Педагогикалық мәдениетін дамыту бойынша ғалымдардың теориялық зерттеулері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Қ. ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ

Психологиялық-педагогикалық және арнайы беру білім кафедрасы

7М01101 - Педагогика және психология

МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

Болашақ педагог-психологтардың педагогикалық мәдениетін дамытудың ғылыми негіздері

Орындаған:Калданова А.С.
Ғылыми жетекші:
пс.ғ.к., доцент Мамбеталина Алия Сақтағанқызы

Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі________________________ ________________
_______________________________ _______

Ақтөбе
2023

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

3

1 ТАРАУ. Болашақ педагог-психологтардың педагогикалық мәдениетін дамытудың теориялық негіздері

1.1
Педагогикалық мәдениетін дамыту бойынша ғалымдардың теориялық зерттеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

1.2
Педагогикалық мәдениеттің мәні мен компоненттері

1.3
Педагогикалық мәдениеттің болашақ педагог-психолог дамуындағы ерекше шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2 ТАРАУ. Болашақ педагог-психологтардың педагогикалық мәдениетін дамыту бойынша тәжірибелік эксперименттік жұмыс мазмұны

2.1
Болашақ педагог-психологтардың педагогикалық мәдениетінің даму деңгейін анықтау кезеңі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.2
Болашақ педагог-психологтардың педагогикалық мәдениетін дамыту шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

2.3
Тәжірибелік эксперименттік жұмыс нәтижелерін талдау

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі: Психологиялық-педагогикалық қызмет үрдісінде ұстаздық ұстанымын жоғары қоятын, өз мәдениетін дамытуға белсенді, қашан да үйренуге, өзін-өзі дамытуға қабілетті, жалпы және кәсіби мәдениеті жоғары тұлғаны қалыптастыру болашақ маманды даярлау жүйесін жетілдірудің ажырамас шарты болып табылады.
Бүгінгі таңда адамның дербес әрекет ету, шешім қабылдау, жауаптылықты өзіне алу сияқты мінез-құлқына деген қажеттілік ерекше байқалады. Болашақ педагог-психолог күтпеген жағдайларда ақылға қонымды таңдау жасай білуі, жедел әрі тиімді шешім қабылдауы және оны жүзеге асыруы керек. Маман тек кәсіби білімнің, дағды мен тәжірбиенің жиынтығын қамтитын кәсіби құзыреттілікке ғана емес, сонымен қатар арнайы сапалық сипаттамалар жиынтығына, арнайы іс-қимыл әдістеріне, кәсіби мәдениеттің құрамдас бөліктеріне ие болуы керек. Қазіргі уақытта кәсіби мәдениетті қалыптастыру мәселесі өте өзекті, өйткені педагогикалық теория мен практикада болып жатқан инновациялық процестер білім беру саласындағы болашақ педагог, педагог-психолог, әлеуметтік педагог және т.б. маманды даярлауға елеулі талаптар қойып отыр.
Қазақстан Республикасының Президенті Қ. Қ. Тоқаев "Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру" мақаласында қазақстандық қоғамды дамытудың таяу болашаққа бағыттарын белгілейді. Ол қазіргі қазақстандыққа сананы ойдағыдай жаңғырту үшін қажетті қасиеттерді білдіреді. Бұл қасиеттер білім беру процесінде алынады. Яғни, қойылған міндеттерге сәйкес келетін өзгерістер, атап айтқанда, Қазақстан Республикасының Жоғары білім беру міндеті болып табылады.
Егер қазіргі қоғамға ойлау мен сананың жаңа формасы бар азаматты қалыптастырудың жаһандық ниеті берілсе, онда осындай қалыптастыруға дайын және қажетті құзыреттерге ие педагог кадрларды даярлау проблемасы қатар белгіленуі керек. Осылайша, білім берудің барлық сатыларын реформалаудың қазіргі жағдайында ХХІ ғасырдың сын-тегеуріндеріне жауап беретін жаңа кәсіби құзыреттіліктері бар болашақ педагогтарды даярлауға байланысты проблемалар ерекше маңызға ие.
Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту және Жоғары білім министрлігінің нормативтік құжаттарында бұл қызмет жұмысының бірнеше бағыттары бөліп көрсетіледі - психопрофилактикалық, консультативтік, коррекциялық. Барлық аталған бағыттар міндетті компонент ретінде психодиагностикалық қызметті қамтиды. Сонымен қатар, лауазымдық нұсқаулықтар мен қолданыстағы нормативтерді талдау, сондай-ақ практикадағы педагог-психологтардың және бірнеше ЖОО-ның пікірлері бойынша жүргізілген зерттеу нәтижелері мамандардың білім беру үрдісінің барлық субъектілерінің психикалық жағдайын бақылауға уақыты жеткілікті емес.
Қазақстан Республикасының мектептегі білім беру жүйесі қазіргі кезеңде жүйелі және жоспарланған өзгерістерге ұшырайды, бұл объективті түрде жоғары педагогикалық білім беруді жаңғыртуды талап етеді. Бұл тұрғыда педагогикалық білім ХХІ ғасырдағы әлеуметтік-әлеуметтік жағдайдың өзгеруіне бағытталуы керек.
Соңғы онжылдықтағы педагогикалық ғылымдар бойынша диссертациялық зерттеулерді талдау нақты педагогикалық әлеует саласындағы ғылыми зерттеулердің жалпы санының өсуін көрсетеді. У.М. Абдигапбарова, З.С. Батчаева, А.Ш. Абдраманұлы, Е.В. Артыбаева, М.Ж. Қозыбақова, С.А. Ұзақбаева және т. б. диссертациялық жұмыстарда студенттердің адамгершілік, әлеуметтік, патриоттық, мәдени, еңбек тәрбиесі мәселелері көрініс тапты.
Педагогикалық мәдениетті қалыптастыру аспектілері З.Ф. Абросимова, Е.Я. Александрова, И.М. Быховская, М.Н. Ермоленко, В.А. Мижерикова, Т.Н. Савинкова, Н.Ф. Тализина, В. Харлен еңбектерінде қарастырылады.
Ф. Абросимова, Е.В.Бондаревская және Е.Видт, Н.Е. Воробьев, Т.В. Иванова, А.И. Пискунов, В.К. Суханцева ғалымдары педагогикалық мәдениетті оның құрылымдық мазмұнымен талдайды., ал психологиялық мәдениет және оның мазмұнын -- И.И. Исаева, Н.П. Колесник, Л.С. Колмогорова, И. Б. Котова, Е.И. Рогов ғалымдары зерттеген.
Алайда, педагог-психологтың педагогикалық мәдениетінің ерекшеліктері, сондай-ақ оны жоғары оқу орнындағы білім беру кезеңінде қалыптастыру процесі арнайы зерттелмеген. Осылайша, болашақ педагог-психологтарды кәсіби даярлау теориясы мен практикасында келесі қарама-қайшылықтар қалыптасты:
1. Жоғары білікті, жоғары кәсіби мәдениеттің талаптарына жауап беретін педагог-психологтарға деген қажеттілік пен "педагог-психологтың педагогикалық мәдениеті" құбылысының мәні туралы сұрақтың жеткіліксіз дамуы арасында;
2. Болашақ педагог-психологтардың педагогикалық мәдениетін қалыптастыру қажеттілігі мен кәсіби дайындықтың осы аспектісін әдістемелік қамтамасыз етудің дамымауы арасында.
Зерттеу мәселесі: болашақ педагог-психологтарды кәсіби даярлау процесінде мәдениеттің жоғары деңгейін қалыптастыруға қандай жағдайлар ықпал ететінін анықтау.
Мәселенің өзектілігі мен жеткіліксіз теориялық дамуы диссертациялық зерттеу тақырыбын келесідей таңдауға әсер етті:"Болашақ педагог-психологтардың педагогикалық мәдениетін дамытудың ғылыми негіздері ".
Зерттеудің мақсаты: Болашақ педагог-психологтардың педагогикалық мәдениетін дамытудың теориялық ғылыми негіздерін зерттеу және олардың педагогикалық мәдениетін дамыту бойынша эксперименттік жүргізу болып табылады.
Зерттеу міндеттері:
Болашақ педагог-психологтардың педагогикалық мәдениетін дамыту бойынша ғалымдардың теориялық зерттеулерін қарастыру.
Педагогикалық мәдениет ұғымының болашақ педагог-психолог дамуындағы маңызын зерттеу.
Болашақ педагог-психологтардың педагогикалық мәдениетін дамыту бойынша эксперименттік зерттеу.
Зерттеу әдістері: Жалпы педагогикалық мәдениет ұғымын сипаттау мақсатында зерттеу әдісі қолданылды, сонымен қатар теориялық зерттеулерді талдау жүзеге асырылды. Тәжірибе барысында бақылау, педагогикалық эксперимент жүргізу және диагностикалау әдістері қолданылды. Даярланған материалдар аясында тәжірибелік жұмыстар жүргізіліп, аталған жұмыстарға талдау жасалды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы болашақ педагог-психологтардың мәдениетін қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық жағдайларын енгізуді эксперименттік тексеру жүзеге асырылды, оның тиімділігін растайды.
Зерттеу жұмысының теориялық мәні: зерттеудің теориялық негізін шетелдік және отандық ғалымдардың зерттеулері, философиялық, педагогикалық, психологиялық еңбектері құрайды.
Зерттеу жұмысының практикалық мәнділігі: Жұмыста алынған қорытындыларды кәсіби мәдениетті қалыптастыру ерекшеліктерін ескере отырып, педагогикалық процесті ұйымдастыру үшін кәсіптік білім беру саласының мамандары қолдана алады.
Диссертация жұмысының құрылымы:диссертация жұмысының құрылымы кіріспе, екі бөлімнен, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден тұрады.

1 ТАРАУ. Болашақ педагог-психологтардың педагогикалық мәдениетін дамытудың теориялық негіздері
1.1 Педагогикалық мәдениетін дамыту бойынша ғалымдардың теориялық зерттеулері

Мәдениет өнімінің заттық жағы мен өнімді оның заттық анықтығының шегінен шығаратын әрекет схемасының арақатынасы М.С.Каганның концепциясында да бар. М.С.Каган: Мәдениет - бұл екі процесті байланыстыратын объективтіліктің, заттандырудың және құпияландырудың диалектикалық қатынасы деп тұжырымдайды, бұл мынаны білдіреді: Мәдениет - әрекет тәсілінің оның өніміне және өнімнің әрекет тәсілдерінің өзара трансформациясы. Мәдениет дегеніміз - экстрасоматикалық контексте қарастырылатын адамның символдық қабілетіне тәуелді заттар мен құбылыстар класы. Каган, М.С. Системный подход и гуманитарное знание. Избранные статьи [Текст] М.С.Каган. - Л. : Изд. Ленинград.ун-та, 1991. - 384 с.
Мәдениет ұғымының педагогика саласымен тікелей байланысты, сондықтан педагогика саласына енгізудің өзектілігі айқын екені белгілі. Аталған мәселе И.А. Бирич, А.М. Абрамов, В П. Борисенков, Г.Н. Волков, Б.Л. Вульфсон, В.Я. Лакшин, В.Б. Новичков, В.А. Разумный, Б.К. Тебиев, И.Ф. Харламов сияқты ғалымдардың зерттеулері мен мақалаларында жазылған. Ғалымдардың пікірінше, мәдениет сөзінің мәніне әлеуметтік-тарихи құбылыс ретінде қарау, педагогикалық мәдениет ұғымын сол саланың негізгі бағыттарының бірі деп түсінуге ықпал етеді. Бирич И.А. В поисках новой методологии отечественного образования: история, современность, прогнозы: монография И.А. Бирич, О.Г. Панченко. М. - Екатеринбург: Уральское изд-во; Большая Медведица, 2010. 256 с.
Мәдениет ұғымының бірнеше анықтамасы бар. 1964 жылдың өзінде - ақ американдық зерттеушілер А.Кребер мен К. Клахон ғалымдар мәдениеттің 257 анықтамасын жинап және құбылысты сипаттауға 100-ден астам әрекет жасады. Мұны мәдениет құбылысының күрделілігі мен жан-жақтылығымен және осы тұжырымдаманы теориялық тұрғыдан түсіну тәсілдеріндегі жан-жақтылықпен түсіндіруге болады.
Сонымен мәдениет ұғымы күрделі пәнаралық, жалпы әдіснамалық ұғым болып табылады. Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық ұстанымдары тұрғысынан қарағанда мәдениетті психологиялық-педагогикалық шындық құбылысы ретінде түсіндірудің жүйелік, жеке, белсенділік, диалог, мәдениеттану, антропологиялық, аксиологиялық, диатропикалық, синергетикалық, субъективті, акмеологиялық сияқты әртүрлі тәсілдері бар.
Кребер А., Клакхон К. Культура. Критический анализ концепций и дефиниций. М., 1992.
Мәдениеттің аксиологиялық анықтамалары мәдениеттің негізгі элементі құндылық болып табылатын тезистерді дамытады. Мәдениеттің жүйелік элементін П.А.Сорокин, А.Кроебер, О.Шпенглер және т.б осылай анықтайды. Сонымен қатар бұл қарастырудағы құндылық ұғымын мағына ұғымымен сәйкестендіруге болады. Ішкі мағына мәдени құбылысты құндылыққа айналдырады. Мәдениет жүйесінің элементінің бұл анықтамасының вариациясы мәдени құбылыстар мен процестердің жүйелік бірлігі ретіндегі идея ұғымы болып табылады. Сорокин П.А. Социальная и культурная динамика: Исследование изменений в больших системах искусства, истины, этики, права и общественных отношений [Текст] П.А. Сорокин ; перевод с англ., коммент. и статья В.В.Сапова. - СПб., 2000. - 1056 с.
Мәдениеттің негізгі элементі ретіндегі құндылық мәдениеттің нормативтік анықтамаларына негіз болатын норма мағынасында да болуы мүмкін. Мәдени нормаларды адам өмірінің әлеуметтік реттеушілері ретінде сипаттау, мысалы, Батыс Еуропа сияқты ірі өркениеттердің мәдени өмірінің заңдылықтарын түсінуге тән.
Осы көзқарасқа сәйкес адамды белгілі бір ережелер мен заңдылықтарға бағындырып, оның табиғи бостандығы құқығын бұза отырып, мәдениеттің өктемдігі туралы тұрақты ой қалыптасты. И.Кант та, Г.В.Ф.Гегель де мәдениеттің екі қарама-қайшы ағымға - жанның еркіндікке қозғалысы (рухпен қосылып) және ілім арқылы жанның құлдыққа (тән тұтқынында) қозғалысын көруге бейім болды. Осокин Ю.В. Система культуры [Текст] Ю.В. Осокин Культурология. Энциклопедия: в 2 т. Т.2. - М. : РОССПЭН, 2007. - С. 479-483.
Педагогикалық мәдениет ұғымының мәнін анықтаудың бірнеше тәсілдері бар. Біріншіден, педагогикалық мәдениет ұғымы рухани және материалдық құндылықтар ең көп сіңетін адамзат мәдениетінің бір бөлігі, сондай-ақ тұлғаның ұрпақ алмасуы мен әлеуметтенуінің тарихи процесіне қызмет ету үшін қажет шығармашылық педагогикалық іс-әрекет тәсілдері.
Екіншіден, бұл концепция жеке-тұлғалық деңгейде мәдениеттер диалогына қабілетті тұтас тұлғаның ерекшеліктерін көрсетеді.
Үшіншіден, педагогикалық ұстаным мен тұлғалық сапалар, кәсіби білім мен педагогикалық ойлау мәдениеті, кәсіби шеберлік пен шығармашылық табиғат құрамдас бөліктері болып табылатын педагогикалық құндылықтардың, іс-әрекет әдістері мен кәсіби мінез-құлықтың динамикалық жүйесі ретінде түсініледі. Ұсынылған тәсілдерді талдау маманның педагогикалық мәдениетін оның жеке сферасының элементтерінің бірі ретінде қарастыруға қатысты кейбір жалпы ұстанымдарды анықтауға мүмкіндік береді.
Осыны ескере отырып, бірқатар педагог-зерттеуші ғалымдар (А.В.Барабанщиков, С.С.Муцынов және т.б.) педагогикалық мәдениетті тұлғаның өз іс-әрекетінің педагогикалық саласындағы жалпы мәдениетінің нақты көрінісі ретінде қарастыруды ұсынды. Нәтижесінде, бұл кәсіби іс-әрекеттің жоғары тиімділігін қамтамасыз ететін тұлғалық қасиеттердің, психологиялық-педагогикалық білімнің, сондай-ақ практикалық дағдылардың белгілі бір даму деңгейін көрсететін күрделі динамикалық интегралды білім.
Барабанщиков, В.А. Идея системности в психологии [Текст] В.А Барабанщиков. - М.: Просвещение, 2005. -С.67-68
Қазіргі уақытта педагогикалық мәдениет жалпы адамзаттық мәдениеттің бөлігі ретінде қарастырылады, оның мазмұнына әлемдік педагогикалық тәжірибе, мәдени дәуірлердің және оларға сәйкес педагогикалық өркениеттердің өзгеруі, педагогикалық ғылым мен білімнің тарихы, білім беру ұстанымдары мен қағидаларының өзгеруі (М. В. Богуславский, А. П. Валицкая, Г. А. Виленский, Г. Ф. Карпова, И. А. Колесникова, З.И.Равкин, Н. Л. Шеховская, Е. Н. Шиянов) кіреді.
Богуславский М. В. Развитие общего среднего образования: проблемы и решения. Монография. М.: ИТПиМИО, Фонд знаний Ломоносов, 1994. -- 182 с.
Педагогикалық мәдениет әлеуметтік-педагогикалық тұрғыдан ол әлеуметтік құбылыс, ұрпақаралық және педагогикалық бірлесе әрекет жасау ерекшеліктерінің сипаттамалары, қоршаған ортаны тәрбиелеу құралдары ретінде көрінеді, үрдісті жүзеге асырушы басты компоненттер мұғалімдер, ата-аналар, қоғамдық тәрбиешілер, педагогикалық қауымдастықтар болып табылады.
Бүгінгі таңда белгілі шетелдік ғалым, құзыреттілік тәсілінің негізін қалаушылардың бірі болып саналатын Эдмунд Шорт бастаған американдық ғалымдардың зерттеу жұмысы келесідей тұжырымдама жасауға негіз болып отыр: Құзыреттілік - өзгермелі ортадағы жағдайды назарда ұстау, яғни қоршаған ортаның әсеріне тиімді жауап беру немесе оны өзгерту, әсер ете алу мүмкіндігі. Short, E.C. Competence: Inquiries into its Meaning and Acquisition in Educational Settings Ed. by Edmund C. Short. NY : Lanham etc., University Press of America. - 2004. - Vol. VI. - p. 233.
Осылайша, оқытушының құзыреттілігі қол жеткізілген нәтижелерді көрсету құралы ғана емес, сонымен бірге оны әлеуметтік жағдайдың, экологиялық ортаның, еңбек пен өмірдің жаңа жағдайларының ықтимал өзгерістеріне дайындау мақсатында жеке тұлғаның одан әрі дамуына негіз болады. ХХІ ғасырдың басынан бастап ресейлік және шетелдік ғалымдар мұғалімдердің педагогикалық мәдениеті мен жеке құзыреттерін жетілдіре отырып, білім берудің жаңа дәуіріне, ақпараттық-технологиялық дәуіріне дайындалуы керек екенін ескертті.
Жалпы адамзат мәдениетінің құрамдас бөлігі педагогикалық мәдениет болып табылады. Ғылыми еңбектермен, оқулықтарда Педагогикалық мәдениет ұғымына әртүрлі анықтамалар берілген. Енді солардың негізгілеріне тоқталсақ:
- Педагогикалық мәдениет - мұғалімнің жеке басының интегралды сапасы, оның жалпы мәдениетінің мамандық саласына қарай бейімделуі.
- Н.Е. Воробьев, В.К. Суханцева, Т.В. Иванова ғалымдардың пікірінше педагогикалық мәдениет - мұғалімнің жоғары кәсібилігі мен ішкі қасиеттерінің синтезі, оқыту әдістемесін меңгеру және мәдени шығармашылық қабілеттерінің болуы. Бұл адамзат жинаған тәжірибені шығармашылық иемдену және түрлендіру өлшемі. Жоғары педагогикалық мәдениеті бар мұғалім жақсы дамыған педагогикалық ой-пікір мен санаға ие, шығармашылық әлеуетке ие және дүниежүзілік мәдени-тарихи тәжірибенің орталығы болып табылады; Н.Е. Воробьев, С.А. Попов, Г.И. Шевелева, Культура: Учеб.Высш. шк.,1988.- 304 с.: ил.
- Г.В. Соколовтың айтуынша, педагогикалық мәдениет - педагогикалық қызметті саналы түрде ұйымдастыру тәсілі, онда оқушылардың өзін-өзі тәрбиелеуді, өзін-өзі жетілдіруі және өзін-өзі дамытуды ұйымдастыруға арналған білім, дағдылар, құндылықтар мен әдіс-тәсілдерді, технологияларды толық меңгеруі, сондай-ақ мұғалімнің жеке басының толық дамуы қамтамасыз етіледі; Соколов Г.В. Роль метазнаний в системах поиска решений. Сб. Материалы Международной научно-технической конференции "Интеллектуальные САПР". - Таганрог: ТРТУ, 2000. -N2 (16). -391с.
- И. А. Колесникова ғалымның айтуынша педагогикалық мәдениет - әлеуметтік нормалар, қатынастар және тәрбие мен білім беру мекемелері жүйесінде ұсынылған адамзат мәдениетін дамыту үшін әр дәуірдің ұрпақтарының өзара әрекеттесу тәсілдерінің жиынтығы; Колесникова, И. А. Педагогическое проектирование: Учебное пособие для высш. Учеб. заведений И. А. Колесникова, М. П. Горчакова-Сибирская; Под ред. И. А. Колесниковой. - М.: Академия, 2005. - 288 с.
- Г. Н. Волковтың ойынша педагогикалық мәдениет тәрбиемен тікелей байланысты халықтың материалдық және рухани мәдениетінің саласы халықтық педагогиканы, білім беру жүйесін, педагогиканың жай-күйін, мұғалімдердің дайындық деңгейін, көпшіліктің педагогикалық ағартушылығын қамтиды; Волков, Г.Н. Современное функционирование народной педагогики как феномен демократии гуманизма в сфере воспитания [Текст] Г.Н. Волков. - Чебоксары, 1993.
Е.В. Бондаревская ғалымның зерттеуі бойынша педагогикалық мәдениет - жалпыадамзаттық педагогикалық құндылықтардың динамикалық жүйесі, педагогикалық іс-әрекеттің шығармашылық тәсілдері және оқыту мен тәрбиелеумен айналысатын адамдардың жеке жетістіктері. Бондаревская, Е.В. Теория и практика личностно- ориентированного образования [текст] Е.В. Бондаревская. - Ростов-на-Дону: Издательство Ростовского педагогического университета, 2000. -352с.
Жоғарыда келтірілген анықтамалардан көрініп тұрғандай, педагогикалық мәдениет - өте көлемді ұғым. Аталған авторлар педагогикалық мәдениеттің компоненттерін анықтауда әртүрлі пікірлер білдіргендіктен, нақты құрамдас бөліктері мыналар деп айтуға келмейді.
Л. Д. Столяренко педагогикалық мәдениеттің басты құндылығы - бала, оның дамуы, білімі, тәрбиесі, әлеуметтік қорғалуы және оның қабілеті, қасиеті мен құқықтарын қолдау екенін атап көрсетеді. Ол педагогикалық мәдениетті мұғалім құндылықтарының, іс-әрекетінің және кәсіби мінез-құлқының дамушы жүйесі ретінде қарастыра отырып, педагогикалық мәдениет ұғымын сол жүйенің құрамдас бөліктері ретінде төменде берілген бірнеше анықтаманың жалпы жиынтығы ретінде түсіндіреді:
- Педагогикалық мәдениет - мұғалімнің өзінің кәсіби іс-әрекетіне, педагогикалық қызметіне көзқарасын, балаларға деген қатынасын көрсететін және тиісті мінез-құлықтан көрінетін педагогикалық ұстанымы;
- Педагогикалық мәдениет - мұғалімнің жеке басының бағыт-бағдарын, кәсіби-адамгершілік қасиетін, педагогикалық қызметке қатынасын, сондай-ақ өз мүдделері мен рухани қажеттіліктерін көрсететін кәсіби және жеке қасиеттері;
- Педагогикалық мәдениет - кәсіби білім, атап айтқанда, әдістемелік, теориялық, тәжірбиелік және технологиялық білімі;
- Педагогикалық мәдениет - сыншылдықпен, проблемалық оқытумен көрінетін, оқушының қызығушылығына, қажеттіліктеріне және дамуына бағдарлануымен, сонымен қатар тиімді технологиялар мен әдістерді игеруге шығармашылық, конструктивті бағытталуымен сипатталатын педагогикалық ойлау мәдениеті;
- Педагогикалық мәдениет - кәсіби дағдылар жиынтығы;
- Педагогикалық мәдениет - мұғалімнің мүмкіндіктерін педагогикалық іс-әрекет талаптарына сәйкестендіруге бағытталған және нормативтік, бағалау және белсенділік-мінез-құлық компоненттерінен тұратын тұлғалық өзін-өзі таныту қабілеті және кәсіби мінез-құлық мәдениеті.
Основы педагогики и психологии: Учебное пособие для СПО Л.Д. Столяренко, В.Е. Столяренко. - Люберцы: Юрайт, 2016. - 134 c.
Педагогикалық мәдениет тарихи-мәдени педагогикалық тәжірибені біріктіреді және педагогиканың бірлесе жұмыс жасау саласын реттейді. Педагогикалық мәдениеттің жиынтық субъектісі - әлеуметтену, тәрбие және білім беру үрдісінің мақсаты мен мазмұнын анықтайтын жалпы қоғам, ал оның педагогикалық үрдіс барысындағы бірлес жұмыс жасайтын өкілдері - білім саласындағы нақты тапсырысты тарихи және жеке педагогикалық тәжірибеде жүзеге асыратын мұғалімдер мен ата-аналар. Педагогикалық мәдениетте өскелең ұрпақты тәрбиелеу мен оқытудың практикалық тәжірибесі және білім мен тәрбие құндылықтары туралы теориялық идеялар, білім беру-тәрбие процестеріне және педагогикалық үрдіс барысында бірлесе жұмыс жасауға қойылатын талаптар барысында жалпы көрінеді. Педагогикалық мәдениет мәдениет пен өркениеттің дамуымен бірге дамудың белгілі бір кезеңдерінен өтті.
Педагогикалық мәдениет терминін орыстың белгілі ғалымы В.А. Сухомлинский өз зерттеулерінде белсенді қолданды. Оның мазмұнына мұғалімнің рухани келбетінің бірнеше сипаттамасымен қатар, қызметіне кәсіби дайындығы кірді.
В.А.Сухомлинский өз еңбектерінде қарастырылып отырған ұғымның келесідей төрт компонентін атайды:
педагогтың оқушының ақыл-ойы мен жүрегіне жол табуы үшін академиялық білімі болуы керек;
педагог әдебиет оқуы керек;
педагог баланы зерттеу әдістерінің түр-түрін білуге міндетті;
педагогтың сөйлеу мәдениеті болуы керек.
Ал Е. В. Бондаревскаяның пікірінше, педагогикалық мәдениеттің келесі компоненттерін ажыратуға болады:
педагогтың гуманистік педагогикалық ұстанымы және жеке қасиеттері;
педагогикалық теориялық білімі және педагогикалық ойлау дағдысы;
педагогикалық технологиялар және кәсіби қабілеті;
шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі, өзіндік педагогикалық іс-әрекетін жүйе ретінде негіздей алуы (дидактикалық, тәрбиелік, әдістемелік);
кәсіби мінез-құлық мәдениеті;
мұғалімнің жеке басы мен қызметін өзін-өзі дамыту және өзін-өзі тәрбиелеу тәсілдері [4].
Сухомлинский, В.А. Как воспитать настоящего человека В.А. Сухомлинский. - М.: Педагогика, 1989. - 288 c.
Өз кезегінде, В.А.Сластенин педагогикалық мәдениеттің негізгі компоненттері ретінде келесі ғылыми ұғымдарды ұсынады:
аксиологиялық (немесе құндылық) компоненті, яғни идеялар, тұжырымдамалар, білім мен дағдылар, педагогикалық қарым-қатынастың гуманистік технологиялары, өзіндік педагогикалық құндылықтар, адамгершілік, мұғалімнің тиімді Мен тұжырымдамасы, оқушылармен бірлескен тәжірибе және оларға жалпыадамзаттық және жеке тұлғалық құндылықтарды сіңіру;
технологиялық компонент: педагогикалық қызметтің әдістері мен тәсілдері (оның ішінде инновациялық), көп аспектілі педагогикалық міндеттерді қою және шешу;
тұлғалық-шығармашылық компонент: мұғалімнің педагогикалық құндылықтарды меңгеруі, сондай-ақ оларды әзірлеу, педагогикалық іс-әрекет пен қарым-қатынастың әртүрлі түрлерінде мұғалімнің қабілеттерін шығармашылық қолдану және іске асыру, педагогикалық тәжірибе алуға, педагогикалық шығармашылыққа және оқушылармен бірлесіп жұмыс жасауға бағытталған.
И.А. Зимняя және Е.Ю. Захарченконың пікірінше, білім беру мекемелері тұрғысынан алып қарағанда педагогикалық мәдениет қоршаған ортаның, өмір салтының, педагогикалық жүйенің ерекшеліктерінің маңызды сипаттамасы ретінде, оның жаңа сапалы жағдайға қарай қозғалысының процесі ретінде зерттеледі.
А.В.Барабанщиков, Т.Ф.Белоусова, Н.Е.Воробьев, Т.И.Иванова, Е.А.Соболева сияқты ғалымдар зерттеулерінде педагогикалық мәдениет жеке-тұлғалық деңгейде мұғалімнің тұлғалық, кәсіби қызметі мен қарым-қатынасының маңызды қасиеттерінің көрінісі ретінде түсіндіріледі.
Е. Ю. Захарченко педагогикалық мәдениетті әлеуметтік-педагогикалық практиканың, педагогикалық теорияның және педагогикалық іс-әрекеттің ерекше құндылықтарын бейнелейтін жалпы адамзаттық мәдениеттің бөлігі деп санайды.
Зимняя И.А., Боденко Б.Н., Кривченко Т.А., Морозова Н.А. Общая культура человека в системе требований государственного образовательного стандарта. М.: Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов, 2011.
И.Е. Видт педагогикалық мәдениет - әлеуметтік-педагогикалық құндылық, идеал және соған сәйкес формаларды, оған жету әдістерін, белгілі бір педагогикалық кеңістікке құрылымдалған педагогикалық мәдениеттің субъектілерін қамтитын тарихи дамушы әлеуметтік зерттеу бағдарламасы деп санайды[7]. Педагогикалық мәдениеттің субъектілері мен жүзеге асырушылары - тек, қоғам, отбасы, мемлекет, білім беру мекемелері, мұғалім және ата-ана. И. Е. Видт педагогикалық мәдениеттің келесідей үш деңгейін анықтайды:
Реликт деңгейі, ғалымның пікірінше, алдыңғы дәуірдің даму деңгейіне байланысты педагогикалық көзқарастарды, нормаларды, әдістер мен формаларды қамтиды, бірақ инерция бойынша олардың жұмыс істеуі үшін объективті негіздер болмаса да, кейінгі дәуірлерде өмір сүруін жалғастырады.
Педагогикалық мәдениеттің өзекті деңгейі бүгінгі педагогикалық кеңістіктің ерекшелігін көрсетеді. Бұл әлеуметтік тапсырыс талаптарына сәйкес құрылған білім беру іс-әрекетінің үлгісі, мұнда мазмұны, формасы мен құрылымы қазір және осында қағидасына сәйкес құрылады. Бұл білім берудің жұмыс жасау деңгейін көрсетеді.
Үшінші, әлеуетті деңгей педагогикалық саланың болашағын, мүмкіндігін көрсетеді және болашаққа бағытталған бағдарламаларды қамтиды. Бұл деңгей мәдениеттің эволюциясын және білім берудің мәдени функциясын қамтамасыз етеді, ертеңгі адамның жеке басын қалыптастырады, білім беру жүйесінің даму режимін қамтамасыз етеді.
Н.Е. Воробьевтің, В.К. Суханцевтің және Т. В. Иванованың пікірінше, педагогикалық мәдениет - мұғалімнің жеке тұлғасының ажырамас қасиеті, жалпы мәдениетінің кәсібіне қарай бағытталуы. Педагогикалық мәдениет - мұғалімнің жоғары кәсібилігі мен ішкі қасиеттерінің сәйкес келуі, оқыту әдістемесін меңгеруі және мәдени шығармашылық қабілеттерінің көрінісі. Бұл адамзат жинаған тәжірибені шығармашылық бағытта қолдануы және түрлендіру өлшемі. Педагогикалық мәдениеті жоғары мұғалімнің педагогикалық ойлауы мен санасы дамыған, шығармашылық әлеуеті бар және әлемдік мәдени-тарихи тәжірибенің өзегі болып табылады. Воробьев, Н. Е., Бессарабова, И. С., Семисотнова, О. А. Гражданское воспитание в поликультурном обществе [Текст] Н. Е. Воробьев, И. С. Бессарабова, О. А. Семисотнова Известия Волгоградского государственного педагогического университета. - 2015. - № 3 (98). - С. 46 - 51.
В.С. Кукушкин педагогикалық мәдениетті мұғалімнің жеке басы мен іс-әрекетінің маңызды сипаттамасы, педагогикалық құндылықтар жүйесі, мұғалімнің іс-әрекеті мен кәсіби мінез-құлқы ретінде басты қасиеті ретінде қарастырады.
А. В. Барабанщиков педагогикалық мәдениетті мұғалімнің адамзаттың педагогикалық тәжірибесін игеруінің белгілі бір кезеңі, педагогикалық қызметтегі жетілу дәрежесі, оның жеке басының мұғалім ретінде дамуының қол жеткізілген деңгейі және, түптеп келгенде, өз қызметін үздіксіз жетілдіруге деген ұмтылысы ретінде қарастырады. Сана мен практикалық қызметтің әртүрлі элементтерін синтездей отырып, педагогикалық мәдениет жалпы қоғамдық мәдениеттің дүниетанымдық, адамгершілік, кәсіби, интеллектуалды, эмоционалды, эстетикалық, физикалық және гигиеналық жақтарын қамтиды.
Онда мұғалімнің өз қызметіне деген көзқарасы, жауапкершілікті сезінуі, педагогикалық процестегі өзінің рөлі мен орнын түсінуі, арнайы дайындық сипаты, күнделікті педагогикалық іс-әрекет стилі, қарым-қатынас, мінез-құлық, өзін-өзі жетілдіруге деген көзқарас және т. б. сипатталады.
Педагогикалық мәдениеттің құрылымын талдай отырып, А. И. Пискунов оның келесі құрамдас бөліктерін атап көрсетеді:
- педагогикалық және әлеуметтік шындықты терең теориялық түсінуге, педагогикалық процестің заңдылықтары мен принциптерін түсінуге, кәсіби қызмет нәтижелерін болжауға негізделген педагогикалық бағдарланған ойлау мәдениеті;
- кәсіби дағды мен шеберлікті, білім мен білікті меңгерудің жоғары деңгейін, шығармашылыққа қабілеттілікті көздейтін педагогикалық еңбек мәдениеті;
- мұғалімнің оқушылармен, ата-аналармен, әріптестермен қарым-қатынас нормаларын мағыналы меңгеруін, оның әрбір қатысушысының мәлімдемесі барлығына маңызды болатын диалогтың пайда болуын көздейтін кәсіби-педагогикалық қарым-қатынас мәдениеті;
- педагогикалық қарым-қатынас мәдениетімен тығыз байланысты мұғалімнің сөйлеу мәдениеті.
Ал зерттеуші Г.И.Ризз мұғалімнің педагогикалық мәдениетінің келесі жүйелік элементтерін ажыратады:
- қоғамның педагогикалық даму стратегиясын анықтауда және төменгі деңгейдегі бағдарламаларды әзірлеу кезінде көрінетін мақсат қою мәдениеті;
- ғылыми теориялар мен болжамдармен жұмыс істеу қабілетін қамтитын педагогикалық білім мәдениеті;
- дүниетанымдық мәдениет, оның деңгейі мұғалім мен білім алушының қарым-қатынасының процесі мен нәтижесін алдын-ала анықтайды;
- жеке адамның өмір сүру процесінде қарапайым құралдармен де, арнайы құралдармен де қалыптасатын ойлау мәдениеті, олардың қатарына философиялық ғылымдардың бірі - формальды логиканы зерттеу кіреді;
- мұғалімнің жақсы көру, мейірім, жанашырлық, мақтаныш, өкіну және т. б. жеке қасиеттерін білдіретін сезім мәдениеті;
- белгілі бір құбылыстар туралы моральдық, эстетикалық, саяси, құқықтық, діни немесе философиялық сипаттағы білікті пайымдаулар мен тұжырымдарды айта білуі. Мұндай субъективтілік мұғалімнің жеке ұстанымын көрсетеді;
- мұғалімнің білім алушылармен, олардың ата-аналарымен, басқа мамандық иелерімен қарым-қатынас мәдениеті;
- оқыту мен тәрбиелеу үдерістерін әр түрлі деңгейде қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ұйымдық мәдениет.
Г.И. Ризздің пікірінше, жалпы педагогикалық мәдениет деп танылған ұғым пәндік және техникалық,технологиялық сауаттылық, біліктілік ретінде түсінілуі де мүмкін. Біріншісіне қоғамның педагогикалық еңбек саласындағы барлық жетістіктері жатса, екіншісіне нәтижелер алынған әдістер, құралдар, түрлі тәсілдер жатады. Педагогикалық мәдениеттің тасымалдаушылары -қоғамның белгілі бір мәдени-тарихи типі шеңберінде жұмыс жасайтын кәсіби педагогтар мен ата-аналар.
Ризз Г. И. Размышления о педагогической деятельности, культуре, мастерстве Г. И. Риггз Педагогика. 1995. № 4. С. 114-117.
Сонымен, мұғалімнің кәсіби-педагогикалық мәдениетінің қалыптасу деңгейлері қызметтің тұрақтылығы мен тұтастығының қол жеткізілген жаңа деңгейі, оның жаңа нәтижелері арқылы анықталады. Кәсіби-педагогикалық мәдениеттің дербестендірілген мазмұнын көрсететін жоғары оқу орны оқытушысының тұлғасы оның өмір салты мен кәсіби іс-әрекетінің ерекшеліктерінде барынша толық көрінеді.
Ғалымдардың зерттеулерін қорытындылай келе, жалпы педагогикалық мәдениет белгілі бір мағынада консервативті, ол кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің, демек, жоғары мектеп мұғалімінің тұлғасының дамуын тежеуші фактор болып табылады. Әйтпесе, оны ерекше құбылыс ретінде бөлектеп, тануға мүмкіндік бермейтін тұрақтылық болмас еді. Кәсіби педагогикалық іс-әрекеттің дамуы оның бұрынғы шеңберлерін, стереотиптерін бұзуды немесе оларды одан әрі өзгертуді және дамытуды болжайды.
Берілген анықтамадан педагогикалық мәдениетті жалпылама мәдениеттің бір бөлігі ретінде қарастыратын болсақ, ол бір жағынан өскелең ұрпақты тәрбиелеу мен оқытудың практикалық тәжірибесінің жалпыланған көрінісі, ал екінші жағынан, білім мен тәрбиенің құндылықтары, оқу үдерісіне қойылатын талаптар және педагогикалық өзара әрекеттестік туралы теориялық идеялар деп айтуға болады.

1.2 Педагогикалық мәдениеттің мәні мен компоненттері

Педагогикалық функциялар әрқашан мұғалімнің іс-әрекетінде маңызды орын алады. Қазіргі жағдайда олар айтарлықтай кеңейіп, күрделене түсуде, және бұл педагогикалық мәдениетке жоғары талаптар қояды. Бұл бірқатар себептерге байланысты. Біріншіден, қоғамдық өмірді ізгілендіру және демократияландыру, педагогикалық, өндірістік және басқа да әлеуметтік топтардағы кәсіби қарым-қатынастар адамға деген назарды арттыруды, олармен көбірек кәсіби жұмысты (ынтымақтасуды) талап етеді.
Екіншіден, қазіргі заманғы қоғамдағы динамикалық әлеуметтік өзгерістер оның барлық институттарының ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуіне қойылатын талаптардың жоғарылауын тудырады. Бұл басқару үдерісін ғана емес, сонымен қатар қызметкерлердің кәсіби өсуі мен тұлғалық жетілдіру мәселелерін шешуді қиындатады. Оларды қамтамасыз ету тиісті деңгейдегі педагогикалық мәдениетсіз мүмкін емес.
Үшіншіден, көптеген ұйымдар мен мекемелерде арнайы әлеуметтік-педагогикалық және психологиялық құрылымдардың құрылуы мұғалімнің дәстүрлі функцияларын күшейтеді, олардың білім беру ұйымының жалпы құрылымындағы рөлі мен маңызын арттырады.
Төртіншіден, педагогикалық мәдениетке қойылатын жоғары талаптар оның кәсіби қызметінде ұйымдастырушылық-педагогикалық жаңалықтардың көптігін ескеру қажеттілігінен туындайды. Демек, кәсіби іс-әрекеттің педагогикалық мәдениетімен байланысты мәселелерді, оның мәні мен мазмұнын білу мұғалімдерге педагогтардың кәсіби деңгейін арттыру, олардың жеке өзін-өзі жүзеге асыру мәселелерін тиімді шешуге мүмкіндік береді.
Ұсынылған педагогикалық мәдениет түсінігіне мәнді талдау жасау ондағы бірнеше белгілерді анықтауға мүмкіндік береді, олардың қалыптасуы мен дамуы эволюциясын да, қолдану аясын да ашады. Бұл оның жеткілікті түрде жүйеленуіне және оның жалпы белгілерін үш деңгей түрінде көрсетуге негіз болды: Реликт (лат. relictum - қалдық, есте сақтау) деңгейіне өткен ғасырдан қазіргіге дейін жеткен педагогикалық көзқарастар, педагогикалық процестің нормалары, әдістері мен формалары жатады.
Бұл дәстүрлі мәдениеттің өнімі, оның негізіне білім беру мен тәрбие беру процестері бұрынғы өмірдің эмпирикалық тәжірибесін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.