ДУЛАТ БАБАТАЙҰЛЫ ШЫҒАРМАЛАРЫ ТІЛІНІҢ ЗЕРТТЕЛУІ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

КІРІСПЕ

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. ДУЛАТ БАБАТАЙҰЛЫ ШЫҒАРМАЛАРЫ ТІЛІНІҢ ЗЕРТТЕЛУІ

1. 1 ХІХ ғасырдағы зар заман ақындары шығармашылығындағы тілдік ерекшеліктер

1. 2Дулат Бабатайұлы шығармашылығы тілінің көркемдік ерекшелігі мен көркемдік тәсілдері

2. ДУЛАТ БАБАТАЙҰЛЫ ЕҢБЕКТЕРІНІҢ ТІЛІН МЕКТЕПТЕ ОҚЫТУ

2. 1 Дулат Бабатайұлы шығармашылығындағы перифраздар қолданысы

2. 2 Дулат Бабатайұлының шығармаларын орта мектепте оқытудың тиімді жолдары (Перифразды оқыту)

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Дулат ақынның әро шығармасындағы сезімталдық күйімен, пайым парасатылығының молдығымен, шындыққа тура қарауы, айрықшы әділеттілігі арқылы ойын әсерлей, бұрын соңды қайталанбаған формаға түсіріп барып бейнелейтін көркемдік шеберлігімен, жеке болмысымен артында қайталанбас сөз қалдырған бірегей ақын, XIX ғасырдың жыр жүйрігі Дулат Бабатайұлының өлең өрнегі жайындағы дипломдық зерттеу жұмысы аясында перифраз атты басты өлшемді негіз етіп ұстануымыз ақын шығармашылығының көркемдік тұсын жаңаша бағытта ашу.

Дулат шығармашылығындағы перифразадар туралы дипломдық жұмыстың өзектілігін бағалау кезінде бірнеше аспектілерді қарастыруға болады:

Тілдік икемділік және коммуникациялық дағдылар: қазіргі ақпараттық қоғамда өз ойлары мен идеяларын дәл және мәнерлеп жеткізе білу маңызды. Перифраза бойынша дипломдық жұмыс оқушының қарым-қатынас дағдыларын жақсартуға көмектесетін перифразды дамытудың тиімді стратегиялары мен әдістерін зерттей алады.

Лингвистикалық және стилистикалық аналитика: Перифразаны зерттеу тілдік құрылымдарды, әртүрлі өрнектерді және олардың стилистикалық қызметін талдауға мүмкіндік береді. Бұл лингвистикалық зерттеулерге және тілдік өрнектің ерекшелігін түсінуге қатысты болуы мүмкін.

Перифразаны оқыту : перифразаны оқыту әдістемесін зерттеу және тиімді оқу материалдарын әзірлеу тілдік білім беру саласында өзекті болуы мүмкін. Жұмыс перифраз дағдыларын дамыту үшін практикалық жаттығулар мен тапсырмаларды әзірлеуге бағытталуы мүмкін.

Әдебиет пен публицистикада перифразаны қолдану: жазушылар мен журналистердің перифразаны бейнелеу, эмоционалды жүктемені арттыру немесе ерекше стиль жасау үшін қалай қолданатынын зерттеу әдебиеттану мен журналистикаға қатысты болуы мүмкін.

Дипломдық жұмыстың мақсат-міндеті: Зар заман ақындарының бірі Дулат Бабатайұлының шығармаларының көркемдік-эстетикалық мәнін ашу және ақын тіліндегі перифраздық бірліктердің қолданысын анықтап, оны орта мектеп оқытудың тиімді жолдарын ұсыну.

Осы мақсатқа жету негізінде зерттеуіміздің алдына мынадай міндеттері қойылды:

-ХІХ ғасыр ақындарының тілдік ерекшелігін анықтап, ұқсастығы мен айырмашылығын ажыратуы,

- ХІХ ғасырдың І жартысындағы отаршылдар енгізген аға сұлтандық ел билеу жүйесіндегі қоғамдық-әлеуметтік жағдайлардың Дулат шығармашылығындағы суреттеуі мен ақынның отарлық езгіге қарсы ой-танымдарының идеялык-көркемдік мәнін ашу;

- қазақ әдебиеті тарихында жаңа әдеби тектер мен түрлерді тудыру, поэзиянын көркемдік-эстетикалык сапасын арттыру, жаңа жазба әдебиет сипаттарын дүниеге әкелу сияқты көркем өнердегі Дулат шығармашылығының маңызын сол дәуірдегі қоғамдық, әлеуметтік, тарихи жайлармен байланыстыра қарастыру;

-Дулат шығармашылығындағы тілдік оралымдар мен перифраздық бірліктердің қолданысын анықтау

- Ақын өлеңдерін орта мектепте оқыту әдістемесін жасау.

Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны. Дипломдық ж ұмысты зерттеу барысында Д. Бабатайұлының жыр жинақтары «Замана сазы», «Өсиетнама», «Сұраншы батыр», «5 ғасыр жырлайды» секілді ақынның шығармашылығы негіз болды.

Дипломдық жұмыстың зерттеу әдістері. Дипломдық жұмыс жазу барысында алға қойған мақсаттар мен міндеттерге жету үшін өлең-дастандардағы көркемдік жүйелерге, ұлттық белгілерге, образдардың сұрыпталу ерекшелігі мен сомдалу дәрежесіне үңіліп, көтерілген идеялардың мәнділігіне назар аударылып, перифраздардың қолданысын анықтауға кешенді тілдік талдау әдіс-тәсілдерді қолданылды.

Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері. Жұмысты жазу барысында қазақ әдебиеттануындағы іргелі еңбектер, жалпы шығармашылыққа қатысты зерттеулер басшылыққа алынды.

Тарихы жоқ нәрсенің теориясы да болмайды. Дулат Бабатайұлы шығармаларының поэтикасы енді ғана сөз болып отыр десек, онымыз шындыққа сыйымсыз болар еді. Дулат сынды дүлдүлдің дүбірінің көзі қарақты филолог-зерттеушілердің назарын өзіне аудармауы мүмкін емес-ті. Оған кешегі кеңестік кезеңнің өзінде қазақ әдебиеттану ғылымының, қазақ тіл білімінің ғалымдары: А. Байтұрсынұлынан бастап М. Әуезов, С. Мұқанов, Қ. Жұмалиев, З. Ахметов, С. Қирабаев, Х. Сүйіншәлиев, Қ. Өмірәлиев, Р. Сыздықова, С. Қасқабасов, М. Жармұхамедұлы, З. Ахметов, С. Негимов т. б. зерттеушілердің әр кезеңдерде жазған еңбектері куә. Әрине, кеңестік жүйе бардың өзін бүкіл шындығымен танытуға кері ықпал еткен жайлары да бар. Дегенмен, дарабоз ақынның өзгеше өлең өрнектері тың сипатпен бедерленіп, бағаланып отырды. Бүгінгі жаңа заман талабы, қоғамдық-әлеуметтік қажеттілік сөз зергерінің туындыларын жаңа көзқарас тұрғысынан қайта қараудың, бүгінгі күннің өзекті мәселелерімен үндестігін ашудың көкейкестілігін бекіте түседі. Сол себепті қазақ әдебиеті тарихының үлкен бір белесінің өлшеміне айналған Дулаттың өміршең өлеңдеріндегі өзгешелікті поэтикалық шеберлік тұрғысынан талдаудың мәні мен маңызы да арта түсуде. Мұнда жеке автордың шығармашылық әлемі ғана емес, әдебиеттегі жаңа бір арнаның ашылуындағы айырықша сипаттар да танылмақ.

Дипломдық жұмыстың құрылымы: Зерттеу еңбек кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. ДУЛАТ БАБАТАЙҰЛЫ ШЫҒАРМАЛАРЫ ТІЛІНІҢ ЗЕРТТЕЛУІ

1. 1 ХІХ ғасырдағы зар заман ақындары шығармашылығындағы тілдік ерекшеліктер

Қазақ халқының әдебиеті мен мәдениетінде, тарихы мен өнерінде «ақтаңдақ» тұстар өте көп. «Ақтаңдақтар - қазақ әдебиетінің тарихын зерттеудің жеке бір проблемасы емес, оның бүкіл даму жолын түгел қамтыған күрделі мәселе» [1, 3б. ] . Осындай халық жадында жүрген «ақтаңдақтардың» бірі - зар заман поэзиясы.

Халық әдебиетіндегі болжам өлеңдерден бастау алатын зар заман жырларының көп таралған кезі - отаршылдық дәуірі. Себебі, бұл «қарағай басын шортан шалған» күнді дөп басып айтқан болжамдардың айна қатесіз келіп, «ақырзаман» дегеніміз, «осындай- ақ болар» деп, әрі-сәрі күйге түскен кезең. Асанқайғы бірнеше ғасыр бұрын топшылаған, Бұқар бабамыз қолмен ұстап, көзбен көргендей атын атап, түсін түстеп берген жат жерліктердің нөпірі асқар беліміз бен шалқар көлімізді нысанаға алып ағылғанда, қазақ жұрты тағы бір зобалаңның мекеніне айналды. Қайғы мен шерді қоса саулатып, зар мен запыранды қоса ақтаратын заман келді. Ғасырлар қойнауынан сыздықтап басталып, елдің мұңы мен мұқтаждығын қозғаған зар заман күйі нағыз бабына келді. М. Әуезов айтқандай: «Қазақтың көптен күткен сұмдығының бірі осы еді, осы да іске асуға айналды. Жерлері алынуымен қатар, әуелі қазақ даласын айнала сызып, шеткі қалаларды салды.

Артық жерге Ресейдің қара шекпен мұжықтарын әкеп қондырды. Бұрынғы хан, бұрынғы би, бұрынғы елдің қамын ойлайтын түзу адамның бәрі шетке қағылып қалып, қыбыр еткен іс болса, барлығы да орыс қуатымен, орыс қолымен істейтін. Бір законнан соң, екінші закон шығып, ел тіршілігінің шеңбері тарыла бастады. … Сайлау, билік, жүріс-тұрыс, көші-қон түгелімен ел ықтиярында емес, елдің үстінен қара бұлттай түйіліп тұрған жаттың ықтиярында болды» [2, 144б. ] .

Бұл тарихи кезең туралы С. Мұқанов та: «Осындай қолдан күш, бастан ерік кеткен кезде, қайғыдан тұншыққан халықтың зарынан туған көркем әдебиетін «зар заман» әдебиеті», - деп жазған еді [3, 121б. ] . Ал соңғы жылдары ғалым М. Мырзахметов «зар заман» әдебиетін орыс отаршылдығына қарсы туған сипатына қарап: «Отаршылдық дәуірдегі әдебиет» [4, 183б. ] - деп атауды ұсынады. Ғұлама ғалым М. Әуезов: «Зар заман деген - XIX ғасырда өмір сүрген Шортанбай ақынның заман халін айтқан бір өлеңінің аты. Шортанбайдың өлеңі ілгергі, соңғы ірі ақындардың барлық күй-сарынын бір араға тұтастырғандай жиынды өлең болғандықтан, бүкіл бір дәуірде бір сарынмен өлең айтқан ақындардың барлығына «зар заман» ақындары деген ат қойдық», - дейді [2, 192б. ] .

М. Әуезов жүйелеуіндегі «зар заман әдеби ағымы» мынадай мәселелерді ажыратудан барып айғақталады:

1. Зар заман ақындары деп кімдерді айтамыз?

2. Зар заман ақындарының басын қосатын күй

қайсы?

3. Зар заман ақындары қандай мәселелерді

көтеріп, нені толғаған?

«Зар заман ақындарының алғашқы буыны Абылай заманынан басталса, арты Абайға келіп тіреледі» [2, 192б. ] - дей тұра, автор оның алғашқы өкілі ретінде Асан қайғыны атайды. М. Әуезов арғы заманның Сыпыра жырау, Қазтуғаны, бергінің Алаша Байтоқ жырау, Базар жырауы, Досқожасы болсын, зар заман дәуірінен үлкен орын алатынын айтып, оларға тоқталмауымыздың бір себебі, олардың шығармалары жарытып қолға тимей отырса, екінші себебі, бұлеңбекте «Қазақ елінің әдебиет жұрнақтарын сыртқы түрі мен мағынасына қарап, арнаулы жіктерге бөліп, әр түрінің орнын көрсетуді мақсат еттік», - дейді [2, 193б. ] . Сондықтан да болар, Асанқайғыдан кейін Бұқар жырауға ауысады.

«Зар заман ақындарының көпшілігі XIX ғасырдың орта кезінен бері қарай, Исатай, Махамбет, Кенесарылар қозғалысының артынан шығады. Қалың қазақтың ұйқысын шайқап шыққандай болып, Орта жүзді, Кіші жүзді түгел оятқан Исатай-Кенесары қозғалыстары қайғылы халмен біткен соң, елдің тауы шағылып, иығы түскен, бұрын болымсыз үміт болса, белгісіз келешектен күткен аз гана сәуле болса, барлығы да жаңағы ерлердің жолсыз жорығынан соң суалып біткендей болады. Сондықтан XIX ғасырдың орта кезінен кейін зар заман күйі қалың елге түгел танылады» [2, 195б. ] . Бұл жөнінде Қ. Жұмалиевтың, Б. Сүлейменовтің, X. Досмұхамедұлының, X. Сүйіншәлиевтің, Қ. Мәдібайдың, Б. Омарұлының еңбектерінде өте жақсы айтылған.

Сонымен, қазақ елінің рухани тұрғыдан отаршылдық қысымнан құтылуға жол іздеу осы кезеңдегі қазақ ақындарының жырына айналмай тұра алмады. Өткен замандағы Асанқайғы, Бұқар, Махамбет, Дулат, Шортанбай, Мұрат, бергіде хакім Абай бастаған жаңа бағыт ақындары туындыларындағы отаршылдық езгіге қарсылықтан туған сарынды анық байқамау мүмкін емес. Бұл ортақсарын әр кезеңдегі әр түрлі саяси-әлеуметтік өзгерістер тұсында өмір сүрген ақын-жыраулар поэзиясында түрлі реңктегі көркем образбен бейнеленсе де, олардағы басты сарынды айқындаушы бір-ақ шындық бар. Ол отаршылдық саясаттан туындап отырған ел билеу жүйесіндегі әділетсіздікке қарсы батыл үн қатқан ақындар поэзиясындағы басты сарында жатыр. Поэзиядағы басты сарын - отарлаушы әкімдер жүргізіп отырған қатыгез саясат пен ел билеуші жергілікті сатымпаз атқамінерлердің отаршылдармен тіл табысып, ортақтасқан әрекетіне қарсылықтан туындап жатқан табиғи наразылықтың көрінісі демеске болмайды.

«Қазақ халқының тарихында болған ірі белестерде әдебиет те бір биікке көтеріліп, сол дәуірдің тынысын түсіне алған ой-пікір көсемдерін шығарып отырған. Айталық, Ноғайлы бірлестігінің құрылуы мен ыдырау кезеңі осы тарихи жағдайларға толғана білген ақылман жырауларды бұл күнде аты аңызға айналған Сыпыра мен Асан қайғыны берсе; қазақ-қалмақ арасындағы соғыстар байырғы жырларды қайта жаңғыртып жырлаған, не жаңадан эпостық жырлар туғызған ірі ақындарды берді. Қазақ халқының қайта бірігу дәуірі-XVIII ғасырдың тарихи жағдайлары Бұқар жырауды берді. Бұл ақын-жыраулар «қазақ халқының елдігін, сыртқы жаулардан қорғануын» уағыздаған», - дейді әдебиет зерттеушісі Қ. Өмірәлиев [5, 14б. ] . Ендеше, зар заман дәуіріндегі ақындарды қайраткерлік деңгейге көтерген отарлаушылардың ойраны десек, қателесе қоймаймыз. Сонау Әз-Жәнібек ханның тұсында-ақ Асанқайғы бабамыздың:

… Ай, Жәнібек, ойласаң,

Қилы-қилы заман болмай ма?!

Суда жүрген ақ шортан,

Қарағай басын шалмай ма,

Мұны неге білмейсің?! - деп, ерте кезде-ақ келе жатқан қатерлі отаршылдық қауіптен сескеніп, ескерту жасап, болжаған аталы ой- толғанысын қалайша терістей алмақпыз. Осы сарынның өзекті сілемі Сыпыра жырау жырларында табы жатса, келе-келе Асан қайғының тарапынан жұмбақтала айтылып, одан Бұқар жыраудың шешім айтуы да тегін емес. Бұқар жырау:

Қарағай судан қашықтап,

Шөлге біткен бір дарақ.

Шортан шөлге шыдамсыз,

Балықтан шыққан бір қарақ.

Ойлама шортан ұшпас деп,

Қарағайға шықпас деп,

Күнбатыстан бір дұшпан

Ақырда шығар сол тұстан…

Шынына келсек, шортанның қарағай басына шығуы мүмкін емес сияқты. Судағы шортан таудағы ағаштың басына қалай шықпақ? Бұл істің байыбына барып, терең ойлап зерделеу - мүмкін емес нәрсе де мүмкін болатындай. Бұл әдебиет айнасына түсіп, халықтың ой-санасынан орын алған шындық еді.

Кезінде Асан қайғы мен Бұқар жырау қауіптенген заманның орнай бастағанына тірі куә болған зар заман ақыны Мұрат «Қазтуған» деген толғауында:

Азамат ердің баласы,

Жабыққанын білдірмес.

Жамандар мазақ қылар деп,

Байтоқтың басы патшалар

Батуға жалғыз аса алмас.

Көкжалдар көзін салар деп,

Мен заманнан қорқып барамын.

Кейінгі өскен жас бала

Кіріптарда қалар деп,

Күндердің күні болғанда,

Обалы маған болар деп, - терең философиялық толғанысқа түсіп, ел жағдай мен жер жағдайын байланыстыра жырлап, ата- дәстүрінің үзіліп, ата-қонысының қадірі кетіп, қазақ жерінің бар байлығын алып, талан-таражға түсетінін айтты. Ақынның «Мен заманнан қорқып барамын» деуі де бүгінгі күнмен үндестігін тауып, болашақ үшін де қайғырып, жанының күйзелгенін көреміз. Сондай-ақ, сол заманның бұзылған түрін көрген Шортанбай:

… Кәпірді көрдің піріңдей,

Тілмәшті көрдің жеңгеңдей.

Дуанды көрдің үйіңдей,

Абақты тұр қасыңда,

Қазылған қара көріңдей - деп толғаса, ыза мен өшпенділік кеудесіне сыймаған

Мұрат:

Әуелі жеңіп орыс Еділді алды,

Сарытау, Аштарханның жерін алды.

Артынан Еділден соң Нарынды алды,

Тоғайдың ағаш, қамыс, талын да алды - деп, ашына жырлады. Бұл қауіп - патша өкіметінің қазақ елін орыстандыру саясаты. Бұл отаршылдық саясаттың күшейе беруі - халықтың ұлттық рухани мәдениетінен де, дінінен де айыру қаупін туғызды.

Себебі, шұрайлы және күнделікті кәсібінен, ыңғайлы жерлерден ығысқан халық, ендігі жерде қайтадан көшпелі өмір салтына ден қойған-ды.

Осы орайда, М. Әуезовтің: «Сыртқы өмірдің осы сияқты себептерінен қазақтың ойына уайым араласқан, көңілі жабығып, сөзінен, өлеңінен, өңінен, еркелік, еркіндіктің бәрі де арыла бастап, оның орнына арман, зар-шер, қайғы басқан» [6, 27б. ] - деп жазған сөздерін атап өтпеуге болмайды. Расында да, қазақ деген халық ұйысып, ел болғаннан бері қуаныш- шаттықпен қатар қайғы-қасіретті кешудей-ақ кешкен.

Ең көнеден жеткен сөздердің астарына зер салсаңыз, қазақтың басындағы зар естіледі. XVI-XVII ғасырларда кең өріс тауып, Бұқар шығармашылығы арқылы өзінің ең биік өрлеу дәрежесіне көтерілген жыраулық дәстүр XIX ғасырдың 30-80 жылдарында осы кездегі Дулат, Махамбет, Сүйінбай шығармалары арқылы реалистік әдеби әдістің дамуына даңғыл жол ашты.

Дулат - өз шығармаларында аға сұлтандық дәуірдің қайшылықтарын терең ашып көрсетіп, қазақ елінің патшалық Ресейге бодан болуына батыл наразылық білдірген реалист ақын болды. Бұл жөнінде ғалым X. Сүйіншәлиев былай дейді: «Дулат - өзі жасаған заманға, отаршыл зорлығына, ол қауымға қызмет еткен әкімдерге, аға сұлтандық билікке түбегейлі қарсы шыққан, халықтың тәуелсіздігін көксеген әрі күрескер, әрі реалист ақын» [7, 327б. ] . Оның шығармаларының арқауы - өмір шындығы. Демек, зар заман ақыны Дулаттың ащы сөздері орынды ой айтумен, шындықты айтуға жұмсалады. Дулат ақын:

Аға сұлтан қазының,

Ел сілкінді ісінен.

Ауылдың атқамінері,

Жемтікке қонған күшіген.

Өзі тойса, мәз болды,

Ел іргесін сақтамай.

Сол кезде ел басқарушы аға сұлтандардың бұқара халықтың қамын ойламай, тек қара бастың қамын қамыттап отырған озбырлық әрекеттерін ақын шынайы суреттейді:

Майырдың алса бұйрығын,

Борбайға қысып құйрығын,

Ел пысығы жортады.

Өзі елді қорқытып,

Онан өзі қорқады.

Дулат өлеңдері отаршылдық езгіге қарсы халықтық ниеттен туғандықтан, ел әкімдерін сынағанда, жай озбыр, зорлықшы, елді сорушы деп қана сынамайды, қазақ елін патша өкіметінің езгіге салуына себепші, елді сатушылар деп сынайды. Дулат ақын:

Шен-шекпенге құмартқан,

Қанталап көзі мұнартқан,

Саудалап елін тиынға,

Құмартып ұлық сиына,

Бек дегенің бек емес,

Хан жалшысы нөкері -

десе, зар заман ақыны Шортанбай:

Орыс - бүркіт, біз - түлкі,

Аламын деп талпынды.

Орыстан қорлық көрген соң,

Отырып билер алқынды…

Арқаның жазын қашырған,

Жылқының етін жемес-ті.

Жағаласқан мынау жау,

Кетірер сонда сиқыңды, - деп арғы-бергі тарихты қозғаған зар заман ақындары бар шындықты алға тартады.

Осы секілді отаршылдық ойранын жеріне жеткізе суреттеген Сүйінбай Аронұлының бірқатар шығармалары да зар заман әдебиетіне жақын. Оның шығармаларында өз кезінің саяси-әлеуметтік жағдайының бірталай шынайы шындықтары шертілген. Сүйінбай ақын:

Сүйінбай Алатаудай атым дардай,

Жатқанымда болдым ғой шөккен нардай.

Еңбегімнен екі ауыз сөз қалмастан,

Көктемдегі жер тартты кеткен қардай.

Ақылымды қараңғы қалған басып,

Саукүнімде құдайым еске салмай.

Ауру билеп, бойымнан әлім кетті-ау,

Бауырсаққа илеген кескен нандай - деп толғаса, ұлы ақынның өзегін өртеген уайым- қайғысы, асқақ арманы, биік мұраты - бәрі осы бір ауыз өлеңнің ішіне сыйып кеткендей сыңай танытады.

Сүйінбай шығармаларының зар заман ақыны Дулат шығармаларымен үндесетін жерлері бар. Бұл ең алдымен тақырып ұқсастығынан көрінеді. Дулат Бараққа: Құрық бердің ұрыға,

Момынды алдың қырыңа -

десе,

Сүйінбай Тезекке:Зар жылатып момынды,

Өрістен малын аласың, - дейді. Біздің айдарынан жел ескен ақ көңіл ата-бабамыз досына қандай нәзік, қандай мейірімді болса, дұшпанына соншама қатал, айтқанынан қайтпас қара емендей қатты болғаны бүкіл тарихымыздан белгілі.

Олар жел жетпес тұлпарына мініп алған соң, ешкімді де елемепті, өздерінен басқа тірі жан бар екен-ау демепті. Қияқтай мұрттары көкке шаншылып, дүниенің біраз жерін шарлап, біраз бөлігін жаулап та алыпты. Сол сайыпқыран бабамыз өздерін «Көк бөрінің ұрпағымыз» деп санайтын көрінеді. Сондықтан аса қасиетті бөрінің басын жалауларына, найзаларына, садақтарына қадаған. Осы ретте ақын Сүйінбайға жүгінсек, ол:

… Тутүсіріп жауалған,

Шапырашты батыр бабамыз.

Бөрі басы ұраным,

Бөрілі менің байрағым.

Бөрілі байрақ көтерсе,

Қозып кетер қайдағым, - деп «қызыл екей» Сүйінбай жер бетіндегі күллі қазақтың ұранын салып тұрғандай көрінеді. «Қаратаудың басынан көш келеді» деп басталатын «Елім-ай» жыры халқымыздың басынан өткен ауыр, азапты, қиян-кескі шақты жан-жақты толғаса, мұндай қара түнек күндерді ұмытуға болмайтынын «Елім-ай, елім-ай» дейтін қайырмасы арқылы терең сезіндірсе, «Бөрілі менің байрағым» жыры сонау зар заман төрінде ақындардың елді атқа қондыруға шақырған ұранды сөздерін бүгінге жеткізіп тұрғандай. Аталған кезең әдебиетіндегі келесі бір шындық - ата-баба кәсібінен айырылып, дініміз бен дәстүріміздің бұзылуы. Шортанбай ақын осы бір шындық хақында былай дейді:

Ақсақалдан әл кетті,

Алмайды оның кеңесін.

Старшын қойған болыпты,

Қайдағы пысықсынған немесін.

Заман кетті Қырымға,

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.