Жаңа Заман философиясының ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

Философия және саясаттану факультеті

Философия кафедрасы

Ренессанс және Жаңа Заман философиясы

пәні бойынша дәрістер

Дайындаған: филос.ғыл.канд.,
қауымдаст. профессор Рамазанова Ә.Х.

Алматы, 2023

1 Модуль. Жаңа заман философиясы: негізгі мәселелер мен ерекшеліктері

1 дәріс. Кіріспе. Жаңа Заман философиясының ерекшеліктері.

1. 17 ғасырлардағы Батыс Еуропадағы саяси-әлеуметтік жағдай
2. Жаңа Заман философиясының қалыптасуының алғышарттары
3. Жаңа Заман философиясының негізгі мәселелері, ерекшелігі

Жаңа Дәуір философиясының қалыптасуы мен мазмұнына қоғамдағы
әлеуметтік өзгерістер айқындаушы әсер етті. ХVІІ-ғасырда капитализм әлемдік-
дүниежүзілік сауда мен мануфактуралық өндірістің тез қарқын-мен дамуын
бастан кешті, ол рационализмге негізделген еді жән өндірістегі
механизмдердің рөлі арта түсту
Капиталистік өндірістәсілі ғылымғадеген сұранысты күшейтіп, ғылым бірте-
бірте өндіргіш күшке айнала бастады. Экономикалық және әскери жағынан мықты
мемлекетке айналуды мақсатетіп қойған европалық мем-лекеттер ғылыми
ізденістерге ерекше көңіл бөлуге мәжбүр болды, бұл өмір талабы еді.
Ғылымдар академиясы да осы кезеңде пайда бола бастады.(Жаңа Дәуірде
тәжірибе мен эксперименттерге негізделген ғылымдар, әсіресе математика,
алгебра, аналитикалық геометрия, механика күшті қарқынмен дамыды, бұл
фактор шіркеудің рөлін төмендетіп, атеизмнің терең тамыр жаюына әкелді.
Бірақ діннің де ықпалы жойыла қойған жоқ. Мемлекет басшыларына дін халықтың
рухани азығы ретінде аса қажет еді, сондықтан да дін мен мемлекет одағының
бұзылмауы үшін күрес үнемі жүріп отырды. Бір қоғамдық өмірде оның
секуляризациясы, шіркеуден тәуелсіздік, діни шыдамдылық (веротерпимость)
үшін күрес молырақ орын алды, әрбір адамның діни таңдау еркіндігі үшін
күрес үнемі жүріп отырды.
Осы кезенде философия ғылымы екіге бөлінгендей күй кешті: бір жағынан –
ғылыммен тығыз байланыс, екінші жағынан – философиялық шығармаларда дінн-
теологиялык мазмұн әлі де болса мол бол ды. Дегенмен де философия ғылымға
көбірек бет бүра бастады.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. С. Мырзалы Философия. – Алматы, 2008.
2. Реале Дж., Антисери Д. Западная философия от истоков до наших дней.
Кн. 3. СПб., 2003.
3. Философия: Учебник Под ред. А.Ф. Зотова, В.В. Миронова, A.B.
Разина.— 2-е изд., перераб. и доп.— М.: Академический Проект; Трикста,
2004.— 688 с.
4. Нарский И.С Западноевропейская философия 17 веков . - М., 1974.
5. Жаңа Заман және Ағартушылық философиясы sheriazdanov.ucoz.kz

2 дәріс. 17 ғасыр философиясы және ғылыми революция

1. Ренессанс дәуірінің Жаңа Заман философиясына ықпалы.
2. Батыс Еуропадағы капиталистік өндірістік қатынастардың орнығуы және
оның философиялық ойға әсері.
3. 17 ғасырдағы ғылыми революция.

Жаңа заман философиясы мен мәдениетінің дамуына Ренессанс (Жаңғыру)
үлкен ықпалын тигізді. Ренессанс дәуірінде білімнің қарқынды дамуы, антик
мәдениетін қайта жаңғырту, жаратылыстанымдық ғылымдардың пайда болуы сияқты
құбылыстар орын алды. XVI-XVII ғ.ғ. Батыс Еуропадағы дамыған елдерде
феодалдық қоғамдық қатынастар біртіндеп ыдырап, капиталистік өндірістік
қарым-қатынастар өмірге келіп, жаңа қоғамдық тап-буржуазия дербес
әлеуметтік күшке айнала бастады. XVII ғасырдағы материализм механистік және
метафизикалық сипатта болды, өйткені ол кездегі ең дамыған ғылымдар
механика мен математика еді. Сондықтан философияның ғылымға қатынасын
анықтау көптеген философтардың маңызды міндетіне айналды. Осыған орай
философ-эмпитистер Локк және Юм, трансценденталист Кант философия мен
жаратылыстану арасындағы шекараны демаркациялау туралы мәселені шешумен
айналысты.
- Ағылшын философы Ф.Бэкон (1561-1626) – жаңа заман материализмнің негізін
салушы болып есептеледі. Жаңа ғылымның міндеті – адамның табиғатқа
үстемдігін арттыру, ал ол үшін ғылым заңдарын танып-біліп, соларға сәйкес
әрекет ету болды. Ф.Бэкон жаңа философия методологиясының мынадай
принциптерін ұсынады:
1) табиғатты зерттеудегі объективтілік;
2) ғылыми және философиялық әдістің өзіндік құндылығы;
3) табиғаттан технологиялық үстемдік;
4) табиғи әлемді зерттеудің индуктивті әдісі.
Бэконның пікірінше ғылым адамның табиғаттан үстемдігін қамтамасыз етеді
және бақытты қоғам құрудың алғышарттарын қалыптастырады.
- Ағылшын философы Т.Гоббс (1588-1679). Материя, оның пікірінше, мәңгі,
бірінші, ал жеке денелер екінші.
- Француз философы Р.Декарт (1596-1650) керісінше, бірінші орынға ақыл-ойды
қойып, тәжірибенің рөлін төмендетті – оны ақыл-ой нәтижелерін жай
тәжірибеде тексеру ғана деп қарады.
- Нидерланд философы – Б.Спиноза (1662-1677) философияға геометриялық
әдісті енгізді. Спиноза табиғат қана шын өмір сүреді деп санады. Діннің
шығу себебін ол адамдардың надандығынан, белгісіз болашақ алдындағы
қорқынышынан іздейді.
- Джон Локк (1632-1704) – ағылшын материализмнің ірі өкілі, ол білімді діни
сенімге бағындыруға қарсы шықты.
- Ағылшындық идеалист Дж. Беркли (1685-1753) материализмді теріске шығарды.
- Ағылшынның екінші бір субъективтік идеалисі Д.Юм (1711-1776) Берклидың
ілімін агностицизм бағытында дамытты.
Жинақтай айтқанда, Беркли және басқа идеалистер материалистік көзқарастың
дамуына кедергі жасауға тырысқанымен, оның ілгері жылжуын тоқтата алмады.
Жаңа заман еуропалық философиясы Еуропа үшін жаңа заман (XVII—XIX
ғасырлар) мәдениеттің дамуындағы маңызды тарихи кезең болып саналады. Бұл
дәуірдің әр ғасыры тарихи уақиғаларға, мәдени төңкерістерге толы. Жаңа
заман — өнеркәсіптік өркениеттің қарыштап алға басып, қоғамның барлық
салаларында түбегейлі өзгерістердің белең алғандарға байланысты жаңа
сипатқа, жаңа мазмұнға ие болды. Ғылымның дамуына еркіндіктің берілуі
қоғамдық сананы жаңа сатыға көтерді. Қоғамдық өмірдің барлық салаларында
жетекші орынға ие бола бастаған ғылым — адамдардың нәсіліне, ұлтына, табына
қарамастан халықтың рухани дүниесін байытуда айтарлықтай рөл атқарды.
Мемлекет тарапынан жасалынған үлкен қамқорлықтың арқасында XVII ғасыр
ғылыми революцияның даму қарқыны өте жоғары болды. Ғылыми революция
математика және механика саласында басталды да, басқа ғылым салаларындағы
ғылыми жаңалықтармен жалғасты.
XVII ғасыр ғылыми революция — адамзат баласының өзін қоршаған
дүниені танып-білуге деген құлшынысының жемісі болды. Ғылымның қарышты
қадаммен алға басуы және оның қоғамдық өмірдің барлық саласына біртіндеп
кіре бастауы рационализмнің қалыптасу процесін аяқтауға мүмкіндік берді.
Рационализм жаңа заман адамының өмірі мен бет-бейнесін жан-жақты айқындай
отырып, халық санасынан еркін орын алды. Рационализм қоғамдағы орын алған
тарихи жағдайларды ескере отырып, христиан дінінің католиктік тармағымен,
оның дүниені құдайдың жаратқандығы туралы ілімімен де санасып отырды.
Олай болса, жаңа еуропалық сана мен буржуазиялық мәдениет таза атеистік
сипатта болмағандығын аңғарамыз. Христиан діні мен шіркеулер Реформацияға
(XVI ғасыр) дейін де, Реформациядан кейін де өз беделін жойған жоқ, қайта
олардың қоғамдық, саяси және рухани өмірдегі рөлі бұрынғыдан артпаса, мүлде
кеміген жоқ, қайта христиан діні өз өрісін бұрынғыдан да кеңейтіп
азаматтық, мемлекеттік өмір салаларына кеңінен араласты. XVII ғасырда
Еуропа — жаңа өмір жолына түскен жас Еуропа болатын. Бұл жол — өткен
ғасырлардың бай тәжірибесін ой елегінен өткізіп сарапқа салу жолы болды.
Бұл тарихи жолда орта ғасырлар кезеңіндегі мәдени құндылықтарды ғана емес,
жалпы адамзат баласының сонау көне заманнан бергі жинақтаған рухани
байлығын игерумен қатар, сол бір баға жетпес мәдени дөстүрлерді жаңа заман
талабына сай қайта жаңғырту сияқты игі мақсаттар жүзеге асырылды. Көне
заман мен жаңа заманның арасында қаншама уақыт өтсе де олардың өзара
сабақтастығы өмірлік сипат алды. Ойымыз дәлелді болу үшін, ғылым
саласындағы әр заман өкілдерінің бізді қоршаған дүние жайындағы ой-
толғамдарын қарастырып көрейікші. Шындығында да, жаңа заманның философы,
әрі математигі Лейбниц (1646—1710 жылдары) пен көне дәуірдің философы, әрі
математигі Пифагордың (б.з.б. VI ғасырлар) дүниеге қатысты ғылыми
көзқарастары ның бірдей болып шығуын қалай түсіндіруге болады? Екі ғұлама
да әлемді өзара тығыз байланыстағы біртұтас организм деп қарастырады.
Лейбництің философиясында айқындалған үндестік теориясы басты орын алады.
Бұл теория — діни-теологиялық, гуманистік және эстетикалық мазмұнға бай жан-
жақты теория болып саналды. Айқындалған үндестік теориясын — замана
талабы, қоғамдық сана-сезім және халықтық түсінік тұрғысынан қарастыратын
болсақ; бұл-құдайтағаланың даналығына шексіз сенім болса, ал рухани
тұрғыдан қарастырсақ, бұл — өнер атаулыны (мысалы, Бахтың музыкасын немесе
классицизм стиліндегі өнер туындыларын және т.б.) бүкіл жан-дүниеңмен
қабылдау болып табылады.
Жаңа заманда еуропалықтардың күш-жігері табиғатты меңгеруге
жұмсалды, сондықтан да болар XVII ғасырда ғалымдарының басты назары табиғат
құбылыстарын ғылыми тұрғыдан зерттеуге бағытталды. Сонымен қатар XVI—XVII
ғасырлар қалыптасқан ұлттық, мемлекеттік, экономикалық және саяси қарым-
қатынастардың негізінде философиялық, әлеуметтік және саяси-құқықтық
теориялар өмірге келді. Олардың авторлары ғасыр ойшылдары: Гоббс, Локк,
Спиноза, Гуго, Гроций және т.б. болды.
Жоғарыда атап өткеніміздей, бұл дөуірде элем техникаландырыла
бастады, табыс пен байлыққа ұмтылыс бұрын-соңды болмаған қарқынға ие болды,
капитал күшіне енді. Ең бастысы — ғасырлар бойғы қалыптасқан өмір салтының
бұзылуы адамдардың санасын өзгертіп, жалпы мәдениеттің дамуына өз ықпалын
тигізді. Сондықтан да болар, қоғамда қандай терең өзгерістер жүзеге
асырылса да, жаңа заман мәдениеті өзінің тар шеңберінен толық шыға алмады.
Оның үстіне Еуропалық өркениеттің алға басуы дүние жүзінің басқа да
халықтарын, соның ішінде көне мәдениеттің ошағы болған ұлы халықтарды
(Үндістан, Қытай, Мексика және т.б.) ашықтан-ашық тонау есебімен жүзеге
асырылды. Өркөкірек еуропалықтар өздерінің өркениетгі-мәдениетті елдерге
айналуына тікелей әсер еткен бұл мемлекеттердің мәдени ықпалын тез арада
ұмытып кетті. Еуропалықтар ұлы географиялық ашулар заманын басынан
кешірді, жаңа жерлерді игерді, талай мемлекеттерді экономикалық
тәуелділікте ұстады. Бірақ, өкінішке орай, олар жаңа жерлерді игергенмен,
халықтардың рухани байлығын игеруді қажет деп санамады. Демек, жаңа
еуропалық мәдениетті бір жақты қарастыруға болмайды. Оның шоқтығы биік
мәдениет екендігін мойындай отырып, оның қарама-қайшылықтарын,
ақтаңдақтарын да шындық тұрғысынан көрсете білуіміз қажет.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Реале Дж., Антисери Д. Западная философия от истоков до наших дней.
Кн. 3. СПб., 2003.
2. Философия: Учебник Под ред. А.Ф. Зотова, В.В. Миронова, A.B.
Разина.— 2-е изд., перераб. и доп.— М.: Академический Проект; Трикста,
2004.— 688 с.
3. С.Т.Әденов, А.Х. Хожамқұл, Ғ.К.Котошева, А.Н.Кудерина Философия.
–Алматы, 2007.
4. Жаңа Дәуір философиясы Мәдени мұра, Алматы, 6-том, 2006 ж.

3, 4 дәріс. Ф. Бэкон және эксперименталды философияның қалыптасуы
1. Ф. Бэкон – эмпиризмнің негізін қалаушы
2. Жаңа Органон еңбегіндегі әдіс мәселесі
3. Ф.Бэконның идолдар туралы ілімі
4. Ф. Бэконның Жаңа Атландида еңбегіндегі негізгі идеялар

Ағылшын философы Френсис Бэкон (1561-1626 жж.) – сол кездегі
ақсүйектер тобынан шыққан, Кембридж университетінде білім алып, соңынан
саясатпен, дипломатикалық жұмыспен айналысқан тұлға. Оның мемлекеттік
қызметте жеткен шыңы - ол 1618 ж. ең жоғарғы - лорд-канцлерлік - әкімшілік
орынға ие болады. Король Яков I оған Верлуам деген жердегі үлкен қорғанды
сыйға тартып, Верлуам лорды деген атақ береді. Алайда саясатта
тұрақьтылық жоқ, сондықтан жүре келе, ол бұл саладан кетуге мәжбүр болады.
Енді оның философиямен айналысуына жол ашылады.
Ф.Бэконның қол астынан шыққан еңбектерінің ішінде Ғылымдардың
қадірлілігі мен көбеюі жөнінде, Жаңа Органон, Жаңа Атлантида деген
еңбектерін атап өтуге болады.
Ф.Бэконның шығармаларының ерекшеліктері - ол білімнің өмірге деген
қажеттіліктен пайда болатындығын асыра көрсетуі. Ол әсіресе табиғатты
зерттеудің қажеттігіне көп көңіл бөледі, ал оның негізгі жолы - тәжірибелік
зерттеулер. Не іс-әрекетте пайдалы болса, ғылымда да акиқатты, ғылымның
жетістіктері мен жемістері-оның ақиқаттығының көрінісі, - дейді ұлы
ойшыл.
Тәжірибені талдай келе, Ф.Бэкон оны екіге бөледі. Олар -жемісті
тәжірибе мен сәулелі тәжірибе. Бірінші өмірге пайдалы нәтижелер әкелсе,
екішні табиғаттың терең сырларын ашуға көмектеседі. Сәулелі тәжірибелер
өмірге дереу пайда әкелмегенімен, жемісті тәжірибелерді жүргізуге көмек
береді, басқаша жағдайда олар сарқылып қалар еді.
Ғылымның дамуына сондай үлкен мән берген ғалым, оны сала-салаға бөлу
мәселесіне (классификацияға) көп көңіл бөледі. Оның ойынша, адамның жан
дүниесіндегі үш қабілеті ғылымды топтастырудың негізінде жатуы қажет. Олар:
1. есте сақтау; 2. қиял; 3. ақыл-ой. Есте сақтау қасиетіне сай ғылым -
тарих, қиялға -поэзия, ақыл-ойға – философия. Бұл ерекшелік ағылшын
философы Фрэнсис Бэконның (1561-1626) философиясынан анық байқалады.
Дворяндар отбасындатуып, Кембридж университетін бітірген Бэкон
дипломатиялық қызметпен де айналысты, парламент мүшесі, танымал адвокат,
шешен, белгілі жазушы ретінде де танылды. Негізгі еңбектері: Жаңа
Органон, Тәжірибелер немесе адам-гершіліктік және саяси қағидалар, Жаңа
Атлантида, т.б.
Бэкон философия ғылымының практикалық функциясына ерекше көңіл бөледі. Оның
ойынша. философия ғылыми білімдердің көмегі арқылы адамға табиғатты игеруге
көмектесуі қажет. Әйгілі Білім – күщ (Знание – сила) деген қағиданың
авторы Бэкон еді. Ғылымдарды да Бэкон адамға пайдалылығына байланысты
классификациялайды.
Оның пікірінше, философияның негізгі зерттеу объектілері – құдай. табиғат
және адам. Бэкон философияны табиғи философия деп түсінеді, оның өзін
теориялық және практикалық деп бөледі. Біріншісітабиғат құбылыс-тарының
себептерін түсіндірсе, екіншісі теориялық жаңалықтарды пайда-лана отырып,
адамға қажетті жаңалықтар ашады. Табиғи философияны Бэкон физика және
метафизика деп жіктейді, оның негізінде – Аристотельдің себептілік ілімі.
Себептер материалдық және іс жүзіндегі, формальдік және мақсаттық болып
белінеді. Алғашқы екеуі тәжірибелік зерттеуде нақты көрінеді, себебі олар
табиғатта болып жатқан нәрселердің жақын себептері, оларды зерттеу –
физиканың міндеті. Бірақ бұл жеткіліксіз, формальдік себептер олардан
тереңдеу, оларды талдайтын – метафизика. Философияның соңғы бөлімі – адам
туралы ілім. Адам индивид ретінде антропологияның, қоғам мүшесі ретінде
азаматтық философияның немесе саясаттың пәні.Адам табиғатты өзіне
бағындырып, адам патшалығын орнатуы қажет. Бұл істе оған көмектесетін
практикалық философия, объективтік акиқаттарды танып-білу тосілі, бұл
тәсіл.Жаңа Органонда баяндалады. Бэконның тұжырымдауынша, адам ақыл-ойына
жүгіне отырып, теориялық пайымдауларды іс жүзінде тексеруден өткізіп,
тәжірибеде көз жеткізіп отыруы қажет. Бэкон осылайша рационализмді сынап,
эмпиризмді қолдайды. Оның ойынша, адамның ақыл-ойына, санасына қателіктер
тән, олар ақыл-ойдың дамуын тежеп отырады, сондықтан олардан құтылуға
тырысу керек. Бэкон бұл кемшіліктерді идоя-дар, елестер, ескіліктің
қалдықтары деп атайды. Оның пікірінше, кейбір идолдар адамға туа біткеннен
тән, кейбіреуі адам танымының тарихи даму процесінде, ал енді біреулері
адамның жеке дамуының кезендерін де пайда болады. Бұл елестер адамнан
қалмай қуалап, олардың бойынд. алдамшы идеялар туғызады, табиғаттың нақты
бейнесін көмескілеп, адамға табигаттың тереңіне бойлауға бөгет болады.
Олар:
1) Адамның табигатына, тегіне, ақыл-ойына да, сезімдеріне де тән елес-
идолдар. Адамның ақыл-ойының да, сезімдерінің де кемшіліктері көп. Бірақ
адам оны ескере бермейді, не ақылына, не сезіміне көбірек жүгінеді. Мысалы,
ғылыми фактілерді толық жинап болмай жатып, теориялық асығыс қорытынды
жасайды, немесе дәлелденбеген нәрсеге көбірек сенеді. Бэкон теорияны
эксперимент тәсілі арқылы тексеру бұл идолдан құтылуға себеп деп көрсетеді,
ақылдың қанатына таразы тас іліп қойса, ақыл жерге, фактілерге жақындай
болады дейді.
2) Үңгір идолдары – адамның физиологиясы мен психикасының, тәрбиесінің
ерекшеліктері, жеке наным-сенімдері мен ырымдары құбы-лыстарды объективті
түрде қабылдауға кедергі жасайды. Оны түзететін ұжымдық тәжірибе.
3) Алаң идолдары – адамдардың тіл арқылы араласуынан туындайтын идолдар.
Жаман сөздерді қолдану адамның санасын, ойлау логикасын бұзады. Адамдардың
көпшілігі оның зиянын ескере бермейді. Бэкон бұл жерде қарапайым сананы
сынайды. Сөздерді қолдана отырып, олардың артында нақты заттар тұрғанын,
нағыз объективтілік тек соларға тән екенін ұмытпаған жөн дейді (номинализм
бағытын жалғастырады).
4) Театр идолы – жалпы қабылданған, көнеден келе жатқан философиялық
доктриналарға, мектептер мен жүйелерге, олардың беделіне деген соқыр сенім
философиялықтеатрларды туындатады. Мысалы, дінге деген шектен тыс сенім.
Оны жеңу мақсатымен Бэкон екі ақиқат теори-ясын ұсынады. Философия ақыл-
ойға жүгініп, ол әлсіздік танытқанда теологияға да арқа сүйесе, артық
болмайды. Бірақ олар бір-бірінің ісіне араласпауы қажет. Ақиқат беделдің
емес, уақыттың туындысы.
Ф. Бэкон индукция теориясының маңызын көрсетті. Тәжірибедегі фак-тілерден
біртіндеп жалпы ережелерге көшуді дедуктивті-силлогистік пай-ымдауға қарсы
қойған Бэкон бұл тәсілдің ақылға тән кемшіліктерді жоя алатындығына сенімді
болды. Бірақ бұл жай тіркей беру емес, жиналған фактілерді қорыта білу (бал
арасы секілді), жаңа қорытынды-тұжырымдарға қол жеткізу. Ал ол бақылау
(наблюдение) процесінде емес, эксперимент процесінде ғана мүмкін.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1.Антология мировой философии. В 4тт. М., 1963-1966.
2. Нарский И.С Западноевропейская философия 17 веков . - М., 1974.
3.Философия: Оқулық. - Толық. 3-ші басылым. - Алматы : Раритет, 2005
4. Фрэнсис Бэкон Жаңа Органон kitap.kzbook735...735-zhanga_org anoп

5 дәріс. Р. Декарттың рационалистік әдістемесі, идеалистік және дуалистік
метафизикасы.

1. Р.Декарт – рационализмнің негізін қалаушысы.
2. Р.Декарттың Әдіс туралы ойлар еңбегіндегі рационалистік әдістемесі.

Рене Декарт (1596-1650) – француз дворянының отбасында туып, иезу-
иттердің Ла-Флеш коллегиясында физика, математика, арифметика, механика,
музыканы тереңдетіп оқыды. Мықты математик ретінде танылған Декарт осы
ғылымның көмегімен бүкіл ғылымдар жүйесін, философияны қайта өзгертуді
армандады. Саясат мәселелеріне қызықпаған де-карт (Картезий) алгебра,
аналитикалық геометрия, механика мәселелерін зерттеумен айналысты жарықтың
сыну заңын ашты, қанның айналуын зерттеді психология мен космогонияны,
және, әрине, философияны талдады. Белгілі еңбектері: Бірінші философия
туралы пайымдаулар. Фи-лософияның алғашқы бастаулары, Метод туралы
ойлар.
-философия ағаш секілді, оның тамыры – метафизика, діңгегі – физика,
діңгектен тарайтын бұтақтары – үш басты ғылымның, медицина, механика және
этиканың төңірегінде топталатын ғылымдар. Жемістерді тамырдан бастап
жинамайтынынымыз секілді, философияның пайдалылығы да оны құрастыратын
бөліктерге байланысты деп. Декарт барлық ғылымдардың бірлігін, тұтастығын
атап көрсетеді. Бэкон секілді, Декарт та шығармаларын қоғамның тандаулы
топтарына ғана емес, қарапайым адамдарына да түсінікті тілде жазуға
тырысты, оларға демократиялық сипат беруге ұмтылды. Екіншіден, өзінің
ағылшын әріптесі сияқты, Декарт та әлеуметтік реформаларды қолдамады, діни
және қоғамдық тәртіпті өзгертуге қарсы болды.
Ерекшеліктері:
Декарт адамның ақыл-ойына көбірек жүгінді, Бэкон жекеден жалпыға қарай
жүрсе, Декарт жалпыдан жекеге көшті, оның бұл ерекшелігі мате-матикалық
ойлау тәсілінен жақсы көрінеді. Өзінің математикалық ізден-істерінің
негізінде Р.Декарт жалпы ғылыми тәсіл ұсынды. Негізгі себеп -адамдар ғылым
және өнер саласында ақиқат ұғымдарды емес, болжамды көбірек қолданады,
сондықтан басқа тәсіл керек. Декарттың ойынша, мейлінше дәл ойларды ұсынуға
тек математика қабілетті, сол себепті осы ғылымның тәсілдерін жаңа
философиялық жүйе жасау ісінде қолдану керек. Декарт төрт ережені
тұжырымдайды:
1) Ақиқат деп ақиқат екені күмәнсіз нәрсені ғана қабылдау қажет. Асығыстық
пен нанымға орын болмауы тиіс, тек ақылға айқын, нақты тұжырымды ғана
қабылдау керек. Картезиандық рационализмнің бұл принципін интуиция ұғымы
буідіреді. Декарт бұл қасиетті табиғи, бірақ сезімдік емес,
интеллектуальдік сәуле деп түсінеді.
2) Зерттейтін сұрағымызды ойша мүмкіндігінше қарапайым элементтерге бөліп
қарастырсақ, қиыңдықтарды шешу, белгілі бір шешімге келу жеңілдейді.
3) Бұл ереже логикалық түрде екінші ережеден туындайды: таным процесі
қарапайымнан күрделіге қарай жүреді.
4) Дедукцияның барлық звеноларын ұмытпайтындай шолу жасап отыру қажет –
энумерация.
Декарттың рационализмінің негізі – күмән. Күмәнданған адам күмән туғызған
объект туралы терең ойланады, яғни өмір сүреді, тіршілік етеді. Мен
ойлаймын, яғни өмір сүремін (Я мыслю. следовательно я существую. Соgіtо
егgо sит). Декарттың пікірінше, біз анық қабылдайтыні нәрселердің бәрі
ақиқат, бірақ олар ақылымыз арқылы, ойымыз арқылы қабылданады.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Жаңа Дәуір философиясы Мәдени мұра, Алматы, 6-том, 2006 ж.
2. Жаңа Заман философиясы kitaptar.comnode1129
3. Антология мировой философии. В 4тт. М., 1963-1966.
4. Философия: Оқулық. - Алматы : Қаржы-Қаражат, 2002.

6 дәріс. Спинозаның этикалық әлеуметтік доктринасы

1. Спиноза философиясындағы субстанция туралы ілімі
2. Спиноза этикасы

Барух Спиноза (1632-1677) Амстердамда еврей отбасында дүниеге келіп,
өуелі сауда-саттықпен айналысқанымен, кейінірек философияға біржола бет
бұрды. Оның ілімінде алғашқы кезде жаратылыстану мәселелері көбірек
болғанымен, ол бірте-бірте этикалық доктрина қалыптастыру, адам мәселесін
терендеп зерттеу ісіне басты назар аударды. Негізгі еңбегі – Этика.
Спиноза адам табиғаттың ажырамас бөлігі екеніне сенімді. Табиғатта
механикалық заңдар үстемдік құрса, адам қызметінде оған ойлау қосылады.
Спиноза адамгершілік принциптерініңтабиғи сипатын ерекше атап кәрсетеді.
Бірақ оның философиясында құдай – табиғаттың өзі. Ол субстанция, құдайы
табиғатта кездейсоқ ештеңе жоқ, адамдардың құдай деп жүргендері өздері
түсінбеген табиғат. Спиноза адамгершіліктік ережелердің құдайдан
туындайтындығын теріске шығарғанымен, оның философиясынан жеке эгоизм
идеясын кездестірмейміз.
Ең бастысы – Спиноза адамның еркіндігін, оның ақыл-ойының еркіндігін жария
етеді. Оның ойынша, адам адамгершілікті өз бойында еркін қалыптастыруға
қабілетті, қорқыту, үрей (мемлекет және басқа адамдар тарапынан) арқылы
адамгершікке тәрбиелеу мүмкін емес, себебіоның табиғаты ізгілікті.Адам
өмірінің мәнін Спиноза бақытқа жету деп түсінді, осы бақытқа жету жолында
оның ақыл-ойы адамгершілік ережелерін ту-ындатады. Спиноза сезімді
парасаттан төмен қойып, адамгершілікті ақыл-оймен байланысты қарастырады.
Ақыл-ой белсенді, оның күші танымның дамуы процесінде өсе түседі. Еркін
ақыл-ойға ие адам еш қысымсыз басқа адамдармен тамаша қарым-қатынас орната
алады, яғни ақыл-ойдың көмегімен рахатқа бөленеді. Осыдан Спинозаның
мемлекет туралы пікірі туындайды, ол мемлекеттің мақсаты – адамның
еркіндігін қамтамасыз ету деп тұжырымдайды.
Спиноза адамды өмірдің барлық жағдайында да еркін болуға шақырады. Тіпті
өлімнен де қорықпау керек, себебі мәңгілік ештеңе жоқ. Сондықтан да еркін
адам өлім туралы мейлінше аз ойлайды, өлім туралы күні-түні қайғырып, мұңға
бату – құлдықтың бір түрі. Спиноза адамдарды өз бақытсыздықтарына
салыстырмалы түрде қарауға шақырады (біз философиялық деп атап жүрген
көзқарас). Өмірде бәрі де өтпелі, қазіргі сәтсіздік – себептіліктің бір
звеносы, әлем деңгейінде ол болмашы ғана
нәрсе. Бір қарағанда үстіртіндеу болғанымен, Спинозаның бүл философиясы
өмір туралы ойланған адамның жан жарасын жеңілдетуге біршама пайдалы. Ол
адамды тәуелсіз, еркін, ешкімге де, ештеңеге де жалтақтамай өмір сүруге
үйретеді және дүниедегі құбылыстардың, адам өміріндегі проблемалардың бәрі
де уақытша, өтпелі екендігін дәлелдейді. Өмірден жиі түнілетін қазіргі
заман адамына Спиноза философиясы аса пайдалы.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Жаңа Заман және Ағартушылық философиясы sheriazdanov.ucoz.kz

2. Философия тарихы: жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқулық
Алтай Ж., Қасабек А., Мұхамбетәли Қ. - 2-ші бас. - Алматы : Раритет, 2006.
- 312 б.

3. Философия: Оқулық. - Алматы : Қаржы-Қаражат, 2002.

4. Философия: Оқулық. - Толық. 3-ші басылым. - Алматы : Раритет, 2005

7 дәріс. Гассенди этикасындағы христиандық эвдемонизм және
антисхоластикалық сенсуализм

1. Гассенди философиясындағы негізгі идеялар
2. Гассенди этикасы

Пьер Гассенди (1592-1655) - француз философ-материалист, физик,
астроном. Философияны үшке: логика, физика, және этика деп бөледі.
Логикада - материалистік сенсуализм принципін ұстанды. Физикада - дүниенің
материалдық бірлігін жақтады. Этикада - Эпикур дәстүрін жалғастырды.
Пьер Гассенди философияны үшке: логика (Логика (гр. λογική - талдауға
құрылған, λόγος — сөз, сөйлем, ойлау, ақыл) — ойлау, оның
формалары мен заңдылықтары туралы ғылым. Логика дәлелдеу мен теріске
шығарудың белгілі бір әдіс-тәсілдері қаралатын ғылым теориялар жиынтығын
құрайды.[1]
Ғылым ретіндегі логикадан логикалық дұрыс ойдың байланысы мен динамикасын
(ойлау логикасы) айыра білу қажет. Ғылыми логика саласына белгілік
құрылымдарды жасау мен зерттеу (есептеу, формальдік жүйелер), жалпы
касиеттері логикалық оймен көрінетін және белгілік құрылымда белгіленетін
шындықтың белгілі бір үзінділерін қарастыру (модельдер) енеді.), физика,
және этика деп бөледі. Логикада - материалистік сенсуализм (Сенсуализм
(лат. sensus — сезім, түйсік) — психикалық өмірдің негізі — сезімдік
әсерлер деп білетін ілім. Антик заманда бұл ілімді бірқатар философиялық
мектептердің өкілдері (киренаиктер, эпикурийліктер, неғұрлым біртоға
нысанда стоиктер) жактады. Сезімішілік тану мүмкін емес деп пайымдаған
стоиктер ақылды тәжірибе өз жазбаларын таңбалайтын "таза тақта" деп
қарастыруды ұсынды. Зердеде әуел баста сезімдерде болмайтындай ештеңе жоқ
деген афоризм солардан қалған. Бертін келе осы қағидаларды Қайта өрлеу және
Жаңа заман дәуірлерінің сенсуализмді жақтаушылары насихаттады. Оларға
танымда принципті тұрғыда түйсіктерден шығарылмайтын мазмұн бар деп
дәлелдеген рационализм өкілдерімен күресуге тура келді. Сенсуализмнің
ықпалымен дамыған ассоциациялық психологияда күрделі психикалық өнімдер
тудыратын элементарлық түйсіктердің байланысы не сананың қасиеті немесе
"тәндік" мәшине мен сыртқы дүние арасыңдағы материалдық өзара әрекет
жүйесінің туындысы деп қарастырылады. Сенсуализм идеяларының психология
саласындағы алғашқы эксперименттік жұмыстарға көп ықпалы болды. Өйткені
эксперименттің міндеті бастапқы сезімдік элементтерді (түйсіктерді)
анықтау; осылар арқылы жан тіршілігінің бүкіл күрделі архитектоникасы
тұрғызылады деп пайымдалады. Эксперименттік психологияның одан арғы дамуы
адам санасының шын мәніндегі құрылымы анағұрлым күрделі екені, ойлау
актілерінің түйсіктер ассоциациясы деп қарастыруға келмейтінін, зиятта
сезімдік бейнелерге үйлеспейтін мазмұн болатынын, ал мінез-құлық
мотивациясы мен осы бейнелерді құрудағы іс-әрекеттің рөлін түсіндіруге
сенсуализм, жалпы алғанда дәрменсіз екенін көрсетті. Диалектикалық
материализм сенсуализмнің теориялық шектемелілігін, мұның өзі оның
аңдаушылығына, адам танымының тарихи сипатын, шындық болмысты бейнелеудің
жоғары нысаны ретіндегі ойлаудың сапалық ерекшелігі мен қоғамдық
практиканың рөлін түсінбеуінен туындайтынын ашып көрсетті.[1]) принципін
ұстанды. Физикада - дүниенің материалдық бірлігін жақтады. Этикада - Эпикур
дәстүрін жалғастырды

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Философия: Учебник Под ред. А.Ф. Зотова, В.В. Миронова, A.B.
Разина.— 2-е изд., перераб. и доп.— М.: Академический Проект; Трикста,
2004.— 688 с.
2. С.Т.Әденов, А.Х. Хожамқұл, Ғ.К.Котошева, А.Н.Кудерина Философия.
–Алматы, 2007.
3. Жаңа Дәуір философиясы Мәдени мұра, Алматы, 6-том, 2006 ж.
4. Жаңа Заман философиясы kitaptar.comnode1129

8 дәріс. Паскаль философиясындағы діни мистикалық идеялар мен ғылым
әдістемесі

1. Паскаль философиясындағы негізгі идеялар
2. Паскаль философиясындағы ғылым әдістемесі

Блез Паскаль (1623-1662), который выступил в своих размышлениях против
рациональной идеи Бога. Он писал: "Мы постигаем истину не только разумом,
но и сердцем". Паскаль учил, что Бог непознаваем, а само человеческое
познание ограничено. Человек находится в противоречивом положении, т. к. не
способен ни к полному незнанию, ни к всеобъемлющему знанию. Для человека
истина всегда частична, относительна.
Человеку нужна не идея Бога, а живой, личностный Бог. Эта мысль
Паскаля кратко и ярко выражена в знаменитом "Мемориале" или "Амулете
Паскаля".
Паскаль, блестящий математик и физик, после 1654 г. отказался от служения
науке, стал затворником и писал книгу о христианстве, которая не была
закончена. Фрагменты книги были собраны и опубликованы после смерти Паскаля
под названием "Мысли о религии".
В "Мыслях" Паскаля развернута в фрагментарной форме цельная религиозно-
этическая система, которая основана на принципах агностицизма. Сочинение
Паскаля делится на две части. 1-я часть называется "Человек, не познавший
Бога", 2-я часть — "Человек, обретший Бога".
Человек, познающий природу, неизбежно приходит к идее бесконечности,
к ощущению собственной затерянности в бесконечных мирах. Человек во
Вселенной обречен жить между двумя безднами — бездной бесконечности и
бездной небытия. Как будто возражая Декарту, Паскаль предлагал отказаться
от поисков достоверных знаний, т.е. научной истины. Знания ограничены,
время человеческой жизни недолговечно, случайно само появление человека на
свет — для Паскаля все это является причиной задуматься о высшем
предназначении человека перед "вечным безмолвием бесконечных пространств".

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. С. Мырзалы Философия. – Алматы, 2008.
2. Реале Дж., Антисери Д. Западная философия от истоков до наших дней.
Кн. 3. СПб., 2003.
3. Философия: Учебник Под ред. А.Ф. Зотова, В.В. Миронова, A.B.
Разина.— 2-е изд., перераб. и доп.— М.: Академический Проект; Трикста,
2004.— 688 с.
4. Нарский И.С Западноевропейская философия 17 веков . - М., 1974.
5. Жаңа Заман және Ағартушылық философиясы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.