.
Іскерлік этикет - іскерлік қарым-қатынастарда сәттілікке ықпал ететін ең дұрыс мінез-құлық ережелері мен нысандарын таңдаудың ұзақ нәтижесі.
Кәсіпкерді білу керек мінез-құлық ережелері қандай? Ең алдымен, бизнестің этикеті адамның адамға терең құрметпен қарайтын мінез-құлық мәдениетінің ережелерін нақты сақтауды қамтитынын еске түсіру керек. Бұл адамның әлеуметтік рөлі өзін-өзі қолдауға болмайды және бизнес-серіктеске гипноздық әсер етпеуі керек. Мәдени-кәсіпкер министрді де, министрдің қарапайым техникалық қызметкерін, компанияның президенті, компанияны да, кеңсе тазалағышын да тең дәрежеде құрметтейді. барлық шынайы құрмет көрсету. Бұл шынайы құрмет кәсіпкердің табиғатының ажырамас бөлігі болуы керек.
Іскерлік қарым-қатынас этикасының принциптері - қоғамның адамгершілік санасында қалыптасқан моральдық талаптардың жалпыланған көрінісі, ол іскерлік қатынастарда қатысушылардың қажетті әрекетін көрсетеді.
Көптеген ғалымдардың пікірі бойынша қазіргі заманғы бизнес этикасы үш негізгі қағидаға негізделуі керек:
- әртүрлі нысандардағы материалдық құндылықтарды құру бастапқыда маңызды процесс ретінде қарастырылады;
- түрлі әлеуметтік маңызы бар мақсаттарға қол жеткізу нәтижесінде пайда мен басқа да кірістер саналады;
- бизнес әлемінде туындайтын проблемаларды шешудегі басымдық өндіріс емес, тұлғааралық қарым-қатынастың мүдделеріне аударылуы керек.
Американдық әлеуметтанушы Л. Хосмера жұмысында бизнестің мінезқұлықтың қазіргі заманғы этикалық қағидалары ғасырлар бойы теория мен тәжірибе арқылы тексеруден өткен әлемдік философиялық ойдың аксиомаларына негізделген. Ондай қағида және он аксиома бар.
1. Сіздің компанияңыздың ұзақ мерзімді мүдделерінде болмайтын нәрсені жасамаңыз.
2. Бұл процесте және теледидарда бүкіл елге мақтануға болатын шыншыл, ашық және шыншыл екендігін айта алмайтын нәрсе жасаңыз.
3. Ешқашан жақсы емес нәрсені істемеңіз, ол локтің сезімін қалыптастыруға ықпал етпейді, өйткені біз бәріміз бір ортақ мақсатқа ұмтыламыз.
4. Заңды бұзатын ештеңе жасамаңыз, өйткені заңда қоғамның ең төмен моральдық нормалары көрсетілген.
5. Өзіңіз тұратын қоғамға зиян келтіргеннен гөрі жақсы болмайтын нәрсені жасамаңыз.
6. Ешқашан өзіңізге ұқсас жағдайға тап болған басқа адамдарға ұсыныс жасауды қаламаңыз.
7. Өзгелердің белгіленген құқықтарына нұқсан келтіретін ештеңе жасамаңыз.
8. Әрқашан заңның, нарықтың талаптарын және толық шығындарды есепке алу аясында пайда табу үшін барынша әрекет жасаңыз. Осы шарттарға сәйкес максималды пайда алу үшін өндірістің ең жоғары тиімділігі көрсетіледі.
9. Біздің қоғамымыздағы әлсіздерге зиян келтіретін ештеңе жасамаңыз.
10. Өзгелердің өзін-өзі дамыту мен өзін-өзі жүзеге асыру құқығына кедергі келтіретін ешқашан ештеңе жасамаңыз.
Бұл қағидалар әртүрлі іскерлік мәдениеттерде белгілі бір дәрежеде бар және әділ деп танылады.
Іскерлік қарым-қатынас - бұл бірлескен қызметтің қажеттіліктеріне негізделген және ақпарат алмасуды, өзара әрекеттесудің бірыңғай стратегиясын әзірлеуді, басқа тұлғаны қабылдауды және түсінуді қамтитын адамдар арасындағы байланыстарды орнату мен дамытудың күрделі көп қырлы үдерісі.
Іскерлік қарым-қатынас - бұл өзара әрекеттесу және өзара әрекеттесу процесі, оның қызметі, ақпарат пен тәжірибе ортақ. Іскерлік қарым-қатынас коммуникациядан кең мағынада ерекшеленеді, себебі оның процесі оны шешуді талап ететін мақсат пен нақты міндеттерді белгілейді. Іскерлік қарым-қатынаста серіктеспен қарым-қатынасты тоқтату мүмкін емес.
Іскери қарым-қатынасты бөлуге болады тікелей (тікелей байланыс) және жанама (серіктестер арасында кеңістіктік - уақытша қашықтық бар).
Іскерлік қарым-қатынастың екі түрі бар: ауызша және ауызша емес.
Ауызша сөйлесу ауызша емес, сөздер арқылы жүзеге асырылады - ақпарат постурмен, қимылмен, бет-әлпетпен, көзқараспен және т.б.
Іскерлік қарым-қатынас келесі негізгі формаларда жүзеге асырылады: іскерлік әңгіме, іскерлік келіссөздер, келіспеушіліктер, пікірталастар, келіспеушіліктер, іскерлік кездесулер, сөйлеу, сөйлесу, іскерлік хат.
Іскерлік әңгіме - белгілі бір мәселелер немесе проблемалар бойынша ақпарат алмасу немесе ақпарат алмасу. Ол келіссөздерден бұрын немесе келіссөз процесінің бір бөлігі бола алады.
Іскерлік келіссөздер - мүдделі тараптар арасындағы қарым-қатынас процесінде үйлестірілген шешім қабылдаудың негізгі құралы. Олар әрдайым нақты мақсатқа ие және келісімдер, мәмілелер, келісімшарттар жасауға бағытталған.
Дау - пікірлердің қайшылығы, кез-келген мәселе бойынша келіспеушілік, әр тарап өз көзқарасын қорғайтын күрес. Талқылау дау, пікірталас, пікірталас және т.б. түрінде жүзеге асырылады.
Іскерлік кездесу - мамандар тобының проблемаларын ашық ұжымдық талқылау тәсілі. Жалпыға ортақ сөйлеу - сөйлеу және шешендік қағидалар мен қағидаларға сәйкес әртүрлі деңгейдегі ақпараттың бір спикеріне кең аудиторияға ауысу.
Іскер қатынасхаттар - Әртүрлі құжаттардың (хаттар, хабарландырулар, сұраулар, растаулар, хабарландырулар, хабарламалар және т.б.) жалпылама атауы.
Әлеуметтік-философиялық тұрғыда іскерлік қарым-қатынас әдебі қоғамның қоғамдық-экономикалық құрылысымен, оның әлеуметтік ұйымдарының құрылымымен және қоғамдық сананың үстем түрімен айқындалады. Әлеуметтік өмірдің ұжымдық көріністерге, мифологиялық сана мен тұлғаралық қатынастарға негізделген дәстүрлі қоғамда (Э. Дюркгейм бойынша механикалық ынтымақтастық қоғамында) іскерлік қарым-қатынастың негізгі механизмі болып салт-жора, дәстүр, әдет-ғұрып саналады. Оларға іскерлік қарым-қатынас әдебін нормалары, құндылықтары мен стандарттары сәйкес келеді.
Қоғамның бұл түрінде нарықтық қатынас дамыған қоғамда пайда болатын, іскерлік қарым-қатынастың әдептілік нормасы мен адамгершілікті өмір туралы жалпы ұғымдар арасындағы алшақты әлі жоқ. Адамгершіліктің жалпы нормалары бұл жерде іскерлік қарым-қатынас нормалары болып та табылады. Көп жағдайда олар бір-бірінен бөлінбейді және іскерлік өмір жеке өмірмен қарсы қойылмайтындығы сияқты бұл нормалар да бір-біріне қарсы қойылмайды. Бірақ, дәстүрлі қоғам шеңберінде жеке және шоғырланған мүдделер пайда болған кезде адамгершіліктің жалпы нормалары әлі де басты роль атқаруды жалғастырады.
Соқыр сенім мен жалпы жатсыну болмаған жағдайда істің өзің жақсы орындау адамгершілік борыш ретінде қарастырылады және тұлғаның өзін танытудының негізгі тәсілі қызметін атқарады. Дәстүрлі қоғамның адамы әлі жағымпаздық психологияға дағдыланған жоқ және өзінің бастығына жағынамын деп әуре болмайды, өйткені, әдептілік құндылықтары бұл жерде өзіндік мәні бар маңызға ие.
Әдептілік, абырой, намыс, еркіндік, жауапкершілік сияқты түсініктер адамның өмір сүруі үшін өмірлік маңызы бар мағынаға ие және абстракты емес, нақты өмірлік мазмұнмен толықтырылған. Бұл құндылықтарды дәлелдеу үшін адамдар өз өмірін жиі құрбан еткен. Қарым-қатынастың мұндай түрінің пафосы ретінде Мартин Лютердің Сонда тұрмын және басқадай істей алмаймын деген сөздері қызмет етеді. Іскерлік қарымқатынастың мұндай түрін Ежелгі Үндіден ұшыратамыз. Адамның бар мінез- құлқы мен қарым-қатынасы, сондай-ақ іскерлік шеңберіндегі әрекеті мұнда жоғары (діни) құндылықтарға бағынышты.
Мәдениеттілік пен бизнес, тиістілік пен нақтылық арасындағы қайшылықтар бүгінгі күнде іскерлік қарым-қатынаста әртүрлі деңгейде ащы көрініс беріп отыр. Мәселен, ұйым мен әлеуметтік орта арасында ұйымның өз ішінде. Осы қайшылықтар тұрғысынан басқарушылар арасында, кәсіпкерлер, сондай-ақ, іскер адамдар арасында екі негізгі бағыт бар.
1. Өздерін прагматиктер қатарына қосатындардың пайымдауынша, іскерлік қарым-қатынас пен жалпы алғанда бизнес мәдениеттіліктің қажеті жоқ. Бизнес иесінің қол астында жалданып істеп жүрген корпорация басшының жалғыз міндеті - қандай да болсын оңай жолдармен пайданы мейілінше молайту, мүмкіндігінше көп ақша жасау заңдар мен әдептілік дәстүрлерінің үлгісі болып табылатын қоғам нормаларына барынша бейімделу.
Іскерлік макиавеллизм деп атауға болатын бұл бағыттан мәдениеттілік нормалары мен әдептің тілі іскерлік қарым-қатынастағы бөгет ретінде қарастырылады. Мұнда адамгершілік туралы, әдептілік мұраттары, парыз және әлеуметтік міндеттер туралы әңгімелерді мұраттар, парыз және әлеуметтік міндеттер туралы әңгімелерді айналып өтуге тырысады, өйткені нәтижеде артық, іске қатысы жоқ, адамгершілік және әлеуметтік жауапкершілікке қатысты мәселелер пайда болады.
Бизнесмендердің, кәсіпорын жетекшілерінің, ең құрғанда, әдепсіздік мінезқұлқы заң бұзушылық болып табылады. Сондай-ақ, әдепсіздік мінез-құлық ретінде өз өнімінің ақауын жою мақсатында ешқандай әрекет қолданбаған, соның салдарынан халық үшін қауіп әкелетін мінез-құлқын айтуға болады. Сондықтан, іскерлік қарым-қатынас ұғымына кәсіпорын басшыларының өзі шығаратын өнімдерінің сапасының қамын ойлау, халыққа зиян келтірмеу жауапкершілігі кіреді.
Әрине, іскерлік қарым-қатынас мәдениеті кәсіпорын басшыларының әлеуметтік жауапкершіліктеріне ғана қатысты емес. Ол істі жүргізудің мақсаттары мен қаражаттарына қатысты мәселелердің кең ауқымын қамтиды. Осыған байланысты айта кететін жәйт, іскер прагматизм кейде өздерінің мақсаттарына жету жолында пара беру, параға сатып алу және т.б. таза емес қаражаттарды пайдаланады. Бірақ бұдан басқа іскерлік қарым-қатынастың мақсатының өзі де әдепсіздік мінез-құлық түрінде болуы мүмкін. Мұндай жағдайда қарым-қатынас болып қарастырады, оның заңға қарсы болғандығынан емес, қарым-қатынас мақсаттарының адамгершілік құндылықтарына ұғым болғандығынан.
2. Іскерлік қарым-қатынаста әдептілік нормаларын сақтау бизнесмендердің қоғам алдындағы және өзінің алдындағы жауапкершілігіне көзқарасынан ғана маңызды болып саналмайды, сонымен қатар өндіріс тиімділігі үшін қажет. Мұндай жағдайда әдептілік мінез-құлықтың қажетті адамгершілік императиві ретінде ғана саналмайды, сонымен қатар іскерлік байланыстарды нығайтуға және іскерлік қарым-қатынастарды жақсартуға көмектесетін құрал ретінде де қарастырылады.
Бұл тәсіл мәдениетті және тиімді болып табылады. Себебі, кәсіпорын қоғам компоненті, өз бойында әдептілік нормаларын бекіте отырып, ол онымен бірге оларды әлеуметтік ортада таралуына көмектеседі. Ал, қоғамдағы жағдай неғұрлым қолайлы болса, бизнес үшін де соғұрлым қолайлы жағдай туады. Сонымен бірге, әдепсіздік мінез-құлық пен қарым-қатынас ерте ме, кеш пе кәсіпорын үшін де, әлеуметтік орта үшін де тікелей экономикалық шығын болмаған күнде де әлеуметтік және адамгершілік шығындарға әкеп соқтырады.
Ісерлік қарым-қатынас әдебін оның әралуан көріністерінен қарастыру керек: кәсіпорындар арасындағы; бір кәсіпорын ішінде - басшы мен қол астындағылар арасында; қол астындағы жұмысшы арасында; бірдей дәрежедегі адамдар арасындағы қатынастардан. Іскерлік қарымқатынастардың сол немесе басқа да түрінің екі жақтары арасында өзіндік ерекшелігі бар. Мұндағы мақсат-іскерлік қатынастың оның әр түріне сәйкес болып қана қоймай, сонымен бірге адамдардың мінезі адамгершілік принциптеріне қайшы келмейтін принциптерін келтіру. Сонымен бірге олар іскерлік қарым-қатынасқа адамдардың әрекетін үйлестіру құралы қызметін атқаруы тиіс.
Адамның қарым-қатынасының жалпы адамгершілік принципі Сенің еркіңнің максимасы әрқашан жалпы заңдар принципінің күшіне ие бола алуы керек деген И.Канттың императивінде бар.
Осылайша іскерлік қатынас негізінде үйлесімділік, ал мүмкін болған жағдайда мүдделерді үндестіру болуы керек. Әрине, егер саналы ақталған мақсатты үшін және әдептік құралдармен жүзеге асырылса. Сондықтан, іскерлік қарым-қатынас үнемі оған кіруі себебін ақтайтын, әдептік рефлексиямен тексеріп отыру керек. Сонымен, әдептік, дұрыс таңдау еркіндігін беріп отыр, бірақ сонымен бірге шешім қабылдаудың түрлерін көбейтеді, іскер адамдарды олардың қарым-қатынасында аяқ басқан сайын күтіп тұратын дилеммалар жиынтығын тудырады.
Сонымен, іскерлік қарым-қатынастағы келісім және оның басқа түрлері жасаған кезде әдетте, прп беруге, жарамсақтануға, сыйлықтарға, алаяқтыққа, заң бұзушылыққа және т.б. әдептік нормативтер негізінде тыйым салынады. Кейбір фирмалар этика жөніндегі тұрақты комитет немесе жұмысшы тобы құрады. Енді біреулері әдеп жөніндегі адвокат деп аталатын, бизнес әдіс саласындағы маман жалдайды. Оның міндеті әдептік тақырып бойынша сондай-ақ іскерлік қатынас әдебі жөнінде пікір туғызады Қазақстанда, өкінішке орай, іскерлік қатынас әдебіне, жалпы алғанда бизнес әдебіне әзірге тиісті назар аударылып отырған жоқ.
Бизнеске сәйкес, халықаралық деңгейде есте ұстайтын жәйт, үйренген мамандардың пікірінше, бүкіл әлемде қолданылатын әдепті нормативтерді жасаумен шұғылданатын уақыт жетті және шешім табылмаған ірі әдептік проблемалар туындаған кезде күдікті нарықта кез-келген субъектіні кетіруді қамтамасыз ету керек.
Іскерлік қарым-қатынас мәдениетінің нормалары мен стандарттарын көтеру мақсаты көптеген елдерде бүгінгі күнде маңызды міндеттердің бірі болып отыр. Бұл өткені проблема болып тұр. Сондықтан мекемелер, фирмалар, барлық деңгейдегі жетекшілер ме кәсіпкерлер бар күшін іскерлік қатынастағы әдептілікті жоғарылатуға жұмсау керек, ол үшін әртүрлі тәсілдер мен амалдарды қолданып, сондай-ақ, іскерлік қатынас әдебін үйрену қажет.
1.2. Коммуникациялық процестің құрамдас бөліктері және функционалдық сипаттамалары
Іс жүзінде іскерлік коммуникация күрделі процесс екені анық,
оны түсіну үшін, ең алдымен, коммуникация процесінің негізгі кезеңдері және қол жетукізу шарттары туралы тиімділігі, әртүрлі ұғымдары, өзара тәуелділігін білу керек. Осы мақсаттарға жету үшін модельдеу әдістері қолданылады. Коммуникациялар моделі құрамдас элементтері мен функционалдық сипаттамаларын қамтитын, сызба түрінде берілген коммуникация процесі. Модель мазмұны модельді жасаған ғалымның қабылдаған тұжырымдамасына, оның қызмет саласының қажеттіліктеріне байланысты. Модельдерді әзірлеудің практикалық маңызы қандай? Ең алдымен, бұл қазір болып жатқан коммуникациялық процестерді түсіну және осыған байланысты тиісті шешімдер мен әрекеттерді әзірлеу.
Қарым-қатынастың коммуникативті жағы немесе қарым-қатынас сөзінің тар мағынасында - қарым-қатынас жасайтын жеке тұлғалар арасындағы ақпарат алмасудан тұрады. Интерактивті жағы - бұл қарым-қатынас жасайтын адамдар арасындағы өзара әрекеттесуді ұйымдастыру, яғни.тек білім, идеялармен ғана емес, іс-әрекеттермен де алмасу. Қарым-қатынастың перцептивті жағы қарым-қатынастағы серіктестердің бір-бірін қабылдауы мен тануы және осы негізде өзара түсіністік орнату процесін білдіреді. Әрине, бұл терминдердің барлығы өте шартты. Кейде басқалары аз-көп ұқсас мағынада қолданылады. Мысалы, қарым-қатынаста үш функция бөлінеді: ақпараттық-коммуникативті, реттеуші-коммуникативті, аффективті-коммуникативті.
Міндет-осы тараптардың немесе функциялардың әрқайсысының мазмұнын талдау, соның ішінде әр тараптың немесе функциясының құрамын эксперименттік деңгейде мұқият саралау. Әрине, шын мәнінде, бұл тараптардың әрқайсысы қалған екеуінен оқшауланбайды және оларды тек талдау үшін, әсіресе, эксперименттік зерттеу жүйесін құру үшін бөлуге болады.
Мұнда көрсетілген қарым-қатынастың барлық жақтары шағын топтарда, яғни адамдар арасындағы тікелей байланыс жағдайында анықталады. Адамдардың бір-біріне әсер ету құралдары мен тетіктері және олардың бірлескен жаппай іс-әрекеттері жағдайында арнайы талдаудың мәні болуы керек, әсіресе, үлкен топтар мен жаппай қозғалыстардың психологиясын зерттеу кезінде.
Қарым-қатынас процесінде өзара түсіністіктің негізгі тетіктері идентификация, эмпатия және рефлексия болып табылады. "Идентификация" термині әлеуметтік психологияда бірнеше мағынаға ие. Қарым-қатынас мәселесінде идентификация - бұл оның ойлары мен идеяларын білу және түсіну үшін қарым-қатынас серіктесіне ұқсаудың ақыл-ой процесі.
Эмпатия дегеніміз-ойша өзін басқа адамға теңестіру процесі, бірақ белгілі адамның тәжірибесі мен сезімдерін "түсіну" мақсатында. Мұнда "түсіну "сөзі метафоралық мағынада қолданылады - эмпатия аффективті "түсіну" болып табылады. Анықтамалардан көрініп тұрғандай, идентификация және эмпатия мазмұны жағынан өте жақын және көбінесе психологиялық әдебиеттерде "эмпатия" термині кеңейтілген түсіндірмеге ие - оған қарым-қатынас серіктесінің сезімдері мен ойларын түсіну процестері кіреді. Сонымен қатар, эмпатия процесі туралы айтқанда, серіктестің жеке басына деген оң көзқарасты есте ұстау керек. Бұл дегеніміз: адамның жеке басын тұтастықта қабылдау; өзінің эмоционалды бейтараптығы, ол туралы бағалау пікірлердің болмауы.
Бір - бірін түсіну проблемасындағы Рефлексия-бұл жеке тұлғаның қарым-қатынас серіктесі қалай қабылдайтынын және түсінетінін түсінуі. Қарым-қатынасқа қатысушылардың өзара көрінісі барысында "рефлексия" қарым-қатынас субъектілерінің мінез-құлық стратегиясын қалыптастыруға және олардың бір-бірінің ішкі әлемінің ерекшеліктерін түсінуін түзетуге ықпал ететін кері байланыс түрі.
Қарым-қатынасты түсінудің тағы бір механизмі - тұлғааралық аттракция. Аттракция - бұл адамның қабылдаушыға деген тартымдылығын қалыптастыру процесі, оның нәтижесі тұлғааралық қатынастарды қалыптастыру болып табылады. Қазіргі уақытта аттракция процесінің кеңейтілген түсіндірмесі бір-біріне, олардың тұлғааралық қатынастарына (оң да, теріс те) эмоционалды-бағалау компонентінің басымдылығымен әлеуметтік көзқарастың бір түрі ретінде эмоционалды-бағалау идеяларын қалыптастыруда14.
Қарым-қатынастың қарастырылған функцияларын жіктеу, әрине, бір-бірін жоққа шығармайды, басқа нұсқаларды ұсынуға болады. Сонымен бірге, олар қарым-қатынасты көп өлшемді құбылыс ретінде зерттеу керек екенін көрсетеді.
Қарым-қатынастың коммуникативті жағы қарым-қатынас, білім, идеялар, пікірлер, сезімдерді жеткізу және қабылдау бойынша серіктестер арасында өзара ақпарат алмасудан тұрады.
Нақты қарым-қатынаста адамдар бір-бірін әрі қарай бірлесіп әрекет ету үшін тани алады, немесе керісінше, бірлескен қызметке қатысатын адамдар бір-бірімен танысады.
Бұған коммуникациялық процестің барлық қатысушыларының жағдайды жалпы түсінуінің жоғары дәрежесі ілесуі керек.
Коммуникациялық процесс - адамдар арасындағы ақпарат алмасу, оның мақсаты берілетін және алынатын ақпаратты түсінуді қамтамасыз ету болып табылады.
Байланыстың негізгі функциялары:
1.ақпараттық - мәліметтерді беру
2.интерактивті-адамдар арасындағы өзара әрекеттесуді ұйымдастыру
3.перцептивті - байланыс серіктестерінің бір-бірін қабылдауы
4.экспрессивті - эмоционалды тәжірибенің табиғатын қоздыру немесе өзгерту.
Байланыс процесін жүзеге асыру үшін төрт негізгі элемент қажет:
1.ақпаратты жіберуші
2.хабарлама - нақты ақпарат
3.арна - ақпарат беру құралы
4.ақпарат алушы.
Байланыс процесі бес кезеңге бөлінеді:
I КЕЗЕҢ - ақпарат алмасудың басталуы, онда жіберуші нені жеткізгісі келетінін және қандай жауап алу керектігін нақты көрсетуі керек.
II КЕЗЕҢ - идеяны сөздерге, символдарға, хабарламаға аудару.
Ақпаратты берудің әртүрлі арналары, сөйлеу, ым-ишара, мимика, жазбаша материалдар, электрондық байланыс құралдары таңдалады және қолданылады.
III КЕЗЕҢ - таңдалған байланыс арналарын пайдалану арқылы ақпаратты беру.
IV КЕЗЕҢ - ақпарат алушы таңбаларды өз ойларына аударады.
V кезең-кері байланыс-алушының алынған ақпаратқа жауабы,
байланыс процесінің барлық кезеңдерінде берілетін ақпараттың мағынасын бұрмалайтын кедергілер болуы мүмкін.
Байланыстағы ақпарат тек бір серіктестен екіншісіне берілмейді (бұл жағдайда ақпарат беруші адам коммуникатор деп аталады, ал бұл ақпаратты алушы - реципиент).
Коммуникация
Коммуникатор Реципиент
Кері байланыс
Кері байланыс - бұл рецепиенттің коммуникатордың мінез-құлқына реакциясы бар ақпарат.
Кері байланыстың мақсаты - қарым-қатынас серіктесіне оның іс-әрекеттері қалай қабылданатынын, басқа адамдарда қандай сезімдер тудыратынын түсінуге көмектесу.
Байланыстың сәтті екендігіне көз жеткізу үшін кері байланыс болуы керек - адамдар сізді қалай түсінгені туралы ақпарат.
Қарым-қатынаста кері байланысты пайдалану мүмкіндігі коммуникация процесіне кіретін маңызды сәттердің бірі болып табылады.
Кері байланыстың астарында әңгімелесуші қарым-қатынас процесінде өзінің мінез-құлқын түзету үшін пайдаланатын қарым-қатынастағы серіктесі туралы ақпарат алу әдістері мен тәсілдері түсіндіріледі.
Кері байланыс коммуникация әрекеттерін саналы түрде қадағалауды, серіктесті бақылауды және оның реакцияларын бағалауды, кейіннен өз мінез-құлқына сәйкес өзгеруді қамтиды.
Кері байланыс өзін сырттан көре білуді және серіктес өзін қарым-қатынаста қалай қабылдайтынын дұрыс бағалауды қамтиды.
Кері байланыс механизмі серіктестің өз реакцияларын өз іс-әрекеттерімен бағалауға және қорытынды жасауға қабілеттілігін қамтиды.
Байланыс процесінде оның қатысушылары арасында ақпарат алмасу вербалды, вербалды емес деңгейде де жүзеге асырылады.
Вербальды байланыс, адамның сөйлеуін, табиғи дыбыстық тілді белгі жүйесі ретінде қолданады.
Сөйлеу қарым-қатынастың ең әмбебап құралы болып табылады, өйткені сөйлеу арқылы ақпарат беру кезінде хабарламаның мағынасы аз жоғалады, сонымен қатар бірлескен іс-әрекетке қатысушылардың бір-біріне әсері жүзеге асырылады.
Вербальды емес қарым-қатынасқа адамның сыртқы келбеті мен экспрессивті қимылдары-ым-ишара, бет-әлпеті, жүріс-тұрысы жатады.
Олар көбінесе адамның эмоционалды реакциясын болжайтын айна болып табылады, біз оны қарым-қатынас процесінде "оқимыз", басқалардың не болып жатқанын қалай қабылдайтынын түсінуге тырысамыз.
Мұнда визуалды қарым-қатынас кезіндегі көзбен байланыс сияқты адами вербалды емес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЖУРНАЛИСТИКА ФАКУЛЬТЕТІ
БАСПАСӨЗ ЖӘНЕ ЭЛЕКТРОНДЫ БАҚ КАФЕДРАСЫ
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
тақырыбы: КӘСІПКЕРЛІК БИЗНЕСТІҢ СЫРТҚЫ ОРТАСЫНДАҒЫ ІСКЕРЛІК КОММУНИКАЦИЯЛАР
Мамандығы 7M03214 - Бизнес-коммуникация
Орындаған: ________________________________ О.А. Айдарбек
(қолы)
Ғылыми жетекші: _______________ _________ О.У. Оралбаев
(атағы) (қолы)
Қорғауға жіберілді: Хаттама №13 03 мамыр 2023ж.
Кафедра меңгерушісі,
с.ғ.д.,профессор _______________________________ Г.С. Сұлтанбаева (қолы және мөрі)
Нормобақылау ________________________________ Ғ.Т. Майкотова
(қолы) ф.ғ.к., доцент
Алматы, 2023 ж.
РЕФЕРАТ
Магистрлік диссертация жұмыcының тaқыpыбы: Кәсіпкерлік бизнестің сыртқы ортасындағы іскерлік коммуникациялар
Магистрлік диссертация көлeмi: - бет
Магистрлік диссертация жұмыcындa пaйдaлaнылғaн әдeбиeттep caны: -
Диссертациялық жұмыcтың құpылымы: Диссертациялық жұмыc кipicпeдeн, нeгiзгi бөлiмнeн, қopытындыдaн тұpaды. Жұмыcтың бipiншi бөлімінде іскерлік коммуникацияларды жүйелі зерттеудің теориялық негіздері қарастырылды. Екінші тарауда жалпы іскери журналистиканың дамуы және теориялық мәселелері айшықталады.
Диссертациялық жұмыcтың ныcaны: Іскерлік коммуникация туралы жазылған зерттеулер мен іскерлік журналистика тақырыбынан Қазақстандық журнал, газеттің мақалалары жұмыстың негізгі зерттеу нысаны ретінде қарастырылды.
Зерттеудің тәсілдік негіздері. Ғылыми жұмыста әлемдегі және еліміздегі іскерлік тақырыпта жазатын және хабар тарататын газеттер, журналдар, ақпараттық сайттар, агенттіктер, телевизия және радио хабарларға шолу жасалып, баға беру, теориялық талдау, салыстырмалы талдау, жинақтау, қорыту әдістері қолданылды.
Диссертациялық жұмыcтың мaқcaты мeн мiндeттepi: Зерттеу жұмысының мақсаты - Қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы іскерлік журналистиканың орнын анықтау, саралау, сараптау. Бүгінгі іскерлік БАҚ жұмысына көңіл бөліп, олардың аудиториясы, сапасы, материалдар деңгейі, берілу деңгейін зерттеу. Ньюсономика терминін ашып, түсіндіру. Бұл ұғымның Қазақстандық бұқаралық ақпарат саласына қаншалықты қатысы бар екенін зерттеп, көрсету.
Диссертациялық жұмыcтың дepeккөздepi: Іскерлік коммуникация туралы ғылыми еңбектер, оқу құралдары. Іскерлік тақырыпта жазылған мақала, ақпарттар.
Жұмыc нәтижeлiлiгi: Іскерлік журналистиканың қалыптасу және даму тарихын толыққанды талдаудан өткізу, сондай-ақ бүгінгі Қазақстандық іскерлік журналистиканың үлгісін сараптау.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...--
1. ІСКЕРЛІК КОММУНИКАЦИЯЛАРДЫ ЖҮЙЕЛІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Іскерлік коммуникациялардың мәні, маңызы және рөлі ... ... ... ... ... ... ... ..- -
1.2 Коммуникациялық процестің құрамдас бөліктері және функционалдық сипаттамалары ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...--
1.3 Іскерлік қарым-қатынасты ұйымдастыру мен оның негізгі ерекшеліктері ...
2. БИЗНЕС - НЬЮСОНОМИКА - БАҚ: ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ІСКЕРЛІК КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАР МЕН ӨЗАРА ӘРЕКЕТТЕСУЛЕР
2.1 Іскерлік журналистиканың кәсіби жанр ретінде дамуы және шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...--
2.2 Қазақстандық медиа нарықтағы бизнес-журналистиканың қалыптасуы, даму бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...--
2.3 БАҚ-тағы жаңалықтар трансформациясы: Қазақстандық бизнес-журналистика моделі және сандық жаңалықтардың бәсекеге қабілеттілігі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...--
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... --
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...--
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Журналистика - көптеген ғасырлардан бері халықтың көзі, құлағы һәм тілі болып келеді. Оның қоғам мен адамзат алдында атқарар қызметі толастаған емес және ол уақытпен бірге жаңарып, дамып, жаңа сипат алып келеді. Журналистиканың ғылым ретіндегі статусы болмағынымен, оның тамыры тереңінен жайылған. Қазіргі таңда осы саланың сан мыңдаған тармағы жан-жаққа шашырай тарап, халыққа ақпарат ұсынуға көмектесіп келеді.
Осы журналистиканың маңызды бір саласы - іскерлік журналистика (ағылшынша business journalism) болып табылады. Oл қаржыға, бизнеске, iскерлікке, биржаға, халықаралық бағамдарға, танымал банктердiң жағдайын қадағалауға, жалпы cаудаға, ақшаға қатысты кез келген мәcелелер төңірегінде мәліметтер жинақтап, халыққа ұсынатын журналистикадағы кәсіби cала.
Іскерлік журналистика өкілдері ұсынған мәліметтер мен ақпараттар билік басындағыларға және бизнес өкілдеріне жоспар құруға, жалпы аймақтық немесе халықаралық жағдайларды бағамдауға мүмкіндік береді. Іскерлік журналистика өз кезегінде журналистиканың екінші бір бағыты сары басылымдарға қарсы шығады. Іскерлік журналистиканың өкілдері бизнестегі жаңа өзгерістермен халықты таныстыра отырып, осы тақырып аясында болып жатқан түрлі оқиғалар мен жағдайларға баға беруге тырысады. Іскерлік журналистика бизнестің дамуына үлкен септігін тигізетін журналистиканың бірден-бір саласы.
Зерттеу жұмысында Батыс пен Еуропа елдерінде құлаш жайып, дамыған бұл сала Қазақстанда қалай дамып жатыр?! Беталысы қандай?! деген сұрақтарға жауап ізделінеді.
Оған қоса қазіргі таңда дәстүрлі журналистикадан медиа журналистикаға ауысып бара жатқанымыз жасырын емес. Күн сайын ақпарат тарату аясы кеңейіп, азаматтық журналистикаға жол салынды. Газеттер мен журналдар ғана емес, сайттар мен ақпараттық порталдар да экономикалық тұрғыда пайда әкеле бастады. Бұл мәселе журналистикаға батыстық зерттеуші Кен Доктордың зерттеуімен ньюсэкономика деген жаңа ұғым боп енді.
Сондықтан осы зерттеу жұмысымызды іскерлік журналистика және ньюсономикаға арнадық.
Диссертациялық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Іскерлік журналистика Қазақстанның БАҚ саласына енді-енді еніп келеді. Оның маңызы, ерекшелігі, әлемдік журналистика тарихындағы алар орны әлі дұрыс зерттеле қойған жоқ. Сонымен қатар, қазақ журналистикасы, оның ішінде қазақ тілінде іскерлік тақырыптарда ақпарат тарататын, жалпы қазақстандық іскерлік БАҚ-тың дамуын, болашағын зерттеу де үлкен маңызға ие.
Осы тақырыпқа орай, дәстүрлі медианың қарыштап басқан қадамын қадағалап, журналистикаға енген тың өзгерістер мен тәжірибелер негізінде зерттеу диссертациялық жұмыстың өзектілігі болып табылады.
Диссертациялық жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Зерттеу жұмысының мақсаты - Қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы іскерлік журналистиканың орнын анықтау, саралау, сараптау. Бүгінгі іскерлік БАҚ жұмысына көңіл бөліп, олардың аудиториясы, сапасы, материалдар деңгейі, берілу деңгейін зерттеу. Ньюсономика терминін ашып, түсіндіру. Бұл ұғымның Қазақстандық бұқаралық ақпарат саласына қаншалықты қатысы бар екенін зерттеп, көрсету. Соған байланысты төмендегі міндеттерді алға қойдық:
· Іскерлік журналистиканың тарихы мен бүгінгісіне сараптама жасау;
· Қазақстандық іскерлік журналистиканың қалыптасуын зерттеу;
· Іскерлік журналистиканың Қазақстан БАҚ-да алатын орнын анықтау;
· Дәстүрлі медиадан сандық медиаға көшу: артықшылығы мен кемшілігін көрсету;
· Елдегі басылымдар мен ақпараттық сайттардың ақпарат тарату үрдісін зерделеу;
· Ньюсономика ұғымының Қазақстан БАҚ-да қаншалықты орын алып жатқанына баға беру.
Диссертацияның зерттелу деңгейі. Зерттеу жұмысын жазу барысында Ш. Нургожинаның Деловая журналистика Казахстана, А.Жакипованың Экономикалық және iскерлiк журналистика: компаниялардың, қаржы нарықтарының және жалпы экономиканың қызметтерiн жариялау кітаптары; Вырковский Андрей Владимировичтің Сравнительный анализ моделей деловых журналов США и России(на примере журналов Форчун, Форбс, Бизнес уик,Эксперт, Деньги, Смарт Мани), В.М.Амиров, А.А. Белоусовтың Деловая журналистика: социальный компонент в бизнес-публикации, В.А. Сергачевтың Деловая пресса региона: состояние и преспективы развития атты диссертациялық еңбектері және т.б. пайдаланылды.
Сондай-ақ әлемдік және отандық бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы іскерлік журналистикаға қатысты өзге де ғалымдардың еңбектері мен баспасөздегі материалдары қолданылды.
Диссертацияның ғылыми жаңалығы.
· Іскерлік журналистиканың тарихы, функциясы, типологиясы қазіргі
ғылыми көзқарас тұрғысынан сарапқа салынды;
· Іскерлік тақырыпта жазылған баспасөз материалдары бір жүйеге түсіріліп, жан-жақты талданды;
· Іскерлік журналистиканың кәсіби жанр ретінде дамуына ғылыми тұрғыда баға берілді;
· Ұлттық радиожурналистикадағы дәстүр сабақтастығының сипаты кеңінен талданды;
· Дәстүрлі медиадан сандық медиаға көшу: жетістіктер мен кемшіліктерге талдау жасалды;
· Қазақстандық БАҚ-тағы ньюсономика ұғымы зерттелді;
Диссертацияның теориялық және методологиялық негізі. Берілген тақырыптарды зерттеу барысында теориялық және практикалық жұмысты бір арнаға тоғыстырып қарадық. Іскерлік журналистиканың тарихын және ньюсономика ұғымын зерттей отырып, басылымдармен(газет - журналдар), телевизия және радио бағдарламалармен де таныстық. Практикалық тұрғыда зерттелген ақпараттарды зерттеушілер еңбегімен, мұрағат материалдарымен толықтыра отырып, теория жүзінде пайдаландық.
Жұмыстың теориялық және тәжірибелік маңызы. Магистрлік диссертацияның ғылыми тұжырымдарын журналистика факультетінің бизнес-коммуникация мамандығы бойынша білім алатын студенттер мен өндірістегі кәсіби мамандар үшін пайдалануға болады.
Ғылыми жұмыстың негізгі зерттеу нысаны. Зерттеу жұмысының нысаны ретінде іскерлік журналистика тақырыбынан Қазақстандық 35 журнал, 20-дан астам газеттің мақалалары қаралып, сарапталды.
Зерттеудің тәсілдік негіздері. Ғылыми жұмыста әлемдегі және еліміздегі іскерлік тақырыпта жазатын және хабар тарататын газеттер, журналдар, ақпараттық сайттар, агенттіктер, телевизия және радио хабарларға шолу жасалып, баға беру, теориялық талдау, салыстырмалы талдау, жинақтау, қорыту әдістері қолданылды.
Диссертацияның құрылымы. Зерттеу жұмысы әдеттегідей мазмұнынан басталады. Тақырыптың ауқымдылығына байланысты зерттеу жұмысымызды Іскерлік коммуникацияларды жүйелі зерттеудің теориялық негіздері және Бизнес - Ньюсономика - БАҚ: қазіргі Қазақстандағы іскерлік коммуникациялық байланыстар мен өзара әрекеттесулер деп үлкен екі тарауға бөлдік. Ол тараулардың өзі мазмұнына қарай үш тараушаларға бөлінеді. Сондай-ақ зерттеу жұмысында пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен сілтемелер көрсеткіші беріледі.
1 тарау. Іскерлік коммуникацияларды жүйелі зерттеудің теориялық негіздері
1.1. Іскерлік коммуникациялардың мәні, маңызы және рөлі
Коммуникация түсінігі әртүрлі білім салаларындағы көптеген мамандармен қарастырылған және қарастырылуда, оның ішінде бұл термин менеджмент пен маркетингтегі ұйымдастырушылық мәселелері туралы әдебиеттерде кең таралған, бірақ оны түсіндіруде нақтылық жоқ. ХХ ғасырдың 60-шы жылдарының басында Ф.Дэн мен С. Ларсон тек шетелдік философиялық және әлеуметтанулық әдебиеттерде "байланыс" сөзінің 130 анықтамасын тапқан. Олардың пікірінше, барлық анықтамалар коммуникацияны өзара әрекет ету процесі ретінде қарастырады немесе коммуникация ретінде адамдар бір-біріне әсер ететін барлық процестерді атайды[1].
Коммуникация сөзінің латын тілінен тікелей аудармасы: адамдармен. Орыс тілінде бірнеше туыстас сөздер бар, мысалы, коммуна және коммунальный, олардың негізгі мағынасы - адамдар қауымы. Ағылшын тілінен аударғанда коммуникация жай ғана: сөйлеу немесе жазу арқылы беру, бірақ бұл жағдайда коммуникацияның вербалды емес түрлері ескерілмейді.
Зерттелетін тұжырымдаманы түсіндірудің кеңдігі ғалымдардың еңбектерімен расталады[2.11]. "Коммуникация" ұғымының біржақты түсіндірмесі жоқ, өйткені ол көп қырлы, жалпыланған түрде, мысалы, материалдық және рухани әлемнің кез-келген объектілерінің байланысы ретінде әмбебап, кең мағынаны қамтиды; техникада бұл байланыс жолдары, бір жердің екіншісімен байланысы, ақпаратты және басқа да материалдық және идеалды объектілерді бір жерден екінші жерге жеткізу құралдары; биологияда бұл жануарларда, құстарда, жәндіктерде байланысудың сигналдық тәсілдері; әлеуметтануда-адамзат қоғамында пайда болатын сан алуан байланыстар мен қатынастар. Мысалы, Ч.Кули мынадай анықтама береді: "адами қатынастардың болуы мен дамуы қамтамасыз етілетін механизм, оның ішінде барлық ақыл-ой белгілері, оларды кеңістікте беру және уақыт бойынша сақтау құралдары"[3 .379].
Психологияда байланыс екі немесе одан да көп адамдардың өзара танымдық немесе аффективті - бағалайтын (эмоционалды-бағаланатын) табиғаты арасындағы ақпарат алмасудан тұратын өзара әрекеттесу ретінде анықталады. Іскерлік қарым-қатынастың ерекшелігі, іскери қарым-қатынастағы әріптес әрқашан субъект үшін маңызы бар адам ретінде әрекет етеді, адамдармен қарым-қатынас бизнес мәселелерінде жақсы өзара түсіністікпен ерекшеленеді[4]. Іскерлік қарым-қатынастың басты міндеті - жемісті ынтымақтастық. Прагматикалық Дж. Рокфеллер іскерлік қарым-қатынастың маңыздылығын жақсы біледі: адамдармен қарым-қатынас жасау - бұл қант немесе кофе сияқты ақша үшін сатып алынған тауар. Мен осы дүниедегі кезкелген басқа тауарларға қарағанда бұл дағдыға көбірек ақша төлеуге дайынмын . Бірақ қарым-қатынаста болу деген нені білдіреді? Бұл адамдармен өзара қарым-қатынас жасау үшін, оларда қарым-қатынас психологиясын білуді білдіреді деген түсінікті түсіну. Байланыс барысында адамдар бір-бірін қабылдайды, ақпарат алмасады және өзара әрекеттеседі.
Іскерлік қарым-қатынастың кез келген түрін зерттей отырып, біз оның жалпы заңдылықтарын кездестіреміз. Өзара әрекеттесу мен даму арасындағы байланыстың диаграммасын көрсетейік. Бұл схеманың негізгі элементтері: өзара әсер ету жүйесі және тұлға. Адамның идеалы - бұл адам қандай және ол не істейді, т. ол бола алатын нәрсенің бейнесі. Бұл үлгіде бейнеленген, оның дамуының ынталандырушысы және реттеушісі болатын ең жақсы тенденциялар. Өзара әсер ету жүйесі саналы тұлғаның дамуына ықпал етеді.
Іскерлік қарым-қатынас процесінде тұлғааралық қарым-қатынас заңдылықтарының әрекет ету ерекшелігі зерттеледі, нақты заңдылықтар ашылады. Іскерлік қарым-қатынас еңбек қызметі жағдайында өндірістік және өндірістік емес қатынастарды реттеуді көздейді.
Іскерлік қарым-қатынаста қарым-қатынас субъектілерінің өзара дамуы жүзеге асады. Мұндай процестің мәні оған қатысушы адамның санасы мен белсенділігінің дәрежесінде өз көрінісін табады. Іскерлік коммуникацияның мақсаты - ынтымақтастықты дамыту. Іскерлік қарым-қатынас ойлау мен мінез-құлық техникасын дамытудың шарты болып табылады, оны иеленушілерге дұрыс қорытындыға келуге көмектеседі.
Үйлестіру мен өзара әсерге тәуелділік әдетте қарым-қатынас туралы айтқан кезде айтылғаннан әлдеқайда кең. Егер тиімді процедуралар мен әдістер болмаса, біз өркениет жемісін көре алмас едік.
Іскерлік қарым-қатынасқа қатысушылардың мінез-құлқы тазалық пен тектілікке толы болуы керек. Іскерлік қарым-қатынастың дамуы оның субъектілерінің жетілдірілуінен, олардың жаны мен жүрегінің артықшылығынан, ішкі сұлулығы мен жоғары адамгершілік дәрежесінен тұрады. Қарым-қатынаста дәлелдеуді, баспасөзден, радиодан, теледидардан және басқа да көздерден алынған ақпаратқа дұрыс және жан-жақты түсініктеме беруді, қажетті фактілер мен оқиғаларды іріктеуді және жалпылауды, әңгімелесушіні қызықтыратын өзіндік ақпаратты құру мен тұжырымдауды қолдану маңызды. . Іскерлік қарым-қатынаста ақыл-ойдың, бағдарламалардың, жобалардың, ұстанымдардың бәсекесі жүзеге асады.
Білім, оның кеңдігі мен тереңдігі, дүниетанымы, эрудициясы ойлаудың икемділігі мен дербестігін қамтамасыз етеді. Іскерлік қарым-қатынас ақыл-ой әрекетін ұйымдастыруды анықтайды, оған қатысушыларды белгілі бір мәселе бойынша ой елегінен өткізуге мәжбүр етеді, олардың көзқарастары мен көзқарастарын қалыптастырады, өндірістік қызметтегі орны мен мақсатын анықтайды. Өзара ықпал ету жүйесі іскерлік қарым-қатынас субъектілерін өзара байланысты әрекеттердің жиынтығын орындауға ынталандырады, нәтижесінде қоғамға қажетті тауарлар мен қызметтер өндіріледі. Соның нәтижесінде еңбек ұжымындағы оң ынтымақтастық пен үйлестіру механизмі дамып, жетілдірілуде.
Іскерлік қарым-қатынаста қатысушылар, олардың пікірінше, оларға ең үлкен пайда әкелетін әрекеттерді жасайды (яғни, пайда минус осы әрекеттерге байланысты кез келген ықтимал шығындар немесе шығындар). Іскерлік қарым-қатынаста өзара әрекеттесуіне байланысты әркім тұжырымдалған ережелерге сәйкес жеке мүдделерін сақтай отырып әрекет етеді. Даму деңгейі жоғары адамдар басқаларға көмектесуден үлкен қанағаттану сезімін сезінеді. Өкінішке орай, қызметкерлеріне зиян келтіруден қанағат алатындар көп емес шығар. Дегенмен, дамыған тұлға мүлдем бейтаныс адамдардың әрекеттерін дұрыс болжауға қабілетті. Бұл басқа адамдардың мінез-құлқына әсер еткіңіз келетін жағдайларда пайдалы.
Іскерлік қарым-қатынасқа қатысушылар өз мүдделері үшін әрекет ете отырып, қарсыластарына таңдау мүмкіндігін жасайды. Өзара әсер ету - бұл олардың бір-бірімен өзара әрекеттесуінен туындайтын пайданың өзгеруіне үздіксіз өзара бейімделу процесі. Бұл әрекеттер басқа адамдарға ұсынылатын мүмкіндіктермен байланысты салыстырмалы шығындар мен пайдаларды өзгертеді. Шығындар мен пайданың өзгеруі қатысушыларды басқалардың әрекеттеріне көбірек сәйкес келетіндей мінез-құлқын өзгертуге ынталандыруы мүмкін. Бұл іскерлік қарым-қатынасқа қатысушылардың өзара әрекеттесуінің негізгі механизмі, олардың қажеттіліктерін қолда бар құралдарды пайдалана отырып қанағаттандыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Осылайша, жеке және жеке емес мүдделер мен қажеттіліктердің өзара әрекеттесуінде іскерлік қарым-қатынаста ұтымды таңдау жасалады.
Бұрын қол жетімді нұсқалардың күтілетін оң және теріс жақтарын өлшеп, адам өз қателерінен сабақ алады, сондықтан оларды қайталамауға тырысады. Адамдар өз мүдделерін көздей отырып, қоғамда қабылданған нормалар мен ережелерді сақтағанымен, бір-бірінің мінез-құлқына бейімделеді. Бұл іскерлік қарым-қатынасқа қатысушылардың жеке және қоғамдық мүдделерін біріктіреді. Осы өзара әрекеттестіктерді реттейтін ережелердің маңызды бөлігі кімге тиесілі екенін ажырататын мүліктік құқықтар болып табылады. Меншік құқығы және басқа да ережелер мен нормалар түптеп келгенде іскерлік қарым-қатынас субъектілерінің өз мүдделеріне жету жолында қандай таңдау жасайтынын нақты анықтайды. Өндірістік мәселелерді талқылауға және шешуге қатысу формальды болса, онда басқарушының жеке басының әлеуметтік қасиеттері емес, субъект-орындаушының қасиеттері басым болады, т.б. адамның ақылға қонымды табиғи мәні. Бұл жағдайда іскерлік қарым-қатынас ережелері оның субъектілерінің ішкі мәні емес, тек сыртқы талап болып табылады.
Іскерлік қарым-қатынас төмендегідей функциялар атқарады: инструменталды (басқарудың əлеуметтік механизмі); интегративті (іскерлік серіктестерді байланыстыру); өзіндік презентация (жеке потенциалын көрсете алу); трансляциялық (іс-əрекеттің нақты тəсілдерін бере алу); əлеуметтік бақылау (мінез-құлық пен ісəрекеттерін шектеу); əлеуметтену (іскерлік қарым-қатынастың мəденитеі тəсілдерін жетілдіру); экспрессивті (эмоционалды əрекеттесу).
Іскерлік қарым-қатынас өте тиімді болуы үшін барлық компоненттерді, соның ішінде коммуникативті құзырлықты жете білу міндетті. Коммуникативті құзырлық деп қоршаған адамдармен, топтармен, аудиториямен өзара қарым-қатынас жасай алу, келіссөз жүргізе алу тəсілдері мен білім жинағы. Коммуникативті құзырлық білімі деп коммуникация функцияларын, коммуникация үрдісі ерекшеліктерін, үн қату, серіктестердің психологиялық типтері жəне əлеуметтік ролдерін, презентация жасай алу тəсілдерін, коммуникацияның вербалды немесе вербалды емес құралдарын айтамыз. Іскерлік қарым-ұатынас практикалық пəн болып есептеледі, дегенмен, əлеуметтану, психология, антропология, менеджмент теориялары мен пайымдауларын оқып үйрену жəне қолдану практикалық тəсілдерді түсіну мен ұғынуды тереңдетеді.
Іскерлік қарым-қатынас ғылыми сараптама мен теориялық зерттеулер пəні ретінде сан түрлі концептуалды əдістері арқылы ерекшеленіп пəнаралық байланысқа ие болады. Сондықтан іскерлік қарым-қатынас əлеуметтік, психологиялық, мəдениетаралық, лингвистикалық, лингвомəдениетаралық тұрғыдан қарастырылады.
Іскерлік коммуникация іскерлік байланыс саласына қызмет ететіндіктен оған қойылатын талаптар өте қатаң, əсіресе, ең алдымен сөйлеу сапасы (дұрыстығы, дəлділігі, нақтылығы) жəне этикалық нормаларды қатаң сақтау. Көп жағдайда байланыс жəне коммуникация терминдері ортақ мағынада синоним ретінде қолданылады. Дегенмен, зерттеуші ғалымдардың пайымдауынша коммуникация дегеніміз ақпарат беру үрдісі орын алатын байланыс. Сондықтан ақпаратты қабылдаушы нысан тек адам ғана емес, сондай-ақ машина, жануар болуы мүмкін. Ал байланыс деп байланыс субъектері тең дəрежелі серіктестердің өзара қарым-қатынасына негізделген екі жақты үрдісті атаймыз.
Байланыс коммуникативті (ақпарат жеткізу) қызметінен басқа да қызметтер атқарады, мəселен, регулятивті (мінезқұлықты реттеу қызметі), перцептивті (қарым-қатынасқа түсушілердің бір-бірін қабылдау қызметі), суггестивті (сендіру қызметі). Сондықтан байланыс жəне коммуникация терминдерін синоним ретінде қолданған дұрыс, тұлғааралық байланыста коммуникация дайын түрде мүлдем кездеспейді, ақпарат жеткізу негізінен қоғамда екі жақты үрдіс, яғни, сөйлеу əрекеті.
Іскерлік келіссөздерді тиімді жүргізу, іскерлік құжаттарды дұрыс жəне сауатты құрастыру қазіргі таңда менеджерлердің, барлық деңгейдегі басшылардың, референттердің, хатшылардың, қоғамдық қызметкерлердің, қоғамдық мекемелер көшбасшыларының кəсіби мəдениетінің ажырамас бөлігі болып отыр. Басқару қызметінің барлық салаларында дерлік жоғары нəтижеге жету үшін нақты білім, ақпарат қажет жəне коммуникация ережелері, оны жүргізу формалары мен тəсілдерін меңгеру қажеттілік болып отыр.
Іскерлік қарым-қатынастың өзі белгілі мақсаттарға бағытталған. Яғни, іскерлік қарымқатынасты ұйымдастыру, коммуникация стратегиялары мен тактикаларын таңдау, іскерлік қарым-қатынаста тілдік құралдарды қолдану нақты бір мəселені шешуде тиімді нəтижеге жетуге бағытталады.
Іскерлік этикет кәсіпкердің, кәсіпкердің кәсіптік мінез-құлқының моральдық жағынан маңызды бөлігі болып табылады. Оны білу қажетті кәсіби сапа болып табылады және ол үнемі жетілдірілуге тиіс. Отандық іскер адамдар үшін сәтсіздікке ұшыраған мәмілелердің шамамен 70% ресейлік бизнесмендер іскерлік қарым-қатынас ережелерін білмейді және мінез-құлық мәдениетіне ие болмағандықтан жүзеге аспады. Бұл көрсеткіш халықаралық тәжірибемен расталады. 1936 жылдан бері Дэйл Карнеги былай деп жазды: Адамның қаржы істеріндегі табысының 15 пайызы оның кәсіби біліміне, ал 85 пайызы - адамдармен қарым-қатынас жасау қабілетіне байланысты.
Ерекше мінез-құлық түрлерінде киінген этикеттің ережелері екі жақтың бірлігін көрсетеді: моральдық-этикалық және эстетикалық. Бірінші жағы - адамгершілік норманың көрінісі: алдын-алу, құрметтеу, қорғау және т.б. Екінші жағы - эстетикалық - мінез-құлық нысандарының сұлулығы, рақымы туралы куәландырады.
Іскерлік этикет - іскерлік қарым-қатынастарда сәттілікке ықпал ететін ең дұрыс мінез-құлық ережелері мен нысандарын таңдаудың ұзақ нәтижесі.
Кәсіпкерді білу керек мінез-құлық ережелері қандай? Ең алдымен, бизнестің этикеті адамның адамға терең құрметпен қарайтын мінез-құлық мәдениетінің ережелерін нақты сақтауды қамтитынын еске түсіру керек. Бұл адамның әлеуметтік рөлі өзін-өзі қолдауға болмайды және бизнес-серіктеске гипноздық әсер етпеуі керек. Мәдени-кәсіпкер министрді де, министрдің қарапайым техникалық қызметкерін, компанияның президенті, компанияны да, кеңсе тазалағышын да тең дәрежеде құрметтейді. барлық шынайы құрмет көрсету. Бұл шынайы құрмет кәсіпкердің табиғатының ажырамас бөлігі болуы керек.
Іскерлік қарым-қатынас этикасының принциптері - қоғамның адамгершілік санасында қалыптасқан моральдық талаптардың жалпыланған көрінісі, ол іскерлік қатынастарда қатысушылардың қажетті әрекетін көрсетеді.
Көптеген ғалымдардың пікірі бойынша қазіргі заманғы бизнес этикасы үш негізгі қағидаға негізделуі керек:
- әртүрлі нысандардағы материалдық құндылықтарды құру бастапқыда маңызды процесс ретінде қарастырылады;
- түрлі әлеуметтік маңызы бар мақсаттарға қол жеткізу нәтижесінде пайда мен басқа да кірістер саналады;
- бизнес әлемінде туындайтын проблемаларды шешудегі басымдық өндіріс емес, тұлғааралық қарым-қатынастың мүдделеріне аударылуы керек.
Американдық әлеуметтанушы Л. Хосмера жұмысында бизнестің мінезқұлықтың қазіргі заманғы этикалық қағидалары ғасырлар бойы теория мен тәжірибе арқылы тексеруден өткен әлемдік философиялық ойдың аксиомаларына негізделген. Ондай қағида және он аксиома бар.
1. Сіздің компанияңыздың ұзақ мерзімді мүдделерінде болмайтын нәрсені жасамаңыз.
2. Бұл процесте және теледидарда бүкіл елге мақтануға болатын шыншыл, ашық және шыншыл екендігін айта алмайтын нәрсе жасаңыз.
3. Ешқашан жақсы емес нәрсені істемеңіз, ол локтің сезімін қалыптастыруға ықпал етпейді, өйткені біз бәріміз бір ортақ мақсатқа ұмтыламыз.
4. Заңды бұзатын ештеңе жасамаңыз, өйткені заңда қоғамның ең төмен моральдық нормалары көрсетілген.
5. Өзіңіз тұратын қоғамға зиян келтіргеннен гөрі жақсы болмайтын нәрсені жасамаңыз.
6. Ешқашан өзіңізге ұқсас жағдайға тап болған басқа адамдарға ұсыныс жасауды қаламаңыз.
7. Өзгелердің белгіленген құқықтарына нұқсан келтіретін ештеңе жасамаңыз.
8. Әрқашан заңның, нарықтың талаптарын және толық шығындарды есепке алу аясында пайда табу үшін барынша әрекет жасаңыз. Осы шарттарға сәйкес максималды пайда алу үшін өндірістің ең жоғары тиімділігі көрсетіледі.
9. Біздің қоғамымыздағы әлсіздерге зиян келтіретін ештеңе жасамаңыз.
10. Өзгелердің өзін-өзі дамыту мен өзін-өзі жүзеге асыру құқығына кедергі келтіретін ешқашан ештеңе жасамаңыз.
Бұл қағидалар әртүрлі іскерлік мәдениеттерде белгілі бір дәрежеде бар және әділ деп танылады.
Іскерлік қарым-қатынас - бұл бірлескен қызметтің қажеттіліктеріне негізделген және ақпарат алмасуды, өзара әрекеттесудің бірыңғай стратегиясын әзірлеуді, басқа тұлғаны қабылдауды және түсінуді қамтитын адамдар арасындағы байланыстарды орнату мен дамытудың күрделі көп қырлы үдерісі.
Іскерлік қарым-қатынас - бұл өзара әрекеттесу және өзара әрекеттесу процесі, оның қызметі, ақпарат пен тәжірибе ортақ. Іскерлік қарым-қатынас коммуникациядан кең мағынада ерекшеленеді, себебі оның процесі оны шешуді талап ететін мақсат пен нақты міндеттерді белгілейді. Іскерлік қарым-қатынаста серіктеспен қарым-қатынасты тоқтату мүмкін емес.
Іскери қарым-қатынасты бөлуге болады тікелей (тікелей байланыс) және жанама (серіктестер арасында кеңістіктік - уақытша қашықтық бар).
Іскерлік қарым-қатынастың екі түрі бар: ауызша және ауызша емес.
Ауызша сөйлесу ауызша емес, сөздер арқылы жүзеге асырылады - ақпарат постурмен, қимылмен, бет-әлпетпен, көзқараспен және т.б.
Іскерлік қарым-қатынас келесі негізгі формаларда жүзеге асырылады: іскерлік әңгіме, іскерлік келіссөздер, келіспеушіліктер, пікірталастар, келіспеушіліктер, іскерлік кездесулер, сөйлеу, сөйлесу, іскерлік хат.
Іскерлік әңгіме - белгілі бір мәселелер немесе проблемалар бойынша ақпарат алмасу немесе ақпарат алмасу. Ол келіссөздерден бұрын немесе келіссөз процесінің бір бөлігі бола алады.
Іскерлік келіссөздер - мүдделі тараптар арасындағы қарым-қатынас процесінде үйлестірілген шешім қабылдаудың негізгі құралы. Олар әрдайым нақты мақсатқа ие және келісімдер, мәмілелер, келісімшарттар жасауға бағытталған.
Дау - пікірлердің қайшылығы, кез-келген мәселе бойынша келіспеушілік, әр тарап өз көзқарасын қорғайтын күрес. Талқылау дау, пікірталас, пікірталас және т.б. түрінде жүзеге асырылады.
Іскерлік кездесу - мамандар тобының проблемаларын ашық ұжымдық талқылау тәсілі. Жалпыға ортақ сөйлеу - сөйлеу және шешендік қағидалар мен қағидаларға сәйкес әртүрлі деңгейдегі ақпараттың бір спикеріне кең аудиторияға ауысу.
Іскер қатынасхаттар - Әртүрлі құжаттардың (хаттар, хабарландырулар, сұраулар, растаулар, хабарландырулар, хабарламалар және т.б.) жалпылама атауы.
Әлеуметтік-философиялық тұрғыда іскерлік қарым-қатынас әдебі қоғамның қоғамдық-экономикалық құрылысымен, оның әлеуметтік ұйымдарының құрылымымен және қоғамдық сананың үстем түрімен айқындалады. Әлеуметтік өмірдің ұжымдық көріністерге, мифологиялық сана мен тұлғаралық қатынастарға негізделген дәстүрлі қоғамда (Э. Дюркгейм бойынша механикалық ынтымақтастық қоғамында) іскерлік қарым-қатынастың негізгі механизмі болып салт-жора, дәстүр, әдет-ғұрып саналады. Оларға іскерлік қарым-қатынас әдебін нормалары, құндылықтары мен стандарттары сәйкес келеді.
Қоғамның бұл түрінде нарықтық қатынас дамыған қоғамда пайда болатын, іскерлік қарым-қатынастың әдептілік нормасы мен адамгершілікті өмір туралы жалпы ұғымдар арасындағы алшақты әлі жоқ. Адамгершіліктің жалпы нормалары бұл жерде іскерлік қарым-қатынас нормалары болып та табылады. Көп жағдайда олар бір-бірінен бөлінбейді және іскерлік өмір жеке өмірмен қарсы қойылмайтындығы сияқты бұл нормалар да бір-біріне қарсы қойылмайды. Бірақ, дәстүрлі қоғам шеңберінде жеке және шоғырланған мүдделер пайда болған кезде адамгершіліктің жалпы нормалары әлі де басты роль атқаруды жалғастырады.
Соқыр сенім мен жалпы жатсыну болмаған жағдайда істің өзің жақсы орындау адамгершілік борыш ретінде қарастырылады және тұлғаның өзін танытудының негізгі тәсілі қызметін атқарады. Дәстүрлі қоғамның адамы әлі жағымпаздық психологияға дағдыланған жоқ және өзінің бастығына жағынамын деп әуре болмайды, өйткені, әдептілік құндылықтары бұл жерде өзіндік мәні бар маңызға ие.
Әдептілік, абырой, намыс, еркіндік, жауапкершілік сияқты түсініктер адамның өмір сүруі үшін өмірлік маңызы бар мағынаға ие және абстракты емес, нақты өмірлік мазмұнмен толықтырылған. Бұл құндылықтарды дәлелдеу үшін адамдар өз өмірін жиі құрбан еткен. Қарым-қатынастың мұндай түрінің пафосы ретінде Мартин Лютердің Сонда тұрмын және басқадай істей алмаймын деген сөздері қызмет етеді. Іскерлік қарымқатынастың мұндай түрін Ежелгі Үндіден ұшыратамыз. Адамның бар мінез- құлқы мен қарым-қатынасы, сондай-ақ іскерлік шеңберіндегі әрекеті мұнда жоғары (діни) құндылықтарға бағынышты.
Мәдениеттілік пен бизнес, тиістілік пен нақтылық арасындағы қайшылықтар бүгінгі күнде іскерлік қарым-қатынаста әртүрлі деңгейде ащы көрініс беріп отыр. Мәселен, ұйым мен әлеуметтік орта арасында ұйымның өз ішінде. Осы қайшылықтар тұрғысынан басқарушылар арасында, кәсіпкерлер, сондай-ақ, іскер адамдар арасында екі негізгі бағыт бар.
1. Өздерін прагматиктер қатарына қосатындардың пайымдауынша, іскерлік қарым-қатынас пен жалпы алғанда бизнес мәдениеттіліктің қажеті жоқ. Бизнес иесінің қол астында жалданып істеп жүрген корпорация басшының жалғыз міндеті - қандай да болсын оңай жолдармен пайданы мейілінше молайту, мүмкіндігінше көп ақша жасау заңдар мен әдептілік дәстүрлерінің үлгісі болып табылатын қоғам нормаларына барынша бейімделу.
Іскерлік макиавеллизм деп атауға болатын бұл бағыттан мәдениеттілік нормалары мен әдептің тілі іскерлік қарым-қатынастағы бөгет ретінде қарастырылады. Мұнда адамгершілік туралы, әдептілік мұраттары, парыз және әлеуметтік міндеттер туралы әңгімелерді мұраттар, парыз және әлеуметтік міндеттер туралы әңгімелерді айналып өтуге тырысады, өйткені нәтижеде артық, іске қатысы жоқ, адамгершілік және әлеуметтік жауапкершілікке қатысты мәселелер пайда болады.
Бизнесмендердің, кәсіпорын жетекшілерінің, ең құрғанда, әдепсіздік мінезқұлқы заң бұзушылық болып табылады. Сондай-ақ, әдепсіздік мінез-құлық ретінде өз өнімінің ақауын жою мақсатында ешқандай әрекет қолданбаған, соның салдарынан халық үшін қауіп әкелетін мінез-құлқын айтуға болады. Сондықтан, іскерлік қарым-қатынас ұғымына кәсіпорын басшыларының өзі шығаратын өнімдерінің сапасының қамын ойлау, халыққа зиян келтірмеу жауапкершілігі кіреді.
Әрине, іскерлік қарым-қатынас мәдениеті кәсіпорын басшыларының әлеуметтік жауапкершіліктеріне ғана қатысты емес. Ол істі жүргізудің мақсаттары мен қаражаттарына қатысты мәселелердің кең ауқымын қамтиды. Осыған байланысты айта кететін жәйт, іскер прагматизм кейде өздерінің мақсаттарына жету жолында пара беру, параға сатып алу және т.б. таза емес қаражаттарды пайдаланады. Бірақ бұдан басқа іскерлік қарым-қатынастың мақсатының өзі де әдепсіздік мінез-құлық түрінде болуы мүмкін. Мұндай жағдайда қарым-қатынас болып қарастырады, оның заңға қарсы болғандығынан емес, қарым-қатынас мақсаттарының адамгершілік құндылықтарына ұғым болғандығынан.
2. Іскерлік қарым-қатынаста әдептілік нормаларын сақтау бизнесмендердің қоғам алдындағы және өзінің алдындағы жауапкершілігіне көзқарасынан ғана маңызды болып саналмайды, сонымен қатар өндіріс тиімділігі үшін қажет. Мұндай жағдайда әдептілік мінез-құлықтың қажетті адамгершілік императиві ретінде ғана саналмайды, сонымен қатар іскерлік байланыстарды нығайтуға және іскерлік қарым-қатынастарды жақсартуға көмектесетін құрал ретінде де қарастырылады.
Бұл тәсіл мәдениетті және тиімді болып табылады. Себебі, кәсіпорын қоғам компоненті, өз бойында әдептілік нормаларын бекіте отырып, ол онымен бірге оларды әлеуметтік ортада таралуына көмектеседі. Ал, қоғамдағы жағдай неғұрлым қолайлы болса, бизнес үшін де соғұрлым қолайлы жағдай туады. Сонымен бірге, әдепсіздік мінез-құлық пен қарым-қатынас ерте ме, кеш пе кәсіпорын үшін де, әлеуметтік орта үшін де тікелей экономикалық шығын болмаған күнде де әлеуметтік және адамгершілік шығындарға әкеп соқтырады.
Ісерлік қарым-қатынас әдебін оның әралуан көріністерінен қарастыру керек: кәсіпорындар арасындағы; бір кәсіпорын ішінде - басшы мен қол астындағылар арасында; қол астындағы жұмысшы арасында; бірдей дәрежедегі адамдар арасындағы қатынастардан. Іскерлік қарымқатынастардың сол немесе басқа да түрінің екі жақтары арасында өзіндік ерекшелігі бар. Мұндағы мақсат-іскерлік қатынастың оның әр түріне сәйкес болып қана қоймай, сонымен бірге адамдардың мінезі адамгершілік принциптеріне қайшы келмейтін принциптерін келтіру. Сонымен бірге олар іскерлік қарым-қатынасқа адамдардың әрекетін үйлестіру құралы қызметін атқаруы тиіс.
Адамның қарым-қатынасының жалпы адамгершілік принципі Сенің еркіңнің максимасы әрқашан жалпы заңдар принципінің күшіне ие бола алуы керек деген И.Канттың императивінде бар.
Осылайша іскерлік қатынас негізінде үйлесімділік, ал мүмкін болған жағдайда мүдделерді үндестіру болуы керек. Әрине, егер саналы ақталған мақсатты үшін және әдептік құралдармен жүзеге асырылса. Сондықтан, іскерлік қарым-қатынас үнемі оған кіруі себебін ақтайтын, әдептік рефлексиямен тексеріп отыру керек. Сонымен, әдептік, дұрыс таңдау еркіндігін беріп отыр, бірақ сонымен бірге шешім қабылдаудың түрлерін көбейтеді, іскер адамдарды олардың қарым-қатынасында аяқ басқан сайын күтіп тұратын дилеммалар жиынтығын тудырады.
Сонымен, іскерлік қарым-қатынастағы келісім және оның басқа түрлері жасаған кезде әдетте, прп беруге, жарамсақтануға, сыйлықтарға, алаяқтыққа, заң бұзушылыққа және т.б. әдептік нормативтер негізінде тыйым салынады. Кейбір фирмалар этика жөніндегі тұрақты комитет немесе жұмысшы тобы құрады. Енді біреулері әдеп жөніндегі адвокат деп аталатын, бизнес әдіс саласындағы маман жалдайды. Оның міндеті әдептік тақырып бойынша сондай-ақ іскерлік қатынас әдебі жөнінде пікір туғызады Қазақстанда, өкінішке орай, іскерлік қатынас әдебіне, жалпы алғанда бизнес әдебіне әзірге тиісті назар аударылып отырған жоқ.
Бизнеске сәйкес, халықаралық деңгейде есте ұстайтын жәйт, үйренген мамандардың пікірінше, бүкіл әлемде қолданылатын әдепті нормативтерді жасаумен шұғылданатын уақыт жетті және шешім табылмаған ірі әдептік проблемалар туындаған кезде күдікті нарықта кез-келген субъектіні кетіруді қамтамасыз ету керек.
Іскерлік қарым-қатынас мәдениетінің нормалары мен стандарттарын көтеру мақсаты көптеген елдерде бүгінгі күнде маңызды міндеттердің бірі болып отыр. Бұл өткені проблема болып тұр. Сондықтан мекемелер, фирмалар, барлық деңгейдегі жетекшілер ме кәсіпкерлер бар күшін іскерлік қатынастағы әдептілікті жоғарылатуға жұмсау керек, ол үшін әртүрлі тәсілдер мен амалдарды қолданып, сондай-ақ, іскерлік қатынас әдебін үйрену қажет.
1.2. Коммуникациялық процестің құрамдас бөліктері және функционалдық сипаттамалары
Іс жүзінде іскерлік коммуникация күрделі процесс екені анық,
оны түсіну үшін, ең алдымен, коммуникация процесінің негізгі кезеңдері және қол жетукізу шарттары туралы тиімділігі, әртүрлі ұғымдары, өзара тәуелділігін білу керек. Осы мақсаттарға жету үшін модельдеу әдістері қолданылады. Коммуникациялар моделі құрамдас элементтері мен функционалдық сипаттамаларын қамтитын, сызба түрінде берілген коммуникация процесі. Модель мазмұны модельді жасаған ғалымның қабылдаған тұжырымдамасына, оның қызмет саласының қажеттіліктеріне байланысты. Модельдерді әзірлеудің практикалық маңызы қандай? Ең алдымен, бұл қазір болып жатқан коммуникациялық процестерді түсіну және осыған байланысты тиісті шешімдер мен әрекеттерді әзірлеу.
Қарым-қатынастың коммуникативті жағы немесе қарым-қатынас сөзінің тар мағынасында - қарым-қатынас жасайтын жеке тұлғалар арасындағы ақпарат алмасудан тұрады. Интерактивті жағы - бұл қарым-қатынас жасайтын адамдар арасындағы өзара әрекеттесуді ұйымдастыру, яғни.тек білім, идеялармен ғана емес, іс-әрекеттермен де алмасу. Қарым-қатынастың перцептивті жағы қарым-қатынастағы серіктестердің бір-бірін қабылдауы мен тануы және осы негізде өзара түсіністік орнату процесін білдіреді. Әрине, бұл терминдердің барлығы өте шартты. Кейде басқалары аз-көп ұқсас мағынада қолданылады. Мысалы, қарым-қатынаста үш функция бөлінеді: ақпараттық-коммуникативті, реттеуші-коммуникативті, аффективті-коммуникативті.
Міндет-осы тараптардың немесе функциялардың әрқайсысының мазмұнын талдау, соның ішінде әр тараптың немесе функциясының құрамын эксперименттік деңгейде мұқият саралау. Әрине, шын мәнінде, бұл тараптардың әрқайсысы қалған екеуінен оқшауланбайды және оларды тек талдау үшін, әсіресе, эксперименттік зерттеу жүйесін құру үшін бөлуге болады.
Мұнда көрсетілген қарым-қатынастың барлық жақтары шағын топтарда, яғни адамдар арасындағы тікелей байланыс жағдайында анықталады. Адамдардың бір-біріне әсер ету құралдары мен тетіктері және олардың бірлескен жаппай іс-әрекеттері жағдайында арнайы талдаудың мәні болуы керек, әсіресе, үлкен топтар мен жаппай қозғалыстардың психологиясын зерттеу кезінде.
Қарым-қатынас процесінде өзара түсіністіктің негізгі тетіктері идентификация, эмпатия және рефлексия болып табылады. "Идентификация" термині әлеуметтік психологияда бірнеше мағынаға ие. Қарым-қатынас мәселесінде идентификация - бұл оның ойлары мен идеяларын білу және түсіну үшін қарым-қатынас серіктесіне ұқсаудың ақыл-ой процесі.
Эмпатия дегеніміз-ойша өзін басқа адамға теңестіру процесі, бірақ белгілі адамның тәжірибесі мен сезімдерін "түсіну" мақсатында. Мұнда "түсіну "сөзі метафоралық мағынада қолданылады - эмпатия аффективті "түсіну" болып табылады. Анықтамалардан көрініп тұрғандай, идентификация және эмпатия мазмұны жағынан өте жақын және көбінесе психологиялық әдебиеттерде "эмпатия" термині кеңейтілген түсіндірмеге ие - оған қарым-қатынас серіктесінің сезімдері мен ойларын түсіну процестері кіреді. Сонымен қатар, эмпатия процесі туралы айтқанда, серіктестің жеке басына деген оң көзқарасты есте ұстау керек. Бұл дегеніміз: адамның жеке басын тұтастықта қабылдау; өзінің эмоционалды бейтараптығы, ол туралы бағалау пікірлердің болмауы.
Бір - бірін түсіну проблемасындағы Рефлексия-бұл жеке тұлғаның қарым-қатынас серіктесі қалай қабылдайтынын және түсінетінін түсінуі. Қарым-қатынасқа қатысушылардың өзара көрінісі барысында "рефлексия" қарым-қатынас субъектілерінің мінез-құлық стратегиясын қалыптастыруға және олардың бір-бірінің ішкі әлемінің ерекшеліктерін түсінуін түзетуге ықпал ететін кері байланыс түрі.
Қарым-қатынасты түсінудің тағы бір механизмі - тұлғааралық аттракция. Аттракция - бұл адамның қабылдаушыға деген тартымдылығын қалыптастыру процесі, оның нәтижесі тұлғааралық қатынастарды қалыптастыру болып табылады. Қазіргі уақытта аттракция процесінің кеңейтілген түсіндірмесі бір-біріне, олардың тұлғааралық қатынастарына (оң да, теріс те) эмоционалды-бағалау компонентінің басымдылығымен әлеуметтік көзқарастың бір түрі ретінде эмоционалды-бағалау идеяларын қалыптастыруда14.
Қарым-қатынастың қарастырылған функцияларын жіктеу, әрине, бір-бірін жоққа шығармайды, басқа нұсқаларды ұсынуға болады. Сонымен бірге, олар қарым-қатынасты көп өлшемді құбылыс ретінде зерттеу керек екенін көрсетеді.
Қарым-қатынастың коммуникативті жағы қарым-қатынас, білім, идеялар, пікірлер, сезімдерді жеткізу және қабылдау бойынша серіктестер арасында өзара ақпарат алмасудан тұрады.
Нақты қарым-қатынаста адамдар бір-бірін әрі қарай бірлесіп әрекет ету үшін тани алады, немесе керісінше, бірлескен қызметке қатысатын адамдар бір-бірімен танысады.
Бұған коммуникациялық процестің барлық қатысушыларының жағдайды жалпы түсінуінің жоғары дәрежесі ілесуі керек.
Коммуникациялық процесс - адамдар арасындағы ақпарат алмасу, оның мақсаты берілетін және алынатын ақпаратты түсінуді қамтамасыз ету болып табылады.
Байланыстың негізгі функциялары:
1.ақпараттық - мәліметтерді беру
2.интерактивті-адамдар арасындағы өзара әрекеттесуді ұйымдастыру
3.перцептивті - байланыс серіктестерінің бір-бірін қабылдауы
4.экспрессивті - эмоционалды тәжірибенің табиғатын қоздыру немесе өзгерту.
Байланыс процесін жүзеге асыру үшін төрт негізгі элемент қажет:
1.ақпаратты жіберуші
2.хабарлама - нақты ақпарат
3.арна - ақпарат беру құралы
4.ақпарат алушы.
Байланыс процесі бес кезеңге бөлінеді:
I КЕЗЕҢ - ақпарат алмасудың басталуы, онда жіберуші нені жеткізгісі келетінін және қандай жауап алу керектігін нақты көрсетуі керек.
II КЕЗЕҢ - идеяны сөздерге, символдарға, хабарламаға аудару.
Ақпаратты берудің әртүрлі арналары, сөйлеу, ым-ишара, мимика, жазбаша материалдар, электрондық байланыс құралдары таңдалады және қолданылады.
III КЕЗЕҢ - таңдалған байланыс арналарын пайдалану арқылы ақпаратты беру.
IV КЕЗЕҢ - ақпарат алушы таңбаларды өз ойларына аударады.
V кезең-кері байланыс-алушының алынған ақпаратқа жауабы,
байланыс процесінің барлық кезеңдерінде берілетін ақпараттың мағынасын бұрмалайтын кедергілер болуы мүмкін.
Байланыстағы ақпарат тек бір серіктестен екіншісіне берілмейді (бұл жағдайда ақпарат беруші адам коммуникатор деп аталады, ал бұл ақпаратты алушы - реципиент).
Коммуникация
Коммуникатор Реципиент
Кері байланыс
Кері байланыс - бұл рецепиенттің коммуникатордың мінез-құлқына реакциясы бар ақпарат.
Кері байланыстың мақсаты - қарым-қатынас серіктесіне оның іс-әрекеттері қалай қабылданатынын, басқа адамдарда қандай сезімдер тудыратынын түсінуге көмектесу.
Байланыстың сәтті екендігіне көз жеткізу үшін кері байланыс болуы керек - адамдар сізді қалай түсінгені туралы ақпарат.
Қарым-қатынаста кері байланысты пайдалану мүмкіндігі коммуникация процесіне кіретін маңызды сәттердің бірі болып табылады.
Кері байланыстың астарында әңгімелесуші қарым-қатынас процесінде өзінің мінез-құлқын түзету үшін пайдаланатын қарым-қатынастағы серіктесі туралы ақпарат алу әдістері мен тәсілдері түсіндіріледі.
Кері байланыс коммуникация әрекеттерін саналы түрде қадағалауды, серіктесті бақылауды және оның реакцияларын бағалауды, кейіннен өз мінез-құлқына сәйкес өзгеруді қамтиды.
Кері байланыс өзін сырттан көре білуді және серіктес өзін қарым-қатынаста қалай қабылдайтынын дұрыс бағалауды қамтиды.
Кері байланыс механизмі серіктестің өз реакцияларын өз іс-әрекеттерімен бағалауға және қорытынды жасауға қабілеттілігін қамтиды.
Байланыс процесінде оның қатысушылары арасында ақпарат алмасу вербалды, вербалды емес деңгейде де жүзеге асырылады.
Вербальды байланыс, адамның сөйлеуін, табиғи дыбыстық тілді белгі жүйесі ретінде қолданады.
Сөйлеу қарым-қатынастың ең әмбебап құралы болып табылады, өйткені сөйлеу арқылы ақпарат беру кезінде хабарламаның мағынасы аз жоғалады, сонымен қатар бірлескен іс-әрекетке қатысушылардың бір-біріне әсері жүзеге асырылады.
Вербальды емес қарым-қатынасқа адамның сыртқы келбеті мен экспрессивті қимылдары-ым-ишара, бет-әлпеті, жүріс-тұрысы жатады.
Олар көбінесе адамның эмоционалды реакциясын болжайтын айна болып табылады, біз оны қарым-қатынас процесінде "оқимыз", басқалардың не болып жатқанын қалай қабылдайтынын түсінуге тырысамыз.
Мұнда визуалды қарым-қатынас кезіндегі көзбен байланыс сияқты адами вербалды емес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz