Есту қабілеті зақымдалған балалардың сөйлеу тілінің жағдайы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

«М. ӘУЕЗОВ атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті»

$Описание: C:\Users\admin\Desktop\Лого ЮКГУ новый.jpg$

«Тарих және педагогика» факультеті

КАФЕДРА «Психология және арнайы педагогика»

Реферат

Тақырыбы: Есту қабілеті зақымдалған балалардың сөйлеу тілінің жағдайы

Орындаған: Бектасова Балнұр Мұратқызы

ТП-18-2к1

Қабылдаған: Калыбекова Сауле Кураловна

Жоспары:

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

Есту қабілеті нашар балалардың дыбыс айту бұзылыстарының негізгі түрлері
Есту қабілеті төмен балалардың сөйлеу тілінің даму деңгейлері
Естуі бұзылған балалармен логопедиялық жұмыстың ерекшеліктері

Пайдаланылған әдебиеттер

І. Кіріспе

Есту қабілетінің төмендеуі салдарынан сөйлеу тілін қабылдау қиындатылып, экпрессивті сөйлеу тілі бұзылысына әкеліп соғады. Мұнда эксперссивті сөйлеу тілі бұзылысының деңгейі әр жағдайда есту қабілетінің төмендеу деңгейіне, кереңдіктің пайда болу уақытына, баланың даму жағдайларына, түзету көмегінің жағдайына байланысты.

Есту қабілеті зақымдалған балаларға сөйлеу тілінің барлық компоненттерінің бұзылуы тән. Кеңінен таралғаны дыбыс айту бұзылыстары. Мұның ішінде дыбыстардың фонетикалық топтарының көбін қамтыған полиморфты бұзылыстар жағдайының көптігі.

Қабылдайтын дыбыс жиілігінің диапазонының шектелгендігінен сөйлеу тілі дыбыстарын естіп ажыратуы бұзылады, сөздік есту анализаторының орталық бөліміндегі аналитикалық-синтетикалық әрекетінің екіншілік дамымауы байқалады. Әсіресе ызың және ысқырық дыбыстарын естіп ажырату қиындатылған. Дәл осы дыбыстар айтылуда да кешігіп ажыратылады.

Дыбыс айтуының қалыптасуы қалыпты жағдайдан айтарлықтай ауытқумен болады, себебі сөйлеу-есту анализаторының қалыпты еместігі. Артикуляциясы күрделі дыбыстардың айтылуы мен қатар артикуляциясы жеңіл дыбыстар да бұзылады.

ІІ. Негізгі бөлім

Есту қабілеті нашар балалардың дыбыс айту бұзылыстарының негізгі түрлері

Есту қабілеті нашар балалардың дыбыс айту бұзылыстарының негізгі түрлері мынадай болады:

1. Сөйлеу аппаратын сенсорлы бөлімінің жеткіліксіздігі мен күрделенген дыбыс айту бұзылысының сенсорлы түрлері бүл түрде сөйлеу тілінің бір дыбыстары басқаларына ауыстырылады. Дыбыстарды бұрамалап айту сирек кездеседі. Дыбыстарды алмастыру ауызша сөйлеу тілінде де, жазбаша сөйлеу тілінде де әріптерді алмастыру түрінде байқалады.

2. Дыбыстардың бұзылыстарының моторлы формалары сөйлеу тілі аппаратының моторлы бөлімінің жетілмеуімен күрделенген, яғни артикуляция мүшелерінің функциясының немесе құрылымының қалыпты жағдайдан айтарлықтай ауытқуына байланысты. Бұзылыстардың белгісі - дыбыстардың бұрмаланып айтылуы (тісаралық, бүйірлік айту т. б. ) .

3. Дыбыс айту бұзылыстарының аралас түрлері және сенсорлы жеткіліксіздікпен күрделенген. Мұндай жағдайларда бала акустикалық жағынан жақын фонемаларды естіп ажырата алмайды, басқа дыбыстарды айту бұзылыстары, артикуляциялық аппараттың құрылымы және функциясының қалыпты жағдайдан ауытқуымен күрделенген болып келеді. Мысалы, бала сөйлеу тілінде жуан дауыссыз дыбыстарды естіп ажыратуға мүмкіндігі жоқтықтан, оларды сәйкес жіңішкеге ауыстырады, дыбыстарды бүйірлік сигматизмдегідей.

Есту қабілеті зақымдалған балалардың сөйлеу тілінің лексикалық жағының жетілмеуінің негізіне айтылуы бойынша ұқсас сөздерді ажыратып, естіп-қабылдау қиыншылықтары жатады. Нашар еститін балаларға ерекше күрделі болып табылатын дерексіз мәні бар сөздерді және көмекші сөздерді меңгеру. Сөз қорының аздығы сөздерді нақты қолданбауға, олардың мәндерінің кеңейтілуіне әкеп соғады да, балалар бір сөзді басқасымен ауыстырады. Сөздердің мәні бойынша ауыстыруға жататыны: белгілері бойынша ұқсас затты атау; аталған затпен сыртқы бейнесі бойынша ұқсас затты атау; аталған затпен байланысты әрекетті атау.

Есту қабілеті төмен балалардың сөйлеу тілінің даму деңгейлері

Есту қабілеті зақымдалған балалардың айналасындағылармен сөйлеу тілі көмегі арқылы қатынасқа түсуге қажеттілігі толық іске аспайды. Есту қабілеті төмен балалардың сөйлеу тілінің даму деңгейі әртүрлі. Ол төрт деңгейге бөлінеді.

Бірінші деңгей - оптимальды. Балалар «мектеп бағдарламасының талаптарына сай» сөз қорын толық меңгерген. Оларға қаратпа сөйлегенде жақсы түсінеді, өзіндік сөйлеуінде сөйлеу тілінің барлық топтарын белсенді қолданады (зат есім, етістік, сын есім, үстеу, есімдіктер) . Сөйлеу тілінің дамуының бірінші деңгейіндегі оқушыларға аграмматизмдер, сөздердің дыбыстық-әріптік құрамын бұрмалау тән.
Екінші деңгей - сөйлеу тілі дамуының төмендеген деңгейі. Мұнда сөз қоры оптимальды жақын. Сөйлеу тілінде аграмматизмінің көптігі, жұрнақтар, жалғаулардың мағынасын түсінбеу байқалады. Дыбыстарды бұрмалап айтады.
Үшінші деңгей - сөйлеу тілі дамуының шектелген деңгейі: сөз қоры бір талай шектеулі, соның салдарынан мағынасы және дыбыстық құрамы жағынан сөздер орынсыз ауыстырылады. Сөйлеу тілін түсінуі төмен. Балалар екі, үш сөздерден тұратын сөйлемдерді пайдаланады. Сөйлемдерді құрауда қателер байқалады.
Төртінші деңгей - сөйлеу тілі дамуының өте шектеулі деңгейі. Мұнда сөз қоры өте аз, балалар тұрмыстағы қарапайым заттарды атауда қиналады, толық сөйлемді «мәні жоқ» бір сөз немесе сөз тіркестерімен ауыстыра салады. Сөйлеу тілін түсінуі өте шектеулі, шағын мәтінді қабылдағанда «жеке сөздерді түсінгенмен» оқығаның мәнін түсінбеуі байқалады. Нашар еститіндерге сөздердің дыбыс буындық құрамын өте бұрмалау тән, себебі сөздерді естіп қабылдауы ажыратылмаған. Сөйлеу тілінің лексикалық жағының ерекшеліктері салдарынан фразалық сөйлеуін меңгере алмайды, олардың сөйлеу тіл өзара байланысы жоқ сөздерден тұрады.

Нашар еститін балалардың сөйлеу тілінің жетілмеуінің көрінетін белгілерінің бірі - олардың грамматикалық құрылымының қалыптаспауы, аграмматизмдер болып табылады.

Балалар сөздерді қате қиыстырып, септік жалғауларды нақты қолданбайды. Әсіресе мұндай қателер күрделі сөйлемдерді құрастырғанда байқалады. Күрделі сөйлемдер құрылымын жоғарғы сынып оқушылары меңгергенде де қиналады. Нашар еститін оқушылардың жазбаша сөйлеу тілінде ауызша сөйлеу тіліндегі қателер көрініс алады.

Есту қабілеті нашар балалар сөйлеу тілінің жүйесінің барлық бұзылған компоненттерінің түзетуді көздейтін логикалық көмекті қажет етеді. Есту қабілеті бұзылған балалардың әртүрлі категорияларының дамуына тән ерекшеліктері бұзылған функцияларды түзету жұмысында дифференциалды ықпал ету қажеттілігін талап етеді.

Естуі бұзылған балалармен логопедиялық жұмыстың ерекшеліктері

Нашар еститін балалардың есту функциясының жағдайына байланысты емес сөйлеу тілі бұзылыстары, логопедиядағы дәстүрлі әдістер арқылы түзетіледі.

Сөз қорын дамыту мен молайту және сөйлеу тілінің грамматикалық жағын қалыптастыру жүйесі А. Г. Зикеев, К. Г. Коровин, т. б. жұмыстарында қарастырылады. Ондай балаларға жаңа сөздерді таныстырғанда оны толық, дұрыс қабылдауын қамтамасыз ету қажет. Ол үшін сөзді нақты, дауыстап анық айту қажет және баланың зейінін сөз жазылған карточка мен айтушының артикуляциясына бөлу керек.

Нашар еститін балалардың ұқсас дыбыстарды естіп ажыратуы айтарлықтай қиындық тудырады. Сондықтан жұмыс барысында дыбыстың артикуляциясын көруге, артикуляциялық мүшелердің қалпын сезінуге ерекше көңіл бөлінеді. Дыбыс туралы көру - кинестетикалық түсінігін қалыптастыру жазудағы әріптерді ауыстыру, шатастыру сияқты қателердің алдын алуға негіз болады.

Нашар еститін оқушыларды оқытудың ерекше принциптері түзету-дамыту бағытын және білім беру процесінің орнын толтырушы негізін қамтамасыз етеді және оны ұйымдастырудың мақсаттарын, мазмұнын, әдістерін, құралдары мен нысандарын анықтауға әсер етеді. Бұл қағидаттар сурдопедагогтар И. В. Багрова, Р. М. Боскис, А. Г. Зикеев, К. В. Комаров, К. Г. Коровин, М. И. Никитина, Л. И. Тигранова және т. б. жұмыстарында қарастырылған.

Осы қағидатқа сәйкес сөйлеу есту қабілетін дамыту және есту, сондай-ақ нашар еститін балалар үшін жаңа, қабылдаудың сенсорлық тәсілін қалыптастыру бойынша жұмыс құрылады. Оны жүзеге асыру әдістері мен тәсілдері оқушылардың есту және сөйлеу дамуымен, олардың жеке ерекшеліктеріне байланысты дейді ғалым Л. В. Андреева.

Есту жаттығулары үшін сөйлеу материалы мектепте және үйде әртүрлі қарым-қатынас жағдайларында оны қолдану қажеттілігін ескере отырып таңдалады. Оның көлемін біртіндеп ұлғайту және мазмұнын қиындату көзделеді.

Сабақта, өзін-өзі дайындау және сабақта түзету жұмыстарын жүргізу маңызды. Ол мына кезеңдерді қамтиды:

Кезекші дыбыс.
Фонетикалық зарядтау.
Сөйлеу жаттығулары.
Сөздікпен жұмыс.
РСВ жеке (развитие слухового восприятия - жеке есту жаттығулары) .
РСВ нашар еститін сыныптар үшін немесе ЗУА (звукоусиливающая аппаратура) бар саңырау балалары бар сыныптар үшін фронтальды.
Бақылау екпіні.

Кезекші дыбыс.

«Кезекші дыбыспен» жұмыс әр сыныпта да, сабақта да, сабақта да, өздігінен дайындалуда да жүргізіледі. Оқушылардың сөйлеу тілінің сапасын жақсарту үшін мектепте «кезекші дыбыспен» жұмыс жүйесі құрылды. Кезекші дыбыс сигналдық карта түрінде ресімделеді және аптасына 1 рет немесе 2 аптада кезектеседі.

Әр кабинетте, мұғалімнің жұмыс үстелінде «кезекші дыбыспен» жұмыс жоспары бар, ол оқу жылының басында оқушылардың дыбыстау дағдыларын тексергеннен кейін дефектолог мұғалім береді

Фонетикалық жаттығу - әрбір сабақта 2 - 5 минут ішінде өздігінен дайындық алдында өткізілетін жаттығулар. (Материал: сөздер, буындар, фразалар) .

Сөйлеу әрекетінің түрлері: есту арқылы қабылдау негізінде еліктеу; буындарды, сөздерді немесе олардың бөліктерін, сөз тіркестерін, фразаларды оқу; суреттерді атау; сұрақтарға жауап беру, мысалдарды шешу.

Бір фонетикалық зарядтау кезінде сөйлеу қызметінің кем дегенде екі түрін ауыстыру қамтамасыз етілуі тиіс.

Әрбір фонетикалық зарядтауға барлық оқушыларда бар, бірақ автоматтандыруды талап ететін белгілі бір дыбыс алынады. Бір апта бойы дыбыспен жұмыс істейді.

Фонетикалық жаттығудың құрамына мұғалім осы сабақ үшін сөйлеу материалын және серуендеу - сөйлесу сипатындағы материалды қамтиды.

Жазылған сөйлеу материалында екпін, жол үстіндегі белгілер қою, үзіліс көрсету керек.

Жүргізу әдістемесі:

Мұғалімнің, тәрбиешінің материалды оқуы.
Ұштасқан оқу (оқушылар мен мұғалімнің материалды хормен оқуы) .
Көркем оқу (жеке оқушылардың материалды жеке оқуы) .

Сөйлеу жаттығулары - бұл мектепте айтылу жұмыстарын ұйымдастырудың бір түрі. Мұнда негізгі міндет оқушылардың ауызша сөйлеуінде бұрын меңгерілген сөйлеу дағдыларын бекіту, оларды жетілдіру және ыдыраудың алдын алу болып табылады. Жаңадан алынған дағдыларды бекіту да маңызды емес.

Мазмұны: дыбыстарды, дауысты, сөйлеу тыныс алуын, сөздік және логикалық екпінмен, орфоэпия нормаларымен, сөйлеу қарқынымен, интонациямен жұмыс істеу.

Сөйлеу жаттығулары барысында бүкіл сөз мен оның элементтерімен жұмыс үйлеседі.

Сөздікпен жұмыс.

Сөйлеу материалы - бұл сөздік жұмыс жүргізілетін сабақ, өзін-өзі дайындау материалдары. Мұнда меңгеруге қиын сөздер қайталанады, олардың мағынасы түсіндіріледі. Сабақта өзін-өзі дайындауға қажетті терминдер бекітіледі.

Мұндай бақылау сөйлеуді оқыту бойынша жеке сабақтарда, кез келген пән бойынша сабақтар кезінде, сондай-ақ сыныптан тыс сабақтарда жүзеге асырылады.

Оқушылар сабақ, жаттығу немесе жеке сабақ тақырыбы бойынша жіберетін барлық қателер міндетті түрде түзетілуі тиіс. Басқа айтылу қателерін түзетуге қойылатын талаптар қандай да бір артикуляцияның қаншалықты меңгерілгеніне, қандай да бір дағдыға байланысты өзгеріп отырады.

Оқушылардың сөйлеу сапасын мұғалім, тәрбиеші және басқа да мектеп қызметкерлері қадағалайды.

Оқу үдерісі барысында мұғалім кез келген сабақтарда оқушыға оның жауап берер алдында нұсқау береді, мысалы: «жақсы сөйле», «екпінмен сөйле». Мұғалімнің мұндай ескертулері оқушының өзін белгілі бір жолмен реттеп, ауызша сөйлеу дағдысы мен іскерлігін жұмылдырады. Баланы қолдау, оны мақұлдау, оның жетістігіне оң баға беру өте маңызды: «Жарайсың! Керемет айтылды!» және т. б.

Егер оқушы өз мүмкіндіктерінен нашар болса, мұғалім оған тиісті ескерту жасайды, мысалы: «дұрыс айтпадың, қайтала», «тыңда, қалай айтылатынын. Қайтала».

Жиі фонетикалық қателікке жол берген оқушыға оны тоқтатып, дұрыс айтқанын қайталауы үшін басымен шайқау немесе саусақтың қозғалысы жеткілікті. Бірақ бұл үшін мұғалімнің әр сынып оқушыларының дыбыстау ерекшеліктерін білуі қажет.

Егер оқушы мұғалімнің талабы немесе нұсқауы бойынша тиісті сөзді дұрыс айтса, қателер түзетілуі тиіс.

Айтылған қателерді түзету кезінде мұғалімнің тактіні сақтауы өте маңызды. Оқушы тарапынан теріс реакция болуы мүмкін.

Бұл талаптар сыныптан тыс балалармен жұмыс жүргізетін ұстаздарға да қолданылады.

Сөйлеу материалын фонетикалық өңдеу.

Сабақтарда, сабақтарда ұсынылатын жаңа терминдерді графикалық түрде көрсеткен дұрыс - тақтада, тақтада жазу; егер бұл сөздер оқулықта болса, тиісті бетке көрсетуге болады. Бұл сөздерді немесе сөз тіркестерін тиісті түрде өңдеу керек: сөздік екпін, орфоэпия белгілерін қою.

Мұғалім дыбыс күшейткіш аппаратураны пайдалана отырып, дұрыс айтылу үлгісін береді. Осылайша, оқушы ауызша -акустикалық ғана емес, сонымен қатар сөздің графикалық бейнесін де меңгере алады.

Саңырау және нашар еститін оқушылармен фронтальды жұмыс.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.