Сорбұлақ көлі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Сорбұлақ көлі

Бұдан ширек ғасыр бұрын Алматының 1 миллионға жуық тұрғыны мен
өнеркәсіп орындарының лас қалдық суы шағын су қоймаларында сүзгіден өтіп,
содан соң Үлкен және Кіші Алматы өзендеріне, одан әрі Каскелен мен Іле
өзендеріне құйып, соңы құрдымға кететін.Алматы қаласында халық санының
артуына байланысты әлеуеттің қажеттілігі жоғарылауда. Қалалықтардың
пайдаланған тұрмыстық қатты қалдықтары қоқыс көздері ретінде ысырап болады.
Әдетте зауыттар мен ірі өндіріс орындарының қалдықтары су көздерін жиі
ластайды. Тұрмыстық коммуналды су Сорбұлақ биологиялық тоғанына
жинақталады. Тоған ірі көлге айналуда. Қазіргі жағдайда Сорбұлақ суы
шамадан тыс көбейіп, қауіпті деңгейге жетті.Сорбұлақ көлі Іле ауданының
аумағында орналасқан тұйық көл [1].
Іле Ауданы – Алматы облысының орталық бөлігінде орналасқан және
солтүстік-шығысында Балқаш ауданымен, батысында Қарасай және Жамбыл
аудандарымен, оңтүстік-шығысында Алматы қаласымен, ал шығысында Талғар
ауданымен шектесіп жатыр. Іле ауданы 1928 жылы құрылған, оның жерінің
аумағы 7,8 мың км2. Аудан орталығы – Өтеген батыр кенті. Аудан жерін Іле
ойысының батысындағы көтеріңкі келген Қараой үстірті мен Сарытауқұм құмдары
алып жатыр. Жер қойнауынан құрылысқа қажет Николаев қиыршық тас пен құм кен
орны және Покровка жер асты (ыстық) су көзі барланған. Климаты тым
континенттік, қысы біршама жұмсақ, жазы ыстық, қуаң. Қаңтар айындағы ауаның
жылдық орташа температурасы –9 – 13(С, ал шілде айында 22 – 26(С. Жауын-
шашынның жылдық орташа мөлшері 200 – 350 мм. Аудан жерінен Іле, Қаскелең,
Бесағаш, Күрті, Үлкен және Кіші Алматы өзендері ағып өтеді. Ең ірі көлі
– Сорбұлақ. Одан басқа жалпы ұзындығы 53,8 км және жалпы ауданы 18,0 мың
га жерді суаратын және суландыратын Байқан,Николаев, Жаңаа рнасу, Қызылту,
Оң жағалық Күрті каналы, Сорбұлақ су жүйелері мен жалпы сыйымдылығы 36,2
млн. м3 болатын “Приютское”, “Ащыбұлақ”, “Алматы”, К-1, К-2, К-3 атты
тоғандар мен әуіттер,Қапшағай бөгені орналасқан [2].

1- Сурет. Іле ауданының картасы [3].
Сорбұлақ лас су қоймасының құрылысы 1960 жылдардан бері қолға алынып,
1972 жылдары пайдалануға берілді. Бірақ Сорбұлақ су қоймасы пайдалануға
берілгенде шайынды суды механикалық жолмен тазартудан өткізу жаңа-жаңа
қолға алына бастаған еді. Ал биологиялық тазарту 1980 жылдары тек 70
процент қана болса, бұл істі толығымен іске асыруға тек тоғыз жылдан кейін
ғана мүмкіндік туған.
Сорбұлақ ТМД елдері аумағындағы және әлемдегі үлкен жинақтаушы көл. Бұл
жерге Алматы, Талғар , Қаскелен және Алматы облысындағы елді-мекендердегі
қалдық сулар жиналады.Негізгі функциясы-ағынды суларды терең ұзақ мерзімді
реттеу-оларды табиғи жолмен тазалауды қамтамасыз ету. Ағынды сулар бөгеттің
оңтүстік-шығысынан Алматы-Сорбұлақ каналы арқылы келеді [4].

2-сурет. Сорбұлақ көлі [5].
Су қоймасы Тоспа су Мемлекеттік коммуналдық кәсіпорнының қарамағында.
Қалдық су жиналатын бассейн Алматының солтүстік-батысында орналасқан.
Сорбұлақ көлінің ұзындығы 35 км, ені 15 км-ге дейін, ең терең жері-22 м, су
айдының ауданы 58 шаршы м. Сорбұлақ су жинақтаушы бөгеті орта төрттік
шөгінділерден 55 м тереңдікке дейін құралған, одан төмен региональды су
өткізбейтін саздан түзілген [1]. Жер асты суының деңгейі мен тәртібін
бақылауға Сорбұлақтан батысқа Ұзын Қарғалы өзеніне дейін 21 режимді
ұңғымалар жармасы қондырылған, жинақтауышта су деңгейін бекітуге гидроөткел
жинақталған [6].
Ағын су жинақтау бөгетінің жүйесі шөлейт зонадағы Қараой үстіртінің
төмен жағынан Іле өзені аңғарының оңтүстік шекарасына дейін орналасқан.
Сулар бірінші механикалық тазалаудан кейін және 49 км-лік деинфекция
жасалған канал арқылы жүйеге енгізіледі, сосын табиғи жолмен оңалту
жұмыстары жүргізіледі. Жинақтауыш ғимаратына 1991 жылы көлік жолдарын судың
басуынан қорғау және таяз суларды бұру мақсатында салынған, екі төмен
ағынды жер бөгеттері – № 1 және № 2 бөгеттер кіреді. Сорбұлақтағы дамьба
қатпарлап тығыздалған құмды-құмдақты топырақтан 1,6-1,7 тм3 жасалған. 8-9
балдық жер сілкінісіне төтеп бере алады. Бұны Мәскеу ғылыми-зерттеу
институты Вод ГЕО зерттеп, растады. 2011 жылы ЖШС "Right Decision Group
георадар арқылы геофизикалық зеттеу жүргізіп №2 бөгеттің жағдайы
қанағаттанарлық екендігі анықталды. Дәл осындай зерттеу №1 бөгетке жасалды.
Әр секунд сайын Сорбұлақ көліне 5 тоннаға дейін су келіп құяды. Су
жинақтаушының көлемі 900 млн.м3, бөгеттің жер бедеріне сәйкес шектік
мөлшері 622,0 м. Сорбұлақ негізінен 1000 млн.м3 –қа дейін ағын суларды
жинай алады. Сорбұлақ бөгетіне су балансының 71 пайызы Алматы қаласынан
және іргелес орналасқан қалалардан кәріз құбырлары арқылы келеді,19 пайызы
атмосфералық жауын-шашын, 9 пайызы жерасты суларының үлесіне тиеді. Судың
негізгі шығыны булануға кетеді - 63 пайыз. 30мс желдің жылдамдығы әсерінен
бөгеттегі толқындардың биіктігі 2,7 м-ге жетеді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.