Стерилденген сүттің технологиясы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АЛМАТЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Тағам өндірісі факультеті

Тағам өнімдерінің технологиясы кафедрасы

ДӘРІСТЕР КОНСПЕКТІЛЕРІ

TK SSOT 3302- Сүт және сүт өнімдерінің технологиясы

5В072700-«Азық-түлік өнімдерінің технологиясы»

Алматы, 2017

№1-Дәріс.

Тақырыбы: Кіріспе. Сүттің даму тарихы. Пән мақсаты және курстық тапсырмалары. Сүттің дамуының ғылымдағы ролі. Сүттің құрамы және құрылымы.

Дәріс мақсаты: Сүттің дамуының ғылымдағы ролі. Сүттің құрамы және құрылымын меңгеру.

Дәріс сұрақтары : 1. Пән мақсаты және курстық тапсырмалары. 2. Сүттің дамуының ғылымдағы ролі. Негізгі түсініктер :Сүт ақуызы, сүт майы, сүт құрамындағы құрғақ заттар. Әдебиеттер тізімі: 1. Степанова Л. И. Справочник технолога молочного производства. Технология и рецептуры. - СПб: ГИОРД, 2005. - Т. 1. - С. 384. 2. Твердохлеб Г. В. Технология молока и молочных продуктов. М. :Агропромиздат 2006, 463с

Сүт- сүт қоректілердің сүт безінен бөлінген биологиялық сұйықтық, химиялық көзқарастан, әрбір құрама бөлігі басқа бөлшекті заттармен белгілі байланыста орналасқан күрделі коллоидты жүйе. Сүттің құрамындағы бір заттар дисперсті түрінде дөңгелек түйіршіктер түзеді, ал қалған түрлері- молекулярлы және ионды күйінде болады.

Сүт шаруашылығында «сүт» деп бір немесе бірнеше сиырлардан алынған сауын сұйықтықты айтады.

Сүт судан және құрғақ заттан тұрады. Сүттің суы әртүрлі физикалық күйде орналасқан барлық құрама заттар еріген плазма немесе орта. Сиыр сүтінің химиялық құрамы 1 кестеде көрсетілген. Химиялық құрамы жануардың тегіне, жасына, жемге және тағы басқа факторларға байланысты болады.

Сүтте судың мөлшері 85-87%, қалған 12-13% құрғақ заттарды құрайды. Су бос күйінде (83-86%), аз мөлшері байланысқан күйінде (3-3, 5%) болады. Бос су барлық сүттің органикалық және неорганикалық.

қосылыстардың еріткіші, ал байланысқан су компоненттермен мынадай үт түрде болады: химиялық байланыста немесе химиялық су, физика- химиялық, механикалық.

Компоненттер немесе құрғақ қалдық 11-14% құрайды. Құрғақ зат деп сүтті 102- 105 ⁰ С температурада кептіргеннен қалған заттарды айтады. Құрғақ зат немесе құрғақ сүт қалдығы (СМО) сүттің сапасын анықтайтын негізгі көрсеткіш.

Сүттің құрғақ заттар мөлшерін мына формуламен есептейді

С= ,

мұнда С- сүттің құрғақ заттар мөлшері, %

в- кептіруден кейінгі сүтпен бюкстің салмағы, г;

а- таза бюкстің салмағы, г;

б- кептіруге дейінгі сүтпен бюкстің салмағы, г.

Сүттің құрғақ заттар мөлшерін тағы мына формуламен есептеуге болады:

С=

мұнда Ж- сүттің май мөлшері, %;

D- сүттің тығыздығы, лактоденсиметрдің градусы.

Соның ішінде әртүрлі факторлар әсерінен өзгеріске шалдығатын тек майлар. Қалған құрама заттар тұрақты болады. Сондықтан, кейде құрғақ майсыз сүт қалдығы (СОМО) деген мәнмен сүт сапасы сипатталады. Сүттің құрғақ майсыз сүт қалдығын (сомо) мына формуламен есептейді:

сомо=

Сүттің химиялық құрамы

Кесте 1

Сүт май 0, 1-10 микрон мөлшерлі түйіршіктер, оларды тек микроскоппен көруге болады. Сүттің құрамында май 2-6%, орташа 3, 8%- тей болады . Сүт майының негізгі компоненті глицеридтер, немесе үшглицеридтің күрделі қоспасы. Сүт майында төмен молекулалы суда еритін ма қышқылдары 5-8% мөлшерінде болады. Бұл қышқылдар бөлме температурасында сұйық болады, сондықтан майдың консистенциясы жұмсақ. . Сүт майында жоғар молекулалаы қышқылдар азайған сайын, ал жоғары молекулалы қатты май қышқылдарының (стеарин, миристин, пальмитин қышқылдары) саны көбейгенде майдың консистенциясы қатты болады. Сүт майы тұрақсыз қосылыс, жоғары температура, жарық, ферменттер, қышқылдар, сілті әсерінен өзгереді.

Сүттің құрамында сүт майынан басқа сүттің құрамында май тәрізді заттар (липоидтер) бар. Оларға фосфатидтер (0, 06%), стериндер (іздері) . Фосфатидтерден ең белгілісі- лецитин- глицерин, май қышқылдары мен фосфор қышқылының күрделі эфирі. Лецитин май түйіршіктерінің қабықшысының құрамына кіреді.

Стериндерден холестерин және эргостерин белгілі. Соңғысы ультракүлгін сәулесінің әсерінен D витаминіне айналады.

Сонымен қатар, майлармен бірге бояғыш заттар сүттің құрамында кездеседі. Олар каротин және ксантофилл, сүтте сарғыш түс береді.

Сүт майы липаза ферментінің, жарық сәулесінің, қышқылдар мен сілтінің әсеріне тұрақсыз, сондықтан майдың барлық өзгерістерін мына топтарға бөліп қарастыруға болады.

Гидролиз (ыдырау) ферментер мен сілтінің әсерінен болатын процесс:

C ₃ H ₅ (OCOR) ₃ +3NaOH→ C ₃ H ₅ (OH) ₃ + 3RCOONa;

Май сілті глицерин май қышқылының тұзы

Шексіз май қышқылдарының тотығу процесі сүйық қанықпаған май қышқылдары қатты қаныққан май қышқылдарына ауысуы. Майдың ашу процесі- ауаның немесе оттегі, ферменттер әсерінен май, капрон және тағы басқа қышқылдардың түзілуі.

Қорытынды: Сүттің құрамын, құрылымын, теориялық білімдерді өздігімен қолдану.

Дәріс 2.

Тақырыбы : Сүт және сүт өнімдерінің жалпы технологиясы. Сүт және сүт өнімдерін механикалық және біріншілік өңдеу.

Дәріс мақсаты : Сүт және сүт өнімдерін механикалық және біріншілік өңдеу.

Дәріс сұрақтары :

1. Сүтті қабылдау. 2. Сүтті тазалау.

Негізгі түсініктер : механикалық және біріншілік өңдеу, қабылдау, тазалау.

Әдебиеттер тізімі :

1. Степанова Л. И. Справочник технолога молочного производства. - ГИОРД, 2005, 384с 2. Твердохлеб Г. В. Технология молока и молочных продуктов. М. :Агропромиздат 2006, 463с

Сүтті зауытқа тапсырушылардан сапасын тексеріп және санын өлшеп қабылдайды. Сүтті қабылдауда сау малдан алынған табиғи сиыр сүті, сүзілген және шаруашылықта сауғаннан кейін 6 ⁰ С жоғары емес температурада 2 сағаттан көп сақталмаған болу керек. Сүтті қабылдау және сапасын тексеру тәртібі 5 кестеде көрсетілген.

Сүттің органолептикалық көрсеткіштерін, дәмін, түсін, консистенциясын анықтау арқылы сүттің ақауларын зерттейді.

Органолептикалық көрсеткіштерін және температурасын анықтап болған соң, физика-химиялық, микробиологиялық зерттеу жүргізуге үлгі алады. Сүттің қышқылдығын, май мөлшерін, тығыздығын, тазалық дәрежесін, сорттылығын, бактерияалар санын зерттейді. Сортты сүт сыртқы түрі мен консистенциясы бойынша тұнбасыз, ақ немесе ақшыл-сары түсті, біртекті сұйықтық; дәмі таза, бөтен иіссіз. Сүтті қабылдауға арнайы сүтті өлшеуге таразы, электронды есептеуіштер қолданады.

Зауытқа тускен сүттің температурасы 10 ⁰ С жоғары болмау керек. Температурасы 4 ⁰ С сүтті 18-20 сағ сақтауға болады

Зауытқа түскен сүттің майлығын базистік майлығына мына формуламен аударады:

К _{б. с} =

мұнда К _{б. с} - базисті сүттің саны, кг;

К _с - зауытқа түскен сүт саны, кг;

Ж _с - зауытқа түскен сүттің майлығы, %;

Ж _{б. с} - сүттің базисті майлығы, %.

Қабылданған сүттің сапасын зерттеу нәтижесін арнайы журналға енгізіп, тапсырушының құжатына сүттің майлығын, қышқылдығын, температурасын жазады.

Сүттің май және ақуыз мөлшері базистік көрсеткіштерге сәйкес болу керек немесе өте аз мөлшерде айырмашылығы болу мүмкін. Сүттің май мен ақуыз мөлшерінің әр 0, 1 % базистік нормадан жоғары болса, онда сүт ақысына артық төлем, ал әр 0, 1% май және ақуыз мөлшері базистік нормадан төмен болса, сүт ақысын төмендету қарастырылған.

Сүтті қабылдау және сапасын тексеру тәртібі

Кесте 1

Сүттің сорттылық көрсеткіштері

Кесте 2

Қорытынды: сүт өнімдерін механикалық және біріншілік өңдеуді теориялық меңгеру.

№3 Дәріс.

Тақырыбы: Сүт және сүт өнімдерін жылулық өңдеу.

Дәріс мақсаты : Сүт және сүт өнімдерін жылулық өңдеуді меңгеру.

Дәріс сұрақтары :

1. Сүтті салқындату.

2. Сүтті сепарирлеу.

Негізгі түсініктер :Сүтті пастерлеу, салқындату, сепарирлеу.

Әдебиеттер тізімі :

1. Степанова Л. И. Справочник технолога молочного производства. - ГИОРД, 2005, 384с 2. Твердохлеб Г. В. Технология молока и молочных продуктов. М. :Агропромиздат 2006, 463с

Зауытқа қабылданған сүтті механикалық қоспалардан фильтрде қысыммен және сепараторда тазарту қажет. Кейде сүтті тазалауға механикалық тазартқыштар- мақта, лавсан немесе мақта- дәке фильрлер қолданады. Фильтрде сүтт қозғалуының схемасы суретте көрсетілген. Фильтрлеу кезінде қатты бөлшектер фильтрдің ішкі бетінде қалады. Үздіксіз сүт өндірісінде екі фильтр орналастырады. Егер бір фильтрде фильтрлеу матаны ауыстратын болса, онда екінші фильтрді жұмысқа қосады. Сонымен қатар, сүт өндірісінде сүтті тазалауға сепаратор-сүттазартқышты қолданады. Сепараторда барабан тудыратын ортаға тепкіш күш әсерінен механикалық қоспалар сүттен бөлініп барабанның қабырғасына жиналады. Сүттен бөлінген қоспалар тығыз тұнба түзеді, оны 3-5 сағат сайын тазалау қажет.

Сүтті салқындату

Сүт сапасы, әсіресе оның бактериологиялық көрсеткіштері оны сақтау ұзақтығы мен температурасына байланысты. Сондықтан, зауытқа қабылданған сүтті 4-6 ⁰ С температураға дейін салқындатады. Егер сүтті 45 ⁰ С температурада тазартылса, онда сүтті 4-6 ⁰ С температураға дейін арнайы пластиналы салқындатқышта салқындатады. 6- суретте пластиналы салқындатқышта сүттің қозғалысы көрсетілген. Салқындату- сүтті ұзақ сақтаудың жеңіл тәсілі.

Сүтті сепарирлеу

Сүтті сепарирлеу- өнімді тығыздығы әртүрлі фракцияларға немесе кілегейге және майсыз сүтке сепараторда бөлу процесі. Сүттен май эмульсиясының бөліну процессі ортадан тепкіш күшті пайдалануға негізделген. Сепарирлеу қондырғысында сүт табақшалар (тарелка) арсында жұқа қабатпен жайылады. Жеңіл бөлшектер сепарирлеу қондырғысының айналу осіне, ал ауыр бөлшектер қондырғының шетіне қарай қозғалады. Сепаратордың табақшалар арасында тығыздығы әртүрлі бөлшектер әртүрлі бағытта қозғалады (7-сурет) . Май түйіршіктері табақшалар арасында сүт ағымымен бірге төмен қозғалып, табақшаның төменгі бөлігінде жиналады да, оның бетімен айналым осіне І қозғалады. Ал ауыр бөлшектер табақша арсына түсіп, қондырғының шетіне сүтпен бірге қозғалып, табақшаның жоғарғы бетіне ІІ жиналады.

Сепарирлеудің оптималды температурасы 35-45 ⁰ С, бұл қатпарлы пастерлеуші қондырғылардың регенерация секциясындағы температураға сәйкес келеді. Сонымен қатар сепарирлеуді 65-85 ⁰ С температурада да жүргізеді. Жоғарғы температурада сепарирлеу технологиялық процесстерді оңайлатады: сепарирлеуден алынған өнімдерді - кілегей мен майсыз сүтті ары қарай оңдеу процессінде қосымша пастерлеу қажет емес. Сонымен қатар жоғары температурада сепарирлеу кезінде бірқатар қйындықтар да туындайды, негізінен: көп мөлшерде сепаратор шырышы жиналады, майсыз сүт пен кілегейдің көбіктенуі пайда болады, май түйіршіктерінің ұсақталуы және т. б. нәтижесінде кілегейді шайқаған кезде май түйіршіктерінің көп бөлігі май суына өтіп кетеді.

Сүтті салқын сепарирлеу әдісін қолданған кезде сүтті алдын ала қыздыру қажет емес, бұл энергия шығынын үнемдейді. Салқын сепарирлеуде қалыпты сепараторларды қолдануға болады, бірақ бұл кезде еңбек өнімділігі 50% төмендейді. Сонымен қатар салқын және қыздырылған сүтті сепарирлейтін сепараторлар да болады, мұнда салқын және қыздырылған сүттң сепарирлеуге болады. Салқын сүтті сепарирлеген кезде сепаратордың өнімділігі 2-3 есе төмендейді. Мұндай сепараторларда температурасы 4-1 ⁰ С сүтті сепарирлеуге болады.

Қалыпты сепарирлеуге қарағанда салқын сүтті сепарирлеуден алынған кілегейдің тұтқырлығы бірнеше есе жоғары болады. Салқын сүтті сепарирлеген кезде май түйіршіктері қарқынды ұсақталады.

Сүтті гомогендеу

Гомогенизация - май түйіршіктерін өте майда түйіршіктерге бөлу мақсатында механикалық өңдеу процесі. Жаңа сауылған сүтте май түйіршіктерінің мөлшері 2-18 мкм, орташа 4 мкм. Гомогенделген сүтте май түйіршіктерінің мөлшері 1-2 мкм-ге дейін болады.

Сүтті сақтау кезінде май сүттің бетінде жиналады, араластырған кезде өте нашар араласады, сүттің сыртқы түрі бұзылады Сүтте май түйіршіктері бетінде жиналмау үшін, сүтті гомогендейді. Гомогенизация деген термин біртекті ортаға айналдыруды білдіреді.

Сүттің май фазасының эмульсиясы полидисперсті. Сүттегі май түйіршіктерінің ең төменгі диаметрі 1-2 мкм, ең жоғарғысы - 10 мкм, орташасы - 3-4мкм. Гомогенизация процессі кезінде ірі май түйіршіктері ұсақталып, орташа диаметрі 1 мкм біртекті май түйіршіктері пайда болады.

Эксперименталды зерттеулердің нәтижесі бойынша Барановский гомогенизация процессі кезінде май түйіршіктерінің ұсақталуын келесідей түсіндіреді: гомогендеуші клапанда седлосының каналынан клапанның тесігінен өтетін кезде ағыстың жылдамдығын күрт өзгертетін арнайы табалдырық болады. Седло каналы бойынша жылжып келе жатқан май тамшысы төменгі жылдамдық пен қарқынды жылдамдықты бөліп тұратын шекарадан өтеді. Тесіктен өткен кезде тамшының алдынғы бөлігі жоғарғы жылдамдықтағы ағысқа қосылады да бөлініп кетеді. Калған бөліктері де осы механизм бойынша ұсақ түйіршіктерге бөлінеді.

Гомогендеу температурасы 28-36 ⁰ С болу керек. Егер гомогенизация пастерлеуден кейін жүргізілсе, онда сүттің температурасы 62-63 ⁰ С болу керек. Бірақ гомогендеу процесінің ең жақсы нәтижесі сүттің температурасы 60-65 ⁰ С-та болады. Осы температура ең оптималды деп есептелінеді. Егер гомогенизация температурасы 65 ⁰ С -тан жоғары болса, онда сүттің тұтқырлығы төмендейді, өнімнің сапасына әсер етеді. Сүтті гомогендеу қысымы 8-15 МПа.

Қорытынды: Сүт және сүт өнімдерін жылулық өңдеуді, сүтті тазалау, салқындату, пастерлеу, сепарирлеуді теориялық меңгеру.

№ 4- дәріс.

Тақырыбы: Пастерленген және стерилденген сүттің технологиясы.

Дәріс мақсаты : Пастерленген және стерилденген сүттің технологиясы меңгеру.

Дәріс сұрақтары :

1. Пастерленген сүт технологиясы

2. Стерилденген сүттің технологиясы.

Негізгі түсініктер :Сүтті салқындату, сепарирлеу, пастерлеу, стерилдеу.

Әдебиеттер тізімі :

1. Степанова Л. И. Справочник технолога молочного производства. - ГИОРД, 2005, 384с 2. Твердохлеб Г. В. Технология молока и молочных продуктов. М. :Агропромиздат 2006, 463с

Пастерленген сүт технологиясы. Пастерленген сүт жылумен өңдеу процесіне байланысты, сүт және құрғақ майсыз сүт қалдығының (сомо) мөлшеріне байланысты бөлінеді.

Пастерленген сүт майының массалық үлесі 2, 5; 3, 2; 3, 5; 6 % және майсыз, қайырылған (4 және 6%, майсыз), витаминделген (3, 2% және майсыз), қоспа қосылған сүт болып бөлінеді.

Пастерленген сүттің дәмі және иісі сүтке тән, бөтен иіссіз және дәмсіз, біртекті тұнбасыз сұйықтық, ақ түсті болады.

Майлығы 2, 5; 3, 2 және 3, 5 % пастерленген сүттің сомо мөлшері 8, 1%, майлығы 2, 5 және 1 % белокты сүттің - сомо мөлшері 10, 5 және 11% сәйкес болу керек. 6 % белокты сүттің сомо мөлшері 7, 8%-тен төмен болмау керек. Майлығы 2, 5; 3, 2 % және майсыз пастерленген сүттің қышқылдығы 21 ⁰ Т, қайырылған сүттің қышқылдығы 21 ⁰ Т; 3, 5 және 6 % пастерленген сүттің қышқылдығы 20 ⁰ Т; белокты сүттің қышқылдығы 25 ⁰ Т жоғары болмау керек.

Пастерленген сүтті өндіруге табиғи және майсыз сүт, кілегей, құрғақ сүт және кілегей, құрғақ майсыз сүт, витаминделген сүтті өндіруге С витамині, қоспасы бар сүтке какао, кофе және құмшекер қант қолданылады.

Зауытқа қабылданған сүттің сапасын тексеріп, автоцистернадан насоспен аралық сақтауға танктерге айдайды. Қабылдау кезінде сүттің салмағын таразыда немесе көлемін есептеуіш арқылы өлшейді. Сүттің салмағын өлшеп болған соң, пластиналы салқындатқышта сүтті 4-6 ⁰ С салқындатады.

Салқындатылған сүтті танктерде сақтайды. Егер пастерленген сүт құрғақ сүттен немесе құрғақ майсыз сүт және кілегейден өндірілетін болса, онда шикізатты мынадай тәсілмен дайындайды. Біріншіден, шикізаттың сапасын және құрамын анықтайды. Егер шикізат стандартқа сәйкес болса, онда құрғақ сүтті, құрғақ майсыз сүтті және кілегейді температурасы 45-50 ⁰ С дейін жылытылған суда ерітеді. Еріген қоспаны 5-8 ⁰ С-ға дейін салқындатып, белоктары толық еру үшін 3-4 сағ сақтайды. Сақтаудан кейін қалпына келген сүтке жетпейтін су мөлшерін қосады.

Қабылданған сүтті 45-50 ⁰ С температураға дейін жылытып, сепараторда тазалайды. Ассортиментке байланысты сүтті майлығы бойынша нормаландырады. Егер зауытқа түскен сүттің майлығы өндірілетін сүттің майлығынан төмен немесе жоғары болса, онда сүтке майсыз сүт немесе кілегей қосады.

Нормализацияға қосатын майсыз сүттің санын мына формуламен анықтайды:

К _{м. с} = ,

мұнда К _{м. с} - нормализацияға қажетті майсыз сүттің саны, кг;

К _с - нормаланатын сүттің саны, кг;

Ж _с - нормаланатын сүттің майлығы, %;

Ж _{н. с} - нормалаланған сүттің майлығы, %;

Ж _{м. с} - майсыз сүттің майлығы, %.

Майсыз сүтті алу үшін сепарирлеуге қажетті сүт санын мына формуламен анықтайды:

К _с = ,

мұнда К _с - сепарирлеуге қажетті сүт саны, кг;

В _{м. с} -майсыз сүттің шығу саны, %.

В _{м. с} =

мұнда Ж _кл - кілегейдің май массалық үлесі, %.

Сүттің майлығы өндірілетін сүттің майлығынан төмен болса, онда сүтке кілегей қосады. Кілегей санын мына формуламен есептейді:

К _кл =

Сурет-Пастерленген сүтті өндіру схемасы

Содан соң сүтті 62-63 ⁰ С температураға дейін қыздырып, 10-15 МПа қысымда гомогендейді. Гомогенделген сүтті 76 ⁰ С температурада 15-20 с пастерлейді, сосын 4-6 ⁰ С температураға дейін салқындатып, сақтауға жібереді, сүтті 6 сағаттан артық сақтауға болмайды. Салқындатылған сүтті ыдысқа құюға жібереді. Пастерленген сүтті қағаз және полиэтилен пакетке арнайы автоматта құйылады. Қағаз пакеттер тетраэдр пішінді (тетра-пак), төртбұрышты (брик-пак) және түбі квадрат тәрізді төртбұрышты (пюр-пак) пішінді болып бөлінеді. Ыдысқа құйылған сүтті 0-8 ⁰ С температурада 36 сағ, өндірісте 18 сағ сақтайды.

... жалғасы

Пастерленген және стерильденген сүт өндіру технологиясы. Пастерленген сүт ассортименті

Құрғақ және қойытылған сүт көнсервілерін өндіру технологиясы, гигиенасы және санитариясы

Пастерленген сүт технологиясы

Сүт консервілерің сақтау технологиясы

Клапанды гомогенизатор сұлбасы

Сүтті жылулық өңдеу

Фермада сүтті өңдеу

Консервіленген өнімдерінің өндіру технологиялық негіздері

Консервіленген өнімдерінің өндіру технологиялық негіздері жайлы

Сүт өнімдері

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс