Азияттық көшпелі шегіртке

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі

С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті КеАҚ

Мирамғалиев Бердібек

ДИПЛОМ АЛДЫ ІС-ТӘЖІРИБЕ БОЙЫНША ЕСЕП

6В08104 Фитосанитарлық қауіпсіздік білім беру бағдарламасы

Астана 2022
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті КеАҚ

Агрономия факультеті

Биология, өсімдік қорғау және қарантин кафедрасы

Есеп қабылданды
кафедра меңгерушісі м.а
а.ш.ғ.к Байтеленова А.А
___________________
___ ________2022 ж.

6В08104 Фитосанитарлық қауіпсіздік білім беру бағдарламасы

Орындаған: Мирамғалиев Б.

Жетекші: Бекенова. Ш. Ш

Астана 2022

МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер
4
Анықтамалар
5
Белгілер мен қысқартулар
6
КІРІСПЕ
7
ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
8
Шегірткелер, олардың морфологиясы және таралуы
8
2 ЗЕРТТЕУ БАҒДАРЛАМАСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ
16
2.1 Қостанай облысы Амангелді ауданының климаттық жағдайы және оның шегіртке зиянкестерінің дамуы мен таралуына әсері

16
3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ
19
3.1 Қостанай облысы Амангелді ауданында таралған шегірткелердің түрлері

19
3.2 Амангелді ауданы аймағында таралған шегіртке зиянкестерімен тиімді күресу шаралары

23
4 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ

5 ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ

6 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Нормативтік сілтемелер

Осы жұмыста келесі стандарт сілтемелер қолданылды:
МЕМСТ 7.32 -2001 - Ғылыми - зерттеу жұмысының есебі. Құрылымы және безендіру ережелері.
МЕМСТ 21507 - 81 - Өсімдік қорғау. Терминдер мен анықтамалар.
МЕМСТ 7.1 - Қолданылған әдебиеттер тізімі. Безендіру ережелері.

Анықтамалар

Зиянды организмдер - топыраққа, өсiмдiкке және ауыл шаруашылық өнiмiне терiс әсер ететiн зиянкестер, арамшөптер және өсiмдiктердiң аурулары.
Өсімдік қорғау - зиянды организмдерден келетін шығынды төмендету және болдырмаудың теориялық негізі мен әдістемелерін жасайтын ғылым, сонымен қатар осы әдістерді қолдануды іске асыратын ауыл шаруашылығы өндірісінің бір саласы.
Фитосанитарлық шаралар - аса зиянды қауіпті организмдердің зияндылығы мен санын азайтуға арналған кешендік іс-шаралар.
Фитосанитарлық мониторинг - зиянды және аса қауіпті зиянынды организмдердің өсіп - өнуін жүйелі бақылауға алу.
Пестицидтер (улы химикаттар) - зиянды және ерекше қауiптi зиянды организмдерге қарсы, сондай-ақ егiндi жинау алдында құрғатып алу, жапырақтарды түсiру және өсiмдiктердiң өсуiн реттеу үшiн пайдаланылатын химиялық, биологиялық және басқа да заттар.
Пестицидтерді мемлекеттік тіркеу - препараттардың биологиялық, токсикологиялық, гигиеналық және экологиялық процестердің соңғы бітім бағасы, осының нәтижесінде жеке және заңды тұлғаларға республика аумағында пестицидтерді қолдану кұқығына Өсімдік қорғау жайында Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес тіркеу куәлігі беріледі.
Препарат - физикалық - химиялық қасиеттеріне, уыттылығына, пайдаланылу мақсаты мен тәсіліне (эмульсия концентраттары, суспензиялық концентраттар, түйіршектелген, микрокапсуландырылған препараттар, дымқылданылатын ұнтақтар және тағы басқалар) байланысты гербицидті (улы химикатты) қолдану нысаны.

Белгілер және қысқартулар.

ЭЗШ - экономикалық зияндылық шегі
⁰С - градус Цельсий
г - грамм
л - литр
см - сантиметр
мл - миллиметр
кгга - килограмм гектарына
га - гектар
м - метр
м2 - шаршыметр
мс - метрсекундына
г - грамм
тга - тоннагектар
тгга - теңгегектар
тб - тағы басқа
с.е. - сулы ерітінді
э.к. - эмульсия концентраты

Кіріспе

Диплом алды тәжірибесі мамандарды даярлаудың соңғы және маңызды кезеңдерінің бірі болып табылады. Теориялық білімді бекіту және қосымша дағдыларды игеру, тәжірибелік білімді арттыру мақсатында, дипломдық жұмыстың бастапқы мәліметтері жинақталып, тәжірибе өту орны - Республикалық фитосанитарлық диагностика және болжамдар әдістемелік орталығы кәсіпорнының қызметіне талдау жұмыстары жүргізілді.
Өсімдік қорғау және карантин мамандығы ауыл шаруашылығы дақылдарының өндірісіне шаруашылық және экономикалық нұқсан келтіретін зиянды ағзалардан (зиянкестер, өсімдік аурулары және арамшөптер) өсімдіктерді қорғаумен байланысты мәселелерді зерттеуге бағытталған. Мамандықты жақсы меңгеру үшін студенттер ауыл шаруашылығы дақылдарының зиянды және карантинді ағзаларының биологиясы, экологиясы, түрлік құрамы мен олармен күресу шаралары жөнінде терең білім алады. Сол себепті әрқашан жаңа технологияларды және негізгі теорияны меңгеру керек.
Болашақ мамандық иесі ретінде тәжірибеден өту кезінде теориялық алған білімдерімді тәжірибе жүзінде шыңдап, қосымша материалдар жинау және жаңа технологияларды меңгеріп қана қоймай, оларды жұмыс істеу барысында қолдану жоспарланды.
Тәжірибе барысында жетекші берген тапсырма бойынша материалдар жинақтаумен, есеп бөлімдерін әзірлеумен айналыстым.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Қостанай облысы Амангелді ауданында таралған шегірткелердің таралуын зерттеу.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. Қостанай облысы Амангелді ауданының климаттық жағдайы және оның шегіртке зиянкестерінің дамуы мен таралуына әсерін зерттеу.
2. Қостанай облысы Амангелді ауданында таралған шегірткелердің түрлерін зерттеу.
3.Амангелді ауданы аймағында таралған шегіртке зиянкестерімен тиімді күресу шараларын зерттеу.

1. ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Шегірткелер, олардың морфологиясы және таралуы

Шегірткелер аз қозғалады, бір-бірінен алыс қашықтықта өмір сүреді. Дегенмен шегіртке миграциясы жиі байқалады, яғни олар біріге бастайды және дене тұрқы сәл өзгеріске ұшырап, қанаттары ұзарып, қатты(қуатты) бола бастайды. Сонымен қатар олар өте агрессивті болып келеді. Миграция кезінде олар адамзатқа аса зиян тудырады. Соның ішінде жол тораптарында жол жүріп бара жатқан жеңіл көліктер немесе басқа көліктер үшін ол жолдан өткен, мұздың үстінен өткенмен тең, яғни өте қауіпті.

Сурет 2. Шегіртке

Зиянкес шегірткелердің орналасқан орындары мен аудандарында бірнеше жылдар бойы, бір маусым бойы немесе бір тәулік бойы зиянкестілігі кенеттен өзгеруі мүмкін.
Шегірткелердің басқа көптеген зиянкес насекомдардан айырмашылығы кенеттен төтенше көбеюі және зияндылығы. Шегірткелердің әр түрлілерінің жаппай көбеюі 2-3 жылдан кейін, жиірек 5-10 жылдан, кейін сирек 19-20 жылдан кейін байқалады, оның ұзаққа созылуы 2-14 жыл аралығында. Білінетін сандық тербелісінің байқалатыны топ емес шегірткелерде ол Б.П. Уварова, Г.М. Винокурова, И.А. Рубцова, Г.Я. Бей-Биенко және басқада жұмыстарында сәйкес көрсетілген[1].
Дегенмен дара шегірткелердіңм топтасу сипаттамалары топ шегірткеге қарағанда ерекшеленеді, олардың айырмашылығы олар топ шегірткелер біресе көбейеді, біресе азайып кетеді, олардың орын алу аймақтары тез өседі. Сараншалардың санының өзгеруі және өзі тұрған аймақта маусым бойы жеке болып пайда болады және жеке дараланған болып пайда болады. Ереже бойынша жалпы ерекше сараншалардың саны көктемнен күзге қарай азаяды. Мысалы: Азият шегірткелердің санының қысқаруы 5-120 есе болады, тіпті мынадай жағдай байқалады: көктемде бірлік ауданға сәйкес келетін ерекше саны күзде салыстырмалы түрде төмендеп кетеді.
Шегірткелердің топтың санының азаяып кетуі, жаппай көбейеп кетуі кезінде байқалады. Көктемде көбею кезінен кейін шегіртке шектеулі учаскілерде топтасып бір кубтық дернәсілдерден тұрады. Бұндай көп топтардың пайда болуы, мысалы 1-2 квадрат метрге олардың бір жалпы шоғырға айналуы болады. Керісінше аз мөлшерде азаяды, сараншалар 1 квадрат метрде 100 личинка таратуы кең ауданда өтеді,кейін егін территориясында бір текті болып таралып орналасады.
Шегірткелердің орналасуы бір жастан келесі жасқа көшуі үдейе түседі. Әсіресе ол қанат пайда болып ұша бастағанда күшейе түседі, сол кезде ол ұшып соңы топтасып ұшуға ұласады. Топтасып ұшу моментінен бастап олар егістіктің жекеленген аймақтарында қайтадан топтасып күзге қарай санының өскені байқалады. Бірлік ауданда шегірткелердің санының өсуін жыл бойында олардың популяциясының тығыздығының маусымдық өсуі ретінде қарастыруға болады.
Әдебиеттегі мәліметтерге қарағанда азият шегірткесінің ең аз тығыздығы оның ұясындағы жағдайға байланысты Қазақстанда көктемгі кезде І жастағы дернәсілге тең болады ( мамырдың ортасы) 30 ерекше түр бір гектарға ,ал имаго (тамыздың екінші жартысында) бір ерекшелігі бір түр бір гектер жерге келеді.Ерекшелігі шегірткелердің аз тығыздығында олардың популяциясы бұзылады.
Азият шегірткелердің популяциясының максималдыңы сол ұяшықтарда бір жастағы личинкалар 1 метр квадратқа 80000 болуы мүмкін, ІІ жастағыда - 60000, ІІІ - 30000, ІV- 12000, V- 7000 ал имаго - 3000. Ал жеке жағдайлар үшін шегірткелердің саны көп болуы мүмкін.
Сонымен берілген жағдайда азия шегірткелердің популяциясының тығыздығы және кейбір сараншалардың түрлерінің салыстырмалы түрде санының өзгеруі бір жастағы дернәсілдер үшін шамамен 30000000 есе ,ал имагода 120000000 есе болады.
Сонымен бірге, ол 2 есе азаяды 1 жастан 2 жасқа көшкенде саны 2 есе азаяды, ал өмірінің барлық периодында 26 -27 есе азаяды. Егер топ сараншалардың ұяшық қатарында пайда болуын ескерсек босап шыққанда 2 -3 - 4 жылдан кейін байқалады және берілген зиянкестің популяциясының тығыздығы шектен тыс ерекше өсіп кетеді.
К.А. Васильеваның айтуы бойынша ІІІ - ІV жастағы итальяндық прустың дернәсілінің орташа тығыздығы күнделікті қозғалыстарына 2000 - 2599 түрдің 1шаршы метрге келеді. Содан кейін қанаты жетілгеннен кейін күндізгі уақытта бірнеше ондықтан 1000 - 1500 түрден 1кв. метрге келеді. Ал орташа 200 - 400 түрден 1кв. метрге келеді[2].
Азияттық шегірткенің жеткізу жеке фазада топта байқалады немесе Л.З. Захарованың айтуынша 100 түр 1гектарға сәйкес болады. Бір күн бойы популяцияның тығыздығының тербелісі топ шегірткелердің байқалады және 40 - 120 есе өзгерісі байқалады.
Шегірткелердің басты түрлерінің сипаттамасы:
Жүйелі жағдайы: Класс насекомдар - Insecta Класс тармағы жоғары қанаттылар - Pterygota Толық емес өзгерген насекомдар бөлімі - Hemimetabola Отряд үсті ортоптероид - Orthopteroidea Отряд тікқанаттылар немесе қысқа мұртшалар - Orthoptera Отряд асты шегірткелер - Brachycera Тұқымдас үсті шегірткелер - Acridoidea Итальяндық прус - Calliptamus italicus
Дернәсілдерінің үлкендері егістік алқаптарын қатты зақымдайды, бұршақ тұқымдастарды,асхана және қант қызылшасы, алқа тұқымдастары,крестгүлділер, асқабақтар, көкнәр, күнбағыс, қарақұмақ және дәрілік өсімдіктер, мақта, үпілмәлік, көкөніс пен эфирлі мәдени өсімдіктер,сора,күнжіт, кенеп,әртүрлі жас жеміс өсімдіктерін, жидек пен орман ағаштарын және бұталар, жүзім , жайылым және шабындық жерлерді жоқ қылады.
Сараншалардың жаппай көбеюі құрғақшылық жылдары болды. Имагоның денесінің орташа мөлшері (аталығында 14,5 - 28,7, аналығында - 21,9 - 41,6) . Қанат үсті жақсы жетілген (аталығының ұзындығы - 10,4 - 22,2, аналығының ұзындығы 14,2 - 32,0 мм), жүйкеленуі сирек. Артқы қанаттары алдыңғысынан қысқалау салыстырмалы жіңішке болады, артқы бүйірі семіз және қысқа , ал бүйір қабырғасының ұзындығы 3,2 - 3,8 есе енінен ұзын.Түстері әртүрлі болып келеді[3].
Көп кездесетін түстері қоңыр, күлгін-қоңыр, ашық және ақшылдау түс. Жиі жетілетіні көлденең ашық жолақтар және дақтарда кездеседі. Артқы қанаты қызғылт, артқы бүйірінде жоғары жағынан 1 - 3 қара түсті болады, ішкі жағынан қызғылт болады.Артқы аяқтары қызыл, қызғылт және ақ түстеріде болады.

Сурет 3. Итальяндық прусс

Итальяндық прустың дернәсілдерінің пайда болуы мамыр айының екінші жартысында басталады, одан бірнеше аптаға созылады, соңғы дернәсілдер тамыз айларында пайда болады.Толықтай алғанада туылуы бір қалыпты, жиірек көктемде және жаздың басында болады.Дернәсілдің 1 жастан 2 - ші жасқа көшуі 6 - 9 күн аралығында болады. Дернәсіл санының жоғары деңгейде көбейіп топтасуы кулиганы құрайды оның тығыздығы 2000 экз.m2 түрден келеді. Дернәсілдің орташа тығыздығы 200 - 400 экз. m2 түрге сәйкес келеді.
Дернәсілдің тығыздығы дара фазаларда төменірек 1шаршы метрге бірнеше түр келеді. Топтық формаларда олардың қанаттарының жетілуі 40 - 45 күннен кейін пайда болады, ал дараларында 55 - 60 күннен кейін пайда болады.Прустың популяциясының тығыздығы қанаттары жетілгеннен кейін азаяды, төменгі жастағы дернәсіліне қарағанда ол өте жоғары дернәсілдік өлімге алып келеді. Кулигалардың қанаттары жетілгеннен кейін әдетте тарап кетет , ал ересек түрлері үшін бір кунде қоректенетін жері мен жұмыртқа салу орындарына ұшып кері қайтады.
Негізінен жаппай көбею уақытында қанаттары жетілгеннен кейін жоғары тығыздық сақталады.Сонда ол он шақтыдан 1500 экз.m2 түрге дейін сәйкес келеді. Прустың имагосы белсенді қоныстануы қанаты жетілгеннен кейін басталады. Олардың топтарының ұшу ұзақтығы салыстырмалы тұрде көп емес 200 км - ге дейін болады, жиірек 300 км ,тіпті кей жағдайда 700 - 750 км болғандарыда бар. Ұшуы 50 ден 200 м биіктікте болады, көбіне желдің бағытына сәйкес болады. Күні бойы топ 20 - 30 км ұшады, кейбіреуі 40 - 60 км ұшады[4].
Барлық өзінің аймақтарының ареалына итальяндық прус өсімдік топтарын қоныстандырады және барлық артықшылықты жусанды мен бетегелі - жусанды формациялы жерге береді. Солтүстік аймақтарда ол ең жылы және құрғақжерді алады: орман жиегі мен қарғай орман алаңын, жас шоғырлар борлы тауларды және т.б. Керісінше оңтүстік аймақтарда олардың тіршілік етуі өзен алқаптарының құнды өсімдіктеріне үйретілген. Орталық ареал аймақтарында көп мөлшерде ол жусанды - егістік далаларда кездеседі.
Итальяндық прустың топтық қор жасау фазасы кезінде Қазақстанның шөлейт жерлері мен құм - құмайт топырақтарынада және жусанды далағада бейімделген. Жұмыртқа салу кезінде құм мен құмайт топырақтарға көп мән беріледі, тереңдігі 5 - 10 мм жерге салады.
Негізгі құрғақшылыққа төзімді қосжарнақты өсімдікті таңдайды, мысалы жусан мен изен. Көбею жылдары прус далалық көптеген өсімдіктерге зиян келтіреді. Дернәсілі мен ересек түрі өсімдіктің жапырағы пен сабақғын толығымен жеп қояды. Ересек прус астық тұқымдастарының түйіршіктерін кеміреді, сыпырғысы мен масағын қиып тастайды.
Азияттық көшпелі шегіртке - Locusta migratoria Дернәсілі мен имаго топтық түрде егіске, арпа, жүгері, күріш, тары,жоңышқа, беде, асбұршақ, бұршақ, соя және басқада бұршақ тұқымдастар, асхана мен қант қызылшасы, 4 картоп,темекі, көкнәр, қырыққабат, тарна, қыяр,қарбыз, қауын және асқабақ,күнбағыс, сора,құлмақ, қарақұмақ,мақта,майкене, көкөніс пен басқада мәдени жас көптеген өсімдіктерге, орман алқаптарына, шабынды даларға,жайылым жерлерге зиян келтіреді[5].
Үлкен зиянкестерінің аталығының ұзындығы 35 - 50, аналығының ұзындығы 45 - 50 мм. Маңдайы тік. Мандибуласы көкшіл. Алдыңғы арқасы Х тәрізді суретсіз. Қанат үсті ұзын, жылтыр болады, аталығының ұзындығы - 43,5 - 56,0, аналығының ұзындығы - 49,0 - 61,0 мм. Қанаты түссіз. Артқы бүйірінің ішкі бөлігі көкшіл қара түсті. Артқы бүйірінің ұзындығы аталағында 22,0 - 26,0 мм, аналығында 20,0 - 32,0 мм.

Сурет 4. Азияттық көшпелі шегіртке

Артқы сирағы сарғыш немесе қызыл. Төменгі кеудесі қалың қысқа шаштармен қапталып киіз секілді болады. Түстері фазалық керектілігіне қарай түрленіп отырады, әдетте - жасыл, қоңыр, сарғыш - жасыл немесе сүр. Фазалық түр топтарының алдыңғы арқасы ершік тәрізді, ашық көшіру мен тік немесе орташа ойыстан тұрады ( қырынан қарағанда). Бірлік фазада түрдің көшірмесіз және жоғары доға тәріздес қырынан қарағандағы бейнесі көрінеді. ( Сурет. 4). Текшесі үлкен, әлсіз майысқан,кейде тік, аздап қана жаншылған бүйірден, ұзындығы 50 - 85 мм, диаметрі 7 - 10 мм.
Көбікті бағанасы қызғылтым - ақшыл түсті бұнда жұмыртқа тұрады. Қабырғасы жұмсақ, бұлыңғыр, қоңыр - қызғылт , далапталынған жер бөлшектерінен тұрады. Дернәсілдердің туылуы көп жағдайда ұясында болады мамыр айының аяғында болады. Туылуы ынтымақты бір шоғыр 4 - 5 күнде аяқталады, ал дернәсілдік даму 35 - 40 күнде (7 - 8 күн әрбір жасқа).
Топтық дернәсілдің фазасы бірінші күннен бастап кулигаға айналады.Дернәсілдің кулигадағы максималдық қалыңдығы 8000 экз.m2 жетеді немесе 1 жастағы дернәсіл, ал 5 жастағы дернәсіл 7000 экз.m2 қалыңдыққа дейін болады.
Дернәсілдің кулигасы үлкен қашықтықта көшіп қона алады: 5 жастағы дернәсіл күніне 3 км игереді. Маусым айының соңы - шілде айының басында ересек түр пайда болады. Шамамен 10 күннен кейін қанаттанып массалық топтық ұшуы басталады. 2 - 4 жұмадан соң олар қанаттанып бірлеседі және тағыда 2 - 3 жұмадан соң (негізі шілде айының соңында ) аналығы жұмыртқалай бастайды. Әрбір аналық 2 - 3, оңтүстік ұяшықта өте жылы ауа - райында, 5 текшелерге дейін кемінде орташа 60 - 80 (максимум 120 дана) жұмыртқа тастайды[5].
Азияттық шегіртке өзінің тамақтану мерзімі өте жіңішке олигофаг болып саналады және астық тұқымдастарын таңдайды (қамыс, көк шөп, сыпырғыш). Сәйкес олар мәдени өсімдіктерді және астық дақылдарды және күрішті де зақымдайды.
Ұясынан бөлек ұшқанда азық жетіспеуінің барысында сүйікті астық дақылдарының болмауына байланысты олар өте кең аумақтағы өсімдіктермен тамақтанады, ал олар басқа ондаған тұқымдастың азығы болып келеді.Әрбір түр 300 ден 500 г дейін жасыл қорек өмірбойы жейді екен. Азияттық саранша астық дақылдарына тарпа бас салу кезінде ең бірінші жапырағын , сосын сабақтарын, сыпырғышы және ілгектері жерге құлайды, кейде кемірілген сабақтарында ілініп тұрады.
Астық дақылдары емес өсімдіктерді шегіртке жиірек олардың жапырақтарын, жапырақ саптарын және төгілген сабақтарын жеп қояды немесе сабақтардағы және жемісіндегі дәндерді жеп қояды. Азияттық шегірткенің көбею шапшандығы олардың ұясындағы су жағдайларына тығыз өзгеруіне байланысты:маусымдық суға кету мен қайта кебу олардың қоректік базаларының қысқарып немесе ұлғаюына және жұмыртқа салу аймақтарына әсер етеді.
Зиянкес шегірткелердің көбею жағдайын бағалауға арнайы зерттеу әдістерімен оларды есепке алу жасалып шығарылады. Орналасуы мен уақытына байланысты келесі зерттеулер қолданылады: жазда - ересек насекомдарды, күзде - текшелерді, көктемде (бақылау) - текшелер бойынша көктем - жазда дернәсілдің туған орнына байланысты.
Жаздық ересек шегірткелерді зеріктеу. Бұл жұмыстың негізгі мақсаты орналасқан аудандарды анықтау және зиянкестердің санынын анықтау олардың көбеюлерінің орнын жұптасу кезінде анықтап жұмыртқаларын киінге қояды.Жазғы зерттеулердің қорытындысы зиянкестерге қарсы шаралар өткізудің алдын ала жоспар жасаудың негізі болады және күзгі уақытта текшелердің зерттеу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік болады.
Жазғы зерттеу жұмыстарының уақыты жекелеген шегірткелердің биологиясына байланысты және жаппай көбеюінің орналасу көзінің жағдайына байланысты зерттеледі. Топ шегірткенің кобею кезінде оларды бақылау қанаттары қаттайғаннан кейін басталып жұмыртқа салғанға дейін созылады.
Төменгі сандық кезеңінде топ шегірткелер жұптастырып жұмыртқа салуға үйретеді, 30 - 40 күннен кейін қанаттанады. Топ шегіртке ұшу кезінде жылдық массалық көбеюі байқалады[6].
Көп жағдайда бақылау көзбен жерде жүргізіледі. Оларды шегірткелердің массалық қанаттану кезінде бастайды. Негізгі ұшу бағыты және топтық шқгу орны тіркеледі. Бақылау 11 - 12 сағаттан 16 - 17 сағатқа дейін өте жақсы жүргізіледі.Қоныстану бағытын 5 анықтаудан басқа шегірткелерге олардың көрсеткішін және топ қалыңдығы( түрдің сандық көрсеткіші 1м3) және оныңкөлемін анықтау қажет.
Топтың шөгу орны міндетті түрде жергілікті жерде белгіленеді қосымша олардың тексеру кезінде күздік жұмыс текшелерінің пайда болу мақсатында жасалады. Зерттеуден бұрын олардың қоныстану аймағын жұптастыру және жұмыртқа салу кезінде олардың жұмыс жоспары жасалады, олардың негізгі саны және өткізу уақыты анықталады.
Зерттеу арнайы жоспарланған маршрут бойынша іске асады. Сандық есепке алу паралелль маршрут бойынша жүргізіліп зиянкестердің негізгі қорек ететін орындарын қамтиды. Зерттелетін аймақтардың аудандарына байланысты шегірткелердің орналасу ерекшеліктеріне байланысты ( бір қалыпты және топ беру) маршруттардың ара қашықтығы 100 - 300 м- ге дейін қойылады.
Үлкен аймақтарда 100 - гектарға дейін есеп әр 100 м сайын жүргізіледі, маршруттардың ара қашықтығы осы шамада. Есеп көзбен метрлік ауданда жүргізіледі. Мына 50х50 см (0,25м2) пайдалану әдісі арқылы түрлі модификациялар жүзеге асырылады, олардың ішінде 1 м2 - қа есептеліп алынған насекомдардың тығыздығын есептей алады. Рамкаларды есеп жүргізуге 2 сағат қалғанда орналастырып алады. Бұл жұмысты таңғы және кешкі уақытта жүргізілген қолайлы ол кезде сараншалар аз қозғалады.
Сараншалардың топтап көбею кезіндерін зерттеу кеңінен қолданылады және олар маршрут - трансекта аймақтарында көрнекілік ретінде қолданылады. Сандық көрсеткіш маршрутта түр санағы арқылы анықталады, есептеген адам көру алаңына түседі. Сирек кездесетін өсімдіктер жатқан көру аймағының ені 4 метрге қойылады, ал қою өсімдіктер бар жерде 1 - 2 метрге қойылады. Күзгі текшелік тексерістер. Жұмыртқа салағаннан кейін жүргізіледі және бастапқы шегірткелердің өлу кезінен қара топырақтың жоғары бөлігінің қатуына дейін болады[7].
Шегірткелердің таралу аймағы мен жылдық ауа - райы жағдайында осы жұмыс қыркүйек айының басымен қазан айының ортасында жүргізіледі. Негізгі мақсаты - жалпы аумағын анықтау шегірткелердің сандық текшелеу көрсеткішінің көбеюі, қалыңдығын және концентрация орнын анықтау. Текшелік зерттеулер негізінен мына жағдайда анықталады, ересек шегірткелердің сандық есебі жаздық кезеңде беріледі.Ең бірініші барлық аймақтарды тексереді, қай жерде олардың жоғары сандық ошақтары бар екенін, жұптастыру кезінде және жұмыртқа салу кезінде анықтайды.
Ауылшаруашылық егістік зоналарын тексереді, содан соң жабайы өсетін өсімдіктерді немесе тыңайған жерді зерттейді. Жұптастыру және жұмыртқа салу уақыты кезінде жаздағы сияқты маршруттар салынып қойылады.
Есептеуіш аудандарды бір - біріне әрбір 100 метр сайын салынады. Есептеу аймақтары күрекпен сылып алынып 50х50 (0,25 м2) ауданға есептеліп 5 - 8 см тереңдікке салынады. Барлық табылған текшелер есептеліп өлген жұмыртқалардың текшелері бөлініп алынады. Текше бойынша көктемгі бақылау текшелері.
Бұл зерттеулердің мақсаты қысқа уақыттан кейінгі текшелердің жағдайын анықтау және текшелердің туатын уақытын анықтау бұл ерте көктемде қар ерігеннен қара топырақ кепкенше жасайды, 10 - 15% зақымдалған аумақты күзгі текшелермен зеріктейді.
Егер 0,25 м2 аумақта жүргізілсе, әрбіреуі 10 гектар зақымдалған текше ауданға есептелінеді, тек 1 шоғыр жер 10 с кем болмауы керек. Барлық анықталған әрбір сынама текше (итальяндық пруста көктемде қабырға текшелеріжойылады) есептелінеді және анықтайды, қаншасы өлгенін және қаншасы өмір сүре алатын жұмыртқа екенін анықтайды.
Осы мәліметтерге байланысты зиянкестерге қандай шара жасау керек екенін анықталынады. Көктемгі -жазғы дернәсілдің туу ортасын анықтау.
Шегірткелердің туылу кезінен бастап сынақ жұмыстарын жүргізгенге дейін жүргізіледі. Шегірткелердің орнын және туатын кездерін анықтау мақсаты олардың орналасу аймағы және күресу тактикасын анықтау үшін қолданылады.Ол үшін орналасу жөнінде мәлімет басшылыққа алынады, ол сол кезде анықталынады.
Есептеулер арнайы жасап шығарылған маршруттармен көрнекі түрде жүзеге асырылады. Дернәсілдерінің сандарын анықтау әдісі ересек насекомдарға қолданылатын әдістер арқылы анықталынады. Жұмысты тан ертеңгі және кешкі уақытта дернәсілдің белсенділігі төмендегенде жүргізілуі қажет. Шегірткелердің жаппай көбеюі жөнінде табылған кулигалардың өлшемін қозғалу бағытын есепке алады[8].

2 ЗЕРТТЕУ БАҒДАРЛАМАСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Қостанай облысы Амангелді ауданының климаттық жағдайы және оның шегіртке зиянкестерінің дамуы мен таралуына әсері

Амангелді ауданы -- Қостанай облысының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлініс. Аумағы -- 27,8 мың км². Алғаш "Батпаққара ауданы" деген атпен 1928 жылы құрылды. 1936 жылы оған халық батыры Амангелді есімі берілді. Аудан орталығы -- Амангелді ауылы.
Торғай үстіртінің оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Оңтүстік-шығысын Жыланшықтүрме (абсолюттік биіктігі 250 - 300 м) қыраты, Айғыржал (300 - 350 м) және Қырғыш тауларының солтүстік сілемдері (500 м) алып жатыр. Батыс жағының едәуір бөлігін "Торғай қолаты" деп аталатын ескі аңғардың шығыс беткейі қамтиды. Оған шығысынан Сарыөзен, Торғай, Жыланшық өзендерінің аңғарлары келіп түйіседі. Жер бедері ойлы-қырлы, таулы-ойысты болып келеді. Кен байлықтары: қоңыр көмір, темір кентасы, боксит және құрылыс материалдары.
Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық және қуаң. Қаңтардың орташа температурасы -- -16 - -22°С, шілдеде -- 22 - 24°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері -- 250 - 350 мм. Топырағы солтүстік пен солтүстік-шығыста қоңыр, оңтүстік мен оңтүстік-шығысында ашық қоңыр. Сортаң топырақ та кездеседі. Ауданның Торғай және оның саласы Жалдама өзендеріне дейінгі солтүстік бөлігін жусан аралас бетегелі, селеулі, жусанды, көкпекті шөп өскен құрғақ дала алып жатыр. Оңт-ндегі шөлейт аймақта ақ жусан, көде, еркек шөп, қара жусан, көкпек және бұйырғын өседі. Өзен жағалауында, ойпаңдарда галофит өсімдіктері аралас бидайықты, өлеңшөпті шалғын өседі. Жабайы аңдардан: қасқыр, түлкі, киік-сайғақ, борсық, ондатра, жабайы шошқа, қоян, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.