Сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалаудың заманауи әдістері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ
КАИРГЕЛЬДИНА БИБАЛТЫН ДУЛАТОВНА
Сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалау әдістерін салыстырмалы бағалау
М138 - Ветеринария 7M09101 - Жануарлар ауруларын диагностикалау, емдеу және алдын - алу
Ветеринария ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Ғылыми жетекшісі: в.ғ.д., профессор Джакупов И.Т.
(қолы)
Астана - 2023
МАЗМҰНЫ
БЕТ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
3
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
4
КІРІСПЕ
5
1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
6
1.1 Әдебиетке шолу
8
1.1.1 Сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалаудың заманауи әдістері
8
1.2 Өзіндік зерттеу
22
1.2.1 Зерттеу материалдары мен әдістері
22
1.3 Зерттеу нәтижелері
28
1.3.1 Сиырлардың жыныс органдарының патологияларының таралуы
28
1.3.2 Сиырларда жасырын эндометритті диагностикалау әдістерін зерттеу нәтижелері
29
1.3.3 Сиырларда жасырын эндометритті диагностикалау әдістерін салыстырмалы тиімділігі
31
2 ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕ
33
ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ҰСЫНЫСТАР
36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ
37
РЕФЕРАТ
43
ҚОСЫМШАЛАР
45
ҚОСЫМША А
46
ҚОСЫМША Б
47
ҚОСЫМША В
50
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы магистрлік диссертацияда келесі нормативтік құжаттарға сілтемелер пайдаланылды:
ҚР 2007 жылғы 27 шілдедегі №319-III Білім туралы Заңы;
ҚР 2011 жылғы 18 ақпандағы № 407-ΙV Ғылым туралы Заңы.
ҚР 2004 жылғы 9 қарашадағы № 603-II Техникалық реттеу туралы Заңы;
ҚР 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-XIII Азаматтық кодексі;
ҚР 2015 жылғы 23 қарашадағы № 414-V Еңбек кодексі;
ҚР СТ 1.12-2015 Нормативтік мәтіндік құжаттар. Дайындалуына, баяндалуына, безендірілуіне және мазмұнына жалпы талаптар .
ҚР СТ ИСО 14001-2006-Экологиялық менеджмент жүйелері. Талаптар және қолдану жөніндегі Нұсқаулық
ГОСТ 7.1-2003 Библиографиялық жазба. Библиографиялық сипаттама.
ГОСТ-2.105-95 кострукторлық құжаттаманың бірыңғай жүйесі. Мәтіндік құжаттарға қойылатын жалпы талаптар.
ГОСТ-7.1-84 ақпарат, кітапхана және баспа стандарттары жүйесі. Құжаттың библиографиялық сипаттамасы. Құрастырудың жалпы талаптары мен ережелері.
ГОСТ-7.32-2001 ақпарат, кітапхана және баспа стандарттары жүйесі. Ғылыми-зерттеу жұмысы туралы есеп. Дизайн құрылымы мен ережелері.
АНЫҚТАМАЛАР
Магистрлік диссертацияны орындау барысында келесідей анықтамалармен терминдер қолданылды:
Аускультация - бұл ішкі ағзаларды ветеринарлық және медициналық тәжірибеде зерттеу әдісі, онда олар жүрек, өкпе және ішек қызметіне байланысты дыбыстық құбылыстарды тыңдау арқылы жүзеге асады.
Буаздылық - бұл жануардың ұрықтанғаннан бастап төлдегенге дейінгі физиологиялық жағдайы
Бедеулік - сыртқы және ішкі ортаның қолайсыз факторларының ағзаға әсер ету нәтижесінде пайда болатын ұрғашы мен еркектердің қалыпты емес өмір сүру жағдайларына байланысты ұрпақтардың көбеюінің бұзылуы.
Гистовагинальды әдіс - бұл әдіс жыныстық цикл кезінде қынаптың алдыңғы бөлігінің шырышты қабаты көп қатарлы жалпақ эпителиймен (10-12 қабат) жабылатындығына негізделген
Зертханалық диагностика - жатыр мойны немесе қынап шырышын зерттеу; қанды зерттеу; зәрді зерттеу; сүтті зерттеу; және басқа да зертханалық әдістер.
Пальпация-науқастың денесін қолмен сезіну арқылы жасалатын физикалық диагностикалық әдіс.
Рефлексологиялық әдіс - күйіттеуші еркек малды қолдану арқылы ұрғашы малдың реакциясын есепке алуға негізделген.
Ректалды зерттеу - бұл әдіс жыныстық аппараттағы, негізінен жатырдағы мерзімге байланысты болатын өзгерістерді анықтауға негізделген.
Ультрадыбыстық диагностика. Бұл ішкі органдардың нақты өлшемдері мен жағдайына сәйкес келетін кескінін
БЕЛГІЛІР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Осы магистрлік диссертацияда белгіленген белгілер мен қысқартулар:
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
ГФР - Германия Федеративтік Республикасы
УДЗ - ультрадыбыстық зерттеу
ИФТ - иммуно - ферментті талдау
ПМН - полиморфнуклеарлы нейтрофилдер
SCE - сублиникалық эндометрит
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік
ШҚ - шаруа қожалығы
ӨК - өнеркәсіптік кешен
ІҚМ - ІҚМ
АФ - агрофирма
ҚР - Қазақстан Республикасы
КЭР - кешенді экологиялық рұқсаттар
ОҚТ - озық қолжетімді технологиялар
КІРІСПЕ
Ауыл шаруашылығы -- материалдық өндірістің ең маңызды түрлерінің бірі. Ауыл шаруашылығы халықты азық-түлікпен және өнеркәсіпті шикізаттың кейбір түрлерімен қамтамасыз етумен айналысады. Ауыл шаруашылығы екі үлкен саладан, яғни өсімдік шаруашылығынан және мал шаруашылығынан тұрады. Сонымен қатар оның құрамына балық аулау, аңшылық және омарта шаруашылығы да кіреді.
Ауыл шаруашылығы-бұл халықты азық-түлікпен қамтамасыз етуге және бірқатар салалар үшін шикізат алуға бағытталған экономика саласы. Ауыл шаруашылығы барлық дерлік елдерде стратегиялық маңызды болып табылады, өйткені бұл саланың жағдайы мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді.
Сүтті мал шаруашылығын қарқынды жүргізу жануарларды ұстаудың қатаң шарттарын белгілейді. Өнеркәсіптік жағдайда барлық санитарлық және зоотехникалық нормалардың сақталуына төтеп беру қиын, ал жануарларды тұрақты стресс жағдайында ұстау олардың организмінің спецификалық емес төзімділігінің төмендеуіне әкеледі және төлдегеннен кейінгі кезеңде гинекологиялық аурулардың дамуына әкеп соғады. Жыныс жүйесінің аурулары сиырларда бедеуліктің дамуына, сүт өнімділігінің төмендеуіне және репродуктивтік функцияларының бұзылуларына байланысты ауылшаруашылық кәсіпорындарына үлкен экономикалық зиян келтіреді. Сонымен қатар, созылмалы эндометрит кезінде жануарларда айқын клиникалық белгілерінің болмауына байланысты олар бірнеше рет нәтижесіз ұрықтандырылады. Эндометриядағы инфекциялық агенттердің ұзақ мерзімді тұрақтылығы тіндердің құрылымындағы өзгерістер эмбрионның қалыпты қалыптасуына және плацентаның пайда болуына жол бермейді, бұл эмбрионның өлімін тудырады [1,2].
Симптоматикалық бедеуліктің себебі көбінесе жасырын (созылмалы) эндометрит болып табылады, ол бедеулік сиырлардың 22.2% - ында тіркеледі[3].
Жасырын эндометрит - сиырлардың акушерлік-гинекологиялық патология арасында маңызды орын алады. Эндометрит ауруы төлдеу кезінде, шудың кешеуілдеуінде, жатырдың пролапсында және ірі қара малдың басқа да Төлдегеннен кейінгі ауруларында, жарақат алу нәтижесінде және шырышты қабықтың инфекциясы негізінде пайда болады [4].
Субклиникалық (жасырын) эндометриттің диагностикасы қабынудың клиникалық көріністерінің болмауына байланысты ерекше қиындық тудырады. Бүгінгі таңда диагностиканың ең көп таралған әдісі - цитологиялық зерттеу.
Ұзақ уақыт бойы жыныс мүшелерінің жағдайын диагностикалаудың жалпы қабылданған әдісі сыртқы (тексеру) және ішкі (вагинальды және ректальды) әдістер болды [5].
Бүгінгі күні ауыл шаруашылығы құрылымдарында буаздылықты анықтау үшін трансректалды Ультрадыбыстық диагностика белсенді қолданылады және жыныс мүшелерінің патологиясын диагностикалау практикасында ультрадыбыстық зерттеуді қолдану кең таралған [6, 7].
Қазіргі таңда клиникалық зерттеулермен қатар жаңа зертханалық зерттеулерге жатыр шырышын цитологиялық әдіспен зерттеу жатады. Жатырдың цитологиясы тіпті субклиникалық жағдайларды диагностикалауға мүмкіндік береді. Полиморфоядролы нейтрофилдер жатырда жиналған сұйықтықта кездесетін қабыну жасушаларының басым түрі болып табылады және осы жасушалардың салыстырмалы үлесін есептеу сиырдың төлдегеннен кейінгі репродуктивті белсенділігін бағалауға мүмкіндік береді .
Осы магистрлік диссертациясы орындау барысында сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалау әдістерін салыстыру арқылы тиімді нәтиже беретін әдістерге баға беріп, қолданысқа енгізу мәселелерін қарастырамыз.
Жұмыстың мақсаты: Сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалау әдістерінің тиімділігін анықтау
Мақсатқа орай келесі міндеттер қойылады:
1.Сиырлардың жыныс органдарының патологияларының таралуын анықтау
2.Сиырларда жасырын эндометритті диагностикалау әдістеріне салыстырмалы бағалау жүргізу
3. Сиырларда жасырын эндометритті диагностикалау әдістерін зерттеу
4. Сиырларда жасырын эндометритті диагностикалау әдістерінің
экономикалық тиімділігін анықтау
Магистрлік диссертацияның жаңалығы: Сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалау жаңа түрлері әдістерін сынаудан өту нәтижелері.
Сиырлардың төлдеуден кейінгі күндеріне байланысты жасырын эндометриттің диагностикалау әдістеріне баға берілді.
Практикалық және теориялық маңызы: Жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижесінде сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалаудың цитологиялық әдісі ұсынылды.
1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1.1 Сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалаудың заманауи әдістері
Бүгінгі таңда сиырларда эндометриттің жасырын түрін диагностикалаудың көптеген әдістері ұсынылған, бірақ мал үй-жайларында бәрін қолдану мүмкін емес және ыңғайлылығы жағынан қиындықтар тудырады. Ең алдымен, зертханалық жабдықтар мен химиялық реагенттерді қажет ететін әдістерді қолдану қиын. Сонымен қатар, эндометритті диагностикалаудың көптеген әдістері эструс кезінде бөлінетін шырыштың сапасын зерттеуге негізделген, бұл әдістер басқа кезеңдерде диагноз қоюға мүмкіндік бермейді (Флегматов, Уайтсайд, Дюденко және т.б.). Сондықтан жасырын эндометритті диагностикалаудың жаңа әдістерін жасау өзекті болып табылады.
Dubuc et al. и Gobikrushanth et al. бойынша цитологиялық эндометрит - эндометрий цитологиясындағы полиморфонуклеарлы нейтрофилдердің (PMN) үлесінің (пайызының) жоғарылауы. Цитологиялық эндометриттің синонимі-субклиникалық эндометрит [8, 9].
Субклиникалық эндометрит-бұл эндометриттің клиникалық белгілері болмаған кезде жатырдың қабынуы, бұл репродуктивті функцияның айтарлықтай төмендеуіне әкеледі (Barański et al.)[10].
Эндометрит - сүтті сиырларда кең таралған ауру. И.Т. Жақыповтың, Г.М. Молдахметованың, А. Б. Абултдинованың (2019) мәліметтері бойынша сиырларда эндометриттің жіті түрлерінің таралуы 3,5% - дан 28,5% - ға дейін, эндометриттің созылмалы түрлерінің таралуы 12,5% - дан 37,5% - ға дейін болуы мүмкін. И.Т. Жақыпов, А. Б. Абултдинова, Ж. З. Қарабаева (2018) Қазақстанның солтүстік өңірлерінде импортталған сиырлардың 20,6 - 27,7% эндометрит ауруы туралы деректерді 2015-2017 жж. Алматы облысында эндометритпен сырқаттанушылық туралы деректер 2009 жылы -- 6,62; 2012 жылы -- 17,65%; 2013 жылы -- 7,21% құрады. Sultanuly et al. (2020) Ақмола облысында етті тұқымды сиырлардың 0,6-0,8%-де эндометриттің таралуы туралы деректер келтіріледі. Полянцев Н.И. және Афанасьев А.И. (2012, Б. 272) сүт бағытындағы сиырларда эндометриттің жіті түрлерінің таралуы 17-40% болуы мүмкін деген мәліметтер келтіреді. Көз А. В. және басқалар (2011) ұқсас деректерді келтіреді[11,12,13].
Сүт бағытындағы сиырларда эндометриттің жіті түрлерінің таралуы 16-40% құрайды. Войтенко Л.Г. және басқалардың мәліметтері бойынша, бедеу сиырлардың 22,2%-ында жасырын эндометрит тіркелген[14].
Василькова Ю.В. зерттеулеріндегі негізгі мақсаты жасырын эндометритті диагностикалаудың жаңа, қарапайым, тиімді, қолжетімді әдісін және сиырлардағы эндометриттерді емдеу мен алдын алудың экологиялық қауіпсіз дәрі-дәрмексіз әдісін әзірлеу болды.
Жасырын созылмалы эндометриттерді диагностикалау және емдеу үшін, төлдегеннен кейінгі эндометриттерді емдеу және алдын-алу үшін 45°C температурада сапропельдердің вагинальды қосымшалары қолданылды.
Сапропельдерді қолданудың тиімділігі жасырын эндометрит кезінде жатыр мойны каналынның ашылуы, жатыр тонусының қалпына келуі, иіссіз мөлдір шырышты бөлінулердің болуы және (немесе) секрецияның тоқтауы; аналық бездердің функционалдық қызметін қалпына келуі, қалыпты жыныстық циклдің көрінісі бойынша; ұрықтану, ұрықтандыру еселігі және ұрықтандыру индексі және т. б. бойынша бағаланды. Экссудаттың пайда болу мерзімі келесідей болды: екі қосымшадан кейін - сиырлардың 7,2% ; үштен кейін - 17,9%; төртеуінен кейін -21,1%; бесеуінен кейін-22,6%; алтауынан кейін-18,9%; жетіден кейін -12,3%. Субклиникалық эндометритті диагностикалау үшін сапропельдерді қолданған кезде сиырлардың қан үлгісінде айқын өзгерістер байқалмады. Жасырын эндометритпен ауыратын сиырлардағы 5-6 және балшық процедураларынан кейін лимфоциттер саны 6,2% - ға өсті (р0,01), бірақ өсу қалыпты шектерде болды. Қанның басқа көрсеткіштеріне, соның ішінде биохимиялық, сапропелдік қосымшаларды қынаптық қолдану әсер еткен жоқ. Жасырын эндометриттерді диагностикалаудың жаңа әдісі етеккір аралық кезеңде жатырдың қабынуын анықтауға мүмкіндік береді [15].
Ресейлік ғалымдар Гришина Д., Минюк Л. сиырлардың төлдегенн кейінгі эндометрит диагностикасының тиімділігін арттыру жайында мақала жазған. Төлдегеннен кейінгі кезеңдегі қынаптық шырыштың цитологиялық құрамын зерттеу салмағы 390-440 кг, орташа сүт өнімділігі 3100 кг болатын 3-6 жас аралығындағы қара-алуан тұқымды ірі қара малдың 20 басына жүргізілді.барлық жануарларды ретроспективті талдау нәтижелері бойынша Төлдегеннен кейінгі кезеңнің сипаты бойынша екі топқа бөлінді. Зерттеу нәтижесінде біз жағындылардағы келесі өзгерістерді анықтадық: Төлдегеннен кейінгі потенциалды физиологиялық ағымда төлдегеннен кейінгі бірінші күні вагинальды эпителий жағындыларындағы беткі жасушалардың саны 58%, ал эндометритте - 21%; қалыпты ағымдағы аралық жасушалардың саны 29,5%, Төлдегеннен кейінгі эндометритте - 61,5%. Парабазальды жасушаларға қатысты сурет келесідей: Төлдегеннен кейінгі кезеңнің физиологиялық ағымында олардың саны эпителий жасушаларының жалпы санының 11% - дан аспайды, ал Төлдегеннен кейінгі эндометритте-20% - дан асады. Қынаптық шырыш құрамының цитологиялық деректерін төлдегеннен кейінгі алғашқы 9 күнде, Төлдегеннен кейінгі асқынулардың клиникалық, морфологиялық және гематологиялық белгілері әлі дамымаған кезде қолдану ұсынылады[16].
Копытин В.К. және Василькова В.К. сиырлардағы жасырын эндометриттерді диагностикалаудың жаңа әдісін ұсынып, оған патент алды. Бұл әдісті қолдану оңай және сиырлардағы жасырын эндометриттерді диагностикалауда 90% дейін жоғары сенімділікке ие. Жыныс мүшелерінің шырышын зерттейді, ал қынаптық тампонация күніне 24-48 сағат аралықпен сапропелдік балшықпен жүргізіледі, алдын-ала дайындалған дәке қапшықтарының көмегімен, салмағы 400 г емдік балшықпен толтырылған, ылғалдан сығылған және су ваннасында 45°C дейін қыздырылған, процедура жатыр мойны каналы ашылғанға дейін және жатырдан бұлтты шырыш бөлінгенге дейін қайталанады немесе катаральды іріңді экссудатқа жасырын эндометрит диагнозы қойылады [17].
Сиырлардағы субклиникалық эндометрит диагностикасының клиникалық-морфологиялық негіздемесі жайында орыс ғалымдары Слесаренко Н.А., Широкова Е.О., Белякова А.П. зерттеулер жүргізген. Жұмыста жануарларды клиникалық тексеру, макроскопиялық морфометрия, анатомиялық препараттау, қанның морфологиялық зерттеулері, алынған цифрлық деректердің статистикалық талдауы кіретін кешенді әдістемелік тәсіл қолданылды. Субклиникалық эндометриттегі жатырдың құрылымдық өзгерістерінің сипатын бағалау кезінде негіз ретінде қара-ала Голштин тұқымды сиырлардың жатырдың нормативтік морфологиялық көрсеткіштері белгіленді. Субклиникалық эндометрит кезінде жатырдың патогномоникалық морфологиялық белгілері анықталды, олар оның қуысы мен мүйіздерінің ұлғаюымен, оларда экссудаттың жиналуымен, эндометрийдің ісінуімен көрінеді. Жүргізілген гематологиялық зерттеулер барысында лейкоциттер, таяқша ядролы және сегментті ядролық нейтрофилдер мен моноциттер санының артуымен көрінетін қабыну реакциясының көрінісі атап өтілді. Жатырдың морфометриялық көрсеткіштерінің өзгеруін және денеде болып жатқан гематологиялық ауытқуларды кешенді бағалауға негізделген субклиникалық эндометрит диагностикасының клиникалық-морфологиялық негіздемесі ұсынылған [18].
Сиырлардың эндометриттері кезінде жатыр микрофлорасының бактериологиялық диагностикасы және дифференциациясы жайлы Епанчинцева О. В. зерттеулер жүргізген. Зерртеулерінде төлдегеннен кейінгі патологиялары бар сиырлардан алынған биоматериалдардың зертханалық талдау нәтижелері келтірілген. Жатыр патологияларының себебі микроорганизмдердің келесі топтары болғаны анықталды - стафилококктар, стрептококктар, коринебактериялар, E. coli және т.б. Пиогенді актиномицеттерді грам-позитивті стафилококктар мен стрептококктардан ажырату керектігін атап өтті [19].
Парахин А. В. және Петров В. А. сиырлардың субклиникалық эндометритін диагностикалаудың жаңа әдісін ұсынды. Жатырдың функционалды күйі №1 биологиялық белсенді нүктенің электр өткізгіштігін теріс және оң және полярлықта өлшеу арқылы анықталады, электр өткізгіштігінің асимметрия коэффициенті есептеледі және оның мәні 0,64-0,76 болғанда субклиникалық эндометрит диагнозы қойылады. Бұл әдіс сиырлардағы субклиникалық эндометритті тез және объективті диагностикалауға мүмкіндік береді[20].
Прогестеронмен индукцияланған эструс пен қалыпты эструс кезіндегі жатыр мойны шырышының химиялық қасиеттері жайлы грек ғалымдары Th. Tsiligianni, A. Karagiannidis, P. Brikas, Ph. Saratsis жазған. Зерттеулерінде келесідей нәтижелерге жетті: 1) төлдегеннен кейінгі алғашқы үш эструс кезеңіндегі жатыр мойны шырышының биохимиялық қасиеттері ұқсас болды. 2) бұл қасиеттер төлдегеннен кейінгі қалыпты эструста да, индукцияланғаннан кейінгі алғашқы эструста да ұқсас болды. 3) қалыпты эструсқа арналған глюкоза мен фруктоза концентрациясы индукцияланған эструс топтарына ұқсас болды. 4) жалпы ақуыз мен холестериннің концентрациясы индукцияланған эструсқа қарағанда қалыптыдан едәуір төмен болды (p 0,001), ал эструс индукцияланған топтар арасында ешқандай айырмашылық табылған жоқ. 5) сиырлардың буаздылық көрсеткіштері қалыпты және индукцияланған эструсы бар топтар арасында айтарлықтай ерекшеленбеді. 6) қалыпты эструс топтарына ұқсас жалпы ақуыз және холестерин концентрациясы бар жатыр мойны шырышын шығаратын индукцияланған эструс топтарындағы сиырлардың пайызы өте төмен болды[21].
Жатыр мойны-вагинальды шырыш (CVM) иммунологиялық ақпараттық биомолекулалардың қол жетімді көзі болып табылады. Бұл туралы Mounir Adnane, Kieran G. Meade, Cliona O'Farrelly зерттеулер жүргізіп, мақала жазған. Жатыр мойнын, жатыр мойнын және қынапты қаптайтын эпителий жасушаларының өнімі болып табылатын жатыр мойны-вагинальды шырыш (CVM) жатырдың майлануын және микробтарды жоюды жеңілдету үшін шығарылады. Негізінен су мен муциннен тұратын CVM құрамында иммуноглобулин А (IgA), лактоферрин және лизоцим сияқты иммуноактивті ақуыздардың жоғары деңгейі бар, олар адгезияны блоктау және микробтардың жойылуына делдалдық жасау арқылы инфекциядан қорғайды. Цитокиндердің, химокиндердің және микробқа қарсы пептидтердің репертуары негізінен жасалады эндометрийдің эпителий жасушаларының жатырдың люменіне секрециясы және ОВМ концентрациясы арқылы. Бұл қабыну биомаркерлерінің саны мен салыстырмалы пропорциялары әртүрлі факторларға, соның ішінде эструс циклі мен жануардың денсаулық жағдайына байланысты, сондықтан маңызды диагностикалық және болжамды көрсеткіштер болып табылады. Ірі қара малдың Cvm-де молекулалық қолтаңбаларды өлшеу ет пен сүтті сиырлардағы жыныс жолдарының патологиясын анықтауға және бақылауға пайдалы тәсіл болуы мүмкін деп болжаймыз[22].
Шетел ғалымдары Ahlam A. Abou Mossallam a, Soheir M. El Nahas интерлейкиннің 8 типті сипаттамасы (IL-8) және оның эндометрит кезіндегі көрінісі жайлы зерттеулер жүргізген. Интерлейкин 8 (IL-8) химокиндер тұқымдасына жатады және эндометрит сияқты қабыну ауруларының кең ауқымымен байланысты нейтрофилдер үшін маңызды химоаттрактант болып табылады. Сүт безінен, жатырдан және аналық безден алынған тіндердің үлгілері эндометриті бар өзен буйволдарынан (Жерорта теңізі) алынды. Бактериологиялық зерттеу эндометритпен ауыратын барлық буйволдарда грам-оң және теріс штаммдардың болуын көрсетті. РНҚ экстракциясы және комплементарлы ДНҚ (кднқ) синтезі барлық тіндерден жүргізілді[23].
Сүтті бағыттағы сиырлардың төлдегеннен кейінгі эндометриттің диагностикалық әдістерін салыстыру туралы C.S. Barlund, T.D. Carruthers, C.L. Waldner, C.W. Palmer зерттеулер жүргізді. Голштин тұқымды сиырларды (N = 221) сегіз топқа бөліп, 5 диагностикалық әдісті қолдана отырып, төлдегеннен кейінгі 28-41 күн аралығында эндометритке келесі әдістер бойынша тексерілді: (1) вагиноскопия; (2) жатыр сұйықтығының көлемін ультрадыбыстық бағалау; (3) эндометрийдің қалыңдығын ультрадыбыстық бағалау; (4) эндометрийдің цитологиялық талдауы, cytobrush көмегімен жиналған; және (5) жатырды шаю арқылы жиналған эндометриялық цитологиялық талдау. Cytobrush әдісімен салыстырғанда тиісті сезімталдық пен ерекшелік мәндері келесідей болды: вагиноскопия (53,9%, 95,4%); жатырды шаю арқылы жиналған эндометрийдің цитологиясы (92,3%, 93,9%); жатыр сұйықтығының ультрадыбыстық зерттеуі (30,8%, 92,8%); және эндометрийдің қалыңдығын ультрадыбыстық бағалау (3,9%, 89,2%). Нәтижесінде, Cytobrush әдісі ірі қара малдың эндометритін диагностикалаудың ең сенімді әдісі болып шықты[24].
Эструс кезінде сиырлар мен қашарлардың репродуктивті көрсеткіштерімен байланысты жатыр мойнының шырышты қабығынан қалыпты және қалыптан тыс секрециялардың микробтық флорасын австралиялық ғалымдар зерттеген. Бұл зерттеудің мақсаты жатыр мойны шырышының (AMD) қалыптан тыс бөлінуі немесе қалыпты жатыр мойны шырышының (CMD) секрециясындағы патогендік микроорганизмдер эструс кезінде сиырлар мен қашарлардың репродуктивті көрсеткіштеріне әсер ететінін сипаттау болды. Тұтқырлығы қалыпты және иісі жоқ мөлдір шырышты жануарлар (68 сиыр, 38 қашар) (N-CMD) бір топқа, алқалған жануарлар (84 сиыр, 32 қашар) A-CMD тобына топтастырылды. Шырыш үлгілеріненалынған микроорганизмдер үш топқа бөлінді: жатыр қоздырғыштары (UP), жатырдың потенциалды қоздырғыштары (PUP) немесе жатырдың шартты-патогенді микроорганизмдері (OUP).Бұл зерттеу нәтижелері бойынша бедеулік проблемалары болған кезде цервикальды шырыштың мұқият бағалануы керек екенін көрсетті. UP тобында бедеулікті тудыратын белгілі микроорганизмнен басқа, PUP тобындағы патогендерді бедеулікті тудыруы мүмкін қабілетіне қарай ескеру қажет.
Субклиникалық эндометриттің төлдегеннен кейінгі Bos indicus тұқымды ет сиырларындағы репродуктивті көрсеткіштерге әсері жайлы R.V. Oliveira Filho, R.F. Cooke, G.A. de Mello, V.M. Pereira мақаланы жариялады. Зерттеу мақсаты төлдегеннен кейінгі Bos indicus тұқымды ет сиырларында субклиникалық эндометриттің (SE) таралуын зерттеу және полиморфонуклеарлы нейтрофилдердің (PMN) әртүрлі шекті арақатынасын пайдалану және субклиникалық эндометриттің олардың репродуктивті көрсеткіштеріне әсерін бағалау болды. Барлығы 689 төлдегеннен кейінгі сиырлар (төлдегеннен кейін 45,2 +- 7,8 күн) эструсты синхрондау хаттамасынан + уақыт бойынша жасанды ұрықтандырудан (TAI) өтті. Эндометрийдің цитологиялық үлгілері хаттаманы бастамас бұрын cytobrush көмегімен алынды. Сиырлар субклиникалық эндометритке оң деп саналды, егер: (PMN) = 3% (PMN3), PMN = 5% (PMN5) және PMN = 7% (PMN7). Буаздылықтың диагностикасы жасанды ұрықтандырудан кейін 30 және 100 күннен кейін жүргізілді. Субклиникалық эндометрит бойынша оң деп саналған сиырлардың таралуы шекті мән төмендеген сайын өсті (р 0,05) (PMN7 = 3,9%; PMN5 = 5,5%; PMN3 = 9,1%). Субклиникалық эндометриті бар сиырларда PMN 5 шегінде теріс se бар сиырлармен салыстырғанда буаздылық деңгейі төмендеді (Р = 0,04) (26,3 +- 8,7% қарсы 44,5 +- 4,1%).; дегенмен, PMN3 және PMN7 шектері бойынша оң және теріс se сиырлары арасында ешқандай айырмашылық байқалмады (Р 0,45). 30-шы және 100-ші күндер арасындағы эмбриональды өлімге SE әсер еткен жоқ (R 0,16). Қорытындылай келе, SE таралуы қолданылатын PMN шегіне байланысты өзгеретінін атап өткен жөн, ал жасанды ұрықтандыру хаттамасының басында SE PMN5 қолданған кезде төлдегеннен кейінгі BOS indicus сиыр етіндегі буаздылық көрсеткіштерін төмендетті[25].
Субклиникалық эндометриті бар төлдегеннен кейінгі сиырларда эндометрийдің эхо құрылымының айнымалылары жайлы түрік ғалымдары B. Polat, M. Cengiz, O. Cannazik, A. Colak, E. Oruc, S. Altun, S. Salar, A. Bastan атап өткен. Бұл зерттеудің мақсаты компьютерлік кескінді талдау бағдарламасын қолдана отырып, субклиникалық эндометриттегі сандық ультрадыбыстық кескіндердегі эндометриялық эхо-құрылымының өзгеруін бағалау болды. Эндометрий үлгілері 140 қоңыр тұқымды швейцариялық сиырдан (сүттегі күндер саны = 35 +- 3) цитобелсенділік әдісімен алынды: қабынбаған (N = 66), жіті (N = 42), жітілеу (n = 21) және созылмалы (n = 11) қабыну кезеңдері бар деп жіктелді. Жасушалық инфильтрацияның орташа тығыздығы 0%, 31 +- 5%, 37 +- 6%, жатыры қабынбаған сиырлар мен жатырдың жіті, жітілеу және созылмалы қабынуы бар сиырлар үшін 16 +- 8% (p 0,0001). Жасушалық инфильтрация тығыздығының жоғарылауына жауап ретінде біртектіліктің сызықтық төмендеуі және контрасттың сызықтық жоғарылауы байқалды. Сезімталдық пен ерекшелік сәйкесінше біртектілік мәні үшін 79,73% және 46,97% және контраст мәні үшін 59,46% және 69,70% құрады. Қорытындылай келе, эндометриялық эхоструктураның өзгеруін, әсіресе біртектілік пен контрастты бақылау жасуша тығыздығы мен қабыну күйіне байланысты өзгерді және сиырлардағы субклиникалық эндометриттің ықтимал диагностикалық маркері болуы мүмкін[26].
R. Kasimanickam, T.F Duffield, R.A Foster ғалымдары төлдегеннен кейінгі сүтті сиырлардағы субклиникалық эндометритті анықтау үшін эндометрийдің цитологиясы және ультрадыбыстық зерттеу жүргізді. Таңдалған сиырлардың репродуктивті трактісі трансректальды пальпация, ультрадыбыстық зерттеу және ЭКГ арқылы бағаланды. Зерттеуге қатысқан барлық сиырлар 34-47 күнде (V1-ден 2 аптадан кейін) 2 (V2) сапарында қайта тексерілді және кейіннен кем дегенде 8 ай бақыланды (буаз болғанға дейін немесе сойысқа шығарғанға дейін). V1 кезінде оң ЭК (18% полиморфонуклеарлы лейкоциттер; PMN) немесе v1 (FIU1) кезіндегі жатырдағы сұйықтық жүктіліктің салыстырмалы жиілігінің айтарлықтай төмендеуімен байланысты болды және субклиникалық эндометриті бар сиырларды анықтады. Сол сияқты, v2 кезінде оң EC (10% PMN) немесе v2 (FIU2) кезінде жатырдағы сұйықтық сиырларда субклиникалық эндометритті анықтады. V1 және V2 субклиникалық эндометритпен ауыратын сиырларда субклиникалық эндометритсіз сиырлармен салыстырғанда жүктіліктің салыстырмалы жиілігі сәйкесінше 41 және 51% (жүктіліктің пайда болу қаупі 0,59 және 0,49) болды. ЭКГ немесе ультрадыбыстық нәтижелерді ескере отырып, жатырдың трансректальды пальпациясына негізделген диагностикалық критерийлер жүктілік қаупіне қатысты болжамды мәнге ие болмады. Осылайша, ЭК немесе ультрадыбыстық диагноз қойылған субклиникалық эндометрит жүктіліктің салыстырмалы жиілігінің төмендеуімен байланысты болды[27].
Ультрадыбыстық технология ірі жануарлардың көбеюін зерттеуде қалай революциясы жайлы O.J. Ginther жазды. Сұр масштабтағы (UI) ультрадыбыстық бейнелеу 1980 жылы енгізілген және бастапқыда биелердің репродуктивті жолын клиникалық зерттеу үшін қолданылған. 1983 жылға қарай биелерде және 1984 жылы қашарларсиырларда пайдаланушы интерфейсі іргелі зерттеу құралына айналды. Әр түр үшін трансректальды сұр UI шкаласы фолликулалардың динамикасын сипаттау және гонадотропты бақылау мен фолликулалардың гормоналды рөлін зерттеу үшін кеңінен қолданылды. Сонымен қатар, трансректальды ультрадыбысты қолдану әр түрдегі көбеюдің көптеген басқа аспектілерін ашты және сипаттады, соның ішінде (1) эндометрийдің эхо-құрылымы айналымдағы эстрадиол концентрациясының биологиялық көрсеткіші ретінде, (2) ұрықтың жынысын 50-60-шы күні диагностикалау үшін жыныс төмпешігінің салыстырмалы орналасуы және (3) овуляция кезінде фолликулаларды босату уақыты. Биелерде ашылған жаңалықтарға (1) эмбрионның қозғалғыштығы жатады, онда сфералық эмбрион (6-16 мм) 11-15-ші күні жатырдың барлық бөліктеріне ауысуы, (2) егіз жұптың бір эмбрионы екіншісін өзіне зиян келтірмей қалай жоятыны және т.б. Бұл мысалдар репродуктивті зерттеулердегі пайдаланушы интерфейсінің күшін көрсетеді. Пайдаланушы интерфейсі болмаса, осы және басқа да көптеген жаңалықтар әлі белгісіз болуы мүмкін [28].
Простагландин F2a субклиникалық эндометритке және сүтті сиырлардағы құнарлылығына әсерінTsiligianni,Th., Karagiannidis,A.шетел ғалымдары зерттеген. Зерттеу тәтижелері бойыншаPGF2a-пен емдеу СКЭ таралуына әсер еткен жоқ. PGF2a өңдеу бірінші ұрықтандыруға дейінгі уақытқа әсер етпеді. Дегенмен, pgf2a-пен емдеу барлық сиырларда буаздылықты арттырды және барлық сиырлар бағаланған кезде bcs =2,5 сиырларда буаздылықтың пайда болу қаупі (HR) коэффициенті артты. Pgf2a емдеу SCE бар сиырларда буаздылық қаупіне 49% әсер етпеді (о = 0,9; 95% ci = 0,6-1,3) [29].
Алғаш төлдейтін және көп тұқымды сүтті сиырлардағы эндометриттің цитологиялық диагностикасы бойынша Shaked A. Druker, Ron Sicsic, Michael van Straten, Tamir Goshen мақала жазды. Алдыңғы зерттеулердің көпшілігінде сиырлар эндометриялық цитологиялық талдаудағы полиморфонуклеарлы жасушалардың үлесі (%PMN) алдын ала белгіленген шектен асып кетсе, CEM оң деп анықталды. Шекті мәндер репродуктивті көрсеткіштерге байланысты CEM диагностикасы негізінде белгіленді, әдетте бір репродуктивті параметр бойынша талданды және барлық сиырлар үшін есептелді. Зерттеу мақсаты бірнеше репродуктивті тиімділік параметрлерінің комбинациясын пайдалана отырып, әртүрлі пайыздық PMN шектері мен іріктеу мерзімдері бойынша бастапқы және көп тұқымды сиырларда CEM диагностикасын оңтайлы анықтау керек пе екенін зерттеу болды. Голштин-фриз сүт сиырларында (N = 415; 269 көп ұрықты; 146 примогенит), 30-40 күннен кейін сүтте (DIM) және 60-70 DIM және %PMN микроскопиялық бағаланды (соқыр; Diff-Quick stain, Medi-Market). %PMN шегі =1%-дан =10%-ға дейін, =15% және =20% деңгейінде белгіленді және сәйкесінше әрбір шекті мән үшін CEM-оң және CEM-теріс сиырлар арасындағы репродуктивті тиімділіктің бірнеше параметрлері салыстырылды. Бірнеше аналитикалық тәсілдерді қолданғаннан кейін біздің нәтижелеріміз Cem оңтайлы диагностикасын бастапқы және көп тұқымды сиырларда әртүрлі критерийлер бойынша жүргізу керектігін көрсетті: 30-40 DIM бастапқы сиырларда =7% PMN шегі арқылы және 60-70 DIM көп тұқымды сиырларда =4% PMN шегі арқылы. Бұл Диагностикалық тәсіл зерттеушілерге, ветеринарларға және фермерлерге қатысты ақпарат болып табылатын Cem-позитивті примрозды және көп тұқымды сиырлардың репродуктивті болжамы туралы жан-жақты түсінік береді [30].
Цитологиялық зерттеу әдісіне келетін болсақ, чехиялық ғалымдар W. Barański, M. Podhalicz-Dzięgielewska, S. Zduńczyk, T. Janowski сиырларда субклиникалық эндометриттің диагностикасы мен таралуында әртүрлі цитологиялық шектерді қолданып, салыстырмалы бағалау жүргізген [10].
Көп жағдайда жағындалар Гимза әдісімен және оның модификацияланған әдістерімен боялған: Райт-Гимза (Dubuc et al, 2010), Романовский-Гимза, Грунвальд-Гимза. Сонымен қатар Папаниколау (Barański, 2012). Pascottini et al. (2015) бояудың екі әдісін қолданды: Diff-Quik және нафтол-as-D-хлорацетат-эстераза(CIA E) бояуымен [10, 31].
Цитологиялық зерттеу үшін шырышты алудың бірнеше құрылғылары мен әдістері әзірленді. Бұл gynobrush (Heinz Herenz Medizinalbedarf GmbH, Hamburg, Germany)сияқты зауыттық цитощеткалар (Egberts et al.), сонымен қатар авторлық конструкциялар қолданды. Сондай-ақ, қос қорғанысы бар бие лерге арналған цитощетканы қолдануға болады, оның ішінде металл цитощетка (McDougall, Aberdeen and Bates)[32, 33].
Жақын шет елдердің цитологиялық зерттеулеріне арналған үлгілерді алуға арналған құрылғылардың авторлық әзірлемелерінің ішінде О. С. Епанчинцева және т. б. авторлығының сиырларынан жатырдан шырышты алуға арналған құрылғыны бөлуге болады, оның ішінде жіппен жабдықталған цитощетка бар; Соловьева, Е. И. және Соловьева А. Ю. авторларының сиырлардан жатырішілік сұйықтық алуға арналған құрылғы. Helfrich et al. merocel губкасымен цитощетканың модификациясы сипатталған[19, 34].
Қынаптық іріңді шырыштың метаболикалық маркерлері және субклиникалық эндометрит жайында O. Bogado Pascottini бірқатар зерттеулер жүргізген. Бұл зерттеудеқан сарысуындағы биохимиялық көрсеткіштерді, сондай-ақ алынған үлгілердегі минералды және энергетикалық күйді салыстырады. Диагноз қойылғанға дейін SCE бар сиырлар сау сиырларға қарағанда төлдегеннен кейінгі жүйелік қабынудың (жоғары Hp және төмен альбумин) белгілерін көрсетті, және сау сиырларға қарағанда SCE бар жануарлардың энергия күйінің маркерлері көбірек бұзылғанын көрсетті. Бұл SCE бар сиырлардыңтөлдегеннен кейінгі метаболикалық талаптарға бейімделмеуімен және метаболикалық қабынумен байланысты деген гипотезаны қолдайды [31].
Лисицин Д.С. мақаласында жасырын эндометрит кезінде диагностиканың клиникалық және зертханалық әдістерін қолданудың тиімділігі жайында жазылған. Жүргізілген зерттеулер эндометриттің жіті, жітілеу және созылмалы түрінің патогенезінің негізінде микроорганизмдер жатқанын анықтады.Тек банальды микрофлора анықталған сау жануарлардан айырмашылығы (микро, диплококктар, E. coli, сондай-ақ сапрофиттер), созылмалы эндометритпен ауыратын науқастарда 90% вульгарис протеинінің патогендік формалары, сәйкесінше 55,1 және 61,4% АҚ және лимон сары стафилококктар бар). Бұл микрофлора шартты-патогенді деп аталады, бірақ жатырдың құрамында стафилококктар мен протеин вульгарисі болған кезде эндометриттерді емдеу қиынға соғуы мүмкін, бұл төзімділігі төмен жануарларда, иммундық реакциясы төмен болған кезде шартты-патогенді микрофлора патогенді микрофлораға айналуы мүмкін.Монокультуралар мен олардың ассоциацияларын зерттеу кезінде 48% гемолитикалық қасиеттері және 34% плазмокоагуляцияның оң реакциясы анықталды, зертханалық тышқандардағы өлім-жітім 42% құрады.Монокультуралар ауру жануарлардың 38% - да, 62% - да әртүрлі бірлестіктер анықталды: St. aureus + Ent. faecalis, E.coli + St. aigeis, E. coli + Ps. aeruginosa, E.coli + Pr. mira bilis, E.coli + St. aureus + C. albicans, E.coli + St. aureus + Str. faecalis, E.coli + Sh. desinteriae+ Sh.boudi, E.coli + Pr. mirabilis + Ps. aeruginosa + Kl. сгуосгеѕсепѕ, Sh. desinteriae + I. en terocolitica + C. glabrata, Sh. desinteriae + Aspergillus fumigates.
Анықталған микроорганизмдердің 10 ассоциативті тобынан көрініп тұрғандай, олардың 7-де E. coli, екінші орында грам-позитивті St. aureus, содан кейін грам теріс бактериялар мен саңырауқұлақтар.Кешенді терапиядан кейін, клиникалық белгілер жойылған кезде, қабыну процесі жасырын түрге ауысуы мүмкін, бұл сиырларды жасанды ұрықтандырудың тиімділігін талдау кезінде расталады. Бірінші ұрықтандыру кезінде жүктілік аналықтардың 65% - у, екінші ұрықтандыру кезінде тағы 25% - да, қалған 10% - да бедеулік кезеңі жасырын эндометриттің салдарынан 4-5 айға дейін созылуы мүмкін екендігі атап өтілді. Бұл жануарларды ұзақ уақыт лактация кезінде өнімділіктің төмендеуіне байланысты "шығынды" санатқа өту себебінен жоюға жібереді. Бірінші және екінші ұрықтандыру бойынша ұрықтандыруды арттыру мақсатында алғашқы ұрықтандыру алдында және эструс кезеңіндегі шырыш арқылы жануарларда жасырын эндометритті диагностикалаудың зертханалық әдістерін қолдану мүмкіндігі бағаланды[35].
Ірі қара малдың төлдегеннен кейінгі жыныс жолдарының шырышты иммунитеті тақырыбы бойынша шетелдік Dinesh Dadarwal , Colin Palmer , Philip Griebel ғалымдарының көзқарасы: Жатырдың қабынуын модуляциялаудағы қынаптық және жатыр микробиомасының рөлі жаңадан дамып келе жатқан зерттеу бағыты болып табылады және сиырлардың қоректік және метаболикалық күйі туралы ақпаратты туа біткен иммундық жауаптары мен микробиомның өзара әрекеттесуі жайлы қосымша зерттеулер қажет екендігін мәлімдеді[36].
Шетелдік ғалымдар V.R. Kasimanickam, K. Owen, R.K. Kasimanickam Төлдегеннен кейінгі сауын сиырларындағы жатырдың патогенді бактерияларында көп дәрілік төзімділікті және микроорганизмдерге вируленттілік факторын кодтайтын гендерді анықтау туралы зерттеулер өткізген. Нәтижесі, анықталған T. pyogenes бактерияларының 35% антибиотикке төзімділігіжоғары болды, E. coli бактериясының төзімділігі 33% көрсетті, бұл нәтиже микроорганиздерде биоқабықша түзілуіне байланысты болды[37].
S. Diaz-Lundahl , B. Heringstad , R.T. Garmo норвегиялық қызыл сиырлардағы субклиникалық эндометриттің тұқым қуалаушылығы туралы зерттеу жүргізген, жұмыстарының нәтижесі бойынша, субклиникалық эндометрит (СКЭ) сүтті сиырларда кең тараған, бұл репродуктивті өнімділікке кері әсерін тигізеді[38].
Karen Wagener , Christoph Gabler, Marc Drillich шетел ғалымдары сауын сиырларындағы субклиникалық эндометриттің анықтамасы, диагностикасы және патомеханизмі туралы жалғасып жатқан пікірталасқа шолу бойынша қорытындылары келесідей: клиникалық эндометритт және субклиникалық эндометриттегі кездесетінайырмашылығы бар басым бактериялар жоқ, бірақ α-гемолитикалық стрептококктардың және Trueperella pyogenes субклиникалық эндометрит кезінде болуы арасында байланыс анықталды. Субклиникалық эндометритті емдеу үшін цефапириннің жатырішілік инфузиясы, сондай-ақ PGF2a қолдану ұсынылды. Алайда, басқа зерттеулер бұл емдеудің тиімділігін растаған жоқ[39].
Vallejo-Timaran et al. вагинальды шырыштың пайда болуы этиологиясын растау үшін, сондай-ақ жатыр мүйізінің асимметриясын анықтау үшін жатырдың ультрадыбыстық сканерлеуін қолданды.
Осылайша, сиырлардың жатырын ультрадыбыстық зерттеу кезінде, эндометрит диагностикасында анықталуы мүмкін негізгі белгілер-жатыр қуысында сұйықтықтың (ірің немесе катаральды экссудат) болуы, гистоструктураның бұзылуы, жатыр мүйіздерінің асимметриясының болуы анықталды[40].
Хайрова и. М., Тегза А. А. және Моисеев Г. А. DRAMINSKI iscan сканерімен жатырдың ультрадыбыстық сканерлеуін жүргізу кезінде келесі белгілерді тапты: мүйіздердің апикальды аймағында жатыр қуысында сиырларда созылмалы қабыну процесінің болуы, жатырдың іріңді экссудатының болуына байланысты мүйіз қуыстарындағы жылтырлауды анықтаған[41].
Субклиникалық эндометрит диагностикасының әртүрлі әдістерінің өзгергіштік және қайталану дәрежесі жайлы Prunner, I., Wagener, K., Pothmann, H.неміс ғалымдары зерттеулер жүргізген. Жатыр цитологиясы сиырлардағы субклиникалық эндометрит (SE) диагностикасының сенімді әдісі ретінде танылды[42, 43].
Ешкі жатырының төлдегеннен кейінгі эхо құрылымын және оның перифериялық тотығу стрессінің биомаркерлерімен байланысын ультрадыбыстық және компьютерлік бағалау туралы Samir, H., Radwan, F., El-Khawagah мақала жазған[44].
Miha Šavc, Mary Duane және Luke E. O'Grady жатыр ауруы және оның сүтті малдың кейінгі репродуктивті қызметіне әсерін зерттеп, сиырлардағы екі диагностикалық әдісті салыстырды. Ұрықтандыру алдында Metricheck құралымен қынаптық шырышты бағалау да, жатырдың ультрадыбыстық сканерлеуі де кейінгі буаздылықтың жақсы болжаушысы болып табылады[45].
Sens, W. Heuwieser ғалымы Escherichia coli, Trueperella pyogenes, α-гемолитикалық стрептококктар мен коагулазонегативті стафилококктардың болуы субклиникалық эндометриттің таралуындағы рөлін анықтады. α-гемолитикалық стрептококктардың ерте инфекциясы 2 аптадан кейін PMN пайызын арттырды[46].
Sharma, A., and Singh, M. сүтті сиырлардағы төлдегеннен кейінгі субклиникалық эндометрит: жиілігі және диагнозы жайында атап өткен. Барлық әдістер арасында, цитолентамен эндометрийдің цитологиясы жатырдың қабынуы кезінде PMN үлесінің жоғарылауына негізделген цитологиялық эндометритті диагностикалаудың ең озық және жиі қолданылатын әдістерінің бірі болып табылады[47].
Martin Sheldon, Erin J. Williams төлдегеннен кейінгі ірі қара малдағы жатыр аурулары мақаласында клиникалық эндометритті Escherichia coli және Arcanobacterium pyogenes сияқты патогендік бактериялардың болуын көрсететін вагинальды шырышты зерттеу арқылы анықтауға және бағалауға болатыны жайлы мәлімдеді[48].
Төлдегеннен кейінгі субклиникалық эндометритке буйвол сиырларындағы эндометриялық қабынуға және репродуктивті көрсеткіштерге протеолитикалық ферменттерді жатырішілік енгізудің әсерін бағалау мақсатында Singh, H., Brar, P. S., Singh, N., Jan, M. H. зерттеулер жүргізді. SCE бар буйвол сиырларында протеолитикалық ферменттермен емдеуден кейін эндометрий қабынуының және буаз емес күндер санының төмендеуін көрсетті[49].
Биелердегі жатырдың рН көрсеткішіне сұйылтылған сірке суымен жуудың әсерін Thompson, R. L., Gunn, A. J., Stephen, C. P. анықтады[50].
Италияның сүт табындарындағы төлдегенннен кейінгі жатыр аурулары және олардың буаздылыққа әсерін Toni, F., Vincenti, L., Ricci, A. зерттеді. Клиникалық эндометрит бірінші ұрықтандыруда буаздылықтың жиілігіне қатты теріс әсер етті (коэффициенті: 0,34 р 0,05)[51].
Yang, B., Pascottini, O. B. эндометрийдің биологиялық үлгілерінде BoHV-4 гамма герпесвирустарының болуы сүтті сиырларда жасанды ұрықтандыру кезінде диагноз қойылған субклиникалық эндометритпен байланысты емес екенін дәлелдеді[52].
Землянкин В. В. созылмалы эндометриттегі голштин сиырларының қанындағы өзгерістерін анықтады. Созылмалы эндометритпен ауыратын сиырлардың қанында жалпы ақуыз мен триглицеридтердің айтарлықтай жетіспеушілік бар, бұл жатырдағы қабыну процестерінің созылмалы ағымына ықпал етеді. Биохимиялық өзгерістер ауру жануарларда гемоглобин концентрациясының айтарлықтай төмендеуін тудырады. Созылмалы эндометрит ауруы ядролық нейтрофилдер мен моноцитопения концентрациясының айтарлықтай төмендеуі аясында ядроның оңға жылжуымен нейтрофилия құбылыстарымен жүреді. Иммунологиялық зерттеулердің деректері бойынша қан құрамында ауру сиырлардың γ-глобулиндердің жоғарылауын, фагоцитарлық индекс пен санының жоғары көрсеткіштерін көрсетеді[53].
Төлдегеннен кейін 24-48 сағаттан кейін қынаптық тексеру арқылы жатыр мойны каналындағы шырышты тығынды анықтауға негізделген сиырлардағы жатырдың субинволюциясы мен эндометритін ерте диагностикалау әдісін Мальцева Б. М. ұсынды. Сұйық қанды шу төлдегеннен кейінгі 1-ші күннен бастап шырышты тығынның болмауы және көп мөлшерде бөлінуі жатырдың субинволюциясының ерте клиникалық белгісі болып табылады, оның аясында жедел іріңді-катаральды эндометрит дамиды. Қынаптық тексеру әдісінің дұрыстығы 92,9-100% құрады[54].
Музартаев Р. Э., Авдеенко В. С., Баканова К. А. сиырлардағы созылмалы эндометрит, цервицит және жатырдың созылмалы субинволюциясының дифференциалды диагностикасын өткізді. Созылмалы цервицит пен эндометриттің классикалық формасы патологиялық процестің жалпы симптомдарының (дене температурасының жоғарылауы, жалпы жағдайдың депрессиясы, тәбеттің төмендеуі) және жергілікті (ректальды пальпация кезінде жатырдың жұмсақтығы мен нәзіктігі) болуымен сипатталады. Жатырдың созылмалы субинволюциясында бұл белгілер байқалмайды. Морфологиялық жатыр қуысынан аспиратты зерттеу жатырдың субинволюциясы бар жануарларда эндометрий фрагменттері анықталды, ал созылмалы эндометритпен ауыратын жануарларда диффузды немесе мол лимфа - және лейкоциттік инфильтрациясы бар некротикалық децидуальды тіндердің, эндо - және миометрияның фрагменттері анықталды. Цервицит пен эндометриттің жойылған түрінің клиникасы температуралық реакциямен сипатталады, жыныстық циклдің қозу кезеңінде секреция сипатының шамалы өзгеруі, сондықтан кейбір жағдайларда жатырдың созылмалы субинволюциясын созылмалы эндометриттің жойылған түрінің симптомы ретінде қарастыруға болады[55].
Новикова Е. Н., Коба И. С. и Дубовикова М. С. Созылмалы эндометритті диагностикалаудың жаңа әдісін ұсынды. Ұсынылған әдістің жаңалығы-гистаминге сапалы реакция. Гистамин эндогендік факторлардың бірі болып табылады (медиаторлар),ағзаның өмірлік маңызды функцияларын реттеуге қатысады және бірқатар ауыр жағдайлардың патогенезінде маңызды рөл атқарады. Қалыпты жағдайда гистамин организмде негізінен байланысты, белсенді емес күйде кездеседі. Әр түрлі патологиялық процестерде, сондай-ақ кейбір химиялық заттар ағзаға түскен кезде бос гистамин мөлшері артады. Тестілеу нәтижелері бойынша жасырын эндометритті диагностикалаудың жаңа әдісінің сенімділігі 85 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ
КАИРГЕЛЬДИНА БИБАЛТЫН ДУЛАТОВНА
Сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалау әдістерін салыстырмалы бағалау
М138 - Ветеринария 7M09101 - Жануарлар ауруларын диагностикалау, емдеу және алдын - алу
Ветеринария ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Ғылыми жетекшісі: в.ғ.д., профессор Джакупов И.Т.
(қолы)
Астана - 2023
МАЗМҰНЫ
БЕТ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
3
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
4
КІРІСПЕ
5
1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
6
1.1 Әдебиетке шолу
8
1.1.1 Сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалаудың заманауи әдістері
8
1.2 Өзіндік зерттеу
22
1.2.1 Зерттеу материалдары мен әдістері
22
1.3 Зерттеу нәтижелері
28
1.3.1 Сиырлардың жыныс органдарының патологияларының таралуы
28
1.3.2 Сиырларда жасырын эндометритті диагностикалау әдістерін зерттеу нәтижелері
29
1.3.3 Сиырларда жасырын эндометритті диагностикалау әдістерін салыстырмалы тиімділігі
31
2 ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕ
33
ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ҰСЫНЫСТАР
36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ
37
РЕФЕРАТ
43
ҚОСЫМШАЛАР
45
ҚОСЫМША А
46
ҚОСЫМША Б
47
ҚОСЫМША В
50
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы магистрлік диссертацияда келесі нормативтік құжаттарға сілтемелер пайдаланылды:
ҚР 2007 жылғы 27 шілдедегі №319-III Білім туралы Заңы;
ҚР 2011 жылғы 18 ақпандағы № 407-ΙV Ғылым туралы Заңы.
ҚР 2004 жылғы 9 қарашадағы № 603-II Техникалық реттеу туралы Заңы;
ҚР 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-XIII Азаматтық кодексі;
ҚР 2015 жылғы 23 қарашадағы № 414-V Еңбек кодексі;
ҚР СТ 1.12-2015 Нормативтік мәтіндік құжаттар. Дайындалуына, баяндалуына, безендірілуіне және мазмұнына жалпы талаптар .
ҚР СТ ИСО 14001-2006-Экологиялық менеджмент жүйелері. Талаптар және қолдану жөніндегі Нұсқаулық
ГОСТ 7.1-2003 Библиографиялық жазба. Библиографиялық сипаттама.
ГОСТ-2.105-95 кострукторлық құжаттаманың бірыңғай жүйесі. Мәтіндік құжаттарға қойылатын жалпы талаптар.
ГОСТ-7.1-84 ақпарат, кітапхана және баспа стандарттары жүйесі. Құжаттың библиографиялық сипаттамасы. Құрастырудың жалпы талаптары мен ережелері.
ГОСТ-7.32-2001 ақпарат, кітапхана және баспа стандарттары жүйесі. Ғылыми-зерттеу жұмысы туралы есеп. Дизайн құрылымы мен ережелері.
АНЫҚТАМАЛАР
Магистрлік диссертацияны орындау барысында келесідей анықтамалармен терминдер қолданылды:
Аускультация - бұл ішкі ағзаларды ветеринарлық және медициналық тәжірибеде зерттеу әдісі, онда олар жүрек, өкпе және ішек қызметіне байланысты дыбыстық құбылыстарды тыңдау арқылы жүзеге асады.
Буаздылық - бұл жануардың ұрықтанғаннан бастап төлдегенге дейінгі физиологиялық жағдайы
Бедеулік - сыртқы және ішкі ортаның қолайсыз факторларының ағзаға әсер ету нәтижесінде пайда болатын ұрғашы мен еркектердің қалыпты емес өмір сүру жағдайларына байланысты ұрпақтардың көбеюінің бұзылуы.
Гистовагинальды әдіс - бұл әдіс жыныстық цикл кезінде қынаптың алдыңғы бөлігінің шырышты қабаты көп қатарлы жалпақ эпителиймен (10-12 қабат) жабылатындығына негізделген
Зертханалық диагностика - жатыр мойны немесе қынап шырышын зерттеу; қанды зерттеу; зәрді зерттеу; сүтті зерттеу; және басқа да зертханалық әдістер.
Пальпация-науқастың денесін қолмен сезіну арқылы жасалатын физикалық диагностикалық әдіс.
Рефлексологиялық әдіс - күйіттеуші еркек малды қолдану арқылы ұрғашы малдың реакциясын есепке алуға негізделген.
Ректалды зерттеу - бұл әдіс жыныстық аппараттағы, негізінен жатырдағы мерзімге байланысты болатын өзгерістерді анықтауға негізделген.
Ультрадыбыстық диагностика. Бұл ішкі органдардың нақты өлшемдері мен жағдайына сәйкес келетін кескінін
БЕЛГІЛІР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Осы магистрлік диссертацияда белгіленген белгілер мен қысқартулар:
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
ГФР - Германия Федеративтік Республикасы
УДЗ - ультрадыбыстық зерттеу
ИФТ - иммуно - ферментті талдау
ПМН - полиморфнуклеарлы нейтрофилдер
SCE - сублиникалық эндометрит
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік
ШҚ - шаруа қожалығы
ӨК - өнеркәсіптік кешен
ІҚМ - ІҚМ
АФ - агрофирма
ҚР - Қазақстан Республикасы
КЭР - кешенді экологиялық рұқсаттар
ОҚТ - озық қолжетімді технологиялар
КІРІСПЕ
Ауыл шаруашылығы -- материалдық өндірістің ең маңызды түрлерінің бірі. Ауыл шаруашылығы халықты азық-түлікпен және өнеркәсіпті шикізаттың кейбір түрлерімен қамтамасыз етумен айналысады. Ауыл шаруашылығы екі үлкен саладан, яғни өсімдік шаруашылығынан және мал шаруашылығынан тұрады. Сонымен қатар оның құрамына балық аулау, аңшылық және омарта шаруашылығы да кіреді.
Ауыл шаруашылығы-бұл халықты азық-түлікпен қамтамасыз етуге және бірқатар салалар үшін шикізат алуға бағытталған экономика саласы. Ауыл шаруашылығы барлық дерлік елдерде стратегиялық маңызды болып табылады, өйткені бұл саланың жағдайы мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді.
Сүтті мал шаруашылығын қарқынды жүргізу жануарларды ұстаудың қатаң шарттарын белгілейді. Өнеркәсіптік жағдайда барлық санитарлық және зоотехникалық нормалардың сақталуына төтеп беру қиын, ал жануарларды тұрақты стресс жағдайында ұстау олардың организмінің спецификалық емес төзімділігінің төмендеуіне әкеледі және төлдегеннен кейінгі кезеңде гинекологиялық аурулардың дамуына әкеп соғады. Жыныс жүйесінің аурулары сиырларда бедеуліктің дамуына, сүт өнімділігінің төмендеуіне және репродуктивтік функцияларының бұзылуларына байланысты ауылшаруашылық кәсіпорындарына үлкен экономикалық зиян келтіреді. Сонымен қатар, созылмалы эндометрит кезінде жануарларда айқын клиникалық белгілерінің болмауына байланысты олар бірнеше рет нәтижесіз ұрықтандырылады. Эндометриядағы инфекциялық агенттердің ұзақ мерзімді тұрақтылығы тіндердің құрылымындағы өзгерістер эмбрионның қалыпты қалыптасуына және плацентаның пайда болуына жол бермейді, бұл эмбрионның өлімін тудырады [1,2].
Симптоматикалық бедеуліктің себебі көбінесе жасырын (созылмалы) эндометрит болып табылады, ол бедеулік сиырлардың 22.2% - ында тіркеледі[3].
Жасырын эндометрит - сиырлардың акушерлік-гинекологиялық патология арасында маңызды орын алады. Эндометрит ауруы төлдеу кезінде, шудың кешеуілдеуінде, жатырдың пролапсында және ірі қара малдың басқа да Төлдегеннен кейінгі ауруларында, жарақат алу нәтижесінде және шырышты қабықтың инфекциясы негізінде пайда болады [4].
Субклиникалық (жасырын) эндометриттің диагностикасы қабынудың клиникалық көріністерінің болмауына байланысты ерекше қиындық тудырады. Бүгінгі таңда диагностиканың ең көп таралған әдісі - цитологиялық зерттеу.
Ұзақ уақыт бойы жыныс мүшелерінің жағдайын диагностикалаудың жалпы қабылданған әдісі сыртқы (тексеру) және ішкі (вагинальды және ректальды) әдістер болды [5].
Бүгінгі күні ауыл шаруашылығы құрылымдарында буаздылықты анықтау үшін трансректалды Ультрадыбыстық диагностика белсенді қолданылады және жыныс мүшелерінің патологиясын диагностикалау практикасында ультрадыбыстық зерттеуді қолдану кең таралған [6, 7].
Қазіргі таңда клиникалық зерттеулермен қатар жаңа зертханалық зерттеулерге жатыр шырышын цитологиялық әдіспен зерттеу жатады. Жатырдың цитологиясы тіпті субклиникалық жағдайларды диагностикалауға мүмкіндік береді. Полиморфоядролы нейтрофилдер жатырда жиналған сұйықтықта кездесетін қабыну жасушаларының басым түрі болып табылады және осы жасушалардың салыстырмалы үлесін есептеу сиырдың төлдегеннен кейінгі репродуктивті белсенділігін бағалауға мүмкіндік береді .
Осы магистрлік диссертациясы орындау барысында сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалау әдістерін салыстыру арқылы тиімді нәтиже беретін әдістерге баға беріп, қолданысқа енгізу мәселелерін қарастырамыз.
Жұмыстың мақсаты: Сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалау әдістерінің тиімділігін анықтау
Мақсатқа орай келесі міндеттер қойылады:
1.Сиырлардың жыныс органдарының патологияларының таралуын анықтау
2.Сиырларда жасырын эндометритті диагностикалау әдістеріне салыстырмалы бағалау жүргізу
3. Сиырларда жасырын эндометритті диагностикалау әдістерін зерттеу
4. Сиырларда жасырын эндометритті диагностикалау әдістерінің
экономикалық тиімділігін анықтау
Магистрлік диссертацияның жаңалығы: Сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалау жаңа түрлері әдістерін сынаудан өту нәтижелері.
Сиырлардың төлдеуден кейінгі күндеріне байланысты жасырын эндометриттің диагностикалау әдістеріне баға берілді.
Практикалық және теориялық маңызы: Жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижесінде сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалаудың цитологиялық әдісі ұсынылды.
1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1.1 Сиырлардың жасырын эндометритін диагностикалаудың заманауи әдістері
Бүгінгі таңда сиырларда эндометриттің жасырын түрін диагностикалаудың көптеген әдістері ұсынылған, бірақ мал үй-жайларында бәрін қолдану мүмкін емес және ыңғайлылығы жағынан қиындықтар тудырады. Ең алдымен, зертханалық жабдықтар мен химиялық реагенттерді қажет ететін әдістерді қолдану қиын. Сонымен қатар, эндометритті диагностикалаудың көптеген әдістері эструс кезінде бөлінетін шырыштың сапасын зерттеуге негізделген, бұл әдістер басқа кезеңдерде диагноз қоюға мүмкіндік бермейді (Флегматов, Уайтсайд, Дюденко және т.б.). Сондықтан жасырын эндометритті диагностикалаудың жаңа әдістерін жасау өзекті болып табылады.
Dubuc et al. и Gobikrushanth et al. бойынша цитологиялық эндометрит - эндометрий цитологиясындағы полиморфонуклеарлы нейтрофилдердің (PMN) үлесінің (пайызының) жоғарылауы. Цитологиялық эндометриттің синонимі-субклиникалық эндометрит [8, 9].
Субклиникалық эндометрит-бұл эндометриттің клиникалық белгілері болмаған кезде жатырдың қабынуы, бұл репродуктивті функцияның айтарлықтай төмендеуіне әкеледі (Barański et al.)[10].
Эндометрит - сүтті сиырларда кең таралған ауру. И.Т. Жақыповтың, Г.М. Молдахметованың, А. Б. Абултдинованың (2019) мәліметтері бойынша сиырларда эндометриттің жіті түрлерінің таралуы 3,5% - дан 28,5% - ға дейін, эндометриттің созылмалы түрлерінің таралуы 12,5% - дан 37,5% - ға дейін болуы мүмкін. И.Т. Жақыпов, А. Б. Абултдинова, Ж. З. Қарабаева (2018) Қазақстанның солтүстік өңірлерінде импортталған сиырлардың 20,6 - 27,7% эндометрит ауруы туралы деректерді 2015-2017 жж. Алматы облысында эндометритпен сырқаттанушылық туралы деректер 2009 жылы -- 6,62; 2012 жылы -- 17,65%; 2013 жылы -- 7,21% құрады. Sultanuly et al. (2020) Ақмола облысында етті тұқымды сиырлардың 0,6-0,8%-де эндометриттің таралуы туралы деректер келтіріледі. Полянцев Н.И. және Афанасьев А.И. (2012, Б. 272) сүт бағытындағы сиырларда эндометриттің жіті түрлерінің таралуы 17-40% болуы мүмкін деген мәліметтер келтіреді. Көз А. В. және басқалар (2011) ұқсас деректерді келтіреді[11,12,13].
Сүт бағытындағы сиырларда эндометриттің жіті түрлерінің таралуы 16-40% құрайды. Войтенко Л.Г. және басқалардың мәліметтері бойынша, бедеу сиырлардың 22,2%-ында жасырын эндометрит тіркелген[14].
Василькова Ю.В. зерттеулеріндегі негізгі мақсаты жасырын эндометритті диагностикалаудың жаңа, қарапайым, тиімді, қолжетімді әдісін және сиырлардағы эндометриттерді емдеу мен алдын алудың экологиялық қауіпсіз дәрі-дәрмексіз әдісін әзірлеу болды.
Жасырын созылмалы эндометриттерді диагностикалау және емдеу үшін, төлдегеннен кейінгі эндометриттерді емдеу және алдын-алу үшін 45°C температурада сапропельдердің вагинальды қосымшалары қолданылды.
Сапропельдерді қолданудың тиімділігі жасырын эндометрит кезінде жатыр мойны каналынның ашылуы, жатыр тонусының қалпына келуі, иіссіз мөлдір шырышты бөлінулердің болуы және (немесе) секрецияның тоқтауы; аналық бездердің функционалдық қызметін қалпына келуі, қалыпты жыныстық циклдің көрінісі бойынша; ұрықтану, ұрықтандыру еселігі және ұрықтандыру индексі және т. б. бойынша бағаланды. Экссудаттың пайда болу мерзімі келесідей болды: екі қосымшадан кейін - сиырлардың 7,2% ; үштен кейін - 17,9%; төртеуінен кейін -21,1%; бесеуінен кейін-22,6%; алтауынан кейін-18,9%; жетіден кейін -12,3%. Субклиникалық эндометритті диагностикалау үшін сапропельдерді қолданған кезде сиырлардың қан үлгісінде айқын өзгерістер байқалмады. Жасырын эндометритпен ауыратын сиырлардағы 5-6 және балшық процедураларынан кейін лимфоциттер саны 6,2% - ға өсті (р0,01), бірақ өсу қалыпты шектерде болды. Қанның басқа көрсеткіштеріне, соның ішінде биохимиялық, сапропелдік қосымшаларды қынаптық қолдану әсер еткен жоқ. Жасырын эндометриттерді диагностикалаудың жаңа әдісі етеккір аралық кезеңде жатырдың қабынуын анықтауға мүмкіндік береді [15].
Ресейлік ғалымдар Гришина Д., Минюк Л. сиырлардың төлдегенн кейінгі эндометрит диагностикасының тиімділігін арттыру жайында мақала жазған. Төлдегеннен кейінгі кезеңдегі қынаптық шырыштың цитологиялық құрамын зерттеу салмағы 390-440 кг, орташа сүт өнімділігі 3100 кг болатын 3-6 жас аралығындағы қара-алуан тұқымды ірі қара малдың 20 басына жүргізілді.барлық жануарларды ретроспективті талдау нәтижелері бойынша Төлдегеннен кейінгі кезеңнің сипаты бойынша екі топқа бөлінді. Зерттеу нәтижесінде біз жағындылардағы келесі өзгерістерді анықтадық: Төлдегеннен кейінгі потенциалды физиологиялық ағымда төлдегеннен кейінгі бірінші күні вагинальды эпителий жағындыларындағы беткі жасушалардың саны 58%, ал эндометритте - 21%; қалыпты ағымдағы аралық жасушалардың саны 29,5%, Төлдегеннен кейінгі эндометритте - 61,5%. Парабазальды жасушаларға қатысты сурет келесідей: Төлдегеннен кейінгі кезеңнің физиологиялық ағымында олардың саны эпителий жасушаларының жалпы санының 11% - дан аспайды, ал Төлдегеннен кейінгі эндометритте-20% - дан асады. Қынаптық шырыш құрамының цитологиялық деректерін төлдегеннен кейінгі алғашқы 9 күнде, Төлдегеннен кейінгі асқынулардың клиникалық, морфологиялық және гематологиялық белгілері әлі дамымаған кезде қолдану ұсынылады[16].
Копытин В.К. және Василькова В.К. сиырлардағы жасырын эндометриттерді диагностикалаудың жаңа әдісін ұсынып, оған патент алды. Бұл әдісті қолдану оңай және сиырлардағы жасырын эндометриттерді диагностикалауда 90% дейін жоғары сенімділікке ие. Жыныс мүшелерінің шырышын зерттейді, ал қынаптық тампонация күніне 24-48 сағат аралықпен сапропелдік балшықпен жүргізіледі, алдын-ала дайындалған дәке қапшықтарының көмегімен, салмағы 400 г емдік балшықпен толтырылған, ылғалдан сығылған және су ваннасында 45°C дейін қыздырылған, процедура жатыр мойны каналы ашылғанға дейін және жатырдан бұлтты шырыш бөлінгенге дейін қайталанады немесе катаральды іріңді экссудатқа жасырын эндометрит диагнозы қойылады [17].
Сиырлардағы субклиникалық эндометрит диагностикасының клиникалық-морфологиялық негіздемесі жайында орыс ғалымдары Слесаренко Н.А., Широкова Е.О., Белякова А.П. зерттеулер жүргізген. Жұмыста жануарларды клиникалық тексеру, макроскопиялық морфометрия, анатомиялық препараттау, қанның морфологиялық зерттеулері, алынған цифрлық деректердің статистикалық талдауы кіретін кешенді әдістемелік тәсіл қолданылды. Субклиникалық эндометриттегі жатырдың құрылымдық өзгерістерінің сипатын бағалау кезінде негіз ретінде қара-ала Голштин тұқымды сиырлардың жатырдың нормативтік морфологиялық көрсеткіштері белгіленді. Субклиникалық эндометрит кезінде жатырдың патогномоникалық морфологиялық белгілері анықталды, олар оның қуысы мен мүйіздерінің ұлғаюымен, оларда экссудаттың жиналуымен, эндометрийдің ісінуімен көрінеді. Жүргізілген гематологиялық зерттеулер барысында лейкоциттер, таяқша ядролы және сегментті ядролық нейтрофилдер мен моноциттер санының артуымен көрінетін қабыну реакциясының көрінісі атап өтілді. Жатырдың морфометриялық көрсеткіштерінің өзгеруін және денеде болып жатқан гематологиялық ауытқуларды кешенді бағалауға негізделген субклиникалық эндометрит диагностикасының клиникалық-морфологиялық негіздемесі ұсынылған [18].
Сиырлардың эндометриттері кезінде жатыр микрофлорасының бактериологиялық диагностикасы және дифференциациясы жайлы Епанчинцева О. В. зерттеулер жүргізген. Зерртеулерінде төлдегеннен кейінгі патологиялары бар сиырлардан алынған биоматериалдардың зертханалық талдау нәтижелері келтірілген. Жатыр патологияларының себебі микроорганизмдердің келесі топтары болғаны анықталды - стафилококктар, стрептококктар, коринебактериялар, E. coli және т.б. Пиогенді актиномицеттерді грам-позитивті стафилококктар мен стрептококктардан ажырату керектігін атап өтті [19].
Парахин А. В. және Петров В. А. сиырлардың субклиникалық эндометритін диагностикалаудың жаңа әдісін ұсынды. Жатырдың функционалды күйі №1 биологиялық белсенді нүктенің электр өткізгіштігін теріс және оң және полярлықта өлшеу арқылы анықталады, электр өткізгіштігінің асимметрия коэффициенті есептеледі және оның мәні 0,64-0,76 болғанда субклиникалық эндометрит диагнозы қойылады. Бұл әдіс сиырлардағы субклиникалық эндометритті тез және объективті диагностикалауға мүмкіндік береді[20].
Прогестеронмен индукцияланған эструс пен қалыпты эструс кезіндегі жатыр мойны шырышының химиялық қасиеттері жайлы грек ғалымдары Th. Tsiligianni, A. Karagiannidis, P. Brikas, Ph. Saratsis жазған. Зерттеулерінде келесідей нәтижелерге жетті: 1) төлдегеннен кейінгі алғашқы үш эструс кезеңіндегі жатыр мойны шырышының биохимиялық қасиеттері ұқсас болды. 2) бұл қасиеттер төлдегеннен кейінгі қалыпты эструста да, индукцияланғаннан кейінгі алғашқы эструста да ұқсас болды. 3) қалыпты эструсқа арналған глюкоза мен фруктоза концентрациясы индукцияланған эструс топтарына ұқсас болды. 4) жалпы ақуыз мен холестериннің концентрациясы индукцияланған эструсқа қарағанда қалыптыдан едәуір төмен болды (p 0,001), ал эструс индукцияланған топтар арасында ешқандай айырмашылық табылған жоқ. 5) сиырлардың буаздылық көрсеткіштері қалыпты және индукцияланған эструсы бар топтар арасында айтарлықтай ерекшеленбеді. 6) қалыпты эструс топтарына ұқсас жалпы ақуыз және холестерин концентрациясы бар жатыр мойны шырышын шығаратын индукцияланған эструс топтарындағы сиырлардың пайызы өте төмен болды[21].
Жатыр мойны-вагинальды шырыш (CVM) иммунологиялық ақпараттық биомолекулалардың қол жетімді көзі болып табылады. Бұл туралы Mounir Adnane, Kieran G. Meade, Cliona O'Farrelly зерттеулер жүргізіп, мақала жазған. Жатыр мойнын, жатыр мойнын және қынапты қаптайтын эпителий жасушаларының өнімі болып табылатын жатыр мойны-вагинальды шырыш (CVM) жатырдың майлануын және микробтарды жоюды жеңілдету үшін шығарылады. Негізінен су мен муциннен тұратын CVM құрамында иммуноглобулин А (IgA), лактоферрин және лизоцим сияқты иммуноактивті ақуыздардың жоғары деңгейі бар, олар адгезияны блоктау және микробтардың жойылуына делдалдық жасау арқылы инфекциядан қорғайды. Цитокиндердің, химокиндердің және микробқа қарсы пептидтердің репертуары негізінен жасалады эндометрийдің эпителий жасушаларының жатырдың люменіне секрециясы және ОВМ концентрациясы арқылы. Бұл қабыну биомаркерлерінің саны мен салыстырмалы пропорциялары әртүрлі факторларға, соның ішінде эструс циклі мен жануардың денсаулық жағдайына байланысты, сондықтан маңызды диагностикалық және болжамды көрсеткіштер болып табылады. Ірі қара малдың Cvm-де молекулалық қолтаңбаларды өлшеу ет пен сүтті сиырлардағы жыныс жолдарының патологиясын анықтауға және бақылауға пайдалы тәсіл болуы мүмкін деп болжаймыз[22].
Шетел ғалымдары Ahlam A. Abou Mossallam a, Soheir M. El Nahas интерлейкиннің 8 типті сипаттамасы (IL-8) және оның эндометрит кезіндегі көрінісі жайлы зерттеулер жүргізген. Интерлейкин 8 (IL-8) химокиндер тұқымдасына жатады және эндометрит сияқты қабыну ауруларының кең ауқымымен байланысты нейтрофилдер үшін маңызды химоаттрактант болып табылады. Сүт безінен, жатырдан және аналық безден алынған тіндердің үлгілері эндометриті бар өзен буйволдарынан (Жерорта теңізі) алынды. Бактериологиялық зерттеу эндометритпен ауыратын барлық буйволдарда грам-оң және теріс штаммдардың болуын көрсетті. РНҚ экстракциясы және комплементарлы ДНҚ (кднқ) синтезі барлық тіндерден жүргізілді[23].
Сүтті бағыттағы сиырлардың төлдегеннен кейінгі эндометриттің диагностикалық әдістерін салыстыру туралы C.S. Barlund, T.D. Carruthers, C.L. Waldner, C.W. Palmer зерттеулер жүргізді. Голштин тұқымды сиырларды (N = 221) сегіз топқа бөліп, 5 диагностикалық әдісті қолдана отырып, төлдегеннен кейінгі 28-41 күн аралығында эндометритке келесі әдістер бойынша тексерілді: (1) вагиноскопия; (2) жатыр сұйықтығының көлемін ультрадыбыстық бағалау; (3) эндометрийдің қалыңдығын ультрадыбыстық бағалау; (4) эндометрийдің цитологиялық талдауы, cytobrush көмегімен жиналған; және (5) жатырды шаю арқылы жиналған эндометриялық цитологиялық талдау. Cytobrush әдісімен салыстырғанда тиісті сезімталдық пен ерекшелік мәндері келесідей болды: вагиноскопия (53,9%, 95,4%); жатырды шаю арқылы жиналған эндометрийдің цитологиясы (92,3%, 93,9%); жатыр сұйықтығының ультрадыбыстық зерттеуі (30,8%, 92,8%); және эндометрийдің қалыңдығын ультрадыбыстық бағалау (3,9%, 89,2%). Нәтижесінде, Cytobrush әдісі ірі қара малдың эндометритін диагностикалаудың ең сенімді әдісі болып шықты[24].
Эструс кезінде сиырлар мен қашарлардың репродуктивті көрсеткіштерімен байланысты жатыр мойнының шырышты қабығынан қалыпты және қалыптан тыс секрециялардың микробтық флорасын австралиялық ғалымдар зерттеген. Бұл зерттеудің мақсаты жатыр мойны шырышының (AMD) қалыптан тыс бөлінуі немесе қалыпты жатыр мойны шырышының (CMD) секрециясындағы патогендік микроорганизмдер эструс кезінде сиырлар мен қашарлардың репродуктивті көрсеткіштеріне әсер ететінін сипаттау болды. Тұтқырлығы қалыпты және иісі жоқ мөлдір шырышты жануарлар (68 сиыр, 38 қашар) (N-CMD) бір топқа, алқалған жануарлар (84 сиыр, 32 қашар) A-CMD тобына топтастырылды. Шырыш үлгілеріненалынған микроорганизмдер үш топқа бөлінді: жатыр қоздырғыштары (UP), жатырдың потенциалды қоздырғыштары (PUP) немесе жатырдың шартты-патогенді микроорганизмдері (OUP).Бұл зерттеу нәтижелері бойынша бедеулік проблемалары болған кезде цервикальды шырыштың мұқият бағалануы керек екенін көрсетті. UP тобында бедеулікті тудыратын белгілі микроорганизмнен басқа, PUP тобындағы патогендерді бедеулікті тудыруы мүмкін қабілетіне қарай ескеру қажет.
Субклиникалық эндометриттің төлдегеннен кейінгі Bos indicus тұқымды ет сиырларындағы репродуктивті көрсеткіштерге әсері жайлы R.V. Oliveira Filho, R.F. Cooke, G.A. de Mello, V.M. Pereira мақаланы жариялады. Зерттеу мақсаты төлдегеннен кейінгі Bos indicus тұқымды ет сиырларында субклиникалық эндометриттің (SE) таралуын зерттеу және полиморфонуклеарлы нейтрофилдердің (PMN) әртүрлі шекті арақатынасын пайдалану және субклиникалық эндометриттің олардың репродуктивті көрсеткіштеріне әсерін бағалау болды. Барлығы 689 төлдегеннен кейінгі сиырлар (төлдегеннен кейін 45,2 +- 7,8 күн) эструсты синхрондау хаттамасынан + уақыт бойынша жасанды ұрықтандырудан (TAI) өтті. Эндометрийдің цитологиялық үлгілері хаттаманы бастамас бұрын cytobrush көмегімен алынды. Сиырлар субклиникалық эндометритке оң деп саналды, егер: (PMN) = 3% (PMN3), PMN = 5% (PMN5) және PMN = 7% (PMN7). Буаздылықтың диагностикасы жасанды ұрықтандырудан кейін 30 және 100 күннен кейін жүргізілді. Субклиникалық эндометрит бойынша оң деп саналған сиырлардың таралуы шекті мән төмендеген сайын өсті (р 0,05) (PMN7 = 3,9%; PMN5 = 5,5%; PMN3 = 9,1%). Субклиникалық эндометриті бар сиырларда PMN 5 шегінде теріс se бар сиырлармен салыстырғанда буаздылық деңгейі төмендеді (Р = 0,04) (26,3 +- 8,7% қарсы 44,5 +- 4,1%).; дегенмен, PMN3 және PMN7 шектері бойынша оң және теріс se сиырлары арасында ешқандай айырмашылық байқалмады (Р 0,45). 30-шы және 100-ші күндер арасындағы эмбриональды өлімге SE әсер еткен жоқ (R 0,16). Қорытындылай келе, SE таралуы қолданылатын PMN шегіне байланысты өзгеретінін атап өткен жөн, ал жасанды ұрықтандыру хаттамасының басында SE PMN5 қолданған кезде төлдегеннен кейінгі BOS indicus сиыр етіндегі буаздылық көрсеткіштерін төмендетті[25].
Субклиникалық эндометриті бар төлдегеннен кейінгі сиырларда эндометрийдің эхо құрылымының айнымалылары жайлы түрік ғалымдары B. Polat, M. Cengiz, O. Cannazik, A. Colak, E. Oruc, S. Altun, S. Salar, A. Bastan атап өткен. Бұл зерттеудің мақсаты компьютерлік кескінді талдау бағдарламасын қолдана отырып, субклиникалық эндометриттегі сандық ультрадыбыстық кескіндердегі эндометриялық эхо-құрылымының өзгеруін бағалау болды. Эндометрий үлгілері 140 қоңыр тұқымды швейцариялық сиырдан (сүттегі күндер саны = 35 +- 3) цитобелсенділік әдісімен алынды: қабынбаған (N = 66), жіті (N = 42), жітілеу (n = 21) және созылмалы (n = 11) қабыну кезеңдері бар деп жіктелді. Жасушалық инфильтрацияның орташа тығыздығы 0%, 31 +- 5%, 37 +- 6%, жатыры қабынбаған сиырлар мен жатырдың жіті, жітілеу және созылмалы қабынуы бар сиырлар үшін 16 +- 8% (p 0,0001). Жасушалық инфильтрация тығыздығының жоғарылауына жауап ретінде біртектіліктің сызықтық төмендеуі және контрасттың сызықтық жоғарылауы байқалды. Сезімталдық пен ерекшелік сәйкесінше біртектілік мәні үшін 79,73% және 46,97% және контраст мәні үшін 59,46% және 69,70% құрады. Қорытындылай келе, эндометриялық эхоструктураның өзгеруін, әсіресе біртектілік пен контрастты бақылау жасуша тығыздығы мен қабыну күйіне байланысты өзгерді және сиырлардағы субклиникалық эндометриттің ықтимал диагностикалық маркері болуы мүмкін[26].
R. Kasimanickam, T.F Duffield, R.A Foster ғалымдары төлдегеннен кейінгі сүтті сиырлардағы субклиникалық эндометритті анықтау үшін эндометрийдің цитологиясы және ультрадыбыстық зерттеу жүргізді. Таңдалған сиырлардың репродуктивті трактісі трансректальды пальпация, ультрадыбыстық зерттеу және ЭКГ арқылы бағаланды. Зерттеуге қатысқан барлық сиырлар 34-47 күнде (V1-ден 2 аптадан кейін) 2 (V2) сапарында қайта тексерілді және кейіннен кем дегенде 8 ай бақыланды (буаз болғанға дейін немесе сойысқа шығарғанға дейін). V1 кезінде оң ЭК (18% полиморфонуклеарлы лейкоциттер; PMN) немесе v1 (FIU1) кезіндегі жатырдағы сұйықтық жүктіліктің салыстырмалы жиілігінің айтарлықтай төмендеуімен байланысты болды және субклиникалық эндометриті бар сиырларды анықтады. Сол сияқты, v2 кезінде оң EC (10% PMN) немесе v2 (FIU2) кезінде жатырдағы сұйықтық сиырларда субклиникалық эндометритті анықтады. V1 және V2 субклиникалық эндометритпен ауыратын сиырларда субклиникалық эндометритсіз сиырлармен салыстырғанда жүктіліктің салыстырмалы жиілігі сәйкесінше 41 және 51% (жүктіліктің пайда болу қаупі 0,59 және 0,49) болды. ЭКГ немесе ультрадыбыстық нәтижелерді ескере отырып, жатырдың трансректальды пальпациясына негізделген диагностикалық критерийлер жүктілік қаупіне қатысты болжамды мәнге ие болмады. Осылайша, ЭК немесе ультрадыбыстық диагноз қойылған субклиникалық эндометрит жүктіліктің салыстырмалы жиілігінің төмендеуімен байланысты болды[27].
Ультрадыбыстық технология ірі жануарлардың көбеюін зерттеуде қалай революциясы жайлы O.J. Ginther жазды. Сұр масштабтағы (UI) ультрадыбыстық бейнелеу 1980 жылы енгізілген және бастапқыда биелердің репродуктивті жолын клиникалық зерттеу үшін қолданылған. 1983 жылға қарай биелерде және 1984 жылы қашарларсиырларда пайдаланушы интерфейсі іргелі зерттеу құралына айналды. Әр түр үшін трансректальды сұр UI шкаласы фолликулалардың динамикасын сипаттау және гонадотропты бақылау мен фолликулалардың гормоналды рөлін зерттеу үшін кеңінен қолданылды. Сонымен қатар, трансректальды ультрадыбысты қолдану әр түрдегі көбеюдің көптеген басқа аспектілерін ашты және сипаттады, соның ішінде (1) эндометрийдің эхо-құрылымы айналымдағы эстрадиол концентрациясының биологиялық көрсеткіші ретінде, (2) ұрықтың жынысын 50-60-шы күні диагностикалау үшін жыныс төмпешігінің салыстырмалы орналасуы және (3) овуляция кезінде фолликулаларды босату уақыты. Биелерде ашылған жаңалықтарға (1) эмбрионның қозғалғыштығы жатады, онда сфералық эмбрион (6-16 мм) 11-15-ші күні жатырдың барлық бөліктеріне ауысуы, (2) егіз жұптың бір эмбрионы екіншісін өзіне зиян келтірмей қалай жоятыны және т.б. Бұл мысалдар репродуктивті зерттеулердегі пайдаланушы интерфейсінің күшін көрсетеді. Пайдаланушы интерфейсі болмаса, осы және басқа да көптеген жаңалықтар әлі белгісіз болуы мүмкін [28].
Простагландин F2a субклиникалық эндометритке және сүтті сиырлардағы құнарлылығына әсерінTsiligianni,Th., Karagiannidis,A.шетел ғалымдары зерттеген. Зерттеу тәтижелері бойыншаPGF2a-пен емдеу СКЭ таралуына әсер еткен жоқ. PGF2a өңдеу бірінші ұрықтандыруға дейінгі уақытқа әсер етпеді. Дегенмен, pgf2a-пен емдеу барлық сиырларда буаздылықты арттырды және барлық сиырлар бағаланған кезде bcs =2,5 сиырларда буаздылықтың пайда болу қаупі (HR) коэффициенті артты. Pgf2a емдеу SCE бар сиырларда буаздылық қаупіне 49% әсер етпеді (о = 0,9; 95% ci = 0,6-1,3) [29].
Алғаш төлдейтін және көп тұқымды сүтті сиырлардағы эндометриттің цитологиялық диагностикасы бойынша Shaked A. Druker, Ron Sicsic, Michael van Straten, Tamir Goshen мақала жазды. Алдыңғы зерттеулердің көпшілігінде сиырлар эндометриялық цитологиялық талдаудағы полиморфонуклеарлы жасушалардың үлесі (%PMN) алдын ала белгіленген шектен асып кетсе, CEM оң деп анықталды. Шекті мәндер репродуктивті көрсеткіштерге байланысты CEM диагностикасы негізінде белгіленді, әдетте бір репродуктивті параметр бойынша талданды және барлық сиырлар үшін есептелді. Зерттеу мақсаты бірнеше репродуктивті тиімділік параметрлерінің комбинациясын пайдалана отырып, әртүрлі пайыздық PMN шектері мен іріктеу мерзімдері бойынша бастапқы және көп тұқымды сиырларда CEM диагностикасын оңтайлы анықтау керек пе екенін зерттеу болды. Голштин-фриз сүт сиырларында (N = 415; 269 көп ұрықты; 146 примогенит), 30-40 күннен кейін сүтте (DIM) және 60-70 DIM және %PMN микроскопиялық бағаланды (соқыр; Diff-Quick stain, Medi-Market). %PMN шегі =1%-дан =10%-ға дейін, =15% және =20% деңгейінде белгіленді және сәйкесінше әрбір шекті мән үшін CEM-оң және CEM-теріс сиырлар арасындағы репродуктивті тиімділіктің бірнеше параметрлері салыстырылды. Бірнеше аналитикалық тәсілдерді қолданғаннан кейін біздің нәтижелеріміз Cem оңтайлы диагностикасын бастапқы және көп тұқымды сиырларда әртүрлі критерийлер бойынша жүргізу керектігін көрсетті: 30-40 DIM бастапқы сиырларда =7% PMN шегі арқылы және 60-70 DIM көп тұқымды сиырларда =4% PMN шегі арқылы. Бұл Диагностикалық тәсіл зерттеушілерге, ветеринарларға және фермерлерге қатысты ақпарат болып табылатын Cem-позитивті примрозды және көп тұқымды сиырлардың репродуктивті болжамы туралы жан-жақты түсінік береді [30].
Цитологиялық зерттеу әдісіне келетін болсақ, чехиялық ғалымдар W. Barański, M. Podhalicz-Dzięgielewska, S. Zduńczyk, T. Janowski сиырларда субклиникалық эндометриттің диагностикасы мен таралуында әртүрлі цитологиялық шектерді қолданып, салыстырмалы бағалау жүргізген [10].
Көп жағдайда жағындалар Гимза әдісімен және оның модификацияланған әдістерімен боялған: Райт-Гимза (Dubuc et al, 2010), Романовский-Гимза, Грунвальд-Гимза. Сонымен қатар Папаниколау (Barański, 2012). Pascottini et al. (2015) бояудың екі әдісін қолданды: Diff-Quik және нафтол-as-D-хлорацетат-эстераза(CIA E) бояуымен [10, 31].
Цитологиялық зерттеу үшін шырышты алудың бірнеше құрылғылары мен әдістері әзірленді. Бұл gynobrush (Heinz Herenz Medizinalbedarf GmbH, Hamburg, Germany)сияқты зауыттық цитощеткалар (Egberts et al.), сонымен қатар авторлық конструкциялар қолданды. Сондай-ақ, қос қорғанысы бар бие лерге арналған цитощетканы қолдануға болады, оның ішінде металл цитощетка (McDougall, Aberdeen and Bates)[32, 33].
Жақын шет елдердің цитологиялық зерттеулеріне арналған үлгілерді алуға арналған құрылғылардың авторлық әзірлемелерінің ішінде О. С. Епанчинцева және т. б. авторлығының сиырларынан жатырдан шырышты алуға арналған құрылғыны бөлуге болады, оның ішінде жіппен жабдықталған цитощетка бар; Соловьева, Е. И. және Соловьева А. Ю. авторларының сиырлардан жатырішілік сұйықтық алуға арналған құрылғы. Helfrich et al. merocel губкасымен цитощетканың модификациясы сипатталған[19, 34].
Қынаптық іріңді шырыштың метаболикалық маркерлері және субклиникалық эндометрит жайында O. Bogado Pascottini бірқатар зерттеулер жүргізген. Бұл зерттеудеқан сарысуындағы биохимиялық көрсеткіштерді, сондай-ақ алынған үлгілердегі минералды және энергетикалық күйді салыстырады. Диагноз қойылғанға дейін SCE бар сиырлар сау сиырларға қарағанда төлдегеннен кейінгі жүйелік қабынудың (жоғары Hp және төмен альбумин) белгілерін көрсетті, және сау сиырларға қарағанда SCE бар жануарлардың энергия күйінің маркерлері көбірек бұзылғанын көрсетті. Бұл SCE бар сиырлардыңтөлдегеннен кейінгі метаболикалық талаптарға бейімделмеуімен және метаболикалық қабынумен байланысты деген гипотезаны қолдайды [31].
Лисицин Д.С. мақаласында жасырын эндометрит кезінде диагностиканың клиникалық және зертханалық әдістерін қолданудың тиімділігі жайында жазылған. Жүргізілген зерттеулер эндометриттің жіті, жітілеу және созылмалы түрінің патогенезінің негізінде микроорганизмдер жатқанын анықтады.Тек банальды микрофлора анықталған сау жануарлардан айырмашылығы (микро, диплококктар, E. coli, сондай-ақ сапрофиттер), созылмалы эндометритпен ауыратын науқастарда 90% вульгарис протеинінің патогендік формалары, сәйкесінше 55,1 және 61,4% АҚ және лимон сары стафилококктар бар). Бұл микрофлора шартты-патогенді деп аталады, бірақ жатырдың құрамында стафилококктар мен протеин вульгарисі болған кезде эндометриттерді емдеу қиынға соғуы мүмкін, бұл төзімділігі төмен жануарларда, иммундық реакциясы төмен болған кезде шартты-патогенді микрофлора патогенді микрофлораға айналуы мүмкін.Монокультуралар мен олардың ассоциацияларын зерттеу кезінде 48% гемолитикалық қасиеттері және 34% плазмокоагуляцияның оң реакциясы анықталды, зертханалық тышқандардағы өлім-жітім 42% құрады.Монокультуралар ауру жануарлардың 38% - да, 62% - да әртүрлі бірлестіктер анықталды: St. aureus + Ent. faecalis, E.coli + St. aigeis, E. coli + Ps. aeruginosa, E.coli + Pr. mira bilis, E.coli + St. aureus + C. albicans, E.coli + St. aureus + Str. faecalis, E.coli + Sh. desinteriae+ Sh.boudi, E.coli + Pr. mirabilis + Ps. aeruginosa + Kl. сгуосгеѕсепѕ, Sh. desinteriae + I. en terocolitica + C. glabrata, Sh. desinteriae + Aspergillus fumigates.
Анықталған микроорганизмдердің 10 ассоциативті тобынан көрініп тұрғандай, олардың 7-де E. coli, екінші орында грам-позитивті St. aureus, содан кейін грам теріс бактериялар мен саңырауқұлақтар.Кешенді терапиядан кейін, клиникалық белгілер жойылған кезде, қабыну процесі жасырын түрге ауысуы мүмкін, бұл сиырларды жасанды ұрықтандырудың тиімділігін талдау кезінде расталады. Бірінші ұрықтандыру кезінде жүктілік аналықтардың 65% - у, екінші ұрықтандыру кезінде тағы 25% - да, қалған 10% - да бедеулік кезеңі жасырын эндометриттің салдарынан 4-5 айға дейін созылуы мүмкін екендігі атап өтілді. Бұл жануарларды ұзақ уақыт лактация кезінде өнімділіктің төмендеуіне байланысты "шығынды" санатқа өту себебінен жоюға жібереді. Бірінші және екінші ұрықтандыру бойынша ұрықтандыруды арттыру мақсатында алғашқы ұрықтандыру алдында және эструс кезеңіндегі шырыш арқылы жануарларда жасырын эндометритті диагностикалаудың зертханалық әдістерін қолдану мүмкіндігі бағаланды[35].
Ірі қара малдың төлдегеннен кейінгі жыныс жолдарының шырышты иммунитеті тақырыбы бойынша шетелдік Dinesh Dadarwal , Colin Palmer , Philip Griebel ғалымдарының көзқарасы: Жатырдың қабынуын модуляциялаудағы қынаптық және жатыр микробиомасының рөлі жаңадан дамып келе жатқан зерттеу бағыты болып табылады және сиырлардың қоректік және метаболикалық күйі туралы ақпаратты туа біткен иммундық жауаптары мен микробиомның өзара әрекеттесуі жайлы қосымша зерттеулер қажет екендігін мәлімдеді[36].
Шетелдік ғалымдар V.R. Kasimanickam, K. Owen, R.K. Kasimanickam Төлдегеннен кейінгі сауын сиырларындағы жатырдың патогенді бактерияларында көп дәрілік төзімділікті және микроорганизмдерге вируленттілік факторын кодтайтын гендерді анықтау туралы зерттеулер өткізген. Нәтижесі, анықталған T. pyogenes бактерияларының 35% антибиотикке төзімділігіжоғары болды, E. coli бактериясының төзімділігі 33% көрсетті, бұл нәтиже микроорганиздерде биоқабықша түзілуіне байланысты болды[37].
S. Diaz-Lundahl , B. Heringstad , R.T. Garmo норвегиялық қызыл сиырлардағы субклиникалық эндометриттің тұқым қуалаушылығы туралы зерттеу жүргізген, жұмыстарының нәтижесі бойынша, субклиникалық эндометрит (СКЭ) сүтті сиырларда кең тараған, бұл репродуктивті өнімділікке кері әсерін тигізеді[38].
Karen Wagener , Christoph Gabler, Marc Drillich шетел ғалымдары сауын сиырларындағы субклиникалық эндометриттің анықтамасы, диагностикасы және патомеханизмі туралы жалғасып жатқан пікірталасқа шолу бойынша қорытындылары келесідей: клиникалық эндометритт және субклиникалық эндометриттегі кездесетінайырмашылығы бар басым бактериялар жоқ, бірақ α-гемолитикалық стрептококктардың және Trueperella pyogenes субклиникалық эндометрит кезінде болуы арасында байланыс анықталды. Субклиникалық эндометритті емдеу үшін цефапириннің жатырішілік инфузиясы, сондай-ақ PGF2a қолдану ұсынылды. Алайда, басқа зерттеулер бұл емдеудің тиімділігін растаған жоқ[39].
Vallejo-Timaran et al. вагинальды шырыштың пайда болуы этиологиясын растау үшін, сондай-ақ жатыр мүйізінің асимметриясын анықтау үшін жатырдың ультрадыбыстық сканерлеуін қолданды.
Осылайша, сиырлардың жатырын ультрадыбыстық зерттеу кезінде, эндометрит диагностикасында анықталуы мүмкін негізгі белгілер-жатыр қуысында сұйықтықтың (ірің немесе катаральды экссудат) болуы, гистоструктураның бұзылуы, жатыр мүйіздерінің асимметриясының болуы анықталды[40].
Хайрова и. М., Тегза А. А. және Моисеев Г. А. DRAMINSKI iscan сканерімен жатырдың ультрадыбыстық сканерлеуін жүргізу кезінде келесі белгілерді тапты: мүйіздердің апикальды аймағында жатыр қуысында сиырларда созылмалы қабыну процесінің болуы, жатырдың іріңді экссудатының болуына байланысты мүйіз қуыстарындағы жылтырлауды анықтаған[41].
Субклиникалық эндометрит диагностикасының әртүрлі әдістерінің өзгергіштік және қайталану дәрежесі жайлы Prunner, I., Wagener, K., Pothmann, H.неміс ғалымдары зерттеулер жүргізген. Жатыр цитологиясы сиырлардағы субклиникалық эндометрит (SE) диагностикасының сенімді әдісі ретінде танылды[42, 43].
Ешкі жатырының төлдегеннен кейінгі эхо құрылымын және оның перифериялық тотығу стрессінің биомаркерлерімен байланысын ультрадыбыстық және компьютерлік бағалау туралы Samir, H., Radwan, F., El-Khawagah мақала жазған[44].
Miha Šavc, Mary Duane және Luke E. O'Grady жатыр ауруы және оның сүтті малдың кейінгі репродуктивті қызметіне әсерін зерттеп, сиырлардағы екі диагностикалық әдісті салыстырды. Ұрықтандыру алдында Metricheck құралымен қынаптық шырышты бағалау да, жатырдың ультрадыбыстық сканерлеуі де кейінгі буаздылықтың жақсы болжаушысы болып табылады[45].
Sens, W. Heuwieser ғалымы Escherichia coli, Trueperella pyogenes, α-гемолитикалық стрептококктар мен коагулазонегативті стафилококктардың болуы субклиникалық эндометриттің таралуындағы рөлін анықтады. α-гемолитикалық стрептококктардың ерте инфекциясы 2 аптадан кейін PMN пайызын арттырды[46].
Sharma, A., and Singh, M. сүтті сиырлардағы төлдегеннен кейінгі субклиникалық эндометрит: жиілігі және диагнозы жайында атап өткен. Барлық әдістер арасында, цитолентамен эндометрийдің цитологиясы жатырдың қабынуы кезінде PMN үлесінің жоғарылауына негізделген цитологиялық эндометритті диагностикалаудың ең озық және жиі қолданылатын әдістерінің бірі болып табылады[47].
Martin Sheldon, Erin J. Williams төлдегеннен кейінгі ірі қара малдағы жатыр аурулары мақаласында клиникалық эндометритті Escherichia coli және Arcanobacterium pyogenes сияқты патогендік бактериялардың болуын көрсететін вагинальды шырышты зерттеу арқылы анықтауға және бағалауға болатыны жайлы мәлімдеді[48].
Төлдегеннен кейінгі субклиникалық эндометритке буйвол сиырларындағы эндометриялық қабынуға және репродуктивті көрсеткіштерге протеолитикалық ферменттерді жатырішілік енгізудің әсерін бағалау мақсатында Singh, H., Brar, P. S., Singh, N., Jan, M. H. зерттеулер жүргізді. SCE бар буйвол сиырларында протеолитикалық ферменттермен емдеуден кейін эндометрий қабынуының және буаз емес күндер санының төмендеуін көрсетті[49].
Биелердегі жатырдың рН көрсеткішіне сұйылтылған сірке суымен жуудың әсерін Thompson, R. L., Gunn, A. J., Stephen, C. P. анықтады[50].
Италияның сүт табындарындағы төлдегенннен кейінгі жатыр аурулары және олардың буаздылыққа әсерін Toni, F., Vincenti, L., Ricci, A. зерттеді. Клиникалық эндометрит бірінші ұрықтандыруда буаздылықтың жиілігіне қатты теріс әсер етті (коэффициенті: 0,34 р 0,05)[51].
Yang, B., Pascottini, O. B. эндометрийдің биологиялық үлгілерінде BoHV-4 гамма герпесвирустарының болуы сүтті сиырларда жасанды ұрықтандыру кезінде диагноз қойылған субклиникалық эндометритпен байланысты емес екенін дәлелдеді[52].
Землянкин В. В. созылмалы эндометриттегі голштин сиырларының қанындағы өзгерістерін анықтады. Созылмалы эндометритпен ауыратын сиырлардың қанында жалпы ақуыз мен триглицеридтердің айтарлықтай жетіспеушілік бар, бұл жатырдағы қабыну процестерінің созылмалы ағымына ықпал етеді. Биохимиялық өзгерістер ауру жануарларда гемоглобин концентрациясының айтарлықтай төмендеуін тудырады. Созылмалы эндометрит ауруы ядролық нейтрофилдер мен моноцитопения концентрациясының айтарлықтай төмендеуі аясында ядроның оңға жылжуымен нейтрофилия құбылыстарымен жүреді. Иммунологиялық зерттеулердің деректері бойынша қан құрамында ауру сиырлардың γ-глобулиндердің жоғарылауын, фагоцитарлық индекс пен санының жоғары көрсеткіштерін көрсетеді[53].
Төлдегеннен кейін 24-48 сағаттан кейін қынаптық тексеру арқылы жатыр мойны каналындағы шырышты тығынды анықтауға негізделген сиырлардағы жатырдың субинволюциясы мен эндометритін ерте диагностикалау әдісін Мальцева Б. М. ұсынды. Сұйық қанды шу төлдегеннен кейінгі 1-ші күннен бастап шырышты тығынның болмауы және көп мөлшерде бөлінуі жатырдың субинволюциясының ерте клиникалық белгісі болып табылады, оның аясында жедел іріңді-катаральды эндометрит дамиды. Қынаптық тексеру әдісінің дұрыстығы 92,9-100% құрады[54].
Музартаев Р. Э., Авдеенко В. С., Баканова К. А. сиырлардағы созылмалы эндометрит, цервицит және жатырдың созылмалы субинволюциясының дифференциалды диагностикасын өткізді. Созылмалы цервицит пен эндометриттің классикалық формасы патологиялық процестің жалпы симптомдарының (дене температурасының жоғарылауы, жалпы жағдайдың депрессиясы, тәбеттің төмендеуі) және жергілікті (ректальды пальпация кезінде жатырдың жұмсақтығы мен нәзіктігі) болуымен сипатталады. Жатырдың созылмалы субинволюциясында бұл белгілер байқалмайды. Морфологиялық жатыр қуысынан аспиратты зерттеу жатырдың субинволюциясы бар жануарларда эндометрий фрагменттері анықталды, ал созылмалы эндометритпен ауыратын жануарларда диффузды немесе мол лимфа - және лейкоциттік инфильтрациясы бар некротикалық децидуальды тіндердің, эндо - және миометрияның фрагменттері анықталды. Цервицит пен эндометриттің жойылған түрінің клиникасы температуралық реакциямен сипатталады, жыныстық циклдің қозу кезеңінде секреция сипатының шамалы өзгеруі, сондықтан кейбір жағдайларда жатырдың созылмалы субинволюциясын созылмалы эндометриттің жойылған түрінің симптомы ретінде қарастыруға болады[55].
Новикова Е. Н., Коба И. С. и Дубовикова М. С. Созылмалы эндометритті диагностикалаудың жаңа әдісін ұсынды. Ұсынылған әдістің жаңалығы-гистаминге сапалы реакция. Гистамин эндогендік факторлардың бірі болып табылады (медиаторлар),ағзаның өмірлік маңызды функцияларын реттеуге қатысады және бірқатар ауыр жағдайлардың патогенезінде маңызды рөл атқарады. Қалыпты жағдайда гистамин организмде негізінен байланысты, белсенді емес күйде кездеседі. Әр түрлі патологиялық процестерде, сондай-ақ кейбір химиялық заттар ағзаға түскен кезде бос гистамин мөлшері артады. Тестілеу нәтижелері бойынша жасырын эндометритті диагностикалаудың жаңа әдісінің сенімділігі 85 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz