АҚПАРАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАРМЕН КҮРЕСУДЕГІ ҚЫЛМЫСТЫҚ САЯСАТ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 142 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

ҚУАНЫШ АРАТҰЛЫ

Ақпараттық құқық бұзушылықтармен күресу аспектілері

МОНОГРАФИЯ

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2019

УДК 343

ОӘК 343

Рецензенттер: з. ғ. д., профессор А. Е. Жатканбаева

PhD А. Алтынбекқызы

Қ. Аратұлы Ақпараттық құқық бұзушылықтармен күресу аспектілері. Монография. - Алматы: Қазақ университеті, 2019.

Монография баспаға әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті заң факультетінің Ғылыми кеңесінің шешімімен ұсынылды.

ISBN 978-601-04-3986-3

Бұл моногрфиялық еңбекте ақпараттық қылмыстармен күресудің қылмыстық саясаты қарастырылады. Компьютрлік қылмыстылық ұғымына және онымен сабақтас терминдер мен ағымдарға түсінік және анықтама беріле отырып аса өзекті қоғамдық мәселелер жан-жақты қозғалады әрі талқыланады. Сонымен қатар аталған мәселенің халықаралық деңгейдегі жағдайы ескеріліп қылмыстық-құқықтық заңшығару үдерістері негізге алынады.

Аталған ғылыми еңбек ардақты да кұрметті ғылыми жетекшім заң ғылымдарының докторы, профессор Рима Еренатқызы Джансараеваға арналады.

ISBN Аратұлы Қ.

МАЗМҰНЫ

: АНЫҚТАМАЛАР, БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР . . .

: 4

: КІРІСПЕ . . .

: 6

: 1

: АҚПАРАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАРМЕН КҮРЕСУДЕГІ ҚЫЛМЫСТЫҚ САЯСАТ .

: 9

: 1. 1

: Компьютерлік қылмыстылық пен киберқылмыстардың түсінігі және олардың жалпы сипаттамасы . . . . .

: 9

: 1. 2

: Жоғары ақпараттық технологияларды пайдалану салаларындағы қылмыстармен күресудегі мемлекеттің қылмыстық-құқықтық саясаты… . . .

: 25

: 2

: АҚПАРАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ . . .

: 49

: 2. 1

: Компьютерлік технологияларды пайдалану және байланыс саласындағы құқық бұзушылықтардың қылмыстық-құқықтық сипаттамасы …. ……… . . .

: 49

: 2. 2

: Ақпараттық құқық бұзушылықтардың криминологиялық сипаттамасы . . .

: 93

: 3

: КОМПЬЮТЕРЛІК ҚЫЛМЫСТАРМЕН КҮРЕСУДЕГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САЯСАТ ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕ . . .

: 118

: 3. 1

: Қазақстанның киберқылмыстылықпен күресудегі шет елдермен қарым-қатынасы, байланысы және даму тарихы . . .

: 118

: 3. 2

: Компьютерлік қылмыстылықпен күресудегі тәжірибелі мемлекеттердің қылмыстық-құқықтық саясаты мен әдіснамасы……

: 129

: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ … . . . . . .

: 137

АНЫҚТАМАЛАР, белгілеулер мен Қысқартулар

Бұл жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылған:

Ақпаратты бөгеу дегеніміз - компьютерлерді пайдаланушылар үшін ақпараттпен қатынау мүмкіндігін жасанды түрде қиындатып қою немесе сол әрекеттер үшін тосқауыл жасау

Ақпаратты жою дегеніміз - компьютерлік ақпаратты оның қалыпқа келуінсіз физикалық түрде ликвидациялау немесе ақпаратты сақтағыш заттан оны түбегейлі жойып жіберу

Ақпаратты көшіру - компьютерлік ақпаратты басқа сақтағышқа немесе тасымалдағышқа ауыстыру арқылы репродукциялау

Жаңарту (өзгерту немесе модификациялау) - ЭЕМ-де, ЭЕМ жүйесінде және желілерінде ақпараттың мазмұнын кез келген қалыпта өзгерту және сонымен қатар ақпараттың бағыттық маршрутын немесе жүру жолын өзгеріске ұшырату

Интернет - халықаралық глобалды байланыс желісі

ИК-порт, WI-FI - инфра-қызыл сымсыз жалғану

«К» басқармасы - компьютер қылмыстарымен айналысатын тергеу бөлімі

Компьютерлiк вирус - арнайы жазылған шағын көлемдi (кiшiгiрiм) программа. Ол өздiгiнен басқа программалар соңына немесе алдына қосымша жазылады да, оларды бүлдiруге кiрiседi, сондай-ақ компьютерде тағы басқа келеңсiз әрекеттердi iстeйдi. Iшiнен осындай вирус табылған программа «ауру жұққан» немесе «бүлiнген» деп аталады

Қылмыстық саясат - бұл қылмыстылықты қысқартуға, келтірілетін зардап мөлшерін азайтуға бағытталған қылмыстық-құқықтық, қылмыстық іс жүргізулік, сондай-ақ криминологиялық және басқа да шаралардан тұратын мемлекетпен жасалатын және ары қарайға қадағаланатын қылмыстылықпен күресу шараларының мемлекеттік стратегиясы және тактикасы

Құрттар - жүйелiк программалаушылардың информациялық-есептеу жeлiлерiнің бос тұpған ресурстарын анықтау программаларына кiрiп алып, сол бос құрылғыларды тeктен тек жұмыс iстеуге мәжбүр eтeдi. Мысалы, оларды шексiз циклге енгiзiп, құрдан-құр жүргiзiп кояды нeмeсe қажетсiз мәлiметтердi баспаға шығартады

Мәліметтер базасы дегеніміз - бұл ЭЕМ арқылы табылуы және барлануы мүмкін болатындай жүйеленген мәліметтер (мысалы: мақалалар, есептеулер, кестелер) жиынтығының объективті формада ұсынылған және ұйымдастырылған түрі

Персоналды компьютерлер (ПК) - үстел үстіне орнатылады, көп функциялы, көптеген перифериялық қосымша құрылғылары бар, мүмкіндіктері мол, кеңселік жұмыстарда және басқа да мақсаттарда қолданылатын құрал

ЭЕМ желісі - бір-бірімен электрбайланыс сымдарымен немесе сымсыз портпен біріктірілген компьютерлер жиынтығы, немесе байланыс каналдарының не құралдарының әр компьютердің оның орналасқан жеріне қарамастан есептеу және ақпарат ресурстарын пайдалануға мүмкіндік беретін жиынтығы

ЭЕМ жүйесі - компьютерлердің біреуі жүйенің элементі болып саналатын немесе бірнеше ЭЕМ жүйесінен тұратын компьютерлік кешен немесе компьютерлік сервер

CD - компактілі диск

CD-ROM, DVD-ROM - лазерлі дисктерді оқитын құрылғылар

Ctrl - C , Ctrl - Break - пернетақта батырмаларының комбинациясы

DVD - компактілі видео диск

e-gov - электронды Үкімет

HD - hard disc, қатты диск

IMEI - ұялы байланыстың абоненттік құрылғысының сәйкестендіру (идентификациялық) коды (ағылш. International Mobile Equipment Identity) мобильді құрылғыларды анықтайтын халықаралық стандарт

МІТ - Массачусетс технологиялық институты

SIM (ағылш. Subscriber Identification Module) абонентті идентификациялау модулі - мобильді байланыс түрлерінде қолданылатын абонентті сәйкестендіру және анықтау модулін жүзеге асыратын құрал. Кейпі физикалық пластикалық шағын карта

WWW - (World Wide Web) Әлемдік Ғаламтор

АКТ - ақпараттық-коммуникациялық технологиялар

АҚШ - Америка құрама шатттары

АЭС - атом электро станциясы

БАҚ - бұқаралық ақпарат құралдары

БҚО - Батыс Қазақстан облысы

БҰҰ - біріккен ұлттар ұйымы

ВЗУ - внешнее запоминающее устройство; сыртқы сақтау құрылғысы

ДОС ( DOS ) - операциялық жүйесі

ЖИТ - жаңа информациялық технологиялар

ІІБ - Ішкі істер басқармасы

ІІМ - Ішкі істер Министрлігі

КТҚ - компьютерлік техника құралдары

ҚР - Қазақстан Республикасы

ҚІЖК - Қылмыстық іс жүргізу кодексі

МБ - мәліметтер базасы

ОЖ - операциялық жүйе

ОЗУ - оперативное запоминающее устройство; жедел түрде сақтаушы құрылғы

РФ - Ресей Федерациясы

ТМД - Тәуелсіз мемлекеттер достастығы

ФТБ ( ФБР ) - федералды тергеу бюросы

ЭЕМ - электронды есептеу машинасы

ЭҮ - электронды Үкімет

*. com, *. exe - түрлі кеңейтілулі файлдар

0 және 1 - нөл және бір сандарынан тұратын екілік (бинарлы) сандар жүйесі

КІРІСПЕ

Қоғамның тарихында XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басынан бастап технологиялық революция феномені бастамасын тауып міне осы күнге дейін зымыраған қарқынмен дамып, адамзаттың өмірін таңғаларлық өзгеріске салып келеді. Бұл революция көптеген салдарға алып келді, ғылым сан түрлі бағыттарға ыдырап жаңа ғылым және ілім салалары туындады, осы сәттерден бастап автоматтандырылған технологиялар тоқтаусыз дамып өзгеріске түсе бастады. Соның ішінде байланыс құралдары мен есептеу машиналары пайда болды.

Есептеу машиналары бастамасын XX ғасырдың 50-60 жылдары алады. Алғашында ешбір қатер қауіпсіз әлеуметтік технологиялар қоғамға еніп кетті, бірақ тәжірибе көрсеткендей, кез келген жаңалық адамзат үшін тек пайдасын тигізе қоймай, кері әсерін де қалдырады. Пайда табу көзі бар жерде адамдар пайданы көптеп, кейде шексіз көргісі келеді, соның салдарынан заң нормаларын кесіп өту де туындайды.

Жаңа технологиялар тарихы өте ауқымды, соның ішінде казіргі қоғамның міндетті қосалқы бөлшегі ол компьютерлік технологиялар. Компьютерлер коғамның абсолютті түрде барлық салаларында бар десек аса қосып айтушылық болмас. Кез келген баспанада, қоғамдық орындарда, оқу орындарында, кітапханаларда, мемлекеттік мекемелерде, мұрағаттарда, жерде, әуеде, суда, жер астында болсын, космоста да, тіпті жеке адамның қалтасында, автокөліктерде, жалпы айтатын болсақ барлық жерде компьютерленген технологиялар кездеседі.

Компьютерлік қылмыстар ұғымы немесе казіргі кезде айтатындай «киберқылмыстар» салыстырмалы түрде жаңа ғасырда пайда болды. Адамзат өмірі күнделікті үйреншікті жай өмір мен виртуалды өмірге бөлініп кетті. Адамдар ара-қашықтықты қысқартып үйренді, үйден шықпай-ақ жер көру, сөйлесу, көрісу, құжаттар жіберу, құпияларын айту, тіпті сатып алуды орындау қиынға түспеді. Осының барлығы жаңа азаматтық қатынастарды алып келді, ал адам қатынасқа түскен жерде әрдайым қылмыс орнын тауып өтеді.

Ешкім компьютерлік сауаттылыққа теңдей ие емес, біреулер жаңа технологияларды жетік білсе, екіншілер базалық дәрежеде ғана пайдалана алады, үшіншілер мүлдем олардан алшақ. Сондықтан күштілер жоғарыда, ал әлсіздер төменде болады, біреулер осы қатынастардың субъектілері, екіншілері қолсұғушылықтың объектісі болады. Оларды қолсұғушылықтан тек «заң» қорғай алады. Ал заңның дамуы мен әмірі ғылымға тікелей тәуелді. Сол себепті біз ғылыми тұрғыдан осы мәселені қолға алып болашақта мемлекеттік органдармен заңнаманы жетілдіруге қатысты біріге жұмыс атқаруды тамамдаймыз. Компьютерлік қылмыстардың өзектілігі қазіргі таңда сөзсіз маңызды.

Қазақстан басқа мемлекеттер сияқты ғылыми техникалық революцияның жаңа келесі қадамына ауысып келеді, яғни техникалардың даму темпі өрбіген, ақпаратты автоматты түрде өңдеу, жаңа интеллектуалдық технологияларды жасау негіз болған ақпараттық қоғам орнап келеді. Аталған факторлар әлеуметтің, қоршаған ортаның мәдениеттік, саяси, құқықтық өмірінің түбегейлі өзгеруіне сөзсіз ықпал етеді. Соңғы жылдары көптеген мемлекеттер өздернің басты мақсаты ретінде ақпараттық қоғамға көшу бағдарламаларын жасау мен концепцияларын жүзеге асыруды қойып отыр. Бұл осы мәселенің шындығында жер жүзін дүрсілкіндіріп отырғанын көрсетеді.

Тәуелсіз Қазақстан Республикасында саяси, экономикалық, жаһандық ғаламторлық әлемнің және әлеуметтік тұрғыдан дамуы, өркендеу процесі берік орын алды. Елімізде жылма-жыл алға өрлеушілік, дүниежүзілік деңгейге көтерілуге қадам басқандық айқын көрініс беруде. Мемлекетімізде құқықтық негіз берік орын алды. Осы аз уақыт ішінде Қазақстан Республикасында көптеген жетістіктерге жеткені бәрімізге анық, бірақ мемлекетімізде орын алып жатқан осындай оңды жетістіктерімізбен бірге қоғамның одан әрі серпінді дамуына кедергі келтіріп жатқан теріс құбылыстар да бар. Сондай қоғамға жат құбылыстардың бірі - қылмыстылық. Жалпы компьютерлік қылмыстылық басқа қылмыстарға қарағанда соңғы жиырма жылдыққа дейін көп кездесе бермеген факторлардың бірі, уақыт өте келе бұл мәселе қауіптілік дәрежесі жоғары қылмыстар қатарына бірте-бірте жақындап келеді. Бірақ та бұл тұрғыдағы қылмыстардың қоғамға қауіптілігі оның латенттігіне байланысты, яғни мұндай қылмыстардың ашылуы, ресми тіркелуі көп қиындықтарды туғызады. Компьютерлік қылмыстардың ішіндегі көп кездесетіні компьютерге, оның құрылғыларына, компьютерлік жүйеге және желіге заңсыз кіру, зиянды бағдарламаларды шығару, енгізу және тарату заңсыз әрекеттері, ақпараттық-коммуникациялық жүйелерді, ондағы мәлімет пен ақпаратты талан-таражға салу, өзгерту, көшіру және жойып жіберу.

Алғашында батыс елдерінде дамуын алған бұл қылмыстар ТМД елдерінде де көрініс таба бастады, әлемдік елдермен қатар біздің мемлекетіміз де бұл мәселеге тойтарыс көрсету амалдарын жетілдіруге дайындық үстінде. Бұл қылмыстың өрбуі еліміздің экономикасына, сонымен қатар әлеуметтік факторларына теріс ықпалын тигізуде. Осы мәселемен күресуде мемлекетіміздің тәжірибесі жетінкіремей, құқықтық мәселесі жетілмей отыр. Бұл проблемамыздың бірден-бір себебі халқымыздың ақпараттық сауаттылығының төмендігі, құқыққорғау органдарымыздың тәжірибесі мен біліми дәрежесінің төмендігі, бұл мәселенің елімізге жаңадан келуі, глобалды желі субъектілері мен объектілері әлемнің кез келген нүктесінде болуы. Осы себептермен байланысты ақпараттық қауіптілік кез келген жерден төнуі мүмкін.

Жоғарыда айтып кеткендей, жаңа қоғамды ақпараттандыру жоғары ақпараттық технологиялар негізінде жасалатын жаңа қылмыс түрлерінің пайда болуына әкеп соқты. Бұл қылмыс құралдарының спектрі кең, ол жай үйдегі персоналды копьютерлерден бастап жоғары дәрежелі есептеу жүйелеріне дейін тараған. Мұндай саладағы қылмыстармен күресу мәселесі үлкен қиындық тудырып отыр, сол себепті бұл тақырып ашық тақырып және өте өзекті мәселе болып отыр.

Компьютерлік қылмыстарды жасаудың ерекшелігін ескере отырып, олардың аса латентілігін атап кету керек. Олай дейтініміз, аталған қылмыстардың өздеріне тән ерекшеліктері бар. Біріншіден, ол қылмыстардың жасырын жасалуында, екіншіден, бір ғана қомпьютерлік (ақпараттық) қылмыстың өзі үлкен материалдық шығын келтіруі мүмкін. Үшіншіден, мұндай қылмыстар жоғары дәрежелі, жоғары білікті, білімді, тәжірибелі өз саласының мамандарымен жасалады.

Елбасымыз халыққа арнаған жолдауында экономикалық қылмыстылықпен күресуге көңіл бөлуге талап қойды. Біздің мақсатымыз қазіргі таңдағы ғылым мен қоғамның басты және өзекті аспектісі ретіндегі компьютерлік ақпараттық қылмыстармен күресудің криминологиялық және қылмыстық саясатты кешенді зерттеу және ұйымдастыру, сонымен қатар осы топтағы қылмыстардың криминогендік, жалпы және ерекше белгілерін қарастыру, шетелдіктердің тәжірибесі мен теориясын пайдалана отырып, зерттеулер жасап, өз еліміздің жағдайын саралап мүмкіндігінше жаңа тәсілдер енгізіп, қылмыстармен күресу, алдын алу амалдарын шығару, жалпы халықтың осы саладағы қылмыстарға қатысты көзін ашуға, ақпараттық сауаттылығын жоғарылату, мұндай қылмыстардан алшақ болу және қорғана білуді үйрету, құқық қорғау органдарына белгілі бір дәрежеде көмегімізді тигізу, қылмыстардан сақ болу және аталған мәселелерді шешуге септігін тигізер басқа да сұрақтарды көтеру болып табылады.

1 АҚПАРАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗЫШЫЛЫҚТАРМЕН КҮРЕСУДЕГІ ҚЫЛМЫСТЫҚ САЯСАТ

1. 1 Компьютерлік қылмыстылық пен киберқылмыстардың түсінігі және олардың жалпы сипаттамасы

Бүгінгі таңда Қазақстан қоғамы есептеу техникасы арқылы жасалатын аса қауіпті қылмыстармен кездеспеген.

Қазіргі замаңның қоғамын информатизациялау, компьютеризациялау жаңа қылмыс түрін «киберқылмыстарды» тудырды. Олардың өйтіп аталу себебі қылмыскерлер қылмыс жасайтын кезде есептеу жүйелерін, байланыс және телекоммуникацияның жаңа құралдарын, ақпаратты алудың дыбыссыз электронды түрлерін, компьютерлерді және т. б. пайдаланады.

Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан халқына жолдауында «Киберщит» бағдарламасын қалпытастыру және сандық Қазақстан саясатын жүргізуді Үкімет басшыларына тапсырған болатын [1] .

Қоғам мен мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық және мәдениеттік өміріндегі ақпараттық технологиялардың дамуының динамикасы ақпараттық қауіпсіздік мәселесін шешуге жоғары талаптарды қояды. Мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету ақпаратты алу, пайдалану саласындағы адам мен азаматтың конституциялық құқығы мен бостандығын жүзеге асыратын ұйымдастырушылық, техникалық, бағдарламалық, әлеуметтік механизмдері кешенді әдістерді қажет етеді, сонымен қатар ақпараттық қауіпсіздік саласындағы халықаралық қатынастарды дамытуды, саяси, экономикалық және әлеуметтік тұрақтылықты, заңдылықты және құқықтық тәртіпті, ҚР аумақтық тұтастылықты, конституциялық құрылымды, егеменділікті қажет етеді [2] .

Біраз статистика көз салатын болсақ, ҚР Ішкі істер министрлігінің 2003 жылдың сәуір айында құрылған, құзыреттігі бойынша жоғары технологияларды қолданылып жасалған киберқылмыстарды анықтау, жазалау және ашу болып табылатын «К» басқармасының қызметкерлерінің айтуынша, электронды есептеу техникаларын және ақпараттық технологияларды пайдалана істелетін қылмыстар саны өсіп келеді. Мысалы, егер 2003 жылда Республикамыздың ішкі істер органдарымен осы категорияға жататын 17 қылмыс пен құқық бұзушылық тіркелсе, 2004 жылда олардың саны - 26, 2005 - 713, ал 2006 жылда мұндай 1437 факті тіркелген (1- сурет) .

Мұндай тенденцияның құрылуы, мамандардың пікірінше, адамдардың интернет желісін пайдаланумен, бұрынғы ТМД елдері мен Қытайдан келетін контрафакті өнім ағымының өсуімен, электронды техникаларға қондырғы ретінде пайда болып жатқан әртүрлі технологиялардың шығып, ел арасында тез тарауымен байланысты. Киберқылмыстардың өсуінің тағы бір себеп факторы адамдардың есепайырысуының ақшасыз түрінін дамып кетуі. Қылмыскерлер осы электронды түрде қаражат мөлшерін ұрлауды көңілсіз қалдыра алмайды, себебі жеңіл ақша табудың бір мүмкіндіктері пайда болып жатыр.

Сурет 1- Статистикалық көрсеткіш (компьютерлік қылмыстардың динамикасы)

Киберқылмыскерлердің объектісі белгілі бір адам немесе тіпті белгілі бір адамдар тобы болуы мүмкін. Қылмыскерлер әртүрлі сайттар, көп жағдайда нәпсіқұмарлық сипаттағы сайттар жасап, жеңіл қылықты әйелдер ретінде суреттер мен телефон не мекен-жайды көрсетіп адамнан керекті ақпаратты шығарып алады. Белгілі адамдар тобына қарсы жасалатын қылмыстарға төлеммен немесе басқада бухгалтерлік операциялармен, қағаздармен автоматизацияланған компьютерлік жүйені пайдалана жұмыс жасайтын ұйымдар мен мекемелерге қатысты жасалатын киберқылмыстар жатады.

Ал кейбір лауазымды тұлғалардың айтуынша, Қазақстан үшін киберқылмыстардың зияны айтарлықтай төмен, себебі біздің қоғамда бұл мәселе шетелдегідей аса дамымаған. Бірақ аса бір маңызды мәселе ол сайттарда саясаткерлердің, нақты жеке тұлғалардың немесе басқалардың атын қорлау, жала жабу, атына кір келтіру. Барлық сайттар бізде бұқара ақпараттық құралдарға жатады, сондықтан мұндай сайттар шын мәнінде заңмен қудалануы мүмкін.

Мәдениет және ақпарат Министрінің айтуынша, оның ведомствосында болашақта Интернет сайттарды қадағалайтын концепция жүзеге асырылып жатыр. Жалпы халықаралық аренада 45 ірі елде Глобалды Интернет желісіне тотальды мемлекеттік бақылау жүйесі ұйымдастырылған. Ал Қазақстан бұл жолды таңдаған жоқ, себебі бұл авторитарлық мемлекеттің белгісі болып тұр, ал Қазақстан өзін, барлығымыз білетіндей, демократиялық, зайырлы мемлекет деп таниды. Бірақ мемлекет өз халқын Интернеттің жағымсыз жақтарынан қорғап қалу үшін оны қадағалап отырғаны дұрыс. Біз білетіндей Интернет порнографиялық, қылмыстық, террористік және экстремистік байланыстар үшін жақсы ресурс болып табылады. Бұл мемлекеттер үшін Интернетті қадағалаудың бірден-бір басты себебі болғанды-мыс.

Прогрессті ештенемен тоқтату мүмкін емес. Адамзат қазір үлкен қарқынмен дамып жатыр. Кейде тіпті заңнама қоғамның дамуын реттеу үшін нормаларын қарастырып та үлгермейді. Компьютерлік ақпаратты Қазақстанның қылмыстық заңнамасында қылмыстық-құқықтық қорғау ҚР Қылмыстық кодексінің 7-тарауының 205-213 баптарында айтылған [3] . Ол «Ақпараттандыру және байланыс саласындағы қылмыстық құқықбұзушылықтар».

Компьютерлік қылмыстылықтың шегі жоқ. Ол халықаралық деңгейдегі ұғым болып табылады. Адам өміріне жаңа технологиялардың енуінен бастап, ақпараттармен алмасу тез, арзан және тиімді болды, сәйкесінше ақпарат саласындағы қылмыстар да адам ұғымының шегінен асып барады, тіпті белгілі қылмыс түріне анықтама беру мүмкін емес.

Ғылыми-техникалық революция ағымы қоғамда маңызды әлеуметтік өзгерістер әкелді, соның ішінде басты қоғамдық қатынастар мен ресурстардың жаңа түрі - ақпараттық қатынастар. Олардың алғашқыда болған ресурстардан бірқатар ерекшеліктері бар: 1) олар тұтынылмайды және физикалық емес, моральдік қабылдауға жатады; 2) олар өз мәні бойынша материалды емес және белгілі физикалық кейіпті ала алмайды, тек арнайы физикалық тасығыштарда сақталады; 3) оларды пайдалану басқа ақпарат көздерін пайдалануды азайтады, сонын арқасында уақыт пен құралдарды үнемдеуге жақсы мүмкіндік береді; 4) оларды жасау және пайдалану процессі ерекше жолмен, яғни компьютерлік техникамен жүзеге асырылады.

Ақпарат қазіргі заман қоғамының негізі болды, қоғам қызметінің пәні мен нәтижесі, ал оны жасау, жинау, сақтау, беру және жетілдіру процессі өз кезегінде оның өндірісінің құралдарын жетілдіру (электронды есептеу техникасы, телекоммуникация құралдары және байланыс жүйелері) прогрессін тудырды.

Жалпы осының бәрі «жаңа информациялық технология» ұғымына кіріп кетеді. ЖИТ адам қызметінің әртүрлі саласындағы ақпараттық процесстерді жүзеге асыру тәсілдері мен құралдарының, яғни адамның ақпараттық қызметін (оны басқаша ақпараттық жүйе ретінде қарастыруға болады) жүзеге асыру әдістерінің жиынтығы болып табылады. Басқаша айтқанда, ақпарат қоғамдық ақпараттық қатынастардың өнімі болады, сәйкесінше тауарлық белгілерге ие болып сату-сатыпалудың пәніне айналады [4] .

Қоғамдағы жүріп жатқан ақпараттық процесстердің нәтижесі болып жаңа әлеуметтік қатынастардың пайда болуы мен қалыптасуы немесе өзгеруі табылады. Мысалы, тіпті қазір дайындаумен, берумен, және шарттық қатынастар көлемімен байланысты әртүрлі шарттық қатынастарды ғылыми-техникалық құжаттау жөнінде, бағдарламалық қамтамасыз ету, мәліметтер базасы және олармен жұмыс жасайтын басқару жүйесі жөнінде айта кетсе болады.

1974 жылы нарықта компактілі және салыстырмалы қымбат емес персоналды компьютерлердің пайда болуы шексіз тұлғалар шеңберіне мықты ақпараттық ағымдарға қосылуына мүмкіндік берді [5, 3 б. ] .

Бұл жерде ақпаратқа, оның сақталуына және сапалылығына қатысты қолжетімділікті бақылау туралы мәселе туындады. Ұйымдастырушылық шаралар және де қорғаудың бағдарламалық және техникалық құралдары толық қанды тиімді болмады.

Қазақстандық социумда компьютерлік техниканы қолдану арқылы жасалатын қылмыстар қоғамға беймәлім жат қылық, олар тек шетелдіктерге таным әрекет деген стереотиптік ой қалыптасқан. Бұл ойды жарым-жартылай дұрыс десек де болады, себебі еліміздің кейбір түпкірлерінде компьютеризация тұрмақ коммуникация түрлері, тіпті жай ғана ауыз су жүргізілмеген. Мүмкін сол себептен осы мәселеге қатысты ғылыми жұмыстардың тапшылығы түсіндіріледі. Бірақ соған қарамастан компьютерлік қылмыстар бізде оларға жеткілікті мөлшерде көңіл бөлетіндей дәрежеде кездесіп те жатады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.