Құрылыс аумағында жүргізілетін инженерлік жұмыстар

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ

С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Қорғауға жіберілді
___________ Кафедра меңгерушісі
___________

Тақырыбы: Түркістанда инженерлік желілерді жобалау мен салуды геодезиялық қамтамасыз ету

мaмaндығы 04-711-17-07 - Геодезия және картография

Орындаған Бакитов К.Қ.

Ғылыми жетекшісі Нуржумин Е.К
т.ғ.д,

Нұр-Сұлтан - 2021

Мазмұны

Кіріспе
1. Құрылыс нысаны туралы жалпы мәліметтер
1.1 Инженерлік-геодезиялық зерттеулер
1.2 Құрылыс аумағында жүргізілетін инженерлік жұмыстар
2. Инженерлік міндеттерді орындау үшін қолданылатын заманауи геодезиялық аспаптар және жұмысты бағдарламамен қамтамасыз ету
2.1 TS06plus электронды тахеометр
2.2 Нивелир NA720
2.3 AutoCAD бағдарламалық жасақтамасы
2.4 LeicaGeoOffice бағдарламалық жасақтамасы
2.5 TPS өлшеу деректерін өңдеу модулі
2.6 GNSS өлшеу деректерін өңдеу модулі
2.7 триангуляциялық модельдер және көлемді есептеу
2.8 Civil3D3 бағдарламалық жасақтамасы.
3. Құрылыс алаңында орындалатын геодезиялық жұмыстар мен әдістер
3.1 Қазаншұңқырларды орнату кезінде орындалатын геодезиялық жұмыстар мен әдістер
3.2 Қазаншұңқыр түбіне белгі қою
3.3 Құрылыстың жобалық биіктіктін монтаждау биіктігіне ауыстыру
4. Құрылыс үрдісі барысындағы геодезиялық түсірілім
1:500 масштабты топографиялық түсірілім
Атқарылған геодезиялық жұмыстар бойынша техникалық есеп жасау
5 Жұмыстардың техникалық-экономикалық негіздемесі
5.1 Жұмыстарды ұйымдастыру
6. Құрылыс алаңында геодезиялық жұмыстарды орындау кезіндегі жұмыстың қауіпсіз әдістері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымша

Кіріспе

Жобалау мен құрылыстың заманауи әдістері Құрама және монолитті ғимараттар мен құрылыстарды салу кезінде геодезиялық қамтамасыз етудің бірқатар мәселелерін шешуді талап етеді.
Дамудың қазіргі кезеңінде құрылыс алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі сапаны арттыру болып табылады. Сонымен қатар, құрылыстың сапасы көбінесе құрылыс нысандары құрылысының дәлдігіне байланысты. Бұл құрылыс нысандарының сенімділігі мен ұзақ мерзімділігіне әсер етеді және көбінесе құрылыс-монтаж өндірісінің негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштерін анықтайды. Ғимараттар мен құрылыстарды салудың дәлдігін жоғарылатудың экономикалық мәні де бар, өйткені бұл құрылыс-монтаждау жұмыстарының өзіндік құнының артуымен, оларды іске асыруға кететін уақыт пен ақшаның қосымша шығындарымен байланысты.
Екінші жағынан, құрылыс және монтаждау кезінде геодезиялық жұмыстардың ең ұтымды әдістері мен прогрессивті тәсілдері, сондай-ақ жаңа құралдар мен құрылғылар қолданылуы керек. Бірақ бүгінгі таңда Республикамызда ескі геодезиялық жабдықтардың тозуы және жаңасын сатып алуға қаражаттың жетіспеуі әсер ете бастады.
Дипломдық жобаның мақсаты - тұрғын үй құрылысы үшін жоба жасау.
Дипломдық жобаның міндеттері: аумақтың инженерлік-геологиялық жағдайларын бағалау, топырақтың физикалық-механикалық қасиеттерін, олардың көтергіштік қабілетін зерттеу, көпжылдық қатып қалған тау жыныстардың қалыптасу жағдайларын, олардың таралуы мен температуралық режимін түсіндіру.
Зерттеу барысында алынған нәтижелерді жобалаушылар көпжылдық қатып қалған тау жыныстарын негіз ретінде пайдалану принципін анықтау, іргетастардың оңтайлы түрін, оларды пайдалану кезінде ғимараттар мен құрылыстардың сенімділігін қамтамасыз ету үшін оның конструкцияссын таңдау үшін пайдаланады.
Құрылыс нысаны туралы жалпы мәліметтер

Құрылыстағы геодезиялық жұмыстар ғимараттар мен құрылыстардың дұрыс және дәл орналасуын, сондай-ақ жобада және нормативтік құжаттардың талаптарында көрсетілген геометриялық сипаттамаларға сәйкес, құрылыс жүргізілетін алаңның құрылымдары мен жоспарлау бөліктерінің сызбалары мен жергілікті сандарын, өлшеулері мен құрылыстардың жиынтығын болжайды. Жұмысты ұйымдастырудың бұл түрі ірі және күрделі инженерлік құрылыстарды, өнеркәсіптік кәсіпорындарды, қалаларды салу кезінде тиімді.
Геодезиялық жұмыстарды жүргізудің басты мақсаты құрылыс-монтаж жұмыстарының техникалық-экономикалық тиімділігін анықтайтын құрылыс нысандарының жобада қаралған геометриялық параметрлерін қамтамасыз ету болып табылады [2]. Геодезиялық жұмыстар кешенін ұйымдастыру кезінде мақсатқа қол жеткізу үшін қазіргі заманғы құрылыс-монтаждау алаңында құрылыс жұмыстарын жүргізудің технологиялық ерекшеліктерін назарға алу қажет. Басқаша айтқанда, геодезиялық жұмыстар өндірісін ұйымдастыру - құрылыс-монтаждау өндірісін ұйымдастыру және оның технологиясы қағидаларына негізделуі тиіс.
Құрылыс кезінде геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру толығымен қосалқы мердігерлік геодезиялық ұйымның жұмыс күшімен немесе құрылыста арнайы құрылған геодезиялық топтың күшімен орындалады. Құрылыстағы геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыруға бүкіл құрылыс жұмыстарының сәтті жүруі, тіпті сәтті аяқталуы тікелей байланысты болатын өте маңызды шаралар жиынтығы кіреді. Құрылыс алаңында орындалатын геодезиялық жұмыстардың сапасы алдыңғы қатарлы жоғары технологиялық электрондық және оптикалық құрылғыларды қолдануға байланысты. Құрылыстағы геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыруға атқарушылық құжаттарды дайындау мен жасауға қоса, жүргізу мен ресімдеу де кіреді.
Өнеркәсіптік кәсіпорынның құрылысына арналған алаңның көлеміне байланысты геодезиялық жұмыстардың құрылымы мен күрделілігі анықталады.
1-суретте көрсетілген құрылыс нысанының тұрғын үй кешенінің келесідей негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері бар:қуаты, өнімділігі, өндірістік алаңы, ұзындығы, сыйымдылығы, көлемі, өткізу қабілеті, тасымалдау қабілеті, жұмыс орындарының саны және т. б.

1-кесте - Құрылыс нысанының техникалық-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіші

Өлшем
бірлігі
Жоба бойынша
Нақты
Жалпы алаңы
м2
7554,6
8297,2
Қабаттар саны
Қабат
12
12
Жалпы құрылыс көлемі
м3
32234,1
36130
Оның ішінде жер асты бөлігі
м3
3040,0
3150,1
Салынған үй-жайлар ауданы
м2
602,3
598,0

Тұрғын үй кешені 2-суретте көрсетілген нысанның бас жоспарына сәйкес 8 ғимараттан тұрады. Объект бойынша технологиялық және сәулет-құрылыс шешімдері мынадай деректермен сипатталады:
Тұрғын үй - бір секциялы, 12 қабатты, жертөле (цоколь) және подвал қабаттары бар. Тұрғын үй ғимаратының қабаттары арасындағы тік байланыстар ретінде баспалдақ алаңдары мен екі лифт қарастырылған. Тұрғын үй ғимараттарын жіктеу бойынша пәтерлер IV сыныпты пәтерлер түріне жатады. Іргетасы монолитті темірбетон плиталарынан құралған. Құрылымдық сызба монолитті темірбетон төбелері бар көлденең қабырға жүйесі түрінде жасалған. Сыртқы қабырғалар - жылу блогы мен монолитті темірбетон қабырғалары арқылы жасалған желдетілетін қасбеттің жүйесі. Төбелер - монолитті темірбетон плиталары. Баспалдақтар - құрастырмалы темірбетон және монолитті металл.

Сурет 1. Тұрғын үй кешенін салу үрдісі

Сурет 2. Құрылыс объектісінің бас жоспары

1.1 Инженерлік-геодезиялық зерттеулер
Инженерлік-геодезиялық зерттеулер ғимараттар мен инженерлік құрылыстарды жобалау және салу кезінде қажетті материалдар алу үшін белгілі бір геодезиялық және топографиялық жұмыстарды орындауды көздейді. Инженерлік-геодезиялық зерттеулер құрамына кіретін геодезиялық және топографиялық жұмыстар 6 түрлі кезеңнен тұрады:
- топографиялық және геодезиялық зерттеу материалдарын жинау;
- негізгі геодезиялық жұмыстар;
- арнайы түсірілім және бөлу жұмыстары;
- түсірілім желісін құру;
- топографиялық түсірілім
- есеп беру материалдары
Инженерлік-геодезиялық зерттеулердің құрамына келесі атқарылатын жұмыстар түрлері де кіреді:
- құрылыс салынатын аймақтың топографиялық жағдайларын зерттеу;
- бұрын жүргізілген жұмыстардың материалдарын жинау және талдау: полигонометрия, триангуляция, түсіру және нивелирлік желілер, топографиялық түсірілім;
- жаңа жоспарлы және биік геодезиялық желілерді құру;
- түсіру негіздемесін жасау;
топографиялық түсірілімдер;
- трассаға жолға қатысты жасалатын зерттеу жұмыстары;
- іздестірудің басқа түрлері кезінде әртүрлі бөлу жұмыстары және түсіру жұмыстары.
Әрбір құрылыс объектісі бойынша инженерлік-геодезиялық ізденістер бағдарламасы жасалады, онда аумақтың топографогеодезиялық зерттеулері туралы мәліметтерден басқа, геодезиялық және топографиялық жұмыстардың болжамды түрлеріне негіздеме берілуге, дәлдікті есептей отырып, негізгі геодезиялық жұмыстардың жобасы берілуге, өлшеу әдістері мен құралдары және атқарылатын жұмыстардың орындалу реті ұсынылуға тиіс. Бағдарламаға объектінің орналасқан жерін және негізгі мазмұнын, сондай-ақ топографиялық-геодезиялық жұмыстардың көлемін анықтауға мүмкіндік беретін схемалар мен картограммалар қоса беріледі [3].

1.2 Құрылыс аумағында жүргізілетін инженерлік жұмыстар
Құрылыс алаңындағы тіректі геодезиялық желілер инженерлік-геодезиялық ізденістерді орындау кезінде құрылады және ірі масштабтағы топографиялық түсірілімдер үшін, сондай-ақ аяқталған құрылыс объектілерінің бөлу жұмыстары мен атқарушылық түсірілімдерін жүргізу үшін негіз болады.
Құрылыс объектісіндегі геодезиялық жұмыстардың класы мен санатын таңдау, түсірілім аумағының ауданына байланысты (2-ші кесте).
Қазіргі заманғы өнеркәсіптік ғимараттар мен құрылыстардың үлкен өлшемдері жергілікті тірек желілерін құруды қажет етеді, олар сонымен қатар қаңқалы каркасты желілер деп аталады.
2-кесте - Түсіру аумағының ауданы
Құрылыс аумағының алаңы, км²
Тірек желілері (триангуляция,
трилатерация, полигонометрия)
Түсіру желілері

класс
санат
Теодолиттік жолдар және техникалық нивелирлеу, сондай-ақ оларды алмастыратын триангуляция және
серифтер
50-200
3; 4
1;2

25-50
4
1;2

10-25
4
1;2

5-10
-
1 или 2

1-5
-
2

Полигонометриялық, триангуляциялық және түсірілім желілерінің сапа критерийлері үшбұрыштар мен жүрістердегі (қозғалыстардағы) қалдықтар болып саналады, осының негізінде бұрыштардың орташа квадраттық қателері, анықталған жақтардың салыстырмалы қателері есептеледі (3-ші және 4-ші кесте).
Түсіру желілерінің пункттері үшін тірек желілерінің пункттерінен айырмашылығы негізінде пункттердің позициясындағы абсолютті қателіктерге қойылатын талаптар белгіленеді: тірек желісінің пункттеріне қатысты жоспарланған түсіру желісі пункттерінің позициясындағы орташа қателер салынған аумақ пен ашық жер үшін 0.1 мм-ден аз болуы керек, ал жабық аумақ үшін бұл мән 0,15 мм-ден аспауы керек. Осы шамалардың мәні нормативтік құжаттамада белгіленген және қатаң сақталуы керек.

3-ші кесте - триангуляцияның техникалық сипаттамалары
Желіні жіктеу
Триангуляция

Бұрышты өлшеудегі орташа квадраттық қателер
Рұқсат етілген қателіктің шегі
салыстырмалы қателер

бастапқы
азкішкене қателіктер
4 класс
2"
8"
1:200 000
1:70 000
1 санат
5"
20"
1: 50 000
1:20 000
2 санат
10"
40"
1: 20 000
1:10 000
Түсірілім
желісі
30"
1,5'
1: 5000
1:2000

4-ші кесте - полигонометрияның техникалық сипаттамалары

Желіні жіктеу
Полигонометрия, теодолиттік жүрістер

Бұрышты өлшеудегі орташа квадраттық қателер
Рұқсат етілген қателіктің шегі
қозғалмалы қателіктің салыстырмалы шегі
4 класс
3"
5" n
1: 25 000
1 санат
5"
10" n
1:10 000
2 санат
10"
20" n
1: 5000
теодолиттік қозғалыс
30"
1' n
1:2000

Құрылыстардың жылжуын бақылауға арналған бөлу триангуляциялық желілерде пункттердің саны мен орналасуы туралы мәселесіне қарай немесе зерттелетін инженерлік құрылыстың осьтерінің, нүктелерінің орналасуын ескере отырып, жеке шешіледі. Пункттер мүмкіндігінше құрылысқа жақын орналасады, бірақ жұмыс барысында бұзылмайтындай етіп ұзақ уақытқа мүмкіндігінше орнықты етіп орналастырылады.
Полигонометрия геодезиялық құрылыстар тәжірибесінде кеңінен қолданылады. Оның негізгі мақсаты - геодезиялық желілерді құру және орналастыру, сондай-ақ полигонометрия әдіс ретінде қолданбалы геодезиядағы арнайы мәселелерді шешу үшін қолданылады. Ең көп тарағаны - түйіндік нүктелері бар полигонометриялық жүрістер жүйесі. Бұл жүйенің ерекше жағдайы - бір жүрістілігі.
I, II, III және IV сыныпты нивелирлеу торлары, сондай-ақ техникалық нивелирлеу құрылыс аумағындағы биіктік геодезиялық негіз болып табылады. II сыныпты нивелирлік желілер ауданы 5000 гектардан астам аумақтарда тұйық полигондар түрінде құрылады.
Ауданы 5000-нан 2500 гектарға дейінгі аумақта биіктік негіздемесі III және IV сыныпты желілер түрінде салынады. Қажет болған жағдайда IV класты нивелирлік желі техникалық нивелирлеу жолдарымен қалыңдатылады.
Жергілікті жерде өнеркәсіптік ғимараттар мен құрылыстарды бөлу кезінде геодезиялық бөлу жұмыстары орындалады. Геодезиялық жұмыстар толық нұсқалы және негізгі болып бөлінеді.
Құрылыс-монтаждау жұмыстарын геодезиялық іспен қаматамасыз етудің негізгі істерінің бірі - жер бетінде əртүрлі құрылыста пайдалынылатын осьтерді құру, ал олар ретімен басты, негізгі жəне жеке осьтер болып бөлінеді.
Өнеркәсіптік объектілердің, ғимараттар мен құрылыстардың жобасын жерге үстіне шығарудың жалпы қағидасы келесідей: алдымен геодезиялық негіздеме жасалады, содан кейін негізгі және басты осьтер геодезиялық негіздеу пункттерінен шығарылады, бұдан кейін негізгі осьтерден рамалық бағандардың детальді осьтері жерге шығарылады, олар арқылы объект салынады, яғни іргетастар, бағандар орнатылады.
Құрылысқа арналған геодезиялық бөлу негізі белгілермен бекітілген пункттер желісі түрінде қалыптасады. Бөлу негізі құрылыс ауданында бар мемлекеттік геодезиялық желі пункттеріне немесе 1 және 2 разрядты қоюландыру желісіне, сондай-ақ бұрын жүргізілген инженерлік-геодезиялық іздестіру пункттеріне байланыстыра отырып қалыптастырылады.
Бөлу негізі бас жоспар аясында жасалған геодезиялық жұмыстар жобасына сәйкес жасалады.
Жоспарланған бөлу негізін жобалау кезінде құрылыстың бүкіл аумағында бірыңғай шартты координаттар жүйесі орнатылады. Бөлу негізінің жобасы құрылыс алаңының бас жоспарының масштабында жасалады. Жобаның графикалық бөлігінде бөлу желісі пункттерінің орналасу сызбасы және оларды байланыстыру және типтік геодезиялық белгілердің сызбалары бар.
5-кестеде бөлу негізін құрудың дәлдігі көрсетілген. Жоспарланған бөлу негізі келесі түрде жасалады:
- құрылыс торы - негізгі ғимараттар мен құрылыстардың жергілікті жердегі жағдайын және олардың шеткі көлемдерін айқындайтын, барлық құрылыс алаңын қамтитын, жақтары 50-400 метр квадраттар немесе тікбұрыштар, бойлық және көлденең осьтер жүйелері;
- жергілікті жердегі жағдайды және ғимараттың шеткі көлемдерін айқындайтын қызыл сызықтардан (немесе құрылыс салуды реттеудің басқа да сызықтарынан), бойлай және көлденең құрылыс осьтерінен (қалаларда, шағын қалаларда жекелеген ғимараттар салу үшін);
- жолдар мен басқа да желілік құрылыстарды салу үшін полигонометриялық немесе теодолиттік жүрістер

5-кестеде бөлу негізін құру дәлдігі көрсетілген

Құрылыс нысандары
Өлшеудің орташа квадраттық қатесі
тор желісін құру

Бұрыштық өлшеулер
Сызықтық өлшеулер
1 км жүрістен асып кетуді анықтау
Ауданы 1км²-ден астам учаскелердегі кәсіпорындар мен ғимараттар құрылысы; құрылыс аумағының ауданы 100 мың м² асатын жеке тұрған ғимараттар
3
1 25 000
4
Ауданы 1км²-ден кем учаскелердегі кәсіпорындар мен ғимараттар құрылысы;
құрылыс аумағының ауданы 10 000 м²-дан 100 мың м² дейінгі жеке тұрған ғимараттар
5
1 10 000
6
құрылыс аумағының ауданы 10 мың м² кем жеке тұрған ғимараттар; құрылыс аумағындағы инженерлік желілер мен жолдар
10
1 5 000
10
Құрылыс салынатын аумақтардан тыс жолдар мен инженерлік желілер; жер
құрылыстары, оның ішінде тік жоспарлау
30
1 2000
15

Құрылыс алаңындағы жоспарлы бөлу негізі триангуляция, трилатерация, полигонометрия, геодезиялық серифтер әдістерімен де құрылуы мүмкін. Қалалық ғимараттарды салу кезінде полигонометриялық жүрістер қолданылады.
Ғимараттың нүктелері мен сызықтарының орналасқан жерін анықтауға мыналар тірек бола алады: геодезиялық тірек пункттері, құрылыс торы, құрылыстың қызыл сызығы, жергілікті аумақ.
Өндірістік құрылыс бас жоспарын жобалау кезіндегі геодезиялық негіз ретінде ең көп қолданылатын түрлердің бірі ол - құрылыс торы. Ол жеке нүктелерден, сондай-ақ тікбұрыш немесе квадрат тәріздес нүктелер жүйесінен құралады. (3-сурет)
Салынып жатқан объектілердің сипатына байланысты құрылыс торының квадраттарының ұзындығы 20-дан 200 м-ге дейін өзгереді.
Пайдаланудың қарапайымдылығы үшін құрылыс торы шартты координаттар жүйесінде жасалады. Координаталар жүйесінің басталуы барлық нүктелердің оң координаттары болатындай етіп таңдалады, ол үшін координаталардың басы құрылыс торының оңтүстік-батыс шыңында орналасқан нүктемен біріктіріледі. Абсцисса осі әдетте шартты түрде А әрпімен, ал ординат осі В әрпімен белгіленеді, осы сызықтарға сәйкес құрылыс торына реттік нөмірлеу тағайындалады (А 2А ,..., 1В, 2В, ...) [4]. Құрылыс торын жобалау кезінде келесі талаптарды ескеру қажет:
- тор пункттері болашақ ғимаратқа, жолдарға және т. б. түспеуі тиіс;
- іргелес нүктелер арасында тікелей көріну болуы керек;
- тіктөртбұрыштардың жақтары 50 м-ден көп болуы керек;
- тордың шеткі пункттері объектінің аумағынан біршама шығып тұруы
тиіс, бұл олардың сақталуын қамтамасыз етеді;
- пункттердің орналасуы ғимараттардың негізгі осьтерінің нүктелерін шығару бойынша жұмыстарды жүргізуге мүмкіндік беруі тиіс.
Құрылыс торының негізгі осьтерінің бағыты абсцисса және ординат осьтерінің бағыттарымен біріктіріледі.
Құрылыс торын алдын-ала бөлу оның бір жағында орналасқан пункттерді шығарудан және бекітуден басталады.
Құрылыс торын шығару тірек геодезиялық желінің пункттерінен жүзеге асырылады. Әр нүкте өздігінен шығарылады. Тордың негізгі осін жерге бекіту үшін негізгі геодезиялық базаның жақын нүктелерінен тордың негізгі осінің қақпағында орналасқан үш нүкте шығарылады. Олар электронды тахеометрмен полярлы түрде шығарылады. Олардың бірі бастапқы ретінде алынады. нда екіншісі бірінші жаққа тік бұрышта сынған. Сызықтық өлшемдер белдеудегі нүктелерді анықтайды.
Шығарылған тордың барлық нүктелері уақытша белгілермен бекітілген негізгі және қосымша болып табылады. Бұл ұзындығы шамамен 0,75 м ағаш бағаналар, оның ұшына 30 - дан 30 см-ге дейінгі фанер тақтасы бар. Тақтада құрылыс торының жақтарының ережелеріне сәйкес келетін өзара перпендикуляр сызықтар сызылған. Осы сызықтардың қиылысында тақтаға тор нүктесінің ортасын белгілейтін шеге соғылады.

Сурет 3. Тұрғын үй кешенінің құрылыс торы

Алдын-ала бөлу үшін әдеттегі өлшеу таспасы және 2T-30 теодолиті немесе электронды тахеометр қолданылады.
Құрылыс торын алдын-ала бөлгеннен соң, оның тор сызынан полигонометриялық жүріс жүргізеді. Ол арқылы оның пунктерінің дәл координаттарын анықтайды. Бұл координаттарды жоба координаттарымен салыстырып, оларға түзетулер енгізеді, түзету әр пунктке жеке жүргізіледі. Нүктелерді тұрақты белгілермен бекітеді (темір бетонды қазық, рельс кесінділері ж.т.б). Нүктелерді редуцирлеу алдында олардың азимуттарын, ұзындықтарын көрсетіп оларға арнайы сызбалар сызылады. Дәлдікті бақылау үшін құрылыс торынының қабырғаларын таңдаумен өлшемдер жүргізеді және шахматтық кезекпен пунктердегі тік бұрыштарын өлшейді. Бас жоспарға сәйкес, құрылыс барысында жойылатын нүктелерді бөлеміз, қалған нүктелер тұрақты белгілермен бекітіледі, олардың құрылымы ұзақ сақталуын қамтамасыз етеді.
Қазіргі заманғы құрылыстағы негізгі бөлу жұмыстарының қажетті дәлдігін қамтамасыз ету үшін құрылыс торы түріндегі бөлу желісі пункттерінің өзара орналасу қателері 10 мм-ден аспауы керек.
Тірек бөлу желісін құрудың қажетті дәлдігі (салыстырмалы шекті қателер) 6-кестеде келтірілген.
6-кесте - тірек бөлу желісін құру дәлдігі

Ғимараттар мен құрылыстардың ең үлкен мөлшерлері
Дәлдік коэффициенті

0.16
0.4
1.0
2.5

Нақтылық класы

1
2
3
4
72
144
216
288
1\21130
1\26530
1\28470
1\33370
1\8400
1\10600
1\12130
1\13350
1\3370
1\4250
1\4850
1\5340
1\1120
1\1690
1\1940
1\2130

Сонымен қатар, әрбір нақты жағдайда бөлу желілерін құру бойынша геодезиялық жұмыстарды жобалау кезінде, құрылыстың сипатын, құрылыс алаңының жағдайларын және геодезиялық жұмыстардың дәлдігіне әсер ететін басқа да факторларды ескеру қажет. Бөлу негізінің дәлдігінің жеткіліксіздігі салынып жатқан құрылымның технологиялық байланысын бұзуы мүмкін екенін есте ұстаған жөн, ал өлшеудің шамадан тыс дәлдігі геодезиялық жұмыстарды жүргізуде керек емес қосымша шығындарды қажет етеді [5].

2. Инженерлік міндеттерді орындау үшін қолданылатын заманауи геодезиялық аспаптар және жұмысты бағдарламамен қамтамасыз ету

Көптеген геодезиялық жұмыстарды жасауда, тахеометрді пайдаланылана отыра, бұрыштық та, сызықтық та өлшеулерді орындауға тура келеді.
Заманауи тахеометрлерге өлшеулердің нәтижелерін өңдеу және типтік геодезиялық міндеттерді шешу үшін әлді компьютерлерді орнатады.
Электронды тахеометрде көру тұрбасы, қашықтықты өлшеу блогы (светодальномер), бұрыштарды өлшеу блогы (цифрлық теодолит) және оған жергілікті орнында типтік геодезиялық міндеттерді шешу үшін бағдарламалар орнатылған, арнай есептеуіш бар.
Электрондық тахеометрдің орнатылған бағдарламалық жасақтау келесі геодезиялық міндеттерді шешуге мүмкіндік береді:
- көлденең төсеу мен асып кетуді анықтау;
- тікелей және кері геодезиялық есептерді шешу;
- жүрістердің тұйықталуын бақылауды орындау;
- асып кетуді және қол жетпейтін нүктелер арасындағы қашықтықты есептеу, рефлекторды орнату мүмкін емес объектілердің биіктігін анықтау, мысалы, электр желілері, биік ғимараттар, қабырғалар және т. б.;
- алынатын учаскенің ауданы мен периметрін есептеуді орындау;
- кейіннен жылдам іздеу үшін жеке тізімге табиғи нүктелерді орналастыру;
- нүктелерді бұрыш және қашықтық бойынша, координат бойынша, екі нүктенің арасындағы тұстама бойынша белгіленген тік немесе көлбеу жазықтыққа натураға шығаруды жүзеге асыру [6].

2.1 Leica TS06plus электронды тахеометрі

Leica TS06plus тахеометрі (4-сурет) электронды қашықтықтан өлшеулердің (EDM) баптауларын таңдау арқылы нақты өлшеулерді қамтамасыз етеді. Тахеометр өндірушімен салынған бұрыштардың қажетті нақты өлшемін береді. Ол жеңіл және ақылды түсінікті басқарумен ерекшеленеді, сонымен қатар кілттердің эргономдық орналасуы және үлкен дисплей деректерді қатесіз енгізуді қамтамасыз етеді және құрылғымен жұмысты жеңілдетеді. TS06plus тахеометрі сымсыз байланыс арқылы кез-келген деректерді жинау құрылғысымен байланысуды қамтамасыз ететін, "Bluetooth" функцияларымен жабдықталған
Сонымен қатар, станция әртүрлі форматтағы(GSI, ASCII, DXF, CSV және басқалары) деректер файлдарын беруді қамтамасыз ететін USB портымен жабдықталған. Құрылғының ішкі жады 100000 нүкте мен 60000 өлшеуді сақтауға арналған. Бұл жалпы станцияда литий батареялары қолданылады, олар жылдам зарядтауды, ұзақ өмір сүруді және 30 сағат үздіксіз жұмыс істеуді қамтамасыз етеді. Ts06plus салмағы 5,1 кг, оның ішінде батарея мен трегер бар. Жеңіл және берік контейнер құралды шаң мен ылғалдан қорғайды.
Сурет 4. Электронды тахеометр TS06plus

2.2 Нивелир Leica NA720

Нивелир Leica NA720 (5-сурет) құрылыста табысты пайдаланылады, өткені оның артықшылықтары - жоғары беріктік және ауыр жағдайларда пайдалану кезіндегі дәлдік. Нысанаға (рейкаға) жылдам бағыттау нашар көріну жағдайында қашықтықты өлшеуге мүмкіндік беретін ең жақсы оптиктердің бірі есебінен қамтамасыз етіледі. NA720 нивелирінің жоғары сенімділігі жоғары сыныпты шаңнан қорғаудың және су өткізбеушіліктің болуына байланысты. Газ толтырылған телескоп пен герметикалық корпус құрал суға құлаған жағдайда, қауіптерден қорғауды қамтамасыз етеді.

Сурет 5. Нивелир LeicaNA720

2.3 AutoCAD-ты бағдарламалық жасақтамасы

AutoCAD -- Autodesk ірі компаниясымен жасалған, жобалау үшін арналған бағдарламалық жасақтама. Бағдарлама Autodesk компаниясымен 1982 жылы ұсынылған. Бүгінгі күнде AutoCAD сәулет, құрылыс және т.б. көптеген өндірістік бағыттарда табысты пайдаланылуда. Бұл бағдарлама 18 түрлі тілдерде қолайлы пайдалануға бейімделген. AutoCAD бағдарламасының орыс тіліндегі нұсқасы толығымен бейімделген, олар - интерфейс (6-сурет), құжаттамалар, командалық жолдар. Бірақ та пайдаланудың басшылығы шектелмеген.

Сурет 6. AutoCAD бағдарламасының классикалық интерфейсі

AutoCAD - тың алғашқы нұсқаларында, олардан күрделі, мүсіннің бірнеше нысандарынан құрамды болып қалыптасатын, дұға, сызықтар, дөңгелектер және мәтін сияқты, қарапайым функциялары болды. Осы кезеңде AutoCAD пайдаланушылардың мойындауына ие болды, бірақ қазіргі заманғы AutoCAD бағдарламалық жасақтамасының мүмкіндіктері бұрынғыдан гөрі кең және функционалдылық пен әртүрлі мәселелерді шешуге арналған құралдар санынан бірнеше есе асып түседі.

2.4 LeicaGeoOffice бағдарламалық жасақтамасы

LeicaGeoOffice - геодезиялық өлшеулерді өңдеуге тағайындалған бағдарламалық кешен. Далалық өлшеулерді өңдеу геодезиялық зерттеулердің маңызды кезеңі ғана емес. Ол кез-келген мамандандырылған мәселелерді шешуге және пайдаланушыларға жұмыстың осы кезеңінде олармен байланысты мәселелерді шешуге көмектесуге бағытталған заманауи бағдарламалық жасақтаманы қолданбай жасай алмайды.
LeicaGeoOffice (LGO) көпатқарымды бағдарламалық кешен пайдаланушыға геодезиялық өлшеулерді өңдеу үшін функцияларының барынша таңдауын ұсынады [7]. Бағдарламалық жасақтаманың басты артықшылықтарының бірі-GNSS және TPS түсіру нәтижесінде алынған деректерді бір уақытта өңдеу мүмкіндігі, бұл қажет, мысалы, бастапқы нүкте болмаған кезде, оған жақын жерде орнату қажет болған кезде.

2.5 TPS өлшеу деректерін өңдеу модулі

LeicaGeoOffice атқарымды мүмкіндіктерін көрнекі мысалы ретінде қарастыру үшін, құрылыс алаңында геодезистерге геодезиялық жүйені құру талап етілетін, жағдайды қаастырайық. Бұл ретте мемлекеттік тірек желісі пункттерінің координаттары жол берілмейтін қателікпен салынған. Қала ішіндегі жеке тармақтарға ену нәтижесінде ол, мысалы, жарты метрден бір метрге дейін өзгереді. Өмірде мұндай жағдайлар жиі кездеседі.
Дұрыс емес деректер бойынша жүйені құру, жобалықпен салыстырғанда, минимум - жасалатын қондырғының дұрыс емес жағдайына әкелуі мүмкін, максимум - меншікті жер учаскесіне салу құқығын орнату проблемасына алып келеді. Мұндай жағдайда теңестіру жұмыс үстеліндегі бағдарламалық жасақтамада жүргізілуі керек, өйткені электронды тахеометрдің кіріктірілген бағдарламалық жасақтамасы операцияның қажетті сапасын бермеуі мүмкін. LeicaGeoOffice TPS өлшеу деректерін өңдеу модулі жоба деректерін теңестіруге және графикалық түрде көрсетуге ғана емес, сонымен қатар карталарды субстрат ретінде пайдалануға мүмкіндік береді (7-сурет).
7 - сурет - Жобаға субстрат ретінде жүктелген спутниктік сурет
2.6 GNSS өлшеу деректерін өңдеу модулі

GNSS өлшеу деректерін өңдеу модулі геодезистерге жану желілерін құру үшін статистикалық бақылаулар жүргізілген пункттердің координаттарын алу қажет болған жағдайда қолданылады. LeicaGeoOffice бағдарламалық жасақтамасының спутниктік өлшеу модулін қолдана отырып, олар нүктелердің координаттарын тез ала алады, өйткені бағдарлама GPS спутниктерінен ғана емес, сонымен қатар ГЛОНАСС-тан алынған мәліметтерді өңдей алады және бақылауды редакциялау процесі модульде нақты көрсетілген: пайдаланушылар бір секундқа дейінгі аралықтарды сұрыптап, жоя алады ( 8-сурет).

8 сурет - GNSS өлшеулерінің арақашықтығын редакциялау

Бағдарлама жұмысты Leica далалық тексерушілерінің көмегімен түсірілген сурет бейнелерімен қолдайды. Түсірілімді визуалдау мүмкіндігі камералық өңдеуді орындаушы, дала бригадалары мен инженерлері арасында , ақпаратпен айырбастасуды жеңілдетеді. Сонымен қатар, LeicaGeoOffice есеп беру үшін шаблондардың кең таңдауын ұсынады. Геодезист өзі есеп құра алады, онда тапсырыс берушіге қажетті параметрлер бойынша ғана ақпарат болады. Мысалы, полигондардың қалдықтары туралы есеп [7].

2.7 Триангуляциялық моделдер және көлемді есептеу

TPS және GNSS өлшеулерін өңдеуден, мүмкіндігінше форматтарға алынған деректерді экспорттау және құжаттаманы жасаудан басқа, LeicaGeoOffice жасақтамасы түсірілім қорытындылары бойынша беттердің триангуляциялық моделін жобалауға және топырақтың көлемін анықтау негізіне және барлық мүмкіндікті құрылымдық элементтерге есеп жүргізуге мүмкіндік береді. Мұндай міндеттер геодезиялық тәжірибеде, құрылыс алаңында, қажет болған жағдайда жер жұмыстарының көлемін есептеу кезінде жиі кездеседі.
Бағдарламалық жасақтама триангуляциялық желілерді өңдеуге мүмкіндік береді: геодезист құрылымдық желілерді қолмен құра алады, модельге қосылуы керек және одан шығарылуы керек нүктелер мен аймақтарды орната алады. Бұл жағдайда бет моделіндегі өзгерістер қосымша манипуляцияларды қажет етпестен "нақты уақыт" режимінде болады. Соңғы модель екі өлшемді немесе үш өлшемді түрінде ұсынылуы немесе DXF форматына экспортталуы мүмкін ( 9-сурет).
9-сурет - 3D форматында ұсынылған үйіндінің триангуляциялық моделі

2.8 Civil3D бағдарламалық жасақтамасы

AutodeskAutoCADCivil 3D - бұл топография, геодезия және инженерлік жүйелер, автомобиль және темір жолдары сияқты сызықтық объектілер саласында жұмыс жасау үшін өте сирек кездесетін бағдарламалық жасақтама. Civil3D бағдарламалық жасақтаманың артықшылығы, оның көмегімен тез әрі қатесіз жобалаудың кез-келген кезеңінде және моделдің кез-келген конфигурациясында жобаны едакциялауға мүмкіндік беретін, динамикалық моделдің болуы болып есептеледі
Тағы да маңызды атқарымы далалық зерттеулерде алынған деректерді өңдеу болады. Далалық зерттеулер кезінде алынған мәліметтерді өңдеу бірдей маңызды функция болып табылады. AutodeskAutoCADCivil 3D құралдарының негізгі жиынтығы заманауи электрондық тахеометрлер мен GNSS жүйелерден жүктелген деректерді талдауға және өңдеуге мүмкіндік береді. Нәтижесінде жүктелген деректер картографиялық өнімді ресімдеу бойынша қолданыстағы стандарттарға толық сәйкестікте жағдайды автоматты түрде қайта жасауға мүмкіндік береді. Қойылған міндетке сүйене отырып, автоматты режимде рельефтің сандық моделі (РСМ) немесе қосымша түрлендірулер көмегімен - рельефтің сандық моделі (РСМ) жасалады [8].
AutoCADCivil 3D бағдарламасында бас жоспарларды құру үшін үлкен және кішірек объектілерде күрделі және құрамды сәулет фигураларын құруға бағытталған арнайы құралдардың қатары бар. Нысандар бекітілген немесе өзгермелі белгілердің түріне, сондай-ақ беткейлерді, тіреу қабырғалары мен автомобиль жолдарын орнату арқылы жасалады.
Биіктік, координаттар, өшемдер, еңкіштік түрлі өлшемдерді автоматтық редакциялау мүмкіндігін динамикалық белгілеу жүйесі жүзеге асырады. Осы жүйені пайдалану нәтижесінде қажетті шешімдерді қабылдау уақыты қысқарады. AutoCAD бағдарламасының блоктарының алуан түрлілігімен бірге бірдей жасалған модельдің көптеген түрлері оны өңдеусіз немесе қосымша түрлендірусіз қол жетімді.
Компанияның Autodesk өнімі МС-қа бейімделген, жобалау құжаттамасын рәсімдеуде барлық ережелерге сәйкес соңғы жобаны рәсімдеуге мүмкіндік береді. "Жер жұмыстарының картограммасы" сияқты қосымша модульдердің болуы жер массаларының көлемін есептеуге мүмкіндік береді (10-сурет) белгіленген талаптарға дәл сәйкестікте жүзеге асырылады.
10-сурет-AutoCADCivil 3D бағдарламасындағы көлемдерді есептеу нәтижесі
Бағдарламалық жасақтаманың сөзсіз артықшылықтарының бірі-жол жобалау Модулінің болуы. AutoCADCivil 3D автомобиль жолдарын жобалау және модельдеу саласында қуатты арсеналға ие. Жобалық шектеулердің болуы пайдаланушыға жобалаудың барлық критерийлерінің сақталуын өз бетінше қадағаламауға мүмкіндік береді-Civil 3D жобалаушының қатысуынсыз шектеулерді өз бетінше тексереді.
AutodeskAutoCADCivil 3D бағдарламалық жасақтамада жол төсемінің құрылғыларының үлкен саны бар. Дайын конструкцияларды пайдаланушы өңдей алады, сонымен қатар олардың конструкцияларын жобалау және оларды кітапханаларға қосу мүмкіндігі бар, бұл дайын конструкцияларды басқа жобаларда пайдалануға мүмкіндік береді.
Civil 3D бағдарламалық кешені трассада көлденең қималарды автоматты режимде құруға мүмкіндік береді. Жол дәліз деп аталатын күрделі динамикалық объект түрінде болады, онда бір компоненттің түрленуі онымен байланысты барлық компоненттердің автоматты түрде өзгеруіне әкеледі. Бұл жолды жобалаудың кез-келген кезеңінде жобаны тез және дұрыс өңдеуге мүмкіндік береді.
AutoCADCivil 3D бағдарламасында темір жолдарды құру жүзеге асырылды. Бағдарламалық жасақтамаға әртүрлі жолдар мен құрылымдардың бөліктері кіреді. Сонымен қатар, теміржол трассасы бойымен сыртқы рельстің көтерілуін есептеуге болады.

3. Құрылыс алаңында орындалатын геодезиялық жұмыстар мен әдістер

Биіктіктегі инженерлік-геодезиялық желілер әртүрлі мақсаттағы құрылыстарды қарастыру, жобалау, салу және пайдалану кезінде дамиды және олар ірі масштабты топографиялық түсірілімдер, желілік құрылыстарды бақылау, бөлу жұмыстары, конструкция мен технологиялық жабдықтарды геодезиялық тексеру, сондай-ақ құрылыстардың деформациясын бақылау үшін жоғары геодезиялық негіз болып табылады.
Сатылардың қажетті саны және нивелирлік желілердің класы объектінің ауданына және аумақтың құрылымына байланысты. Қала аумақтары үшін жобалау кезінде белгілі бір талаптарды сақтау ұсынылады (9 кесте).
9 кесте - Нивелирлік желі класы

Алдағы түсірілім алаңы, км2
Тірек нивелирлік желі класы
200-ден көп
I, II, III, IV
50-200
II, III, IV
25-50
III, IV
1-25
IV

III класты нивелирлеудің тораптық нүктелері арасындағы жүріс ұзындығының құрылыс салынған аумақтарында 10 км-ден, ал құрылыс салынбаған аумақтарда - 15 км-ден аспауы тиіс. III, IV класты нивелирлік жүрістердегі маркалар мен реперлер кемінде 0.2-0.3 км сайын (салынған бөлігі үшін), ал құрылыс салынбаған аумақтарда 0.5-2 км сайын салынады.
Биіктік нүктелерінің келтірілген тығыздығы, әдетте, зерттеу кезеңі үшін ғана емес, сонымен қатар бөлу жұмыстарын жүргізу үшін де жеткілікті.
Ғимараттар мен құрылыстарды салу кезінде құрылыс алаңындағы биіктікті бөлу негізі ретінде салынып жатқан ғимараттың жанында салынатын нивелирлік жүріс реперлері болуы тиіс. Биіктік негіздемесінің дәлдік класы, есептік дәлдікке қол жеткізу әдісі, құрылыс реперлерінің саны, олардың конструкциясы және құрылыс алаңындағы орналасу орны жобада қарастырылған. Тірек нивелирлік желінің дәлдік класы осы ғимарат үшін жобаланған биіктік негіздемесінің дәлдік класынан төмен болмауы тиіс.
Биіктік негізді құру кезінде құрылыс реперлеріне белгілер алаңның тірек нивелирлік желісінің реперлерінен беріледі, олардың арасында нивелирлік жүріс салынады. Құрылыс алаңындағы тірек биіктік желісі реперлерінің белгілері Мемлекеттік Балтық жүйесінде немесе қабылданған қалалық биіктік жүйесінде есептеледі.
Ғимаратты немесе құрылысты салуға арналған жұмыс істейтін биік негіздің құрылысы жұмыс сызбасын құрудан басталады, ол нивелирлік желіні теңестіру үшін де қажет. Жұмыс схемасында бастапқы реперлердің белгілері, биіктік негізінің құрылыс реперлерінің саны, бастапқы реперлердің арасында салынатын нивелирлік жүрістердің бағыттары көрсетіледі.

Биіктікті жұмыс негізінің реперлерінің саны мен орналасуы қайтарылатын ғимарат элементтерінің ең көп санына белгілерді бір құрал қоюмен беруді қамтамасыз етуі тиіс. Құрылыс алаңында әрбір ғимарат үшін кемінде екі құрылыс репері, ал көп секциялы ғимараттар үшін - бас қасбеттің бойымен шахматтық тәртіппен орналасқан әрбір секцияға бір репер бекітілуі тиіс.
Нивелирлеу желісі екі жағынан да тіректерге және тірек нивелирлеу желісінің маркаларына, сондай-ақ жабық полигондар немесе түйін нүктелері бар жүйелер түрінде орналасқан жеке сызықтармен салынады. Құрылыс реперлеріне белгілер ұзындығы 1 км-ден аспайтын жүрістермен кемінде екі реперден немесе нивелирлік желі маркаларынан беріледі.
Жекелеген ғимараттар мен құрылыстарға арналған биіктікті бөлу негізі жаппай құрылыс салу кезінде мемлекеттік нивелирлеудің IV класы бағдарламасы бойынша салынады.
Ғимаратты салу процесінде жалпы алаңдық биіктік желісінің реперлерінен қайта нивелирлеу арқылы құрылыс реперлерінің биіктік жағдайын мерзімді бақылау қажет.
Нивелирлеу желісін бір-біріне жақын орналасқан шағын жабық полигондар желісі түрінде құрған жөн, яғни әрбір репер үшін көршілес тікелей байланыс болуы керек, әйтпесе, есептеулер көрсеткендей, биіктіктерді өлшеудің өте жоғары дәлдігі қажет болады.
Нивелирлеу дәлдігін есептеу кезінде ғимараттың бастапқы горизонтындағы биіктік бойынша элементтер тіректерін (маяктарды) бөлу рұқсатынан шығады. Маяктарды биіктігі бойынша бөлу шектерін 9-кесте бойынша тапсырмада белгіленген дәлдік класы және маяктар арасындағы қашықтық бойынша тағайындау керек. Рұқсат шамасынан орташа квадраттық ауытқуға ауысу мынадай формула бойынша жүзеге асырылады:
m = Δ 6,(1)
мұнда, m - орташа квадраттық ауытқу;
Δ - рұқсат мөлшері.
Биіктігі бойынша егжей-тегжейлі бұзылулардың айрықша ерекшелігі - олар көршілес болғанына қарамастан, әрбір маяк үшін биіктік негіздеу нүктелерінен тікелей жасалады, ал жоспарланған бұзылыстар оларды бөлу арқылы негізгі осьтерден жүзеге асырылады. Жергілікті жұмыс биіктік негізін құру кезінде құрылыс алаңындағы реперлерге белгілер бөлу нивелирлік желісінің реперлерінен беріледі, олардың арасында нивелирлік жүріс салынады.

Қазаншұңқырларды орнату кезінде орындалатын геодезиялық жұмыстар мен әдістер

Қазаншұңқырларды орнату кезінде геодезиялық жұмыстардың келесі кешені орындалады:
- жобаның жұмыс сызбалары бойынша геодезиялық деректерді тексеру;

қазаншұңқыр контуры шегінде күндізгі бетті нивелирлеу;
қазаншұңқыр түбіне бөлу осьтері мен белгілерін жіберу;
жер массаларының көлемін есептеу үшін кезеңдік атқарушы түсірілімдер;
ашық қазаншұңқырдың соңғы жоспарлы және биіктік атқарушы түсірілімдері.
Жобалау құжаттамасы негізінде қазаншұңқырды бөлер алдында жобаны натураға көшіру әдісін таңдауды жүзеге асырады, Талдамалық есептеу жүргізеді және қазаншұңқырды геодезиялық негізге және барлық бөлу элементтеріне байланыстыру бойынша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.