Медициналық құқықтық қатынастар объектісі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ
КеАҚ Астана Медицина Университеті
Тлембаева Ж.У, Даулетханова А.А., Караев А.А, Базарова Г.С., Жаркенова С.Б., Жаппарова А.С., Семёнова С.Ю., Шерстобоев О.Н., Рахметов С.М.
МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚҰҚЫҚ
(Оқулық студенттер, интерндер, резиденттер, магистранттар, докторанттар үшін)
Астана, 2022
ӘОЖ 61:34(075.8)
ҚБЖ 5:67я73
М 42
РЕЦЕНЗЕНТТЕР:
1. М.А. Утанов - заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Төрағасының кеңесшісі;
2. Қ.Қ.Садыкова - PhD, доцент, Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы Басқару институты директорының орынбасары;
3. Т.З.Жакупова - медицина ғылымдарының кандидаты, КеАҚ Астана медицина университеті Сот медицинасы кафедрасы профессоры
4. А.Шаймуратова- Астана медицина университеті КеАҚ Мемлекеттік тілді дамыту тобының жетекші маманы
Авторлары: Тлембаева Ж.У - 1,2 тараулар, 3.1 3.2 бөлімдері; Даулетханова А.А - 3.3 бөлімдері; Караев А.А - 4 тарау; Базарова Г.С - 5 тарау; Жаркенова С.Б - 6 тарау; Жаппарова А.С - 7 тарау; Семенова С.Ю - 8 тарау; Шерстобоев О.Н - 9 тарау; Рахметов С.М - 10 тарау.
М 42. Медициналық құқық. Оқулық Тлембаева Ж.У, Караев А.А, Базарова Г.С [және басқалар]; Ж.У. Тлембаева редакциялығымен. - Астана, 2022 жыл. - 181 б.
Аудармашылар: Құдайбергенова М.Ж., Хамзина М.Ғ.
ISBN
Оқулықта білім алушыларға жаңа оқу пәні - медициналық құқық бойынша базалық білім мен дағдыларды алуға мүмкіндік беретін материалдар бар. Оқулықта медициналық құқықтың теориялық және құқықтық негіздері, медициналық құқықтық қатынастар субъектілерінің құқықтық жағдайы қарастырылады.Медициналық және фармацевтикалық қызметкерлердің заңды жауапкершілігінің проблемалық мәселелерін баяндау маңызды орын алады. Оқулық материалдарына тест тапсырмалары, сондай-ақ әдебиеттер тізімі кіреді. Оқулық медициналық, фармацевтикалық мамандықтар бойынша Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттың талаптарына сәйкес дайындалды. Басылым студенттерге, интерндерге, резиденттерге, магистранттарға, докторанттарға арналған. Сондай-ақ, бұл сот және басқа да құқық қорғау органдарының, ұйымдардың өкілдеріне, сондай-ақ медициналық құқық мәселелеріне қызығушылық танытқандарға пайдалы болады.
ӘОЖ 61:34(075.8)
ҚБЖ 5:67я73
Негізгі әдебиет ретінде Астана медицина университеті КЕАҚ Ғылыми Кеңесімен мақұлданған және басып шығаруға ұсынылған
2023 жылғы ___ _____________ № __ хаттама
@ Авторлар ұжымы, 2022
МАЗМҰНЫ
Қысқартулар тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1 Медициналық құқықтың түсінігі, пәні және әдісі ... ... ... ... ...
8
1.1 Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау ұғымы және жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8
1.2 Қазақстандық құқық салалары жүйесіндегі медициналық құқық. Медициналық құқықтың түсінігі, пәні және әдістері ... ... ... ... ... ... ... ...
13
1.3 Медициналық құқықтық қатынастар: түсінігі мен құрылымы..
18
1.4 Медициналық құқықтың қайнар көздері: түсінігі мен түрлері..
22
1.5 Медициналық құқық, оқу пәні және ғылым саласы ретінде Медициналық құқық курсының міндеттері мен жүйесі ... ... ... ... ... ...
25
2 Медициналық қызметті әлеуметтік реттеу жүйесіндегі медициналық құқық
30
2.1 Медициналық қызмет саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейтін әлеуметтік нормалардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
2.2 Медициналық қызмет жүйесіндегі құқық пен мораль нормаларының арақатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
31
2.3 Медициналық қызметті әлеуметтік реттеудің жалпы құрылымындағы медициналық этика және деонтология, биомедициналық этика ережелерінің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
33
3 Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
37
3.1 Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасы: қалыптасу тарихы және қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ...
37
3.2 Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасының құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41
3.3 Денсаулық сақтау саласындағы халықаралық-құқықтық актілер
44
3.4 Денсаулық сақтау саласындағы құқықтық реттеу қағидаттары
46
4 Азаматтардың денсаулық сақтау құқығының конституциялық-құқықтық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
48
4.1 Азаматтардың денсаулық сақтау құқығының конституциялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
48
4.2 Денсаулық сақтауға конституциялық құқықты заңнамалық қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
52
4.3 Азаматтардың денсаулық сақтау құқығын қамтамасыз ету мәселелері бойынша конституциялық бақылау органдарының құқықтық ұстанымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
57
5 Медициналық құқық субъектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
62
5.1 Медициналық құқықтық қатынастарға қатысушылардың құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
62
5.2. Медициналық құқықтық қатынастар субъектілерінің жіктелуі
63
5.3 Азаматтар медициналық құқықтық қатынастардың субъектілері ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
65
5.4 Медициналық және фармацевтикалық қызметкерлер медициналық құқықтық қатынастардың субъектілері ретінде ... ... ... ... .
68
5.5 Пациенттіңқұқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
72
5.6. Денсаулық сақтау ұйымдары медициналық құқықтық қатынастардың субъектілері ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
74
6 Еңбек құқықтық қатынастары саласындағы медицина және фармацевтика қызметкерлерінің құқықтары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
77
6.1 Медицина және фармацевтика қызметкерлерінің еңбек құқықтары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
77
6.2 Медициналық және фармацевтикалық қызметкерлермен еңбек қатынастарын реттеу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
81
6.3 Медицина және фармацевтика қызметкерлерімен еңбек шартын жасасу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
84
6.4 Жұмыс уақыты және демалыс уақыты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
88
6.5. Медицина және фармацевтика қызметкерлерін әлеуметтік қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
98
6.6 Медицина және фармацевтика қызметкерлерін тәртіптік жауапкершілікке тарту тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
100
7 Денсаулық сақтау саласындағы құқық бұзушылықтар және заңды жауапкершілік ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
104
7.1 Денсаулық сақтаудағы құқық бұзушылықтардың түсінігі мен негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
104
7.2 Медициналық құқық бұзушылықтар үшін құқықтық жауапкершіліктің түсінігі, түрлері және негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
107
7.3 Медициналық құқық бұзушылықтар жасағаны үшін қолданылатын мемлекеттік-құқықтық ықпал ету шаралары ... ... ... ... ...
110
8 Медициналық қызметкерлердің пациентке зиян келтіргені үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .
116
8.1 Медицинадағы азаматтық-құқықтық жауапкершілік және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
116
8.2 Азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің шарттары мен негіздері
118
9 Медициналық ұйымдардың, медициналық және фармацевтикалық қызметкерлердің әкімшілік жауапкершілігі ... ..
128
9.1 Әкімшілік жауапкершіліктің түсінігі мен мәні ... ... ... ... ... ... ... .
128
9.2 Әкімшілік жауапкершіліктің негіздері, медицина саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтардың құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
130
9.3 Маңызы болмашы әкімшілік құқық бұзушылықтар ... ... ... ... ...
138
10 Медицина қызметкерлерінің қылмыстық жауапкершілігі: жазаның түрлері мен шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
144
10.1 Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
144
10.2 Медициналық қате: түсінігі және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
146
10.3 Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін қылмыстық жауаптылық ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
149
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
157
Тест тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
158
Өзін-өзі бақылауға арналған тест жауаптары ... ... ... ... ... ... .. ... .
169
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
170
ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗІМІ
ДДҰ-Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы;
ҚР АК-1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім);
ЕАЭО-Еуразиялық экономикалық одақ
ЕО - Еуропалық Одақ
ЕШЕБЖ - Еңбек шарттарын есепке алудың бірыңғай жүйесі
ҚР тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңы - Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы 2010 жылғы 4 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңы;
Рұқсаттар және хабарламалар туралы ҚР Заңы - Рұқсаттар және хабарламалар туралы 2014 жылғы 16 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңы;
Құқықтық актілер туралы ҚР Заңы - Құқықтық актілер туралы 2016 жылғы 6 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңы;
Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы ҚР Заңы - Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы 2015 жылғы 16 қарашадағы ҚР Заңы;
ҚР Конституциясы-Қазақстан Республикасының Конституциясы. Республикалық референдумда 1995 жылғы 30 тамызда қабылданды;
ҚР ӘҚБтК-2014 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі;
РФ ӘҚБтК - Ресей Федерациясының 2021 жылғы 30 желтоқсандағы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі;
Неке (ерлі - зайыптылық) және отбасы туралы ҚР кодексі-2011 жылғы 26 желтоқсандағы Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Қазақстан Республикасының Кодексі;
ҚР Халық денсаулығы туралы кодексі - Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы 2020 жылғы 7 шілдедегі Қазақстан Республикасының Кодексі;
ҚР ДСМ-Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі;
БҰҰ-Біріккен Ұлттар Ұйымы
ҚР - Қазақстан Республикасы;
РФ - Ресей Федерациясы;
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы;
КСРО-Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы;
б., т., тт., б. - бап, тармақ, тармақша, бөлім;
ҚР Еңбек кодексі-Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 23 қарашадағы Еңбек кодексі;
ҚР ҚК-Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 3 шілдедегі Қылмыстық кодексі.
КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта медициналық қызметті құқықтық реттеу, болашақта практикалық медицина және фармацевтика саласы қызметкерлерін құқықтық тұрғыдан оқыту мәселелері өзекті болуымен сипатталады. Практикалық қызметте медициналық ұйымдар көбінесе медициналық құқық аясында қарауды қажет ететін құқықтық мәселелерге тап болады. Бұл қажеттілік денсаулық сақтау саласындағы болып жатқан өзгерістерге байланысты.
Әлеуметтік-экономикалық дамудың қиындықтарына қарамастан, медициналық көмектің көлемі мен сапасына, жалпы денсаулық сақтау жүйесінің жағдайына қойылатын талаптар артып келеді. Қазіргі жағдай әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау 2021 жылдан бастап ҚР-да жүзеге асырылып кележатқан ұлттық Дені сау ұлт, жобасында көрініс тапты. Осы жобаның негізгі мақсаттары ретінде жалпы, жаһандық мақсаттар - әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтауды қамтамасыз ету, сондай-ақ халықты денсаулық сақтау қызметтерімен кеңінен қамту, жаңа жұмыс орындарын құру, азаматтардың өмір сүру ұзақтығын ұлғайту және т. б. нақты сипаттағы ауқымды мақсаттар белгіленді.
Оқулық білім алушыларға денсаулық сақтау саласындағы заңнамамен танысуға, медицина және фармацевтика қызметкерлерінің, пациенттердің құқықтары мен міндеттері туралы білімді жүйелеуге, медицина және фармацевтика қызметкерлерінің еңбек құқықтық қатынастарының ерекшеліктерімен танысуға, денсаулық сақтау саласындағы заңды жауапкершіліктің негіздері мен шарттарын қарастыруға, нақты жағдайға қатысты заңнама нормаларын талдауға және түсіндіруге үйренуге мүмкіндік береді, кәсіби және лауазымдық құқық бұзушылықтарға құқықтық баға беру және мұндай әрекеттердің ықтимал құқықтық салдарын анықтау.
Авторлық ұжымды заң ғылымы мен практикасында, оның ішінде медициналық құқық саласында оң жетістіктері бар белгілі заңгер ғалымдар ұсынады. Жұмыста ҚР нормативтік құқықтық актілері, оларға түсініктемелер, халықаралық-құқықтық актілер, құқықтық және медицина ғылымының түрлі бағыттарындағы ғалымдардың жұмыстары пайдаланылды.
Авторлар рецензенттерге: заң ғылымдарының докторы, профессор М.Ч. Когамов, медицина ғылымдарының докторы, профессор Е. Д. Дәленовке, заң ғылымдарының кандидаты, доцент И. В. Апаринаға құнды ескертулер мен ұсыныстар үшін шын жүректен алғыс білдіреді.
1 МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ТҮСІНІГІ, ПӘНІ ЖӘНЕ ӘДІСІ
1.1 Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау ұғымы мен жүйесі
Адамның өмірі мен денсаулығы қоғам үшін ең жоғары құндылықтар болып табылады, оларды ескере отырып, басқа құндылықтар мен игіліктердің барлығы анықталуы керек. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) 1946 жылғы жарғысына сәйкес денсаулық толық физикалық, психикалық және әлеуметтік әл-ауқат жағдайы ретінде анықталады, ал қол жеткізуге болатын ең жоғары денсаулық деңгейіне ие болу - әрбір адамның негізгі құқықтарының бірі. Өз кезегінде, адам ағзасы жүйелерінің толық жұмыс істеуі, физикалық және рухани жағдайы адамның өмір сүру деңгейін анықтайды.Денсаулықты осылай түсіну мемлекеттерге сапалы медициналық көмектің уақтылы, қолайлы және қолжетімді бағасына қол жеткізуді, сондай-ақ қауіпсіз ауыз су, санитария, Тамақ өнімдері, тұрғын үй, денсаулыққа қатысты Ақпарат және денсаулық сақтау саласындағы Білім және гендерлік теңдік сияқты денсаулықтың тиісті детерминанттарын қамтамасыз етуге заңды міндеттеме жүктейді.
ҚР Конституциясы (29 бап) Республика азаматтарының денсаулық сақтау мен медициналық көмекке құқығын жариялады.Оның нормаларына сәйкес Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде бекітеді, оның ең жоғары құндылықтары адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылады.Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2021 жылғы 21 қыркүйекте Халық бірлігі және жүйелі реформалар - ел өркендеуінің берік негізі атты Қазақстан халқына Жолдауында денсаулық - басты байлық екенін атап өтіп, Денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігін арттыру жөніндегі шараларды белгіледі.
Әр мемлекеттің өміріндегі денсаулық сақтаудың маңыздылығын асыра бағалау мүмкін емес. Дәстүр бойынша денсаулық сақтау Бүкіл әлемдегі адамдардың денсаулығы мен әл-ауқатын анықтайтын маңызды фактор болып саналады. Бұған мысал ретінде COVID-19 жаһандық таралуынан туындаған пандемиямен күресу үшін мемлекеттердің бірлескен күш-жігерін келтіруге болады.Денсаулық сақтау саясаты пандемияның медициналық аспектілерін ғана емес, сонымен қатар денсаулық сақтау шараларының құқықтық салдарын да ескеруі керек еді.ҚР Халық денсаулығы туралы Кодексінде Денсаулық сақтау ұғымына мынадай анықтама берілген: аурулардың алдын алуға және оларды емдеуге, қоғамдық гигиена мен санитарияны қолдауға, әрбір адамның тәндік және психикалық денсаулығын сақтауға және нығайтуға, оның ұзақ жыл белсенді өмір сүруін қолдауға, денсаулығынан айырылған жағдайда оған медициналық көмек беруге бағытталған саяси, экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, мәдени, медициналық сипаттағы шаралар жүйесі.
Кез келген басқа елдегідей, Қазақстандағы денсаулық сақтау өз азаматтарының денсаулығы мен әл-ауқатын қорғауға арналған.2021 жылы Қазақстан РФ, Украина, Беларусь, Әзірбайжаннан озып, Денсаулық сақтау жүйесінің сапасы бойынша Numbeo рейтингінде 95 елдің ішінде 58-ші орынды иеленді. Ел индексі 100-ден 59,62 құрады. Индексті есептеу кезінде денсаулық сақтау мамандарының, жабдықтардың, қызметкерлердің, дәрігерлердің сапасы, қызметтердің құны және т. б қарастырылды. Алайда, қазіргі уақытта Қазақстанда 4 мыңнан астам дәрігер жетіспейді. Сондай-ақ орта медициналық персоналдың тапшылығы байқалады-8 583 медбике.Кадр тапшылығының негізгі себебі-кадрлардың ауысуы, еңбекақы төлеу жүйесінің жетілмегендігі, уәждеменің төмендігі, құқықтық сенімсіздік, медицина қызметкерлеріне әлеуметтік қолдаудың жеткіліксіздігі. Сонымен қатар, көптеген мемлекеттерде дәрігерлер мен медбикелердің тапшылығы проблема болып табылады.
Қазақстандық денсаулық сақтауда мемлекеттің рөлі өте зор. Ол тегін медициналық көмектің ең аз көлеміне кепілдік береді, денсаулық сақтау ұйымдарының орындауы үшін міндетті денсаулық сақтау саласындағы бірыңғай стандарттарды белгілейді, олардың қызметін бақылайды, денсаулық сақтау саласындағы азаматтардың құқықтарын қорғайды және олар бұзылған жағдайда қорғау құқығына кепілдік береді.Азаматтардың денсаулығын сақтау саласындағы басқару органдарының көмегімен өз функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттің ықпалы оның елде жұмыс істеуінің қажетті шарты болып табылады.Денсаулық сақтау өзіне жүктелген функцияларды, ең алдымен, қаржыландыру және мемлекеттік реттеу есебінен орындайды, оның негізінде денсаулық сақтау саласындағы нормативтік-құқықтық база бар.
КСРО ыдырағаннан кейін Қазақстандағы денсаулық сақтау жүйесі айтарлықтай қайта құрудан өтті.Тегін жалпыға бірдей денсаулық сақтау жүйесін реформалау және оңтайландыру, медициналық мекемелерді ауқымды оңтайландыру басталды. Соңғы онжылдықтарда мемлекет елдің денсаулық сақтау саласын реформалау мен дамытуға бағытталған бірқатар шаралар қабылдады. 2000 жылдары реформалардың екі кешенді бағдарламасы-Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау ісін реформалау мен дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы әзірленді жәнеҚазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған Саламатты Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы. Медициналық көмек көрсету жүйесіндегі өзгерістер стационарлық көмекті оңтайландыруды және алғашқы медициналық-санитарлық көмекке (МСАК)баса назар аударуды қамтыды. Денсаулық сақтау саласында елімізде басқа да мемлекеттік бағдарламалар қабылданды:
Халық денсаулығы мемлекеттік бағдарламасы;
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2016 - 2019 жылдарға арналған Денсаулық мемлекеттік бағдарламасы;
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы;
Қазақстан Республикасының 2013-2020 жылдарға арналған электрондық денсаулық сақтау тұжырымдамасы;
Дені сау ұлтәрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау ұлттық жобасы,іске асыру мерзімі - 2021-2025 жылдар.
Дені сау ұлт әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау ұлттық жобасын әзірлеудің мақсаты әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтауды қамтамасыз ету болып табылады. Бағдарламадан күтілетін әлеуметтік-экономикалық әсер, әл-ауқат алушылар үшін пайдасы келесі мәліметтен көруге болады:
oo Денсаулық сақтау саласына жеке инвестицияларды 2020 жылы 121,5 млрд теңгеден 2025 жылы 783,3 млрд теңгеге дейін ұлғайту;
oo 13 мыңға жуық жаңа жұмыс орындарын құру (тұрақты);
oo отандық фармацевтикалық өнімнің үлесін 2020 жылғы 17% - дан 2025 жылы 50% - ға дейін жеткізу;
oo азаматтардың өмір сүру ұзақтығын 2020 жылы 71,37 жастан 2025 жылы 75 жасқа дейін ұлғайту;
oo халықтың медициналық қызмет сапасына қанағаттану деңгейін 2020 жылғы 53,3% - дан 2025 жылы 80% - ға дейін арттыру.
Халық денсаулығы Қазақстан-2050 ұзақ мерзімді Даму Стратегиясының басымдықтарының бірі болып табылады. Осы стратегияға сәйкес еліміздің барлық аумағында медициналық қызметтер сапасының бірыңғай стандарттарын енгізу, сондай-ақ медициналық мекемелерді материалдық-техникалық жарақтандыруды жетілдіру және біріздендіру көзделген. Стратегияда медициналық қызметтердің сапасын жақсарту және шешу жолдары және денсаулық сақтаудың жоғары технологиялық жүйесін дамыту айқындалады.
Денсаулық сақтау жүйесі - қызметі ҚР азаматтарының денсаулықты қорғауға құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік органдар мен денсаулық сақтау субъектілерінің жиынтығы. Дегенмен, өзінің денсаулық сақтау саласына толық қанағаттанатын бірде-бір ел жоқ. Зерттеулер көрсеткендей, тіпті әлемнің дамыған елдерінде де сауалнамаға қатысқан адамдардың 30% - дан 50% - на дейін өздерінің денсаулық сақтау жүйесіндегі түбегейлі өзгерістерге қолдау білдірді. Көптеген елдер денсаулық сақтау жүйесінде дамуда:
:: оның тиімділігін арттыру;
:: қосымша қаржыландыру көздерін анықтау;
:: сала ресурстарын ұтымды пайдалану негізінде сапалы медициналық көмек алудың жеткілікті көлемінің кепілдігін қамтамасыз ету;
:: пациент пен дәрігердің құқықтары мен міндеттерін анықтауға байланысты міндеттерді шешу;
:: халықтың қартаюына, ауру құрылымының өзгеруіне, жаңа медициналық технологиялардың пайда болуына және т. б. байланысты мәселелерді шешу үшін тырысады.
Денсаулық сақтау жүйесі денсаулық сақтаудың мемлекеттік және мемлекеттік емес секторларынан тұрады. Денсаулық сақтаудың мемлекеттік секторы Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік органдардан, мемлекеттік меншік құқығына негізделген денсаулық сақтау ұйымдарынан, сондай-ақ Сот медицинасы (сот-медициналық, сот-наркологиялық, сот-психиатриялық) саласындағы сараптамаларды жүзеге асыратын әскери-медициналық (медициналық) бөлімшелер мен ұйымдардан тұрады (ҚР Денсаулық туралы Кодексінің 63-бабы).
Мемлекеттік емес денсаулық сақтау секторы жеке меншік құқығына негізделген денсаулық сақтау ұйымдарынан, сондай-ақ жеке медициналық практикамен және фармацевтикалық қызметпен айналысатын жеке тұлғалардан тұрады.
Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік реттеу мен басқаруды ҚР Үкіметі, ҚР ДСМ, өзге де мемлекеттік органдар жүзеге асырады. ҚР Үкіметі Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын әзірлейді.
Халықтың денсаулығын қорғау, санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы ҚР азаматтарының денсаулығын қорғау, Медициналық және фармацевтикалық ғылым, Медициналық және фармацевтикалық білім беру, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы, дәрілік заттардың, медициналық бұйымдардың айналысы және медициналық қызметтер (көмек)көрсету сапасы саласында басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган болып табылатын ҚР ДСМ-ге жүктеледі.
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі туралы ережеге сәйкесҚР ДСМ миссиясы мемлекеттік саясатты тиімді қалыптастыру және іске асыру, денсаулық сақтау саласында қызметтер көрсетуді салааралық үйлестіру мен мемлекеттік реттеуді жүзеге асыру арқылы Қазақстан азаматтарының денсаулығын жақсарту болып табылады.
ҚР ДСМ міндеттері:
облыста мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру, салааралық үйлестіруді және мемлекеттік басқаруды жүзеге асыру:
1) ҚР азаматтарының денсаулығын сақтау, Медициналық және фармацевтикалық ғылым, білім беру, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы, дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы, медициналық қызметтер (көмек) көрсету сапасын бақылау;
2) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес азаматтардың мемлекет кепілдік берген көлем шегінде тегін медициналық көмек алуын қамтамасыз ету;
3) халықты және денсаулық сақтау ұйымдарын қауіпсіз, тиімді және сапалы дәрілік заттармен қамтамасыз ету ұйымдастыру;
4)халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік органдардың қызметін салааралық үйлестіруді жүзеге асыру;
5) медицина және фармацевтика өнеркәсібі;
6) ҚР ДСМ-ге ҚР заңнамасымен жүктелген өзге де міндеттер.
ҚР ДСМ қарамағында ведомстволар (санитариялық-эпидемиологиялық бақылау комитеті, Медициналық және фармацевтикалық бақылау комитеті), олардың облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың аумақтық органдары және ҚР ДСМ ведомстволық бағынысты ұйымдары бар.
Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың денсаулық сақтауды мемлекеттік басқарудың жергілікті органдары өз құзыреті шегінде денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырады. Денсаулық сақтауды басқару органдарының жүйесіне екі жақты бағыну тән: жалпы мәселелер бойынша олар тиісті жергілікті өкілді және атқарушы органдарға, ал денсаулық сақтау мәселелері бойынша - ҚР ДСМ-ге бағынады.
Осылайша, Денсаулық сақтау-бұл мақсаттардың бірлігі, өзара әрекеттесуі және оның қызметтерінің сабақтастығы бар мемлекеттік жүйе.
1.2 Қазақстандық құқық салалары жүйесіндегі медициналық құқық. Медициналық құқықтың түсінігі, пәні және әдістері
Азаматтардың денсаулығын сақтау саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеуге арналған құқық саласының қалыптасу процесі бір ғасырдан астам уақытқа созылды.Медициналық құқық термині ХХ ғасырдың екінші жартысында, алдымен шетелдік, содан кейін отандық әдебиеттерде белсенді қолданыла бастады.
Қазіргі уақытта медициналық құқықтың қарқынды дамуы байқалады - қазақстандық құқықтың жаңа саласы. Осы дербес құқық саласын қалыптастыру қажеттілігі соңғы онжылдықтарда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге және денсаулық сақтау саласындағы заңнаманың белсенді дамуына әкелді. ҚР-да құқықтың осы саласын құрудың негізі ҚР Конституциясының, ҚР Денсаулық туралы Кодексінің, Денсаулық сақтау саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілердің нормаларын қамтитын денсаулық сақтау саласындағы заңнаманы қалыптастыру болды. Әкімшілік, азаматтық, еңбек, қылмыстық заңнаманың кейбір нормалары да маңызды рөл атқарды.
Қазіргі жағдайда медициналық құқықтың маңыздылығының артуы әлеуметтік маңыздылықтың артуымен және медициналық қызмет саласында туындайтын қоғамдық қатынастардың кеңдігімен анықталады. Медициналық құқықты дербес құқық саласы ретінде қалыптастыру медициналық және фармацевтикалық қызметкерлердің өздері үшін де, пациенттер үшін де, жалпы қоғам үшін де маңызды. Ол денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясат қағидаттарын әзірлеуге, медициналық қызмет саласындағы азаматтардың құқықтарын қорғау мәселелерін егжей-тегжейлі пысықтауға ықпал етеді.
Медициналық қызмет саласы, медицина шешетін міндеттер ауқымы үнемі кеңейіп келеді. Мәселен, мысалы, жасанды интеллект, гендік-инженерлік және басқа технологиялар медициналық практикаға белсенді енгізілуде, репродуктивті технологиялар клиникалық практикада қолданылады. Алайда медицинаның барлық жетістіктерін ел азаматтарының игілігі үшін пайдаланылмауы мүмкін. Осыған байланысты барабар құқықтық қамтамасыз ету, азаматтарды жаңа қауіптерден қорғауды қамтамасыз ету мәселелері өткір тұр.
Медициналық құқық ұғымын дербес құқық саласы ретінде зерттеуге кіріспес бұрын, тұтастай алғанда құқық үшін маңызды әдіснамалық маңызы бар негізгі ұғымдардың мазмұнын нақтылау қажет.
Құқық - бұл қоғамдық қатынастардың билік реттеушісі болып табылатын және мемлекеттік мәжбүрлеу арқылы бұзушылықтардан қорғалатын, заңға көтерілген ерік-жігер мен қоғамның мүдделерін білдіретін жалпыға міндетті, ресми түрде анықталған, мемлекет шығарған немесе санкциялаған нормалар жүйесі. Мемлекет қоғамдық қажеттіліктерді басшылыққа ала отырып, мінез-құлық ережелерін белгілейді.
Құқық қоғамдық қатынастарға реттеуші әсер етеді және осы қатынастарға қатысушылар үшін өзара кепілдендірілген және мемлекет қорғайтын құқықтар мен міндеттерді белгілейді. Осындай әсердің нәтижесінде осы қоғамдық қатынастарға құқықтық қатынастардың сипаты беріледі.
Құқық жекелеген құрамдас бөліктерге бөлінеді - құқық салалары (конституциялық, еңбек, азаматтық, қылмыстық және т. б.).
Құқық саласы-табиғаты бойынша біртекті қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.
Құқықтың ірі салалары шеңберінде қоғамдық қатынастардың белгілі бір түрін реттейтін құқықтың кіші салалары ерекшеленеді. Мысалы, азаматтық - бұл мұрагерлік, тұрғын үй, авторлық құқық.Медициналық құқықтың кіші саласы ретінде қалыптасып келе жатқан фармацевтикалық құқықты бөліп көрсетуге болады.
Әлеуметтік қатынастардың белгілі бір түрін реттейтін құқықтық нормалар тобы - құқық институты (мысалы, азаматтық құқықтағы өкілдік институты) ішкі саланың немесе саланың құрамына тұрақты түрде бөлінеді). Медициналық құқық институттарының мысалдары: медициналық көмек көрсету, медициналық құпия, медициналық сараптама.
Заң ғылымында медициналық құқықтың құқықтық білім ретінде мазмұны туралы мәселе пікірталас тудырады. Құқықтық әдебиеттерде бұл мәселені шешудің әртүрлі тәсілдері бар. Кейбір ғалымдар медициналық құқық заңнаманың кешенді саласы, ал басқалары оны тәуелсіз кешенді құқық саласы деп санайды. Сонымен, Ю. Д. Сергеев пен А. А. Моховтың пікірінше, медициналық құқықты құқықтың кешенді саласы ретінде, яғни азаматтардың денсаулығы мен медициналық қызметке байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды, сондай-ақ денсаулық сақтау саласының жұмыс істеуі мен дамуы кезіндегі қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жүйесі деп қарастыруға болады. Олардың пікірінше, медициналық құқық мынадай негіздер бойынша құқықтың дербес саласына бөлінуге тиіс:
1) Денсаулық сақтау болып табылатын әрбір адам, қоғам және мемлекет үшін осындай әлеуметтік және саяси маңызы бар саланы дербес құқықтық реттеуде қоғамдық қажеттілік пен мемлекеттік мүдденің болуы;
2) құқықтық реттеудің дербес нысанасының болуы;
3) құқықтық реттеу әдістерінің ерекше үйлесіміне қажеттілік;
4) құқықтың арнайы көздерінің болуы және немесе қажеттілігі;
5) құқықтың осы саласына ғана тән нақты ұғымдар мен санаттардың болуы.
Құқықтың осы саласының кешенді сипаты келесі негіздерге байланысты:
ҚР Конституциясында және денсаулық сақтау саласындағы заңнамалық актілерде денсаулық сақтау мен медициналық көмекке құқықты бекіту;
медициналық қызмет саласында туындайтын қоғамдық қатынастарды медициналық құқық нормаларымен және құқықтың басқа салаларымен (еңбек, азаматтық, әкімшілік, қылмыстық және т. б.) реттеу.
Құқық салалары мен институттарын бөлудің критерийлері құқықтық реттеу пәні және құқықтық реттеу әдісі болып табылады.
Медициналық құқық пәні - бұл азаматтардың денсаулық сақтау құқықтарын іске асырумен байланысты медициналық қызметті жүзеге асыру процесінде туындайтын қоғамдық қатынастар. Медициналық қызмет-техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі медициналық білім алған жеке тұлғалардың, сондай-ақ заңды тұлғалардың ҚР халқының денсаулығын қорғауға бағытталған кәсіптік қызметі.Медициналық қызметке оның келесі түрлері кіреді:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
медициналық көмек;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
зертханалық диагностика;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
патологиялық диагностика;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
қан мен оның компоненттерін дайындау саласындағы қызмет;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы қызмет;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қоғамдық денсаулық сақтау саласындағы қызмет;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Денсаулық сақтау саласындағы білім беру және ғылыми қызмет;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Денсаулық сақтау саласындағы сараптама;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
заңнамада тыйым салынбаған өзге де қызмет түрлері.
Құқықтық реттеу әдісі-бұл құқықтық нормалардың мінез-құлыққа қоғамдық қатынастарға әсерін жүзеге асыратын әдістер мен әдістердің жиынтығы. Құқық теориясында құқықтық реттеудің екі негізгі әдісі бар: императивті және диспозитивті.
Императивті әдіс-бұл билік ережелерінің әдісі. Медициналық қызметке қатысты бұл сапаны қамтамасыз етуге, қабілетсіз адамдарды медициналық практикамен айналысуға (лицензиялау, Стандарттау, сертификаттау) және т. б. жіберуге бағытталған медициналық ұйымдардың билік нұсқамаларын орындауына қатысты құқықтық қатынастар.
Диспозитивті әдіс - бұл қоғамдық қатынастардың тең қатысушылары арасындағы қатынастарды реттеу тәсілі. Бұл оларға медициналық қызмет көрсетуге қатысты қарым-қатынас формасын және құқықтық нормалармен реттелетін басқа да қатынастарды таңдауға мүмкіндік береді.
Императивті әдіс билік пен бағыныштылық қатынастарына тән, өйткені тарап ретінде билік органының құқықтық қатынастарының болуы (мысалы, денсаулық сақтауды мемлекеттік басқару органдары мен оларға бағынатын денсаулық сақтау ұйымдарының өкілдері арасындағы қатынастар). Диспозитивті әдіс олардың мінез-құлқын өз бетінше анықтауға мүмкіндігі бар құқықтық қатынастар тараптарының теңдігін болжайды (мысалы, жеке медициналық практикада медициналық көмек көрсету кезінде пациент пен дәрігер арасында). Медициналық қызметте жоғарыда аталған әдістерді кешенді қолдану жүзеге асырылады.
М. К. Сүлейменовтің пікірінше, кешенді салаларды бөлудің жүйе құраушы факторы құқықты қызметтің белгілі бір саласындағы қатынастарды реттейтін нормаларға бөлу болып табылады: экономикалық (экономикалық құқық), әлеуметтік-мәдени (әлеуметтік-мәдени құқық), әкімшілік-саяси (саяси құқық), экологиялық (экологиялық құқық). Ол құқықтың осы салаларын құқықтың кешенді салалары (кәсіпкерлік, әскери, табиғатты қорғау және т. б.) қалыптасатын қызмет салаларына жатқызады).
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, медициналық құқық-азаматтардың денсаулықты қорғауға құқықтарын іске асыруға байланысты медициналық қызметті жүзеге асыру процесінде туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін, мемлекет белгілеген немесе санкциялаған құқықтық нормалардың жиынтығы болып табылатын құқықтың кешенді саласы.
Медициналық құқықты құқық саласы ретінде қарастыру оның принциптерін талдауды да қамтиды. Құқық принциптері деп негізгі идеялар немесе құқықтың жетекші принциптері түсініледі. Бүкіл құқықтық жүйе құқық принциптеріне негізделген, сондықтан олар құқық бағдарланған негізгі құндылықтарды көрсетіп, білдіруі керек.
Таралу саласына байланысты жалпы құқықтық, салааралық және салалық принциптер ажыратылады.
Жалпы құқықтық принциптер бүкіл құқық жүйесіне таралады және оның барлық салалары мен институттарының негізі болып табылады. Оларға мына принциптер кіреді: гуманизм, әлеуметтік әділеттілік, теңдік, заңдылық, құқықтық құқықтар мен міндеттердің бірлігі. Мұндай қағидаттардың көпшілігі негізінен мемлекеттің конституциялары мен маңызды заңдарында бекітілген.
ҚР Конституциясының нормаларында клесідей принциптер тікелей бекітілді:
әділдік - қоғам өмірінің барлық салаларына енеді (еңбек салымы мен еңбекке ақы төлеу, жазалау шарасы мен құқық бұзушылықтың ауырлығы және т. б. арасындағы пропорционалдылық.). Әділеттілік құқық қолдану қызметінің ажырамас бөлігі болып табылады, өйткені адам бостандығына қатысты барлық даулар, қақтығыстар мен қайшылықтар белгіленген принципті қолдануды талап етеді;
заң мен сот алдындағы теңдік - заңда белгіленген құқықтар мен міндеттердегі барлық азаматтардың теңдігін, тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне қарамастан немесе кез келген өзге мән-жайлар бойынша заң мен сот алдындағы барлығының теңдігін бекітеді (ҚР Конституциясының 14-бабы);
гуманизм - бұл заңнама жеке тұлғаны, оның құқықтары мен мүдделерін құрметтеуге негізделуі тиіс дегенді білдіреді: Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде бекітеді, оның ең жоғары құндылықтары адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылады (ҚР Конституциясының 1-бабы). Әркім басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге міндетті (ҚР Конституциясының 34-бабы);
демократия - бұл биліктің халыққа тиесілі екенін білдіреді: Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы - халық. Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді (ҚР Конституциясының 3-бабы);
заңдылық - барлық мемлекеттік органдардың, лауазымды адамдардың және азаматтардың заңнама талаптарын міндетті, дәл және барлық жерде орындауын білдіреді: Әрбір адам Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңнамасын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге міндетті(ҚР Конституциясының 34-бабы); Конституцияның ең жоғары заңды күші бар және Республиканың бүкіл аумағында ол тікелей қолданылады (ҚР Конституциясының 4-бабы);
құқықтар мен міндеттердің бірлігі - азаматқа берілген құқықтар мен бостандықтардың оның міндеттерімен үйлесуін білдіреді. Мәселен, ҚР Конституциясының 29-бабының 1-тармағына сәйкес, Қазақстан Республикасының азаматтары денсаулықты қорғауға құқылы. Бұл ретте мемлекет заңда белгіленген медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін тегін ұсынады.
Салааралық принциптер - құқықтың бірнеше саласына тән қағидаттар (құпиялылық, жауапкершіліктің бұлтартпаушылығы, ерік-жігердің дербестігі қағидаттары (медициналық көмек алуға ақпараттандырылған келісім, медициналық ұйымды таңдау бөлігінде).
Салалық принциптер - олар өз әрекеттерін бір құқық саласы шеңберінде таратады (еңбек құқығы еңбек бостандығы принципімен сипатталады, қылмыстық құқық үшін-кінәсіздік презумпциясы, яғни қылмыстық жауапкершілікке тартылған адамның кінәсіздігі туралы болжам, азаматтық құқық үшін-адалдық презумпциясы және т. б.).
Медициналық құқықтың салалық қағидаттарына ҚР денсаулық сақтау саласындағы қолданыстағы заңнамасының нормаларында бекітілген қағидаттар жатады:
oo денсаулық сақтау саласындағы азаматтардың құқықтарын сақтау және осы құқықтармен байланысты мемлекеттік кепілдіктерді қамтамасыз ету;
oo халықтың қажеттіліктерін, қажеттіліктерін қанағаттандыруға және өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған денсаулық сақтаудың әлеуметтік бағыты;
oo ана мен баланы қорғаудың басымдығы;
oo денсаулық сақтау саласындағы азаматтардың құқықтарын қамтамасыз ету үшін мемлекеттік билік органдары мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, ұйымдардың лауазымды адамдарының жауапкершілігі;
oo медициналық көмектің қолжетімділігі мен сапасы;
oo медициналық көмек көрсетуден бас тартуға жол бермеу;
oo денсаулық сақтау жүйесінің профилактикалық бағыттылығының басымдығы;
oo мазмұны ҚР денсаулық туралы Кодексінің 5-бабында ашылған басқа да қағидаттар.
1.3 Медициналық құқықтық қатынастар: түсінігі мен құрылымы
Медициналық қызмет-бұл адамдар, мемлекеттік органдар, ұйымдар арасында оны жүзеге асыру барысында қалыптасатын әртүрлі қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Құқықтың арқасында бұл қоғамдық қатынастар реттілікке ие болады және құқықтық қатынастарға айналады.
Медициналық құқықтық қатынас - бұл медициналық қызметті жүзеге асыру процесінде туындайтын, құқықтық нормалармен реттелетін қоғамдық қатынас.
Құқықтық қатынастардың құрылымы. Құқықтық қатынастардың құрылымында құқықтық қатынастардың субъектілерін, объектілерін және мазмұнын бөліп көрсету әдетке айналған.
Құқықтық қатынастардың субъектілері жеке тұлғалар (адамдар), сондай-ақ заңды тұлғалар (ұйымдар)болып табылады. Құқықтық қатынастардың қатысушысы болу үшін құқықтық қабілеттілік пен қабілеттіліктен тұратын заңды тұлға болуы керек.
Құқықтық қабілеттілік дегеніміз-құқықтар мен міндеттерге ие болу қабілеті. Ол туылған сәттен бастап пайда болады және өмірден кеткенімен аяқталады. Ешкімді құқық қабілетінен айыруға немесе шектеуге болмайды.
Әрекет қабілеттілігі - бұл адамның өз әрекеттерімен құқықтар мен міндеттерді алу және жүзеге асыру қабілеті. Жеке тұлғалардың әрекет қабілеттілігінің шарты-бұл екі жағдайдың болуына байланысты-белгілі бір жасқа жету және психикалық денсаулық жағдайы. Ақыл-ой адамның өз әрекеттерінің мағынасын (интеллектуалды элемент) түсіну және оларды (ерікті элемент)басқару қабілетін білдіретін психикалық күйі дегенді білдіреді. Адамның белгілі бір құқықтары болуы мүмкін (мысалы, пәтерге меншік құқығы), бірақ қабілетсіз болғандықтан, оларды сатуға құқығы жоқ (мысалы, сату, жалға беру немесе пәтер беру және т. б.).
Толық көлемде әрекет қабілеттілігі 18 жастан басталады. Құқықтың әр түрлі салаларында әр түрлі жас шектері белгіленеді: алты жастан 14 жасқа дейін, 14 жастан 18 жасқа дейін. Осылайша, ҚР АК әрекет қабілеттілігін азаматтың өз іс-әрекеттерімен азаматтық құқықтарды алу және жүзеге асыру, өзі үшін азаматтық міндеттер жасау және оларды орындау (азаматтық әрекет қабілеттілігі) қабілеті ретінде кәмелетке толғаннан кейін, яғни он сегіз жасқа толғаннан кейін толық көлемде туындайды (ҚР АК 17-бабы). Заң бойынша 18 жасқа толғанға дейін некеге тұруға рұқсат етілген жағдайда, 18 жасқа толмаған азамат некеге тұрған кезден бастап толық көлемде әрекет қабілеттілігіне ие болады.
Еңбек қатынастарына 16 жасқа толған адамдар қатыса алады. Кейбір жағдайларда еңбек шарты 14 және 15 жасқа толған кәмелетке толмаған адамдармен, тіпті 14 жасқа толмаған балалармен де жасалуы мүмкін.
Медициналық тәжірибеде балалар туылғаннан бастап ақ халатты адамдармен кездеседі. Балалардың профилактикалық медициналық тексерулерге және динамикалық байқауға, емдеуге, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуге, сауықтыруға және вакцинациялауға, оқуға түсу және жұмысқа орналасу кезінде тіркелген жері бойынша тегін негізде денсаулық жағдайы туралы медициналық құжаттаманы алуға, денсаулық жағдайы туралы ақпаратты ол үшін қолжетімді нысанда алуға және т. б. құқығы бар.16 және одан жоғары жастағы кәмелетке толмағандар ата-аналарының немесе заңды өкілдерінің келісімімен жүргізілетін хирургиялық араласуларды, жүктілікті жасанды үзуді қоспағанда, профилактикалық, консультациялық-диагностикалық көмек көрсетуге ақпараттандырылған келісімге немесе бас тартуға құқылы (денсаулық туралы кодекстің 78-бабының 1, 2-тармақтары).
Деликтқабілеттілік - адамның құқық бұзушылық субъектісі болу және оларды жасағаны үшін заңды жауапкершілік алу қабілеті. Ол сондай-ақ ақыл-ойға байланысты. Заңнамада оның әр түрлі құқық бұзушылықтарға қатысты әр түрлі жасы белгіленген. Мысалы, ҚР ҚК қылмыстық құқық бұзушылық жасаған кезде 16 жасқа толған есі дұрыс жеке тұлға қылмыстық жауапкершілікке тартылатынын көздейді (ҚР ҚК 15-бабының 1-тармағы). Қылмыс жасаған кезде 14 жасқа толған адамдар жекелеген іс-әрекеттері (кісі өлтіру (99-бап), денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру (106-бап), зорлау (120-бап) және т. б. үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылады).
Медициналық құқықтық қатынастарға қатысатын жеке және заңды тұлғалар медициналық құқықтық қатынастардың субъектілері болып табылады, атап айтқанда:
oo медицина және фармацевтика қызметкерлері;
oo пациенттер-медициналық көмек көрсетуді талап ететін аурудың немесе жағдайдың болуына немесе болмауына қарамастан медициналық қызметтерді тұтынушы болып табылатын (болған) жеке тұлғалар;
oo медициналық көмек көрсететін медициналық ұйымдар және өзге де денсаулық сақтау ұйымдары (білім беру ұйымдары, денсаулық сақтау саласындағы ғылыми ұйымдар);
oo қызметі азаматтардың денсаулығын қорғауға құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік органдар;
oo медициналық сақтандыру ұйымдары.
Сонымен қатар, медициналық құқықтық қатынастарға келесі субъектілер қатыса алады: дәрігерлердің кәсіби ұйымдары, кәсіподақтар, тұтынушылардың құқықтарын қорғау қоғамдары және т. б.), соттар.
Медициналық құқықтық қатынастар объектісі. Құқықтық қатынастардың объектісі-құқықтық қатынастар туындайтын игіліктер немесе қоғамдық мүдделер. Объектілердің ішінде материалдық игіліктер (заттар және басқа да мүліктер) және материалдық емес игіліктер (өмір, денсаулық, ар-намыс, қадір-қасиет, адамның бостандығы мен қол сұғылмаушылығы және т. б.).
Медициналық құқықтық қатынастар (мысалы, дәрігер мен пациенттің қарым-қатынасы) негізінен адамның өмірі мен денсаулығы сияқты жеке мүліктік емес игіліктері үшін бар және дамиды. Адам денсаулығы маңызды әлеуметтік игілік болып табылады және оны мемлекет қорғайды (ҚР Конституциясының 29-бабы). ҚР Денсаулық сақтау кодексінде бұл ұғым аурулар мен физикалық ақаулардың болмауы ғана емес, толық физикалық, рухани (психикалық) және әлеуметтік әл-ауқаттың жай-күйі ретінде айқындалады. Үлкен медициналық энциклопедия денсаулықты адам ағзасының оның барлық мүшелері мен жүйелерінің функциялары сыртқы ортамен теңестірілген және ешқандай ауыр өзгерістер болмаған кездежағдайы ретіндеанықтайды. Денсаулық ұғымына адамның әлеуметтік толықтығы да кіреді, өйткені әлеуметтік факторлар адам денсаулығына айтарлықтай әсер етеді.
Халықаралық құқықта денсаулық негізінен адамның денсаулықты сақтау құқығының объектісі ретінде түсіндіріледі. Бұл құқық, ең алдымен, мемлекеттің оны қорғау және іске асыру жөніндегі белгілі бір міндеттерін тудыратын жеке тұлғаның субъективті құқығы ретінде қарастырылады. ДДҰ Жарғысына сәйкес денсаулықтың ең жоғары деңгейіне ие болу-кез-келген адамның негізгі құқықтарының бірі.
Денсаулық сақтау құқығы адам құқықтары саласындағы халықаралық деңгейде келісілген стандарттардың бірі болып табылады. 60-қа жуық ел денсаулық сақтау құқығын конституциялық құқық деп танымайды және 30-дан астам ел экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактіні ратификацияламады. Денсаулық сақтау құқығы денсаулық сақтау жүйесін пайдалану құқығын білдіреді, ол барлығына қол жеткізуге болатын ең жоғары денсаулық деңгейін ұстап тұру үшін тең мүмкіндіктер береді. Денсаулық сақтау саласындағы адам құқықтарына мыналар жатады: ақпараттандырылған келісім құқығы, дәрігер мен денсаулық сақтау мекемесін еркін таңдау құқығы, медициналық құпия мен құпиялылық, бұзылған құқықтарды қорғау құқығы және денсаулық сақтау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КеАҚ Астана Медицина Университеті
Тлембаева Ж.У, Даулетханова А.А., Караев А.А, Базарова Г.С., Жаркенова С.Б., Жаппарова А.С., Семёнова С.Ю., Шерстобоев О.Н., Рахметов С.М.
МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚҰҚЫҚ
(Оқулық студенттер, интерндер, резиденттер, магистранттар, докторанттар үшін)
Астана, 2022
ӘОЖ 61:34(075.8)
ҚБЖ 5:67я73
М 42
РЕЦЕНЗЕНТТЕР:
1. М.А. Утанов - заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Төрағасының кеңесшісі;
2. Қ.Қ.Садыкова - PhD, доцент, Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы Басқару институты директорының орынбасары;
3. Т.З.Жакупова - медицина ғылымдарының кандидаты, КеАҚ Астана медицина университеті Сот медицинасы кафедрасы профессоры
4. А.Шаймуратова- Астана медицина университеті КеАҚ Мемлекеттік тілді дамыту тобының жетекші маманы
Авторлары: Тлембаева Ж.У - 1,2 тараулар, 3.1 3.2 бөлімдері; Даулетханова А.А - 3.3 бөлімдері; Караев А.А - 4 тарау; Базарова Г.С - 5 тарау; Жаркенова С.Б - 6 тарау; Жаппарова А.С - 7 тарау; Семенова С.Ю - 8 тарау; Шерстобоев О.Н - 9 тарау; Рахметов С.М - 10 тарау.
М 42. Медициналық құқық. Оқулық Тлембаева Ж.У, Караев А.А, Базарова Г.С [және басқалар]; Ж.У. Тлембаева редакциялығымен. - Астана, 2022 жыл. - 181 б.
Аудармашылар: Құдайбергенова М.Ж., Хамзина М.Ғ.
ISBN
Оқулықта білім алушыларға жаңа оқу пәні - медициналық құқық бойынша базалық білім мен дағдыларды алуға мүмкіндік беретін материалдар бар. Оқулықта медициналық құқықтың теориялық және құқықтық негіздері, медициналық құқықтық қатынастар субъектілерінің құқықтық жағдайы қарастырылады.Медициналық және фармацевтикалық қызметкерлердің заңды жауапкершілігінің проблемалық мәселелерін баяндау маңызды орын алады. Оқулық материалдарына тест тапсырмалары, сондай-ақ әдебиеттер тізімі кіреді. Оқулық медициналық, фармацевтикалық мамандықтар бойынша Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттың талаптарына сәйкес дайындалды. Басылым студенттерге, интерндерге, резиденттерге, магистранттарға, докторанттарға арналған. Сондай-ақ, бұл сот және басқа да құқық қорғау органдарының, ұйымдардың өкілдеріне, сондай-ақ медициналық құқық мәселелеріне қызығушылық танытқандарға пайдалы болады.
ӘОЖ 61:34(075.8)
ҚБЖ 5:67я73
Негізгі әдебиет ретінде Астана медицина университеті КЕАҚ Ғылыми Кеңесімен мақұлданған және басып шығаруға ұсынылған
2023 жылғы ___ _____________ № __ хаттама
@ Авторлар ұжымы, 2022
МАЗМҰНЫ
Қысқартулар тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1 Медициналық құқықтың түсінігі, пәні және әдісі ... ... ... ... ...
8
1.1 Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау ұғымы және жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8
1.2 Қазақстандық құқық салалары жүйесіндегі медициналық құқық. Медициналық құқықтың түсінігі, пәні және әдістері ... ... ... ... ... ... ... ...
13
1.3 Медициналық құқықтық қатынастар: түсінігі мен құрылымы..
18
1.4 Медициналық құқықтың қайнар көздері: түсінігі мен түрлері..
22
1.5 Медициналық құқық, оқу пәні және ғылым саласы ретінде Медициналық құқық курсының міндеттері мен жүйесі ... ... ... ... ... ...
25
2 Медициналық қызметті әлеуметтік реттеу жүйесіндегі медициналық құқық
30
2.1 Медициналық қызмет саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейтін әлеуметтік нормалардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
2.2 Медициналық қызмет жүйесіндегі құқық пен мораль нормаларының арақатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
31
2.3 Медициналық қызметті әлеуметтік реттеудің жалпы құрылымындағы медициналық этика және деонтология, биомедициналық этика ережелерінің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
33
3 Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
37
3.1 Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасы: қалыптасу тарихы және қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ...
37
3.2 Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасының құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41
3.3 Денсаулық сақтау саласындағы халықаралық-құқықтық актілер
44
3.4 Денсаулық сақтау саласындағы құқықтық реттеу қағидаттары
46
4 Азаматтардың денсаулық сақтау құқығының конституциялық-құқықтық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
48
4.1 Азаматтардың денсаулық сақтау құқығының конституциялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
48
4.2 Денсаулық сақтауға конституциялық құқықты заңнамалық қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
52
4.3 Азаматтардың денсаулық сақтау құқығын қамтамасыз ету мәселелері бойынша конституциялық бақылау органдарының құқықтық ұстанымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
57
5 Медициналық құқық субъектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
62
5.1 Медициналық құқықтық қатынастарға қатысушылардың құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
62
5.2. Медициналық құқықтық қатынастар субъектілерінің жіктелуі
63
5.3 Азаматтар медициналық құқықтық қатынастардың субъектілері ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
65
5.4 Медициналық және фармацевтикалық қызметкерлер медициналық құқықтық қатынастардың субъектілері ретінде ... ... ... ... .
68
5.5 Пациенттіңқұқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
72
5.6. Денсаулық сақтау ұйымдары медициналық құқықтық қатынастардың субъектілері ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
74
6 Еңбек құқықтық қатынастары саласындағы медицина және фармацевтика қызметкерлерінің құқықтары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
77
6.1 Медицина және фармацевтика қызметкерлерінің еңбек құқықтары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
77
6.2 Медициналық және фармацевтикалық қызметкерлермен еңбек қатынастарын реттеу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
81
6.3 Медицина және фармацевтика қызметкерлерімен еңбек шартын жасасу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
84
6.4 Жұмыс уақыты және демалыс уақыты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
88
6.5. Медицина және фармацевтика қызметкерлерін әлеуметтік қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
98
6.6 Медицина және фармацевтика қызметкерлерін тәртіптік жауапкершілікке тарту тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
100
7 Денсаулық сақтау саласындағы құқық бұзушылықтар және заңды жауапкершілік ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
104
7.1 Денсаулық сақтаудағы құқық бұзушылықтардың түсінігі мен негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
104
7.2 Медициналық құқық бұзушылықтар үшін құқықтық жауапкершіліктің түсінігі, түрлері және негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
107
7.3 Медициналық құқық бұзушылықтар жасағаны үшін қолданылатын мемлекеттік-құқықтық ықпал ету шаралары ... ... ... ... ...
110
8 Медициналық қызметкерлердің пациентке зиян келтіргені үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .
116
8.1 Медицинадағы азаматтық-құқықтық жауапкершілік және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
116
8.2 Азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің шарттары мен негіздері
118
9 Медициналық ұйымдардың, медициналық және фармацевтикалық қызметкерлердің әкімшілік жауапкершілігі ... ..
128
9.1 Әкімшілік жауапкершіліктің түсінігі мен мәні ... ... ... ... ... ... ... .
128
9.2 Әкімшілік жауапкершіліктің негіздері, медицина саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтардың құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
130
9.3 Маңызы болмашы әкімшілік құқық бұзушылықтар ... ... ... ... ...
138
10 Медицина қызметкерлерінің қылмыстық жауапкершілігі: жазаның түрлері мен шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
144
10.1 Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
144
10.2 Медициналық қате: түсінігі және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
146
10.3 Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін қылмыстық жауаптылық ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
149
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
157
Тест тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
158
Өзін-өзі бақылауға арналған тест жауаптары ... ... ... ... ... ... .. ... .
169
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
170
ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗІМІ
ДДҰ-Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы;
ҚР АК-1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім);
ЕАЭО-Еуразиялық экономикалық одақ
ЕО - Еуропалық Одақ
ЕШЕБЖ - Еңбек шарттарын есепке алудың бірыңғай жүйесі
ҚР тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңы - Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы 2010 жылғы 4 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңы;
Рұқсаттар және хабарламалар туралы ҚР Заңы - Рұқсаттар және хабарламалар туралы 2014 жылғы 16 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңы;
Құқықтық актілер туралы ҚР Заңы - Құқықтық актілер туралы 2016 жылғы 6 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңы;
Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы ҚР Заңы - Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы 2015 жылғы 16 қарашадағы ҚР Заңы;
ҚР Конституциясы-Қазақстан Республикасының Конституциясы. Республикалық референдумда 1995 жылғы 30 тамызда қабылданды;
ҚР ӘҚБтК-2014 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі;
РФ ӘҚБтК - Ресей Федерациясының 2021 жылғы 30 желтоқсандағы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі;
Неке (ерлі - зайыптылық) және отбасы туралы ҚР кодексі-2011 жылғы 26 желтоқсандағы Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Қазақстан Республикасының Кодексі;
ҚР Халық денсаулығы туралы кодексі - Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы 2020 жылғы 7 шілдедегі Қазақстан Республикасының Кодексі;
ҚР ДСМ-Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі;
БҰҰ-Біріккен Ұлттар Ұйымы
ҚР - Қазақстан Республикасы;
РФ - Ресей Федерациясы;
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы;
КСРО-Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы;
б., т., тт., б. - бап, тармақ, тармақша, бөлім;
ҚР Еңбек кодексі-Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 23 қарашадағы Еңбек кодексі;
ҚР ҚК-Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 3 шілдедегі Қылмыстық кодексі.
КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта медициналық қызметті құқықтық реттеу, болашақта практикалық медицина және фармацевтика саласы қызметкерлерін құқықтық тұрғыдан оқыту мәселелері өзекті болуымен сипатталады. Практикалық қызметте медициналық ұйымдар көбінесе медициналық құқық аясында қарауды қажет ететін құқықтық мәселелерге тап болады. Бұл қажеттілік денсаулық сақтау саласындағы болып жатқан өзгерістерге байланысты.
Әлеуметтік-экономикалық дамудың қиындықтарына қарамастан, медициналық көмектің көлемі мен сапасына, жалпы денсаулық сақтау жүйесінің жағдайына қойылатын талаптар артып келеді. Қазіргі жағдай әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау 2021 жылдан бастап ҚР-да жүзеге асырылып кележатқан ұлттық Дені сау ұлт, жобасында көрініс тапты. Осы жобаның негізгі мақсаттары ретінде жалпы, жаһандық мақсаттар - әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтауды қамтамасыз ету, сондай-ақ халықты денсаулық сақтау қызметтерімен кеңінен қамту, жаңа жұмыс орындарын құру, азаматтардың өмір сүру ұзақтығын ұлғайту және т. б. нақты сипаттағы ауқымды мақсаттар белгіленді.
Оқулық білім алушыларға денсаулық сақтау саласындағы заңнамамен танысуға, медицина және фармацевтика қызметкерлерінің, пациенттердің құқықтары мен міндеттері туралы білімді жүйелеуге, медицина және фармацевтика қызметкерлерінің еңбек құқықтық қатынастарының ерекшеліктерімен танысуға, денсаулық сақтау саласындағы заңды жауапкершіліктің негіздері мен шарттарын қарастыруға, нақты жағдайға қатысты заңнама нормаларын талдауға және түсіндіруге үйренуге мүмкіндік береді, кәсіби және лауазымдық құқық бұзушылықтарға құқықтық баға беру және мұндай әрекеттердің ықтимал құқықтық салдарын анықтау.
Авторлық ұжымды заң ғылымы мен практикасында, оның ішінде медициналық құқық саласында оң жетістіктері бар белгілі заңгер ғалымдар ұсынады. Жұмыста ҚР нормативтік құқықтық актілері, оларға түсініктемелер, халықаралық-құқықтық актілер, құқықтық және медицина ғылымының түрлі бағыттарындағы ғалымдардың жұмыстары пайдаланылды.
Авторлар рецензенттерге: заң ғылымдарының докторы, профессор М.Ч. Когамов, медицина ғылымдарының докторы, профессор Е. Д. Дәленовке, заң ғылымдарының кандидаты, доцент И. В. Апаринаға құнды ескертулер мен ұсыныстар үшін шын жүректен алғыс білдіреді.
1 МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ТҮСІНІГІ, ПӘНІ ЖӘНЕ ӘДІСІ
1.1 Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау ұғымы мен жүйесі
Адамның өмірі мен денсаулығы қоғам үшін ең жоғары құндылықтар болып табылады, оларды ескере отырып, басқа құндылықтар мен игіліктердің барлығы анықталуы керек. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) 1946 жылғы жарғысына сәйкес денсаулық толық физикалық, психикалық және әлеуметтік әл-ауқат жағдайы ретінде анықталады, ал қол жеткізуге болатын ең жоғары денсаулық деңгейіне ие болу - әрбір адамның негізгі құқықтарының бірі. Өз кезегінде, адам ағзасы жүйелерінің толық жұмыс істеуі, физикалық және рухани жағдайы адамның өмір сүру деңгейін анықтайды.Денсаулықты осылай түсіну мемлекеттерге сапалы медициналық көмектің уақтылы, қолайлы және қолжетімді бағасына қол жеткізуді, сондай-ақ қауіпсіз ауыз су, санитария, Тамақ өнімдері, тұрғын үй, денсаулыққа қатысты Ақпарат және денсаулық сақтау саласындағы Білім және гендерлік теңдік сияқты денсаулықтың тиісті детерминанттарын қамтамасыз етуге заңды міндеттеме жүктейді.
ҚР Конституциясы (29 бап) Республика азаматтарының денсаулық сақтау мен медициналық көмекке құқығын жариялады.Оның нормаларына сәйкес Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде бекітеді, оның ең жоғары құндылықтары адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылады.Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2021 жылғы 21 қыркүйекте Халық бірлігі және жүйелі реформалар - ел өркендеуінің берік негізі атты Қазақстан халқына Жолдауында денсаулық - басты байлық екенін атап өтіп, Денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігін арттыру жөніндегі шараларды белгіледі.
Әр мемлекеттің өміріндегі денсаулық сақтаудың маңыздылығын асыра бағалау мүмкін емес. Дәстүр бойынша денсаулық сақтау Бүкіл әлемдегі адамдардың денсаулығы мен әл-ауқатын анықтайтын маңызды фактор болып саналады. Бұған мысал ретінде COVID-19 жаһандық таралуынан туындаған пандемиямен күресу үшін мемлекеттердің бірлескен күш-жігерін келтіруге болады.Денсаулық сақтау саясаты пандемияның медициналық аспектілерін ғана емес, сонымен қатар денсаулық сақтау шараларының құқықтық салдарын да ескеруі керек еді.ҚР Халық денсаулығы туралы Кодексінде Денсаулық сақтау ұғымына мынадай анықтама берілген: аурулардың алдын алуға және оларды емдеуге, қоғамдық гигиена мен санитарияны қолдауға, әрбір адамның тәндік және психикалық денсаулығын сақтауға және нығайтуға, оның ұзақ жыл белсенді өмір сүруін қолдауға, денсаулығынан айырылған жағдайда оған медициналық көмек беруге бағытталған саяси, экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, мәдени, медициналық сипаттағы шаралар жүйесі.
Кез келген басқа елдегідей, Қазақстандағы денсаулық сақтау өз азаматтарының денсаулығы мен әл-ауқатын қорғауға арналған.2021 жылы Қазақстан РФ, Украина, Беларусь, Әзірбайжаннан озып, Денсаулық сақтау жүйесінің сапасы бойынша Numbeo рейтингінде 95 елдің ішінде 58-ші орынды иеленді. Ел индексі 100-ден 59,62 құрады. Индексті есептеу кезінде денсаулық сақтау мамандарының, жабдықтардың, қызметкерлердің, дәрігерлердің сапасы, қызметтердің құны және т. б қарастырылды. Алайда, қазіргі уақытта Қазақстанда 4 мыңнан астам дәрігер жетіспейді. Сондай-ақ орта медициналық персоналдың тапшылығы байқалады-8 583 медбике.Кадр тапшылығының негізгі себебі-кадрлардың ауысуы, еңбекақы төлеу жүйесінің жетілмегендігі, уәждеменің төмендігі, құқықтық сенімсіздік, медицина қызметкерлеріне әлеуметтік қолдаудың жеткіліксіздігі. Сонымен қатар, көптеген мемлекеттерде дәрігерлер мен медбикелердің тапшылығы проблема болып табылады.
Қазақстандық денсаулық сақтауда мемлекеттің рөлі өте зор. Ол тегін медициналық көмектің ең аз көлеміне кепілдік береді, денсаулық сақтау ұйымдарының орындауы үшін міндетті денсаулық сақтау саласындағы бірыңғай стандарттарды белгілейді, олардың қызметін бақылайды, денсаулық сақтау саласындағы азаматтардың құқықтарын қорғайды және олар бұзылған жағдайда қорғау құқығына кепілдік береді.Азаматтардың денсаулығын сақтау саласындағы басқару органдарының көмегімен өз функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттің ықпалы оның елде жұмыс істеуінің қажетті шарты болып табылады.Денсаулық сақтау өзіне жүктелген функцияларды, ең алдымен, қаржыландыру және мемлекеттік реттеу есебінен орындайды, оның негізінде денсаулық сақтау саласындағы нормативтік-құқықтық база бар.
КСРО ыдырағаннан кейін Қазақстандағы денсаулық сақтау жүйесі айтарлықтай қайта құрудан өтті.Тегін жалпыға бірдей денсаулық сақтау жүйесін реформалау және оңтайландыру, медициналық мекемелерді ауқымды оңтайландыру басталды. Соңғы онжылдықтарда мемлекет елдің денсаулық сақтау саласын реформалау мен дамытуға бағытталған бірқатар шаралар қабылдады. 2000 жылдары реформалардың екі кешенді бағдарламасы-Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау ісін реформалау мен дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы әзірленді жәнеҚазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған Саламатты Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы. Медициналық көмек көрсету жүйесіндегі өзгерістер стационарлық көмекті оңтайландыруды және алғашқы медициналық-санитарлық көмекке (МСАК)баса назар аударуды қамтыды. Денсаулық сақтау саласында елімізде басқа да мемлекеттік бағдарламалар қабылданды:
Халық денсаулығы мемлекеттік бағдарламасы;
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2016 - 2019 жылдарға арналған Денсаулық мемлекеттік бағдарламасы;
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы;
Қазақстан Республикасының 2013-2020 жылдарға арналған электрондық денсаулық сақтау тұжырымдамасы;
Дені сау ұлтәрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау ұлттық жобасы,іске асыру мерзімі - 2021-2025 жылдар.
Дені сау ұлт әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау ұлттық жобасын әзірлеудің мақсаты әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтауды қамтамасыз ету болып табылады. Бағдарламадан күтілетін әлеуметтік-экономикалық әсер, әл-ауқат алушылар үшін пайдасы келесі мәліметтен көруге болады:
oo Денсаулық сақтау саласына жеке инвестицияларды 2020 жылы 121,5 млрд теңгеден 2025 жылы 783,3 млрд теңгеге дейін ұлғайту;
oo 13 мыңға жуық жаңа жұмыс орындарын құру (тұрақты);
oo отандық фармацевтикалық өнімнің үлесін 2020 жылғы 17% - дан 2025 жылы 50% - ға дейін жеткізу;
oo азаматтардың өмір сүру ұзақтығын 2020 жылы 71,37 жастан 2025 жылы 75 жасқа дейін ұлғайту;
oo халықтың медициналық қызмет сапасына қанағаттану деңгейін 2020 жылғы 53,3% - дан 2025 жылы 80% - ға дейін арттыру.
Халық денсаулығы Қазақстан-2050 ұзақ мерзімді Даму Стратегиясының басымдықтарының бірі болып табылады. Осы стратегияға сәйкес еліміздің барлық аумағында медициналық қызметтер сапасының бірыңғай стандарттарын енгізу, сондай-ақ медициналық мекемелерді материалдық-техникалық жарақтандыруды жетілдіру және біріздендіру көзделген. Стратегияда медициналық қызметтердің сапасын жақсарту және шешу жолдары және денсаулық сақтаудың жоғары технологиялық жүйесін дамыту айқындалады.
Денсаулық сақтау жүйесі - қызметі ҚР азаматтарының денсаулықты қорғауға құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік органдар мен денсаулық сақтау субъектілерінің жиынтығы. Дегенмен, өзінің денсаулық сақтау саласына толық қанағаттанатын бірде-бір ел жоқ. Зерттеулер көрсеткендей, тіпті әлемнің дамыған елдерінде де сауалнамаға қатысқан адамдардың 30% - дан 50% - на дейін өздерінің денсаулық сақтау жүйесіндегі түбегейлі өзгерістерге қолдау білдірді. Көптеген елдер денсаулық сақтау жүйесінде дамуда:
:: оның тиімділігін арттыру;
:: қосымша қаржыландыру көздерін анықтау;
:: сала ресурстарын ұтымды пайдалану негізінде сапалы медициналық көмек алудың жеткілікті көлемінің кепілдігін қамтамасыз ету;
:: пациент пен дәрігердің құқықтары мен міндеттерін анықтауға байланысты міндеттерді шешу;
:: халықтың қартаюына, ауру құрылымының өзгеруіне, жаңа медициналық технологиялардың пайда болуына және т. б. байланысты мәселелерді шешу үшін тырысады.
Денсаулық сақтау жүйесі денсаулық сақтаудың мемлекеттік және мемлекеттік емес секторларынан тұрады. Денсаулық сақтаудың мемлекеттік секторы Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік органдардан, мемлекеттік меншік құқығына негізделген денсаулық сақтау ұйымдарынан, сондай-ақ Сот медицинасы (сот-медициналық, сот-наркологиялық, сот-психиатриялық) саласындағы сараптамаларды жүзеге асыратын әскери-медициналық (медициналық) бөлімшелер мен ұйымдардан тұрады (ҚР Денсаулық туралы Кодексінің 63-бабы).
Мемлекеттік емес денсаулық сақтау секторы жеке меншік құқығына негізделген денсаулық сақтау ұйымдарынан, сондай-ақ жеке медициналық практикамен және фармацевтикалық қызметпен айналысатын жеке тұлғалардан тұрады.
Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік реттеу мен басқаруды ҚР Үкіметі, ҚР ДСМ, өзге де мемлекеттік органдар жүзеге асырады. ҚР Үкіметі Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын әзірлейді.
Халықтың денсаулығын қорғау, санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы ҚР азаматтарының денсаулығын қорғау, Медициналық және фармацевтикалық ғылым, Медициналық және фармацевтикалық білім беру, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы, дәрілік заттардың, медициналық бұйымдардың айналысы және медициналық қызметтер (көмек)көрсету сапасы саласында басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган болып табылатын ҚР ДСМ-ге жүктеледі.
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі туралы ережеге сәйкесҚР ДСМ миссиясы мемлекеттік саясатты тиімді қалыптастыру және іске асыру, денсаулық сақтау саласында қызметтер көрсетуді салааралық үйлестіру мен мемлекеттік реттеуді жүзеге асыру арқылы Қазақстан азаматтарының денсаулығын жақсарту болып табылады.
ҚР ДСМ міндеттері:
облыста мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру, салааралық үйлестіруді және мемлекеттік басқаруды жүзеге асыру:
1) ҚР азаматтарының денсаулығын сақтау, Медициналық және фармацевтикалық ғылым, білім беру, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы, дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы, медициналық қызметтер (көмек) көрсету сапасын бақылау;
2) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес азаматтардың мемлекет кепілдік берген көлем шегінде тегін медициналық көмек алуын қамтамасыз ету;
3) халықты және денсаулық сақтау ұйымдарын қауіпсіз, тиімді және сапалы дәрілік заттармен қамтамасыз ету ұйымдастыру;
4)халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік органдардың қызметін салааралық үйлестіруді жүзеге асыру;
5) медицина және фармацевтика өнеркәсібі;
6) ҚР ДСМ-ге ҚР заңнамасымен жүктелген өзге де міндеттер.
ҚР ДСМ қарамағында ведомстволар (санитариялық-эпидемиологиялық бақылау комитеті, Медициналық және фармацевтикалық бақылау комитеті), олардың облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың аумақтық органдары және ҚР ДСМ ведомстволық бағынысты ұйымдары бар.
Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың денсаулық сақтауды мемлекеттік басқарудың жергілікті органдары өз құзыреті шегінде денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырады. Денсаулық сақтауды басқару органдарының жүйесіне екі жақты бағыну тән: жалпы мәселелер бойынша олар тиісті жергілікті өкілді және атқарушы органдарға, ал денсаулық сақтау мәселелері бойынша - ҚР ДСМ-ге бағынады.
Осылайша, Денсаулық сақтау-бұл мақсаттардың бірлігі, өзара әрекеттесуі және оның қызметтерінің сабақтастығы бар мемлекеттік жүйе.
1.2 Қазақстандық құқық салалары жүйесіндегі медициналық құқық. Медициналық құқықтың түсінігі, пәні және әдістері
Азаматтардың денсаулығын сақтау саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеуге арналған құқық саласының қалыптасу процесі бір ғасырдан астам уақытқа созылды.Медициналық құқық термині ХХ ғасырдың екінші жартысында, алдымен шетелдік, содан кейін отандық әдебиеттерде белсенді қолданыла бастады.
Қазіргі уақытта медициналық құқықтың қарқынды дамуы байқалады - қазақстандық құқықтың жаңа саласы. Осы дербес құқық саласын қалыптастыру қажеттілігі соңғы онжылдықтарда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге және денсаулық сақтау саласындағы заңнаманың белсенді дамуына әкелді. ҚР-да құқықтың осы саласын құрудың негізі ҚР Конституциясының, ҚР Денсаулық туралы Кодексінің, Денсаулық сақтау саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілердің нормаларын қамтитын денсаулық сақтау саласындағы заңнаманы қалыптастыру болды. Әкімшілік, азаматтық, еңбек, қылмыстық заңнаманың кейбір нормалары да маңызды рөл атқарды.
Қазіргі жағдайда медициналық құқықтың маңыздылығының артуы әлеуметтік маңыздылықтың артуымен және медициналық қызмет саласында туындайтын қоғамдық қатынастардың кеңдігімен анықталады. Медициналық құқықты дербес құқық саласы ретінде қалыптастыру медициналық және фармацевтикалық қызметкерлердің өздері үшін де, пациенттер үшін де, жалпы қоғам үшін де маңызды. Ол денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясат қағидаттарын әзірлеуге, медициналық қызмет саласындағы азаматтардың құқықтарын қорғау мәселелерін егжей-тегжейлі пысықтауға ықпал етеді.
Медициналық қызмет саласы, медицина шешетін міндеттер ауқымы үнемі кеңейіп келеді. Мәселен, мысалы, жасанды интеллект, гендік-инженерлік және басқа технологиялар медициналық практикаға белсенді енгізілуде, репродуктивті технологиялар клиникалық практикада қолданылады. Алайда медицинаның барлық жетістіктерін ел азаматтарының игілігі үшін пайдаланылмауы мүмкін. Осыған байланысты барабар құқықтық қамтамасыз ету, азаматтарды жаңа қауіптерден қорғауды қамтамасыз ету мәселелері өткір тұр.
Медициналық құқық ұғымын дербес құқық саласы ретінде зерттеуге кіріспес бұрын, тұтастай алғанда құқық үшін маңызды әдіснамалық маңызы бар негізгі ұғымдардың мазмұнын нақтылау қажет.
Құқық - бұл қоғамдық қатынастардың билік реттеушісі болып табылатын және мемлекеттік мәжбүрлеу арқылы бұзушылықтардан қорғалатын, заңға көтерілген ерік-жігер мен қоғамның мүдделерін білдіретін жалпыға міндетті, ресми түрде анықталған, мемлекет шығарған немесе санкциялаған нормалар жүйесі. Мемлекет қоғамдық қажеттіліктерді басшылыққа ала отырып, мінез-құлық ережелерін белгілейді.
Құқық қоғамдық қатынастарға реттеуші әсер етеді және осы қатынастарға қатысушылар үшін өзара кепілдендірілген және мемлекет қорғайтын құқықтар мен міндеттерді белгілейді. Осындай әсердің нәтижесінде осы қоғамдық қатынастарға құқықтық қатынастардың сипаты беріледі.
Құқық жекелеген құрамдас бөліктерге бөлінеді - құқық салалары (конституциялық, еңбек, азаматтық, қылмыстық және т. б.).
Құқық саласы-табиғаты бойынша біртекті қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.
Құқықтың ірі салалары шеңберінде қоғамдық қатынастардың белгілі бір түрін реттейтін құқықтың кіші салалары ерекшеленеді. Мысалы, азаматтық - бұл мұрагерлік, тұрғын үй, авторлық құқық.Медициналық құқықтың кіші саласы ретінде қалыптасып келе жатқан фармацевтикалық құқықты бөліп көрсетуге болады.
Әлеуметтік қатынастардың белгілі бір түрін реттейтін құқықтық нормалар тобы - құқық институты (мысалы, азаматтық құқықтағы өкілдік институты) ішкі саланың немесе саланың құрамына тұрақты түрде бөлінеді). Медициналық құқық институттарының мысалдары: медициналық көмек көрсету, медициналық құпия, медициналық сараптама.
Заң ғылымында медициналық құқықтың құқықтық білім ретінде мазмұны туралы мәселе пікірталас тудырады. Құқықтық әдебиеттерде бұл мәселені шешудің әртүрлі тәсілдері бар. Кейбір ғалымдар медициналық құқық заңнаманың кешенді саласы, ал басқалары оны тәуелсіз кешенді құқық саласы деп санайды. Сонымен, Ю. Д. Сергеев пен А. А. Моховтың пікірінше, медициналық құқықты құқықтың кешенді саласы ретінде, яғни азаматтардың денсаулығы мен медициналық қызметке байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды, сондай-ақ денсаулық сақтау саласының жұмыс істеуі мен дамуы кезіндегі қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жүйесі деп қарастыруға болады. Олардың пікірінше, медициналық құқық мынадай негіздер бойынша құқықтың дербес саласына бөлінуге тиіс:
1) Денсаулық сақтау болып табылатын әрбір адам, қоғам және мемлекет үшін осындай әлеуметтік және саяси маңызы бар саланы дербес құқықтық реттеуде қоғамдық қажеттілік пен мемлекеттік мүдденің болуы;
2) құқықтық реттеудің дербес нысанасының болуы;
3) құқықтық реттеу әдістерінің ерекше үйлесіміне қажеттілік;
4) құқықтың арнайы көздерінің болуы және немесе қажеттілігі;
5) құқықтың осы саласына ғана тән нақты ұғымдар мен санаттардың болуы.
Құқықтың осы саласының кешенді сипаты келесі негіздерге байланысты:
ҚР Конституциясында және денсаулық сақтау саласындағы заңнамалық актілерде денсаулық сақтау мен медициналық көмекке құқықты бекіту;
медициналық қызмет саласында туындайтын қоғамдық қатынастарды медициналық құқық нормаларымен және құқықтың басқа салаларымен (еңбек, азаматтық, әкімшілік, қылмыстық және т. б.) реттеу.
Құқық салалары мен институттарын бөлудің критерийлері құқықтық реттеу пәні және құқықтық реттеу әдісі болып табылады.
Медициналық құқық пәні - бұл азаматтардың денсаулық сақтау құқықтарын іске асырумен байланысты медициналық қызметті жүзеге асыру процесінде туындайтын қоғамдық қатынастар. Медициналық қызмет-техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі медициналық білім алған жеке тұлғалардың, сондай-ақ заңды тұлғалардың ҚР халқының денсаулығын қорғауға бағытталған кәсіптік қызметі.Медициналық қызметке оның келесі түрлері кіреді:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
медициналық көмек;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
зертханалық диагностика;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
патологиялық диагностика;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
қан мен оның компоненттерін дайындау саласындағы қызмет;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы қызмет;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қоғамдық денсаулық сақтау саласындағы қызмет;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Денсаулық сақтау саласындағы білім беру және ғылыми қызмет;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Денсаулық сақтау саласындағы сараптама;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
заңнамада тыйым салынбаған өзге де қызмет түрлері.
Құқықтық реттеу әдісі-бұл құқықтық нормалардың мінез-құлыққа қоғамдық қатынастарға әсерін жүзеге асыратын әдістер мен әдістердің жиынтығы. Құқық теориясында құқықтық реттеудің екі негізгі әдісі бар: императивті және диспозитивті.
Императивті әдіс-бұл билік ережелерінің әдісі. Медициналық қызметке қатысты бұл сапаны қамтамасыз етуге, қабілетсіз адамдарды медициналық практикамен айналысуға (лицензиялау, Стандарттау, сертификаттау) және т. б. жіберуге бағытталған медициналық ұйымдардың билік нұсқамаларын орындауына қатысты құқықтық қатынастар.
Диспозитивті әдіс - бұл қоғамдық қатынастардың тең қатысушылары арасындағы қатынастарды реттеу тәсілі. Бұл оларға медициналық қызмет көрсетуге қатысты қарым-қатынас формасын және құқықтық нормалармен реттелетін басқа да қатынастарды таңдауға мүмкіндік береді.
Императивті әдіс билік пен бағыныштылық қатынастарына тән, өйткені тарап ретінде билік органының құқықтық қатынастарының болуы (мысалы, денсаулық сақтауды мемлекеттік басқару органдары мен оларға бағынатын денсаулық сақтау ұйымдарының өкілдері арасындағы қатынастар). Диспозитивті әдіс олардың мінез-құлқын өз бетінше анықтауға мүмкіндігі бар құқықтық қатынастар тараптарының теңдігін болжайды (мысалы, жеке медициналық практикада медициналық көмек көрсету кезінде пациент пен дәрігер арасында). Медициналық қызметте жоғарыда аталған әдістерді кешенді қолдану жүзеге асырылады.
М. К. Сүлейменовтің пікірінше, кешенді салаларды бөлудің жүйе құраушы факторы құқықты қызметтің белгілі бір саласындағы қатынастарды реттейтін нормаларға бөлу болып табылады: экономикалық (экономикалық құқық), әлеуметтік-мәдени (әлеуметтік-мәдени құқық), әкімшілік-саяси (саяси құқық), экологиялық (экологиялық құқық). Ол құқықтың осы салаларын құқықтың кешенді салалары (кәсіпкерлік, әскери, табиғатты қорғау және т. б.) қалыптасатын қызмет салаларына жатқызады).
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, медициналық құқық-азаматтардың денсаулықты қорғауға құқықтарын іске асыруға байланысты медициналық қызметті жүзеге асыру процесінде туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін, мемлекет белгілеген немесе санкциялаған құқықтық нормалардың жиынтығы болып табылатын құқықтың кешенді саласы.
Медициналық құқықты құқық саласы ретінде қарастыру оның принциптерін талдауды да қамтиды. Құқық принциптері деп негізгі идеялар немесе құқықтың жетекші принциптері түсініледі. Бүкіл құқықтық жүйе құқық принциптеріне негізделген, сондықтан олар құқық бағдарланған негізгі құндылықтарды көрсетіп, білдіруі керек.
Таралу саласына байланысты жалпы құқықтық, салааралық және салалық принциптер ажыратылады.
Жалпы құқықтық принциптер бүкіл құқық жүйесіне таралады және оның барлық салалары мен институттарының негізі болып табылады. Оларға мына принциптер кіреді: гуманизм, әлеуметтік әділеттілік, теңдік, заңдылық, құқықтық құқықтар мен міндеттердің бірлігі. Мұндай қағидаттардың көпшілігі негізінен мемлекеттің конституциялары мен маңызды заңдарында бекітілген.
ҚР Конституциясының нормаларында клесідей принциптер тікелей бекітілді:
әділдік - қоғам өмірінің барлық салаларына енеді (еңбек салымы мен еңбекке ақы төлеу, жазалау шарасы мен құқық бұзушылықтың ауырлығы және т. б. арасындағы пропорционалдылық.). Әділеттілік құқық қолдану қызметінің ажырамас бөлігі болып табылады, өйткені адам бостандығына қатысты барлық даулар, қақтығыстар мен қайшылықтар белгіленген принципті қолдануды талап етеді;
заң мен сот алдындағы теңдік - заңда белгіленген құқықтар мен міндеттердегі барлық азаматтардың теңдігін, тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне қарамастан немесе кез келген өзге мән-жайлар бойынша заң мен сот алдындағы барлығының теңдігін бекітеді (ҚР Конституциясының 14-бабы);
гуманизм - бұл заңнама жеке тұлғаны, оның құқықтары мен мүдделерін құрметтеуге негізделуі тиіс дегенді білдіреді: Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде бекітеді, оның ең жоғары құндылықтары адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылады (ҚР Конституциясының 1-бабы). Әркім басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге міндетті (ҚР Конституциясының 34-бабы);
демократия - бұл биліктің халыққа тиесілі екенін білдіреді: Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы - халық. Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді (ҚР Конституциясының 3-бабы);
заңдылық - барлық мемлекеттік органдардың, лауазымды адамдардың және азаматтардың заңнама талаптарын міндетті, дәл және барлық жерде орындауын білдіреді: Әрбір адам Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңнамасын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге міндетті(ҚР Конституциясының 34-бабы); Конституцияның ең жоғары заңды күші бар және Республиканың бүкіл аумағында ол тікелей қолданылады (ҚР Конституциясының 4-бабы);
құқықтар мен міндеттердің бірлігі - азаматқа берілген құқықтар мен бостандықтардың оның міндеттерімен үйлесуін білдіреді. Мәселен, ҚР Конституциясының 29-бабының 1-тармағына сәйкес, Қазақстан Республикасының азаматтары денсаулықты қорғауға құқылы. Бұл ретте мемлекет заңда белгіленген медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін тегін ұсынады.
Салааралық принциптер - құқықтың бірнеше саласына тән қағидаттар (құпиялылық, жауапкершіліктің бұлтартпаушылығы, ерік-жігердің дербестігі қағидаттары (медициналық көмек алуға ақпараттандырылған келісім, медициналық ұйымды таңдау бөлігінде).
Салалық принциптер - олар өз әрекеттерін бір құқық саласы шеңберінде таратады (еңбек құқығы еңбек бостандығы принципімен сипатталады, қылмыстық құқық үшін-кінәсіздік презумпциясы, яғни қылмыстық жауапкершілікке тартылған адамның кінәсіздігі туралы болжам, азаматтық құқық үшін-адалдық презумпциясы және т. б.).
Медициналық құқықтың салалық қағидаттарына ҚР денсаулық сақтау саласындағы қолданыстағы заңнамасының нормаларында бекітілген қағидаттар жатады:
oo денсаулық сақтау саласындағы азаматтардың құқықтарын сақтау және осы құқықтармен байланысты мемлекеттік кепілдіктерді қамтамасыз ету;
oo халықтың қажеттіліктерін, қажеттіліктерін қанағаттандыруға және өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған денсаулық сақтаудың әлеуметтік бағыты;
oo ана мен баланы қорғаудың басымдығы;
oo денсаулық сақтау саласындағы азаматтардың құқықтарын қамтамасыз ету үшін мемлекеттік билік органдары мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, ұйымдардың лауазымды адамдарының жауапкершілігі;
oo медициналық көмектің қолжетімділігі мен сапасы;
oo медициналық көмек көрсетуден бас тартуға жол бермеу;
oo денсаулық сақтау жүйесінің профилактикалық бағыттылығының басымдығы;
oo мазмұны ҚР денсаулық туралы Кодексінің 5-бабында ашылған басқа да қағидаттар.
1.3 Медициналық құқықтық қатынастар: түсінігі мен құрылымы
Медициналық қызмет-бұл адамдар, мемлекеттік органдар, ұйымдар арасында оны жүзеге асыру барысында қалыптасатын әртүрлі қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Құқықтың арқасында бұл қоғамдық қатынастар реттілікке ие болады және құқықтық қатынастарға айналады.
Медициналық құқықтық қатынас - бұл медициналық қызметті жүзеге асыру процесінде туындайтын, құқықтық нормалармен реттелетін қоғамдық қатынас.
Құқықтық қатынастардың құрылымы. Құқықтық қатынастардың құрылымында құқықтық қатынастардың субъектілерін, объектілерін және мазмұнын бөліп көрсету әдетке айналған.
Құқықтық қатынастардың субъектілері жеке тұлғалар (адамдар), сондай-ақ заңды тұлғалар (ұйымдар)болып табылады. Құқықтық қатынастардың қатысушысы болу үшін құқықтық қабілеттілік пен қабілеттіліктен тұратын заңды тұлға болуы керек.
Құқықтық қабілеттілік дегеніміз-құқықтар мен міндеттерге ие болу қабілеті. Ол туылған сәттен бастап пайда болады және өмірден кеткенімен аяқталады. Ешкімді құқық қабілетінен айыруға немесе шектеуге болмайды.
Әрекет қабілеттілігі - бұл адамның өз әрекеттерімен құқықтар мен міндеттерді алу және жүзеге асыру қабілеті. Жеке тұлғалардың әрекет қабілеттілігінің шарты-бұл екі жағдайдың болуына байланысты-белгілі бір жасқа жету және психикалық денсаулық жағдайы. Ақыл-ой адамның өз әрекеттерінің мағынасын (интеллектуалды элемент) түсіну және оларды (ерікті элемент)басқару қабілетін білдіретін психикалық күйі дегенді білдіреді. Адамның белгілі бір құқықтары болуы мүмкін (мысалы, пәтерге меншік құқығы), бірақ қабілетсіз болғандықтан, оларды сатуға құқығы жоқ (мысалы, сату, жалға беру немесе пәтер беру және т. б.).
Толық көлемде әрекет қабілеттілігі 18 жастан басталады. Құқықтың әр түрлі салаларында әр түрлі жас шектері белгіленеді: алты жастан 14 жасқа дейін, 14 жастан 18 жасқа дейін. Осылайша, ҚР АК әрекет қабілеттілігін азаматтың өз іс-әрекеттерімен азаматтық құқықтарды алу және жүзеге асыру, өзі үшін азаматтық міндеттер жасау және оларды орындау (азаматтық әрекет қабілеттілігі) қабілеті ретінде кәмелетке толғаннан кейін, яғни он сегіз жасқа толғаннан кейін толық көлемде туындайды (ҚР АК 17-бабы). Заң бойынша 18 жасқа толғанға дейін некеге тұруға рұқсат етілген жағдайда, 18 жасқа толмаған азамат некеге тұрған кезден бастап толық көлемде әрекет қабілеттілігіне ие болады.
Еңбек қатынастарына 16 жасқа толған адамдар қатыса алады. Кейбір жағдайларда еңбек шарты 14 және 15 жасқа толған кәмелетке толмаған адамдармен, тіпті 14 жасқа толмаған балалармен де жасалуы мүмкін.
Медициналық тәжірибеде балалар туылғаннан бастап ақ халатты адамдармен кездеседі. Балалардың профилактикалық медициналық тексерулерге және динамикалық байқауға, емдеуге, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуге, сауықтыруға және вакцинациялауға, оқуға түсу және жұмысқа орналасу кезінде тіркелген жері бойынша тегін негізде денсаулық жағдайы туралы медициналық құжаттаманы алуға, денсаулық жағдайы туралы ақпаратты ол үшін қолжетімді нысанда алуға және т. б. құқығы бар.16 және одан жоғары жастағы кәмелетке толмағандар ата-аналарының немесе заңды өкілдерінің келісімімен жүргізілетін хирургиялық араласуларды, жүктілікті жасанды үзуді қоспағанда, профилактикалық, консультациялық-диагностикалық көмек көрсетуге ақпараттандырылған келісімге немесе бас тартуға құқылы (денсаулық туралы кодекстің 78-бабының 1, 2-тармақтары).
Деликтқабілеттілік - адамның құқық бұзушылық субъектісі болу және оларды жасағаны үшін заңды жауапкершілік алу қабілеті. Ол сондай-ақ ақыл-ойға байланысты. Заңнамада оның әр түрлі құқық бұзушылықтарға қатысты әр түрлі жасы белгіленген. Мысалы, ҚР ҚК қылмыстық құқық бұзушылық жасаған кезде 16 жасқа толған есі дұрыс жеке тұлға қылмыстық жауапкершілікке тартылатынын көздейді (ҚР ҚК 15-бабының 1-тармағы). Қылмыс жасаған кезде 14 жасқа толған адамдар жекелеген іс-әрекеттері (кісі өлтіру (99-бап), денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру (106-бап), зорлау (120-бап) және т. б. үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылады).
Медициналық құқықтық қатынастарға қатысатын жеке және заңды тұлғалар медициналық құқықтық қатынастардың субъектілері болып табылады, атап айтқанда:
oo медицина және фармацевтика қызметкерлері;
oo пациенттер-медициналық көмек көрсетуді талап ететін аурудың немесе жағдайдың болуына немесе болмауына қарамастан медициналық қызметтерді тұтынушы болып табылатын (болған) жеке тұлғалар;
oo медициналық көмек көрсететін медициналық ұйымдар және өзге де денсаулық сақтау ұйымдары (білім беру ұйымдары, денсаулық сақтау саласындағы ғылыми ұйымдар);
oo қызметі азаматтардың денсаулығын қорғауға құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік органдар;
oo медициналық сақтандыру ұйымдары.
Сонымен қатар, медициналық құқықтық қатынастарға келесі субъектілер қатыса алады: дәрігерлердің кәсіби ұйымдары, кәсіподақтар, тұтынушылардың құқықтарын қорғау қоғамдары және т. б.), соттар.
Медициналық құқықтық қатынастар объектісі. Құқықтық қатынастардың объектісі-құқықтық қатынастар туындайтын игіліктер немесе қоғамдық мүдделер. Объектілердің ішінде материалдық игіліктер (заттар және басқа да мүліктер) және материалдық емес игіліктер (өмір, денсаулық, ар-намыс, қадір-қасиет, адамның бостандығы мен қол сұғылмаушылығы және т. б.).
Медициналық құқықтық қатынастар (мысалы, дәрігер мен пациенттің қарым-қатынасы) негізінен адамның өмірі мен денсаулығы сияқты жеке мүліктік емес игіліктері үшін бар және дамиды. Адам денсаулығы маңызды әлеуметтік игілік болып табылады және оны мемлекет қорғайды (ҚР Конституциясының 29-бабы). ҚР Денсаулық сақтау кодексінде бұл ұғым аурулар мен физикалық ақаулардың болмауы ғана емес, толық физикалық, рухани (психикалық) және әлеуметтік әл-ауқаттың жай-күйі ретінде айқындалады. Үлкен медициналық энциклопедия денсаулықты адам ағзасының оның барлық мүшелері мен жүйелерінің функциялары сыртқы ортамен теңестірілген және ешқандай ауыр өзгерістер болмаған кездежағдайы ретіндеанықтайды. Денсаулық ұғымына адамның әлеуметтік толықтығы да кіреді, өйткені әлеуметтік факторлар адам денсаулығына айтарлықтай әсер етеді.
Халықаралық құқықта денсаулық негізінен адамның денсаулықты сақтау құқығының объектісі ретінде түсіндіріледі. Бұл құқық, ең алдымен, мемлекеттің оны қорғау және іске асыру жөніндегі белгілі бір міндеттерін тудыратын жеке тұлғаның субъективті құқығы ретінде қарастырылады. ДДҰ Жарғысына сәйкес денсаулықтың ең жоғары деңгейіне ие болу-кез-келген адамның негізгі құқықтарының бірі.
Денсаулық сақтау құқығы адам құқықтары саласындағы халықаралық деңгейде келісілген стандарттардың бірі болып табылады. 60-қа жуық ел денсаулық сақтау құқығын конституциялық құқық деп танымайды және 30-дан астам ел экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактіні ратификацияламады. Денсаулық сақтау құқығы денсаулық сақтау жүйесін пайдалану құқығын білдіреді, ол барлығына қол жеткізуге болатын ең жоғары денсаулық деңгейін ұстап тұру үшін тең мүмкіндіктер береді. Денсаулық сақтау саласындағы адам құқықтарына мыналар жатады: ақпараттандырылған келісім құқығы, дәрігер мен денсаулық сақтау мекемесін еркін таңдау құқығы, медициналық құпия мен құпиялылық, бұзылған құқықтарды қорғау құқығы және денсаулық сақтау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz