Педагогикалық зерттеулердің түрлері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

ДӘРІС 3

Тақырып: ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ НЕГІЗДЕРІ

1. Педагогикалық білім мен білім беру практикасының өзара
әрекеттесуінің диалектикасы. Педагогикалық зерттеулердің түрлері.
2. "Ғылыми-педагогикалық зерттеу" (білім беру саласындағы зерттеу),
"іс-әрекеттегі зерттеу" ұғымдары. Ғылыми-педагогикалық зерттеуді
ұйымдастырудың тәсілдері, принциптері, логикасы мен технологиясы.
3. Педагогикалық зерттеудің негізгі компоненттері: тақырып, проблема,
мақсат, объект, тақырып, міндеттер, гипотеза, ғылыми нәтиже. Ғылыми-
педагогикалық зерттеу әдістері.
4. "Action Research" педагогтың зерттеу қызметінің тәсілі (подход)
ретінде. "Іс-әрекеттегі зерттеу" түрлері (Ферранс, 2000). Іс-әрекеттегі
зерттеу кезеңдері (Уолтерс-Адамс, 2006) - жоспарлау, жүзеге асыру және
рефлексия.
5. Деректерді жинаудың эмпирикалық әдістері: бақылау, сауалнама,
портфолио, фокус-топтар және т.б.

Әдебиеттер:

1.Таубаева Ш, Иманбаева С.Т., Берікханова А.Е. Педагогика. Оқулық. -
Алматы: ОНОН. 2017. – 340 б.
2. Педагогика. Оқулық. Редакциясын басқарған П.И.Пидкасистый.
Аударғандар Г.К.Ахметова, Ш.Таубаева. –Алматы: Қазақ универстиеті. 2006.-
336 бет.
3. Таубаева Ш.Т. Педагогиканың философиясы және әдіснамасы. Оқулық. –
Алматы: Қазақ университеті, 2016. – 340 б.
4. Акпарова Ж.М. Ғылыми педагогикалық зерттеу жұмыстарының негіздері.
Оқу құралы. – 2-ші басылымы. Қарағанды: Болашақ Баспа. РББ, 2021ж. – 262
бет.
5. Введение в научные исследования: Учебное пособие для студентов Под
ред. В.И. Журавлева. М., 1988.
6. Методы педагогического исследования Под ред. В.И. Журавлева. М.,
1972.
7. Научные работы: Методика подготовки и оформления. Авт.-сост.
И.Н.Кузнецов.-2-е изд., перераб. и доп. – Мн.. Амалфея, 2007-544с.
8. Загвязинский В.И. Методология и методы психолого-
педагогического исследования.М. 2001.
9 Краевский В.В. Методология педагогического исследования. - Самара,
1994.
10. Школа молодого ученого (Начинающим исследователям и творческим
группам общеобразовательных школ) Научный редактор, професссор Н.Д.Хмель.
Алма-Ата, 1990.

1. Педагогикалық білім мен білім беру практикасының өзара
әрекеттесуінің диалектикасы. Педагогикалық зерттеулердің түрлері.
Қазіргі оқулықтарда педагогикалық өзара іс-әрекеттер ықпал ету ұғымы
арқылы ашылуды жалғастыруда: Педагогикалық өзара әрекеттестіктің мәні –
бұл процестің субъектілерінің бір-біріне тікелей немесе жанама әсер етуі,
олардың өзара байланысын тудыруы. Шындығында, бұл анықтама педагог пен
білім алушы арасындағы субъект-объектілік қатынастардың дәстүрлі схемасын
береді, ол қазіргі білім беру үдерісінің дамуының қазіргі тенденцияларын
көрсетпейді.
Өзара әрекеттесу әсер етудің бір бөлігі болып табылады, бұл өз
кезегінде субъектілер арасында қандай да бір байланыс орнатуға әкеледі.
Сонымен қатар, философиялық және социологиялық көзқарастарға сәйкес,
байланыс - бұл өзара әрекеттесу үшін кеңірек, ашатын ұғым, ол өз кезегінде
әсер түсінігі үшін де ашады.
Педагогикалық өзара әрекет әрқашан белгілі бір мақсатпен – білім мен
әлеуметтік тәжірибені берумен анықталады. Кез келген құбылыспен байланысты
болу қиын емес, дегенмен онымен әрекеттесу үшін сізде кем дегенде мақсат
болуы керек, бірлескен іс-әрекеттердің өзара тәуелділігін білу,
жоспарланған нәтижеге жетуді жоспарлау және т.б.
Егер әртүрлі сынып оқушылары бір сыныпқа кездейсоқ жиналса, онда олар
өз еркімен немесе еріксіз уақыт, кеңістік және т.б. арқылы бір-бірімен
байланысты болды. Бірақ бұл олардың педагогикалық өзара әрекеттесу (оқу
немесе тәрбиелік) процесіне кіргенін білдірмейді. Ықпал ету – ақпарат пен
тәжірибені бір адамнан екінші адамға мақсатты түрде беру, сендірумен,
ұсыныспен байланысты бағытталған әсер етудің ерекше жағдайы.
Педагогикалық өзара әрекеттестік қатынастары гуманитарлық ғылымдардың
кең ауқымында көрініс табатын пәнаралық құбылыс ретінде зерттелуі керек.
Өзара әрекеттестік – философиялық концепциялар мен тәсілдердің негізгі
категориясы (Г.В.Ф.Гегель, Ф.Энгельс, И.И.Жбанкова, И.Т.Фролов, т.б.
еңбектері) болып саналады.
В.П. Зинченко, А.Б. Добровича, И.А. Зимняя, В.А. Кан-Калика, В.И.
Құдашова, Я.Л. Коломинскийлердің еңбектері педагогикалық саладағы
тұлғааралық қарым-қатынастардың табиғатын зерттеуге негіз болған.
Педагогикалық өзара әрекеттестік педагог пен оқушының бірлескен іс-
әрекетінен гөрі тереңірек құбылыс, өйткені ол білім беру кеңістігіне
кіретін топтар, қауымдастықтар және процестер арасындағы интерактивті және
интерактивті қатынастарды қамтуы керек.
Педагогикалық өзара әрекеттің мазмұны мен формалары уақыт өте
өзгереді; болып жатқан өзгерістерді білу табысты, тиімді өзара әрекеттесуді
құрудың стратегиясы мен тактикасын анықтауға көмектеседі.
Бұл мәселені зерттей отырып, диалектиканың атасы Г.В.Ф. Гегель
(1770–1831), мұнда өзара әрекет те дербес құбылыс және категория ретінде
қарастырылады. Оның концепциясы бойынша диалектика өзара әрекеттестік:
Осындай сөзсіз бөлек болып көрінетін [сәттер] бір-біріне өздерінің
арқасында, олардың болуымен және [олардың бөлектігі туралы] болжауы
жойылып, түрленетін ең жоғары ұтымды қозғалысты диалектика деп атаймыз.
Педагогикалық өзара іс-қимыл бұл жерде негізгі байланыстырушы буын
болып табылады, өйткені ол білім беру кеңістігін құрайтын барлық
компоненттердің: мұғалім, оқушы, педагогикалық ұжым, педагогикалық процесс,
қоғам, мемлекет және т.б. арасындағы өзара тәуелді байланысты көрсетеді.
Педагогикалық білім мен білім беру практикасы сол функцияны жүзеге
асыруға бағытталған, ол әрбір студентті (тәрбиеленушіні) жалпы адамзаттық
мәдениетпен, заманауи және жан-жақты тұлғалық дамумен таныстыру арқылы жас
ұрпақты қазіргі қоғам өміріне табысты және өнімді қатысуға дайындау. Дәл
осы қызметті жүзеге асыруда білім беру саласындағы педагогикалық ғылым мен
тәжірибенің бірлігі көрінеді. Бұл жағдайда практикалық және ғылыми сияқты
қызмет түрлерінің бірлігін айтамыз. Сонымен, педагогикалық білім мен білім
беру практикасы бірігіп, белгілі бір құрамға, құрылымға және қызметтерге ие
біртұтас жүйені құрайды.
Жүйенің жетекші бастапқы элементі – педагогикалық практиканың өзі
немесе практикалық педагогикалық іс-әрекет. Осыған байланысты педагогикалық
іс-әрекетке нақты енгізілген нәрсе ғана арнайы объект ретінде әрекет етеді.
Педагогикалық білім мен білім беру практикасы қарым-қатынас жүйесін
құрудың алғашқы қадамы педагогикалық шындықтың сипаттамасы болып табылады,
оған көрсету және бақылау нәтижелері, сондай-ақ нақты оқу тәжірибесінің
алғашқы жалпылауы кіреді.
Бұл сипаттама эмпирикалық деп аталады, өйткені ол тек тікелей бақылау
және өлшеу арқылы алуға болатын нақты фактілерді қамтиды.

2. "Ғылыми-педагогикалық зерттеу" (білім беру саласындағы зерттеу),
"іс-әрекеттегі зерттеу" ұғымдары. Ғылыми-педагогикалық зерттеуді
ұйымдастырудың тәсілдері, принциптері, логикасы мен технологиясы.

Ғылыми педагогикалық зерттеу – білім беру заңдылықтары, олардың
құрылымы, мазмұны, механизмдері, принциптері, технологиясы мәселелері
бойынша жаңа білімдерді ашуға бағытталған зерттеу әрекетінің үрдісіі мен
нәтижесі. Педагогикалық зерттеулердің көмегімен мүмкін болатын құбылыстар
мен фактілер анықталып, түсіндіріледі.

Педагогикалық зерттеу түрлері
Педагогикалық зерттеу – білім беру заңдылықтары, олардың құрылымы,
мазмұны, механизмдері, принциптері, технологиясы мәселелері бойынша жаңа
білімдерді ашуға бағытталған зерттеу әрекетінің процесі мен нәтижесі.
Педагогикалық зерттеулердің көмегімен мүмкін болатын құбылыстар мен
фактілер анықталып, түсіндіріледі.

Педагогикалық зерттеулер бірнеше түрге бөлінеді:

Іргелі (фундаментальные)
Қолданылған (прикладные)
Әзірлеулер ( разработки)
Педагогикалық зерттеудің іргелі түрі педагогиканың теориялық және
практикалық жетістіктерінің нәтижесін білдіретін жалпылаушы ұғымды
анықтайды және педагогикалық негізге негізделген педагогикалық жүйені
қалыптастыру мен дамытудың үлгілерін алға тартады.

Педагогикалық зерттеудің қолданбалы түрі педагогикалық процестің
жекелеген аспектілерін егжей-тегжейлі зерттеу, табиғи көп қырлы
педагогикалық іс-әрекетті анықтау болып табылатын жұмыстарды орындайды.
Педагогикалық зерттеулердің әзірлеулері теориялық тұжырымдарға сүйене
отырып, оның көмегімен ғылыми және практикалық жетістіктерді негіздеуге
болатын әрекеттерге бағытталған.

Барлық педагогикалық зерттеулер жалпы қабылданған әдістемелік
параметрлерді қамтиды, олардың арасында мыналарды атап өтуге болады:
мәселе, тақырып, объектілер, зерттеу субъектілері, мақсаттар, міндеттер,
болжамдар, қорғалған сенімдер.
Педагогикалық зерттеу сапасының негізгі критерийлері деп оның
өзектілігі, жаңа көзқарастары, теориялық және практикалық құндылықтары
түсіндіріледі.
Action Research категориясының этимологиясы Action Research
категориясының енгізілуі көбінесе Курт Левинмен (1946) байланысты және ол
шынымен де категорияны қолдана отырып жұмысты ресми түрде жариялаған
бірінші адам болса да, онымен бұрын Германияда, 1913 жылы Венада
жарияланған жұмыста (Altrichter H. & Gstettner P., 1992) таныс болған деп
болжауға болады.
Шындығында, Букингемнің 1926 жылы жарық көрген Мұғалімдерге арналған
зерттеулер кітабында әрекетті зерттеудің таныс процесі қолданылады. Оның
үстіне, Роджерстің (2002) Джон Дьюидің (1930) рефлексияға көзқарасын
сипаттауы да олардың көзқарастарының ұқсастығын растайды. Бұрын ежелгі грек
эмпириктері Іс-әрекеттегі зерттеу циклін қолданған деп болжауға болады.
Дегенмен, бірінші болып Льюин бұл зерттеуді жоспарлау, әрекет ету және
сол әрекеттің нәтижелерін бағалау кезеңдерін қамтитын кезеңді, спиральдық
процесс ретінде сипаттады (Kemmis & McTaggart, 1990: 8). Льюин әлеуметтік
тәжірибені адекватты түрде қабылдау және өзгертулер енгізу үшін
әлеуметтанушылар өздерінің зерттеулерінің барлық кезеңдерінде нақты, шынайы
жағдайларда жұмыс істейтін практиктерді тартуы керек деп тұжырымдады
(MacKernan 1991:10).

Мектептегі іс-әрекетті зерттеу – педагогтарға мектептегі мәселелерді
талдауға, ой елегінен өткізуге және шешуге мүмкіндік беретін үдеріс.
Зерттеудің бұл түрі негізінен білім беруде ішінде (в) және туралы (про)
емес, үшін (для) болып табылады. Осыған байланысты, мектеп мұғалімінің
іс-әрекеттік зерттеуі оны жақсырақ түсіну және оны одан әрі жетілдіру үшін
өз тәжірибесін өздігінен рефлексиялық зерттеу процесіне қатысуын білдіреді.
Іс-әрекеттегі зерттеу (Action Research) қатысушыларының күш-жігері
мәселелерді үздіксіз анықтау, деректерді жинау, талдау және соның негізінде
практикалық іс-әрекеттер арқылы оқу бағдарламасын жаңартуға, бар мектеп
тәжірибесін қайта қарауға бағытталған.
Мета-практика, өз кезегінде, басқа тәжірибелерді қалыптастыратын
мәлімдемелерді, әрекеттерді және байланыстарды түрлендіреді (Kemmis,
2007,1). Басқаша айтқанда: тәжірибені өзгерту іс-әрекетті, түсінікті, ойды,
іс-әрекет шарттарын және, сайып келгенде, бір-бірімен қарым-қатынасты
өзгертуді білдіреді.
Іс-әрекетті зерттеудің мақсаты. Іс-әрекет түрлеріне байланысты олардың
жалпы мақсаттары өзгереді.

3. Педагогикалық зерттеудің негізгі компоненттері: тақырып, проблема,
мақсат, объект, тақырып, міндеттер, гипотеза, ғылыми нәтиже. Ғылыми-
педагогикалық зерттеу әдістері.
Ғылыми білімнің дамуы барысында қайшылықты тенденция пайда болады:
біріншіден - ескі түсінікті жаңа болжам негізінде өзгертіп, екіншіден -
бұрынғы теорияның іргелі негіздерін сақтап қалу қажет. Жаңа мен ескінің
арасындағы қайшылықты, ескіні қажетсіз деп тусінуге болмайды.
Педагогикалық зерттеулер - оқыту мен тәрбиенің жаңа тиімді
мақсаттарын жүзеге асыруды көздеуі шарт. Жаңа өзінен-өзі пайда болмайды, ол
ескінің орнында пайда болады.

Зерттеу мәселесінің шынайылығы: зерттеушінің ашқан белгісіз жаңалығы
шын мәнінде жаңа ма? Зерттеушінің тұспалы бойынша зерттелген ауқымдағы
ғылымға белгісіз заңдылық шын мәнінде бар ма? Зерттеуші ғылым мен
практиканың қажеттілігін шешуді көздеу керектігін шын мәнінде түсіне ме?

Міне, осы өлшемдер ескерілсе ғана, мәселенің мәні мен оның шынайылығы
анықталады.
Зерттеу жүргізу үшін педагогикалық үдерісті біртұтас көре білу керек.
Зерттеудің өзектілігі, көкейкестілігі – жауабын іздейтін ғылымдағы
сұрақ немесе зерттеліп отырған құбылыстың белгісіз жағын құру.
Зерттеу жұмысының негізгі тақырыбына қарай оның мақсаты анықталады.
Мақсат тақырыптың мазмұнын ашып көрсететіндей болу керек, ал міндеттер
сол мақсатқа жету жолындағы бірнеше кезеңдерден өту жолын керсетеді.
Міндеттер әдетте 3-4 пункттен тұрады
Зерттеу объектісі— педагогикалық құбылыс шеңберіндегі зерттелінетін
мәселе. Бұл жерде негізгі сұрақ "кім?" және "не?" зерттелінетіні туралы
болуы керек. Зерттеу нысанасының қызметі зерттелінетін қүбылыс шеңберінде
болады.
Құбылыстың немесе әрекеттің неге бағытталатынын анықтау үшін
эксперимент мәнін анықтау керек. Эксперимент аспектісі негізінде жаңа
теория, жаңа білім алынады. Зерттеу пәні зерттелінер құбылысты немесе
әрекетті білдіреді.
Зерттеу пәні, оны анықтау мәселелері, экспермент жүргізу, мөселені
анықтаумен тікелей байланысты. Жоғарыда аталып келтірілген ғалымдардың
зерттеулеріне сүйене келе зерттеу пәнін анықтауда зерттеушіге, яғни
студентке немесе мұғалімге жауапты іс жүктеледі.
Мәселені көтеру. Ғылыми (дипломдық) жұмыстарды орындау барысьнда бір
немесе бірнеше мәселе болуы мүмкін. Негізгі мәселені көтеріп, жан-жақты
ашып беру зерттеу жүмысынъң құндылығы болып табылады.
Болжам жасау. Зерттеу пәнін алдын-ала белгілеп, "мынадай жұүмыстарды
жүргізгенде, осындай нәтижеге қол жеткізуге болады'', - деп, алдын-ала
болжам жасап айту.
БолжамПедагогикалық әдебиеттерде болжамға (гипотезаға) әр түрлі
анықтамалар берілген: Гипотеза — (грек, һуроіезік — негіздеу, болжау) деген
мағына береді. Ғылым дамуының формасы, құбылыстың себебін зандылыққа сәйкес
сипаттау. Болжам (версия) — болған істің ақиқатын анықтау үшін жазылған бір
немесе бір-бірінен айырмашылығы бар бірнеше мағлұмат. Яғни болжам жасау
дегенімізден шығатын қорытынды бір айқындалмаған істі немесе құбылысты,
жалпы мәселені шешу үшін фактілерге сүйене отырып, алдын-ала жорамал жасау.
Зерттеу жоспарын құру барысында мақсат-міндеттер негізінде тақырыпқа
байланысты теориялық негізі жасалып, педагогакалық экспериментті жүзеге
асыру жоспары құрылады.
Зерттеу әдістерін анықтау. Зерттеу әдістемесі тақырыпқа байланысты
бірнеше әдістерден тұрады. Жұмыс барысында зерттеу әдістерін дұрыс тандап
және оны ғылыми тұрғыда ұйымдастыру керек. Зертгеу әдістерінің нәтижелерін
өндеуден еткізу, талдау жасау, жұмысты қорытындылау қажет.
Белгіленген жоспарды жүзеге асыру. Зерттеу тақырыбының, міндеттерінің
негізінде зерттеу насынасына алдын ала жоспарланған ғылыми болжамда
көрсетілген пункттерді практика нөтижесінде көру.
Болжамды тексеру. Жоспар бойынша эксперимент жүмысының нәтижесінен
кейін бақылау эксперменті негізінде алдын-ала жасалынған ғылыми болжамның
дәлдігі, айқьндығы анықталады. Болжамның дұрыстығын зерттеу жұмысында
мақсатқа жету деп түсіндіріледі.
Табылған шешімнің практикада қолданылуының мүмкіндіктерін анықтау.
Зерттеу нәтижесі бойынша белгілі бір шешімге келу және сол шешімнің
дұрыстығына, ақиқаттылығына, дәлелдігіне көз жеткізе отырып, нәтиженің
практикалық маңыздылығын анықтау. Оны басқа да зерттеушілер өз іс-
тәжірибесінде қолдануына жағдай жасау, әдістеме ұсыну.

4. "Action Research" педагогтың зерттеу қызметінің тәсілі (подход)
ретінде. "Іс-әрекеттегі зерттеу" түрлері (Ферранс, 2000). Іс-әрекеттегі
зерттеу кезеңдері (Уолтерс-Адамс, 2006) - жоспарлау, жүзеге асыру және
рефлексия.

"Іс-әрекеттегі зерттеу" (Action Research) — рефлексия мен әрекетті
біріктіретін кәсіби даму құралы.
Іс-әрекетті зерттеу үрдісі – Бақылау – талдау - әрекет ету - бағалау-
өзгерту циклі. Сонымен қатар, сіз жақсартуға тырысқан аспектіге
қанағаттанбайынша өзгеруіңізге мүмкіндік беретін үрдіс.

1980 жылдары зерттеушілер Карр мен Кеммис конститутивтік қызығушылыққа
негізделген білім теориясын (Хабермас, 1986) әрекетті зерттеудің үш түрін
жіктеу үшін пайдаланды. Сонымен, олар анықтады:
- нәтижелерді бақылауды арттыруға ұмтылумен негізделген әрекеттегі
техникалық зерттеулер;
- практиктердің дана және саналы әрекеттерді үйренуге деген
қызығушылығына негізделген практикалық Action Research;
- жеке субъектілерді және адамдар тобын қисынсыз, дұрыс емес
әрекеттерден ескертуге қызығушылықпен негізделген әрекеттегі сыни
зерттеулер.
Жиырма жыл ішінде Карр мен Кеммис (2009) бұл мақсаттарды тиісінше
жеке, кәсіби және саяси мақсаттарға айналдырды, дегенмен әрбір Action
Research авторы әр түрлі басымдықтарды белгілейді. әрқашан аталған
абстрактілі типологияны ұстанады. Мысалы, Уайтхедтің Action Research-тегі
өзін-өзі зерттеу және автоэтнография теориясы кәсіби немесе саяси
мақсатқа жетуден гөрі жеке құрамдас бөлікке баса назар аударады.
Action Research теориясы мен тәжірибесіне елеулі үлес қосқан бірқатар
атақты зерттеушілер бар. Ұлыбританияда Лоренс Стенхаус мұғалімдермен
олардың мектептегі зерттеулерге қатысуын арттыру үшін жұмыс істеу арқылы
Action Research әдісін бастаған алғашқы зерттеуші болды. Эллиотт пен Руддик
осы бағыттағы жұмысын жалғастырып, Action Research жобаларын жетілдіруге
үлес қосты, бұл сынып тәжірибесінде елеулі өзгерістерге және мұғалімдердің
ұтқырлығын арттыруға ықпал етті.
Бұл жобалар Жан Руддиктің Оқыту мен оқудағы кеңес беру
студенттерінің теорияларына, Карр мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.