Өзеннің негізгі салалары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ҚР БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

География және табиғатты пайдалану факультеті
Гидрология және метеорология кафедрасы

Студенттің өзіндік жұмысы
Қазақстан өзендерінің көктемгі ағындысын болжау ерекшеліктері

Орындаған:
Қабылдаған:

Алматы, 2020
Жоспар:
Кіріспе
Негізгі бөлім
Қазақстан өзендерінің көктемгі ағындысын болжау ерекшеліктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Аумақты болжам жасау сипатына байланысты аудандарға бөлу орташа жылдық ағындының таралуын ескеру арқылы жасалған, яғни жалпы ылғалдылықты, топырақ пен өсімдік түрлерінің таралуын, көктемгі ағындының негізгі факторларының кеңістік уақыттық өзермелілігін (қар қоры, жауын-шашын, топырақтың ылғалдану және қату дәрежесі), су тасу ағындысын болжаудың бұрынғы әдістерін ескеру арқылы орындалған.
Территорияның жалпы ылғалдануы және ағындының негізгі факторларының өзгермелілігі зоналдық заңдылыққа бағынады. Территорияны аудандарға бөлу су жинау алабының ауданы 5-20 мың км2 болып келген өзендерге жасалған. Қарастырып отырған территория екі ірі ауданға бөлінеді: солтүстік, жылдық ағындысы 12-5 лкм2 изосызықтарымен шектелген барлық орманды алқап және оңтүстік, 5-тен 0,5 лкм2 изосызықтарымен шектелген зона. Әр аймақ ағындының пайда болу жағдайлары біртекті болып келген аудандарға бөлінген. Әр аудан үшін көктемгі ағындының негізгі факторлары анықталған (13.1-кесте). Тәуелділіктердегі факторлардың орналасу реті олардың ағындыны қалыптастырудағы алатын орнының маңызыдылығына қарай орналасқан. Мысалы, у=f [(S+XB), U, L] тәуелділігінде U факторының орны топырақтың ылғалдану дәрежесінің рөлі қату тереңдігіне қарағанда жоғары екендігін көрсетеді. белгісімен екі фактордың атқаратын рөлі бірдей аудандар белгіленген[1].
Елек өзені - өзеннің сол жақ саласы. Жайық (Орал). Өзеннің жалпы ұзындығы 623 км, су жиналатын жері 41300 км2. Р сулары. Шырша өндірістік және ауылшаруашылық сумен қамтамасыз ету үшін қарқынды қолданылады. Сондықтан өзен бассейнінің негізгі өзендерінің көктемгі ағынын болжау. Элек маңызды рөл атқарады. Көктемгі ағынды болжау өзен бассейніндегі барлық мүмкін жағдайларды және су көлемінің өзгеруінің кейінгі жылдардағы экономикаға әсерін алдын-ала білуге мүмкіндік береді. Өзеннің негізгі салалары. Елек - Қарғала, Үлкен Хобда, Карахобда, Сарыобда өзендері. Осы өзендердің көктемгі ағынының статистикалық сипаттамаларын есептеу өзен бассейнінің негізгі өзендерінде болғандықтан, бақылаудың қолда бар серияларын қалпына келтірумен қатар жүреді. Кейбір жылдары көктемгі ағынды суды бақылаған жоқ. Бұл жағдайда ағып кеткен ағынның мәндерін қалпына келтіру қажет болады [2,3].

Солтүстік Қазақстанның далалық және құрғақ далалық зоналарының өзендері
Солтүстік Қазақстан территориясында ағындының қалыптасу жағдайлары ТМД-ның ЕБ-нің осы зонада орналасқан өзендері ағындысы жағдайларына қарағанда өзгеше болып келеді. Қарастырып отырған облыс шұғыл континентальді климаттпен, ылғал тапшылығымен ерекшеленеді, мұнда жылдық ағынды шамасы төмен және оның 80-90%-ы көктемгі су тасуы кезінде өтеді. Жаңбырдан пайда болатын ағынды өте аз мөлшерде, бірақ күздік топырақтың ылғалдануы әр жылда үлкен шектерде (5-10-нан 70-80 мм-ге дейін) өзгеріп отырады. Топырақтың қату тереңдігі мұнда жоғары болып келеді, сондықтан қардың еруі кезінде топырақтың суды сіңіруі толықтай оның ылғалдану дәрежесімен анықталады. Топырағы - аз гумусты және каштанды болып келеді. Жеткілікті жоғары ылғалдылық жағдайында мұндай топырақ су өткізбейтін қабатқа айналады. Ылғалдану төмен болғанда мұндай топырақ еріген қар суын жоғары тереңдіктерге өткізеді.

13.1-кесте
Көктемгі ағындының негізгі факторлары 1

Аудандар
Ауданның географиялық орналасуы
Жылдық ағынды, л(скм2)
Көктемгі ағындыны қалыптастыратын факторлар, маңыздылығына қарай ретпен орналасқан

I
ТМД-ның ЕБ-нің орманды зонасы сотүстігі (Валдай қыраты, Печора және Солт.Двина өзендерінің тармақтары, Карелия Кола түбегі өзендері)

10 және одан жоғары

S+XB

II
Орманды зонаның орта бөлігі (Волга және Днепр өзендерінің жоғарғы бөліктері, ЕТ солт-батысы өзендері, Солт.Двинаның оң жағалық салалары)

7-10

(S+XB),U
II a
Прибалтика

(X3+XB),U

III
Орман зонасының оңтүстік бөлігі (Беларусь өзендері, Днестр, Унжа, Ветлуга өзендерінің жоғарғы бөліктері)

5-7

(S+XB),U,L

III a
Орман зонасының оңтүстік-батысы (Беларуссияның оңтүстігі, Батыс Украина және және Батыс
Беларуссия

8-ге дейін

(X3+XB),U,L
IV
Орманды дала зонасының орталығы (Дон, Ока, Сейма өзендерінің жоғарғы бөлігі)

1,5-5,0

(S+XB),L,U
IV a
Орманды дала зонасының батысы

(X3+XB),L, U
V
Восток лесостепи
0,5-4,5
(S+XB),U,L

VI
Далалық зонаның батысы мен орталығы Запад и центр степной зоны (Иөменгі Дон, Орал)

0,5-1,5
(S+XB),
VI a
Далалық зонаның оңт-шығысы (Төменгі Волга, Қырым, Молдавияның оңтүстігі)

(X3+XB),

Солтүстік Қазақстанда көктемгі ағындының қалыптасуына рельеф маңызды рөл атқарады, себебі мұнда ойық ыдыстәрізді ойыс жерлер және көлдер көп тараған. Жазық рельефті жерде еріген қар суы негізінен беттік ұсталынуға және өзен алаптарында ауданы үлкен тұйық ойыстарда ысырап болады. Мысалы, Тобыл өзені алабында Қостанай қаласына дейінгі тұйық алаптардың ауданы 40-50 %-ды құрайды.
Шартты белгілер: S - қар қоры; X3 - қысқы жауын-шашын; XB= X1+X2 - көктемгі жауын-шашын; U - топырақтағы ылғал қоры; L-топырақтың қату тереңдігі.
13.3-суретте судың беттік ұсталынуға ысырып болуының судың жерге сіңуінен судың алапқа келіп түсу мөлшерінің артық болуына және алаптың орташа еңістігіне тәуелділігі көрсетілген. График Солтүстік Қазақстан өзендері алаптарынан алынған мәліметтер бойынша тұрғызылған. Графикті судың тек беттік ұсталынуға ысырап болуына, яғни I =0 жағдайына арналған шектік сутеңдестік қисығын анықтау үшін жеткілікті эмпирикалық мәліметтер болмаған жағдайда қолдануға болады. 13.3-суретте келтірілген график көмегі арқылы Y=f(X,) (мұнда -еріген қар суының жерге сіңуі тоқтаған жағдайдағы күздік ылғалданудың шектік мәні) тәуелділігін тұрғызу келесі жолмен орындалады.
Рmax

13.3-сурет. Рmax = f (X-I, i) 8тәуелділігі

Берілген алап бетінің орташа еңістігі есептелінеді. Одан әрі берілген теңаралық Хj мәндері және алаптың орташа еңістігі арқылы графиктен Рmax мәнін анықталады, ал ол арқылы yj =Xj - Pmax мәндерін есептей аламыз. Осындай жолмен анықталған Хj және yj мәндері арқылы y=f(X,) тәуелділігінің шектік қисығын тұрғызу қиынға соқпайды.
Судың ысырап болуы Pmax және еңістік I, сонымен қатар КазНИИМОСК институты ұсынған келесі формулалармен де есептелінуі мүмкін.

Рmax = а ехр {-nW} + c, (13.3)

, (13.4)
, (13.15)

мұнда W - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.