Көз алмасының қабықтары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Дәріс кешені

1 КІРІСПЕ. ПӘННІҢ МАҚСАТТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ, ОҚУ ҮРДІСІНДЕГІ ОРНЫ.
АНАЛИЗАТОРЛАРДЫ ДЕФЕКТОЛОГ МАМАНДАРДЫҢ БІЛУ ҚАЖЕТТІЛІГІ.
Есту, көру және сөйлеу органдарының анатомиясы, физиологиясы және
патологиясыпәні спорттың сан алуан түрінен жаттықтырушыларды және дене
тәрбесінен дәріс беретін мұғалімдерді медициналық, биологиялық даярлықтан
өткізетін іргелі теориялық курс. Оның негізгі мақсаты тек қана білім
объектісін емес, мамандардың болашақ қызметін де қамтамасыз етпек. Сонымен
қатар, олар осы бағдарлама арқылы тәжірибе жүзінде көптеген нәтижелерге қол
жеткізбек.
Пәннің мақсаты – студенттерді адам ағзасының құрылысымен, оның
қоршаған ортамен қатынасының тарихи дамуымен, организмнің адам жасына
байланысты және жеке тұлғалық ерекшеліктерімен, дене тәрбиесі мен спортпен
айналысудың организмге тигізетін ісерін зерттеу.
Пәннің міндеттері:
- студенттердің диалектикалық-материалистік дүниетанымының қалыптасуына
ықпал ету;
- студенттердің жалпы биологиялық, теориялық және әдістемелік
даярлығының ауқымын кеңейту;
- адам организмінің құрылысын оның барлық ұйымдастыру деңгейінде
тереңдете оқыту;

2. КӨРУ АНАЛИЗАТОРЫНЫҢ АНАТОМИЯСЫ
2.1Көз алмасы
2.2Көз алмасының қабықтары: сыртқы, тығыз ақ қабықша, ортадағы тамырлы
қабықша, тор қабықша
2.3 Көз алмасының ішкі ядросы: көз бұршағы, шыны сияқты дене, көз
сұйықтығы
2.4 Көру органның қосымша аппараттары

2.1 Көз алмасы
Көз - көз алмасынан және оны қоршап жатқан қосымша (қосалқы) ағзалардан
тұрады.

Көз алмасының сызбанұсқасы: 1 - көз алмасының бұлшыкеттері; .2 -
қантамырлары; 3 - жүйке талшықтары; 4 –көру жүйкесі; 5 - шыны тәрізді дене;
6 - ақ қабықша; 7 - кірпік бұлшыкеттері; 8 - қабақ; 9 - кірпік; 10 - касаң
қабықша; 11 - көз бұршағы; 12 - нұрлы қабықша; 13 - торлы кабықша
Көз алмасы көз шарасында жайғасқан шар тәрізді дене. Көз алмасында
мөлдір қабықтың ең дөңес нүктесіне сәйкес келетін алдыңғы полюсті және көру
нерві шығатын жерден латералды жатқан артқы полюсті ажыратуға болады. Екі
полюсті қосатын түзу сызық оптикалық немесе сыртқы көз білігі деп аталады.

Көз алмасы; горизонталды жазықтықтағы көрінісі (үлгі). Кірпікті
бұлшықеттің жиырылуы (Б) және босансуы (А) кезіндегі көзбұршақ
кисығының өзгеруі.
2.2 Көз алмасының қабықтары: Көз алмасы (глазное яблоко,) шар іспетті,
алдынан азғана дөңестенген. Ол үш қабықтан және ішкі ядродан тұрады.
1. Сыртқы, тығыз ақ қабықша.
2. Ортадағы тамырлы қабықша.
3. Тор қабықша
Тығыз ақ қабықша көзді механикалық, химиялық зақымданудан, бөгде
бөлшектер мен микробтардан сақтайды. Тығыз ақ қабықша екі бөліктен тұрады:
1. алдыңғы дөңес мөлдір қасаң қабық;
2. артқы ақ қабық.
Көздің алдыңғы мөлдір қасаң қабығы (роговица) - әйнек сияқты жарық
сәулесін еркін өткізіп тұрады. Оның негізі дәнекер ұлпа, алдында көп
қабатты жазық кілегеймен, артында - эндотелиймен қапталған. Қасаң қабықта
қан тамырлары болмайды, жүйке ұшына өте бай.
Мөлдір қасаң қабық көздің артқы бөлігіне өткенде ақ қасаң қабық –
склерага айналады. Тамырлы қабық қан тамырына өте бай. Тамырлы қабық үш
бөлімнен тұрады:
1. алдыңғы - нұрлы қабықша;
2. ортадағы - кірпікті дене;
3. артқы - меншікті тамырлы қабық.
Нұрлы қабықша (радужная оболочка) ортадағы тесік — көз қарашығын қоршап
тұрады. Оның түсі ашық көгілдір түстен, мөлдір қараға дейін болады. Нұрлы
қабықшаның алдыңғы беті, көз қарашығына және кірпікті денеге қараған екі
шеті бар. Кіріпікті дене (ресничное тело) нұрлы қабықшаның жуандаған жері.
Меншікті тамырлы қабық (собственная сосудистая оболочка) көздің ортаңғы
қабатының көп бөлігі осы қабықтан тұрады. Ол сыртында көздің қасаң
қабағына, ішкі бетінде тор қабыққа қараған. Бұл қабық артерия, вена
тамырларына бай.

Көздің торлы қабықшаның құрлысы: таяқша тәрізді жасушалар; колба
тәрізді жасушалар.
Күндізгі жарықты қабылдайтын колбашалар мен ымырттағы жарықты
қабылдайтын таяқша жүйке жасушалары. Көру жүйкесі көз алмасының барлық
қабықтарынан өтіп тор қабықшадан шығып миға барады.
Тор қабықшадан көру жүйкесінің шығатын жерінде сопақша дөңес бар. Бұл
дөңес "көру жүйкесінің" дискісі деп аталады. Бұл жерде жарық жасушалары
болмайды, сондықтан ол жерді "соқыр нүкте" деп атайды. Тор қабықшаның
ортасында, қарашықтың тура қарсысында "сары нүкте" бар.
2.3 Көз алмасының ішкі ядросы
Көз алмасының ішкі ядросына:
1.көз бұршағы,
2.шыны сияқты дене
3.көз сұйықтығы жатады.
Көз бұршағы (хрусталик) тікелей қарашықтың артында орналасқан. Оның
пішіні дөңес линзаға ұқсайды. Хрусталиктің ортасы қатты, шеті бостау
болады.
Шыны тәріздес дене (стекловидное тело) мөлдір, таза хрустальдей, көздің
ішкі бөлігін толық толтырып тұрады. Көз бұршағы мен шыны тәріздес денеде
жүйке талшықтары, қан тамырлары болмайды.
Көз алмасының сұйықтығы (водянистая влага) көздің алдыңғы және артқы
қуысын толтырады.
Көз бұршағынаң, шыны тәріздес денеден, көз сұйықтығынан көздің оптика
жүйесі пайда болады. Көзге түскен сәулені олар сындырып тор қабыққа
түсіреді.

2.4 Көру органының қосымша аппараттары.
Көру органының қосымша аппараттарына көз алмасын қимылға келтіріп,
көзді қорғап тұратын құрылыстар жатады.
Көздің қорғаныш аппаратына қабақ, кірпік және көз жасының безі жатады.
Қабақ жоғарғы және төменгі болып екіге бөлінеді. Олар көз алмасының
алдыңғы жағын ашып-жауып тұратын, тер қатпарларынан түзілген. Жоғарғы
қабақ төменгіге қарағанда қимылды келеді. Оның жоғарғы жағында қас доғасы
жатады. Қас маңдайдан аққан тердің т. б. заттардың көзге түспеуінен
сақтайды. Жоғарғы және төменгі қабақтардың жиектерінде кірпіктер
орналасқан. Олар көзді шаң-то-заңнан сақтап тұрады. Қабақтардың сырты
терімен, іші қызыл түсті кілегей қабықшамен жабылған. Кілегей қабықшасы көз
алмасының қасаң қабығының бетіне жалғасып жатады. Оны жалпы коньюнктив
деп атайды.
Көз жасынық аппараты. Екі қабақтың біріккен жерін көз бұрышы деп
атайды, оның кеңірек келген ішкі бұрышын көз жасының көлі дейді. Көл
түбінде ет өсіндісі жатады. Ал әрбір қабақ жиегінде нүктелер болады.
Олар жас түтікшелерінін ашылатын тесіктері. Осы көлдің жоғарғы және
төменгі жағында қос тесік-тесікшелер жатады.
Көздің бұлшық еттері. Көз алмасын қимылға келтіріп тұратын еттері
болады, олардың төртеуін тік, екеуін қиғаш еттер деп атайды.

Тік еттері көз шарасының түбіндегі шеңберлі сіңірден басталып, көз
алмасының төрт жағынан ортаңғы белдеуіне (экваторына) тіркеледі. Бұл
еттерге жоғарғы, төменгі, ішкі, сыртқы тік еттері жатады. Олар жиырылғанда
көз алмасын жоғары, төмен, ішке, сыртқа қимылдатады.

3. КӨРУ ОРГАНЫНЫҢ ФИЗИОЛОГИЯСЫ
1)Көру сенсорлық жүйесі
2)Көздің сәуле сындырғыш аппараттары
3)Көздің рефракциясы
5)Көру аймағы және көздің өткірлігі
3.1Көру сенсорлық жүйесі
Сыртқы ортадағы әртүрлі қашықтықта орналасқан заттарды түйсінуде, көру.
Көздің жарық өткізгіш орталары мөлдір келеді. Олар мүйізгек қабықтан,
алдыңғы камера сұйықтығынан, көз бұршағынан және шыны тәрізді денеден
тұрады.
Көз алмасының артқы полюсінің маңында көру жүйкесінің кірген жері бар.
Мұны соқыр дақ дейді, өйткені мұнда ешқандай жарық сезгіш элементтер жоқ.
Ең артқы полюсінде сары дақ орналасқан. Ортасында орталы шұңқыр бар. Көз
алмасына сыртқы көз еттері жабысады. Олардың жиырылуы көз алмасының түрлі
қозғалысын қамтамасыз етеді.
Организм тұңғыш тітіркенулерді жалпыланған түрде түйсінеді. Мысалы,
арнайы машықтанбаған адам арқасына тигізген циркуль аяқтарының арасы 60-
100мм болса арақашықтығын айыра алмайды.
3.2 Көздің сәуле сындырғыш аппараты. Бір ортадан екінші ортаға өткенде
сәуле сынады-рефракция. Көздің сындырғыш аппараты өте күрделі, торлы
қабығында заттардың айқын бейнесін алу үшін жасалған оптикалық жүйе.
Тегістікке перпендикуляр түскен сәуле сынбайды, ал басқа сәулелер сынып
барып бір нүктеге тоғысады. Параллель келген сәулелердің тоғысқан нүктесі
фокус деп аталады.
Көздің негізгі сындырушы ортасы мүйізгек пен бұршақ тәрізді дене.
3.3 Көздің рефракциясы. Параллель келген сәулелер сынғанда, фокус торлы
қабықта болу үшін, көздің барлық сындырғыш ортасының қосынды күші, оның
ұзындығына сәйкес келуі керек.
Нормальды рефракцияда параллель сәулелердің сынуына көздің ұзындығы
толық сәйкес келеді де, фокус тура торлы қабықта.
Жақыннан көру рефракциясы. Көздің іштен туа біткен алдыңғы-артқы
бағыттағы ұзындығы, көлденеңінен артық болуынан болады. Көздің сындырғыш
күшінің көп болуына байланысты, параллель сәулелердің сынығы торлы қабықтан
ілгері түседі.
Алыстан көру рефракциясы. Көздің алдыңғы-артқы диаметрі қысқа болуына
байланысты миопия және гиперметропия рефракцияларында сәуле шашыраңқы
түседі.
Аккомодация және көз қарашығының рефлексі. Аккомодация деп көз
бұршағының сәуле сындырғыш қасиетін торлы қабыққа объектілерді айқын түсіру
үшін өзгерте алатын бейімделуді айтады. Нормальды рефракцияда бір нүктеден
көзге түскен сәулелер параллель болса қабық та тоғысады.
3.4 Көру аймағы және көздің өткірлігі. Көз алмасы қимылсыз тұрған
сәттерде, көрініп тұрған кеңістіктің шекарасын көру аймағы дейді. Әдетте,
ақ түс үшін көру аймағы көз қарашығына түсетін сәулелерге кедергі жасайтын,
көз ұясының қабырғасымен шектеледі.
Көру аймағыы ақ түске қарағанда бояулы объектілерге аз болады. Бұл
жағдай торлы қабықттың шет алаңдарында құтышалардың жоқ блолуы түсдіріледі.
Көру бұрышы 1минутке тең уақытта көздің екі нүктенің жеке көру
қабілеті. Мұны көздің өткірлігі дейді. Зерттеу үшін пайданылатын арнауы
таблицаларда көздің өткірліогі бір цифрмен бағаланылады. Бұл көру
бұрышы1минутке тең деген сөз. Көздің 0,5 өткерлігіне екі көру бұрышы
сәйкес, 0,1-10 көру бұрышына тең.

4 КӨЗ МҮШЕСІНІҢ ПАТОЛОГИЯСЫ
4.1 Көздің дамуының ауытқулары. Көз қабағының аурулары. Жақыннан
көргіштік.
4.2 Көздің қабыну ауытқулары.Коньюнктивит
4.3 Көз мүшесінің жарақаты және ісіктері. Көздің мүйіз қабағының
жарасы. Суқараңғы ( Глаукома). Көз жарақаты.
4.4 Балалардың көз мүшесін сақтау және негізгі өткізілетін шаралар.
Балалардың көру қабілетін сақтау. Көзді жарақаттап алғанда не істеу керек?

4.1 Көздің дамуының ауытқулары. Көз қабағының аурулары. Жақыннан
көргіштік.
Көз қабағының аурулары Көз қабағының құрылысына қысқаша тоқтала
кетейiк. Жоғарғы және төменгi қабақтардың арасындағы бос аумақты көздің
ашык саңылауы дейдi. Қабақтың сыртқы қабаты терi, оның асттыңғы қабаттары
бұлшық еттер мен шемiршектен тұрады. Қабақтың терiсi жұқа және өте нәзiк,
ол үнемi қозғалып тұратындықтан жиырмалы қатпаршақ тәрiздi болып келедi.
Әр кiрпiк 3—4 айда бiр рет түсiп, қайтадан өсіп жаңарады
Блефарит. Көз қабығының кiрпiктi жиегiнiң қабынуын блефарит деп атайды.
Адам өмірiнде көздiң бұл сырқаты өте жиi кездеседi. Блефарит қарапайым
(жай), яғни қабыршақты және жаралы болып екi түрге бөлiнедi.
Терiскен. Адам көзiнде өте жиi кездесетiн көз ауруларының бiрi
терiскен. Терiскен қабақ жиегiндегi май безiне немесе кiрпiк түбiндегi
ұяшыққа iрiндеткiш микробтардың кiрiп кетуiнен пайда болады. Терiскен
шыққанда қабактың бiр жерi қызарып, томпайып iсiп кетедi.
ЖАҚЫННАН КӨРГІШТІК (МИОПИЯ) Бір адамның алыстан нашар көруiнiң, ал
екiншi бiреудiң жақыннан жақсы көруiнiң себебi не? Бұл туралы Көз
рефракциясы дегенімiз не? деген тақырыпта да айтылды.
Алыстан нашар көрiп, жақынан жақсы көрудi жақыннан көргiштiк
(миопия) деп атайды. Ғалымдардың көп жылдан берi жүргiзiп келген зерттеу
жұмыстарының деректерi бойынша, дүние жүзінде жақыннан көргiштiк көз ақауы
бар балалардың саны жыл сайын көбейiп, оның диоптриялық дәрежесi жоғарылай
беретiнi анықталып отыр.
Сондайақ жақыннан көргiштiк кемiстiгi бар оқушылардың саны олар есейген
сайын көбейiп, бұл кемшiлiктiң диоптриялық дәрежесi де өсе бередi. Әдетте
миопия үш дәрежеге бөлінеді. Бастапқы дәрежесi - З диоптрияға (диоптрия -
оптика шынысының, линзасының, сындырғыш күшi) дейiн. Орта дәрежелi - 3,0-
ден 6,0 диоптрияға дейiн, жоғары дәрежелi - 6 диоптриядан жоғары.
4.2 Көздің қабыну ауытқулары Коньюнктивит
Көздiң кiлегей қабығының қабынуын коньюктивит деп атайды.
Коньюнктивит кенет және созылмалы түрде өтуi мүмкiн.
Кенет басталатын коньюнктивиттi әр түрлi микробтар (Кох-Викса
таяқшалары, пневмококк, стрептококк, т. 6.) тудырады. Кенет басталатын көз
ауруының (коньюнктивиттiң) белгiлерi мынадай: көздiң үстi қызып, көзге құм
түскендей болады, көп iрiң-жас ағып, таңертең уйқыдан түрғанда кiрпiктерi
бiр-бiрiмен жабысып қалады да, адам көзін аша алмайды. Көздiң қабақтары
қызарып iсiнедi, адам жарықтан жасқанып, күнге қарай алмайды. Кейде көз
алмасының кiлегей қабығында әр түрлi дәрежеде қанталауда болады. Адам көз
алмасын жан-жаққа бұрғанда ол қатты ауырады.
4.3 Көз мүшесінің жарақаты және ісіктері. көздің мүйіз қабығының жарасы
Адам көзiнiң құрлысы өте нәзiк және сезiмтал келедi, кейде тіптi болар-
болмас ұсақ қоқым-соқымның түсуiнің өзi-ақ көздi ауыр ауруға шалдықтыруы
ықтимал. Мәселен, көзге түскен болмашы ғана бөгде зат сiрi қабықтың бетiн
сыдырып кетсе, сылырылған жерге iрiндеткіш микробтар түсiп, бұдан кейiн
мүйiз қабықта қабыну процесi пайда болады.
Катаракта Көз бұршағының қарауытуын медицинада катаракта деп атайды.
Көздiң бұл ақауы күнделікті дәргерлік тәжiрибеде жиi кездесетiн хирургиялық
көз сырқаттары ның бiрi. Олай дейтін себебiмiз мынау.
СУҚАРАҢҒЫ (ГЛАУКОМА) Глаукома грек тiлінде көк түс деген сөз.
Өйткенi, бұл аурудан соқыр болған кезде қарашықтың көлемi ұлғайып, оның
ортасы көмескi қара немесе көкшiл сары болмаса су құйылған тәрiздi болып
көрiнедi. Сол себептi көздiң бұл ауруын халық арасында көксу, суқараңғы
деп те атайды. Суқараңғының басты белгiсi көздiң iшкi қысымының өз
нормасынан жоғары (көтерiңкi) болуы. Сау көздiң iшкi қысымы сынап бағанасы
бойынша 18 мм-ден 26 мм-ге дейiнгi шамада болады. Ал суқараңғы ауруы бар
көзде оның iшкi қысымы 40-50-60 мм-ге дейiн көтерiледi.
4.4 Балалардың көз мүшесін сақтау және негізгі өткізілетін шаралар.
Балалардың көру қабiлетiн сақтау. Балаларға жасынан үйде және мектепте түзу
отыруды үйретiп, көз гигиенасы туралы үнемi ақыл-кеңес берiп отырған жөн.
Сабаққа дайындалғанда көздi әлсiн-әлсiн тыныктырып, үзiлiс жасап отырудың
қажет екенiн балаларға әрдайым ескертiп отырған дұрыс.
Жыл сайын оқу жылы басталғанда оқушыларды бойына сәйкес парталарға
отырғызуды естен шығармау керек. Оқушыларды бойына сәйкес парталарга
отырғызу – кеөдiң көру қабiлетiн сақтаумен қатар, олардың денесiнiң сұлу,
сымбатты болып есуiне де септiгiн тигiзедi. Көз кемiстiгiнен күнi бұрын
сақтану үшiн оқушылардың көру қабiлетiн жылына бір рет тексерiп, ал керек
жағдайда оған көзiлдiрiк жазып беру қажет.
КӨЗДІ ЖАРАҚАТТАП АЛҒАНДА НЕ ІСТЕУ КЕРЕК?
Көзi зақымданған адамға медициналық, жәрдем неғұрлым жедел көрсетiлсе,
көздi аман сақтап қалу соғұрлым оңайға түседi. Көзге түскен бөгде заттарды
саусақпен, қол орамалмен, қағазбен, тiлмен, т. 6. тәсiлдермен аламын деп
босқа әуреленбей, дереу медицина қызметкерлерiне барғаны дұрыс.

5. КӨЗДІ ТЕКСЕРУ ӘДІСТЕМЕСІ
5.1 Жарық пен қараңғыға бейімделу.
5.2Көру өткірлігі
5.3 Кеңістікте көру.
5.4 Түсті ажырату.
5.1 Жарық пен қараңғыға бейімделу. Жарықтану азайған сайын көру
талдағышының сезімталдығы арта түседі. Мұны қараңғыға бейімделу дейді.
Жарықтану көбейген сайын талдағыштың сезімталдығы төмендей. Мұны жарыққа
бейімделу дейді. Жарық жерден қараңғы жерге ауысқанда, көру талдағышының
сезімталдығы он, жүз, мың есе өседі. Алғашқы екі үш секунтта шамалы, үш
төрт секунттен он бес жиырма секунтке дейін сезімталдығы тез көтеріледі.
Әрі қарай баппен өсіп, отыз қырық минут қараңғыда болғанда максимумға
жетеді. Сондықтан адам жарық жерден шамалы жарықтанған бөлмеге көшкенде,
бастапқы кезде маңайдағы заттарды айыра алмайды, ал ондаған секунт пен
минуттен кейін олар айқындала бастайды. Қараңғыдан жарыққа көшкенде
қабылдағыштар сезімталдығы тез төмендейді, ал өте жарық жерде бұл процес
бір екі минут аясында аяқталады.
Көру аймағы және көздің өткірлігі. Көз алмасы қимылсыз тұрған
сәттерде, көрініп тұрған кеңістіктің шекарасын көру аймағы дейді. Әдетте,
ақ түс үшін көру аймағы көз қарашығына түсетін сәулелерге кедергі жасайтын,
көз ұясының қабырғасымен шектеледі.
Көру аймағыы ақ түске қарағанда бояулы объектілерге аз болады. Бұл
жағдай торлы қабықттың шет алаңдарында құтышалардың жоқ блолуы түсдіріледі.
Көру бұрышы 1минутке тең уақытта көздің екі нүктенің жеке көру
қабілеті. Мұны көздің өткірлігі дейді. Зерттеу үшін пайданылатын арнауы
таблицаларда көздің өткірліогі бір цифрмен бағаланылады. Бұл көру
бұрышы1минутке тең деген сөз. Көздің 0,5 өткерлігіне екі көру бұрышы
сәйкес, 0,1-10 көру бұрышына тең.
Орталық шұқырдың ортасынан қашықтаған сайын көздің өткірлігі нашарлай
береді. Шетінде орналасқан таяқшалар бұрын көрініп тұрған объектілердің
жоғалуын немесе көру аймағында жаңадан пайда болған объектілер тұралы
ақпараттайды. Бас пен көз қимылдарының нәтижесінде тиісті объектілер
орталық шұңқырған проекцияланып барынша анық ажыратуды қамтамасыз етеді.
Сондықтан, орталық шұңқырдағфы қабылдағыштармен байланысты талдағыш
элементтерін ажырату талдағышы деп атаса, ал торлы қабықтың шетіндегі
элементтермен байланыстыларын қимыл талдағышы дейді.
5.4 Түсті ажырату. Түсті қабылдап түйсіну торлы қабықтың құтышалар
аппаратымен қамтамасыз етіледі. Тек қана таяқшалар жұмыс істеген кезде адам
түстерді ажырата алмайды,
Адам көзінің қабылдағыштары,әдетте сәуле толқынының ұзындығы 400-750
миллимикрон аралығында қозады.
Әрбір түс ренкімен қоюлығымен және ашықтығымен сипатталады.Реңк деп
түсті обьектінің ақтан айырымын айтады.Түтің қоюлығы оған қосылған ақтын
мөлшерімен сипатталады.Түстің ашықтығы сәуле тарату интенсивтігінің
дәрежесі.Спектор түстері табиғатта ренк байлығын көрсете алмайды.Бір
спекторлы түстің қоюлығы мен ашықтығын өзгерте отырып,мың түрлі ренк алуға
болады.
Кеңістікті түйсіну.Адамның кеңістікті түйсінуі бірнеше физиологиялық
механизмдерге байланысты.Кеңістікті түйсінуде көру түкпірі маңызды рөл
атқарады.Көру түкпірінің арқасында адам алыста орналасқан түрлі заттардың
тұрған жерін тура айыра алады.
5.3Көру өткірлігі.Көздің анықтап қарайтын заттың өте ұсақ бөлшектерін
айыра алу қабілетін көру өткірлігі деп атайды.Оны әріптер мен циферлер ал
мектеп жасына дейінгі балалар үшін шамасы жоғарыдан төмен қарай кішірейе
беретін әртүрлі заттар бейнеленген таблицаның жәрдемімен анықтайды.Олар 10-
12 қатар құрайды.Адам көзінің өткірлігін анықтау үшін таблицаны бес метр
қашықтықта іліп,әріптерді атауды ұсынады.Алдымен оң көздің,одан
соң,керісінше сол көздің көру өткірлігін анықтайды.Егер таблицаның ең соңғы
жолы оқылатын болса,онда көру өткірлігі бірге тең болады.Төмен қарай
ауысқанда әрбір келесі жолды шығару көру өткірлігі 0,1 кемитігін білдіреді.
Бинопулярлық көру.Затты екі көзбен қарап қабылдаудан ғана қалыпты әрі
толық көру түйсігі пайда болады.Бұнда екі торлы қабықтың да бейне түсетін
нүктелері бірдей дәрежеде тітіркенеді,ал оларда пайда болған импульстер ми
қыртысының тиісті учаскісіне беріледі,бұл жерде анализ және синтез жолымен
заттың екі көз ішіндебірдей денесі шығады,
Егер заттың денесі әрбір көздегі торлы қабықтын әртүрлі жеріне тсетін
болса зат қосарланып көрінеді.Бұл ми қыртысының тиісті учаскісіне
беріледі.Затты екі көзбен бірдей анықтап қарау сәтінде көз алмасын бүйшр
жағынан қолмен ептеп басу арқылы осындай қос бейнені көруге болады.
5.2 Кеңістікте көру.Көз алмасының әртүрлі бағытта еркін қимылдауы
көзден әртурлі қашықтағы заттардың айқын бейнесін көруге мүмкіндік береді.
Көз алмасы қимылының көлемі заттың шамасы,формасы және бедері туралы
сондай ақ егер қарайтын зат көру алаңында қозғалатын болса,оның жылдамдығы
мен бағыты туралы ой топшылауға мүмкіндік береді.Мұнда көздің аккомадациясы
айрықша рөл атқарады
Егер екі көзде өзінің құрылысы бойынша ғана емес,сондай ақ функциясы
жөнінен де өзара ұқсас болса,яғни олардың көру осьтері қарайтын затты
түйшсетін болса,заттың бейнесі барынша жақсы болады.

6. ЕСТУ АНАЛИЗАТОРЫНЫҢ АНАТОМИЯСЫ
6.1 Есту органдары. Сыртқы құлақ. Құлақ қалқаны. Сыртқы дыбыс жолы.
.Дабыл жарғағы
6.2 Ортаңғы құлақ. Дабыл қуысы. Есту сүйекшелері. Есту түтігі
6.3 Ішкі құлақ немесе лабиринт. Сүйекті лабиринт. Ұлу. Жарғақты
лабиринт.

Есту органдары. Есту органы орналасуына, атқаратын қызметіне қарай
сыртқы, ортаңғы және ішкі кұлаққа бөлінеді. Сыртқы құлақ дыбыс толқынын
жинақтап ортаңғы кұлаққа жеткізеді, ортаңғы құлақ ішкі құлақтың қабылдау
рецепторларына береді. Ішкі құлақта есту (кортиев) органдарынан басқа тепе-
теңдік аппараты да жатады. Тепе-теңдік органы дененің және оның, әрбір
мүшесінің, сыртқы жазықтықтағы жағдайын қабылдап, орталыққа немесе ми
бөлігіне беріп отырады. Есту және тепе-теңдік органдары самай сүйегінің
тасша бөлігінің ішінде орналасқан.

сурет. Құлақ құрылысы.
Ортаңғы жоне ішкі құлақ құрылысын самай сүйегініц кескінінен көру; 1-
құлақ қалқаны; 2-сыртқы есту жолы; 3-балғаша; 4-төсше; 5-жартылай йірімді
каналдар; 6-есту нервісі; 7-ұлу; 8-үзеңгіше; 9-евстахиев түтігі;10-дабыл
жарғағы.
Сыртқы құлақ. Сыртқы құлаққа кұлақ қалқаны, сыртқы дыбыс жолы және
дабыл жарғағы жатады.
Құлақ қалқаны сыртқы орталықтағы дыбыс толқынын жинақтап дыбыс жолына
қарай икемдейді. Жануарлардың құлақ қалқаны адамға қарағанда жақсы жетілген
және қозғалып дыбыс шыққан жаққа бұрылып тұрады.
Құлақ қалқанының негізі серпімді шеміршектен түзілген. Сырты терімен
жабылып төменгі жағы сырғалықпен аяқталады. Сырғалық ішінде болбыр май
ткані жатады
Сыртқы дыбыс жолы құлақ қалқанының ойысынан басталып, тереңдеп дабыл
жарғағына дейін жететін түтік тәрізді, оның ұзындығы 3,5см дейін барады.
Бұл түтіктің ішкі жағын астарлап жатқан теріде көптеген бездер болады, олар
май мен құлақ күкіртін (сера) шығарады. Ол екеуінің қосындысын құлақ шайыры
дейді. Бұның микроптармен күрес жасайтын қорғаныстық маңызы бар.
Дабыл жарғағы сыртқы құлақ пен ортаңғы құлақты бөліп тұрған перде
тәрізді, оның сыртқы құлаққа қараған сыртқы беті эпителиймен, ол ортаңғы
құлаққа қараған ішкі беті кілегей қабықшамен жабылған.
6.2 Ортаңғы құлақ. Ортаңғы кұлаққа дабыл куысы, есту суйекшелері және
есту түтігі жатады. Дабыл қуысы самай сүйегінің тасша бөлігінде орналасқан
саңылау тәрізді қуыс болып келеді. Бұл қуыстың сыртқы, ішкі, жоғарғы,
төменгі және алдыңғы артқы қабырғалары болады.
Ортаңғы кұлақ қуысында (дабыл қуысында) үш есту сүйекшелері жатады.
Олар пішіндеріне сәйкес балғаша, үзеңгіше және төсше деп аталынады. Бұл
сүйекшелер бір-бірімен буынды қосылыстар жасап, дабыл қуысының сыртқы
қабырғасынан ішкі қабырғасына дейін өзара жалғасып жатады.
Балғаша сүйектің басы, мойыны, сабы болады. Ол сабы арқылы дабыл
жарғағының орта жеріне бекемдеп жатады да, ал басы арқылы төсше сүйектің
денесімен байланысады.
Төсше сүйегі (есту сүйекшелерінің ортасында) бір жағымен балғаша
сүйекпен, екінші жағымен үзеңгіше сүйекке жалғасады. Үзеңгіше сүйек адам
денесіндегі ең ұсақ сүйек, оның негізі мен қос аяқшалары болады. Негізі
ішкі құлақтың сопақша тесігін жауып тұрады.
Есту (евстахиев) түтігі ортаңғы құлақты жұтқыншақпен жалғастырып
тұрады, оның ұзындығы 3—4 см.
6.3 Ішкі құлақ немесе лабиринт (шытырмақ) самай сүйектің тасша
бөлігінің ішінде жатады. Оның өзі бірінің ішінде бірі жатқан сүйекті және
жарғақты лабиринттен түзілген. Бұл екеуінің аралығындағы саңылау кеңістікте
және жарғақты лабиринттің ішінде лимфа суйықтағы болады.

Сурет. Ересек адамның бас сүйегінен ажыратылған және бес есе
улғайтылған он жақ құлағының жартылай иірімді каналдары мен ұлу құрылысы,
Жарты иірімді каналдардың перпендикулярлы жазықтықта жатуы 1
сопақша капшық ; 6-кеңістіктер (ампулалар); З-жартылай иірімді
каналдар; 5-есту нервісі; 2-жұмыр қапшық; 4-ұлу; 1-эллипс тәрізді "жатырша.

Сүйекті лабиринт өте күрделі құрылыста болады. Ол үш бөліктен түзілген,
оның орталық бөлігін кіре беріс, алдыңғы жағын — ұлу, ал артқы бөлігін —
жартылай иірімді каналдар деп атайды. Сүйекті лабиринттің кіреберіс бөлігі.
Ортаңғы құлақ пен ішкі дыбыс жолының аралығында орналасқан. Пішіні сопақша
келген кеңістік. Кіреберістің сыртқы қабырғасы ортаңғы құлақтың ішкі
қабырғасы болып табылады. Кіреберістің бір жағынан ұлу, екінші жағынан үш
жартылай иірімді каналдар ашылады. Бұл каналдар сүйекті лабиринттің артқы
жағын түзеді, олар бір-біріне перпендикуляр бағытта жатқан үш түтіктен
құралған. Ұлу лабиринттің үшінші бөлімі. Бұл кіреберістің алдыңғы жағынан
басталып, екі жарым иірім жасап аяқталады. Оның ішінде конус тәрізді кіндік
жатады. Ұлудың бірінші орамын — негізі, екінші орамын—-ортаңғы бөлімі,
үшінші орамын —ұшы деп атайды. Иірімнің куысында спираль (шиыршықты)
пластинка жатады. Оның бір шеті кіндікке жалғасып, екінші шеті иірім
қуысында бос жатьш, ұлудың сыртқы қабырғасына жетпей тұрады. Осының
нәтижесінде ұлу қуысы екі са-тыға бөлінеді. Жоғарғы бөлігін кіреберіс
сатысы, ал төменгі бөлігін —дабыл сатысы деп атайды
Жарғақты лабиринт жұқа дәнекер тканьді жарғақтан түзілген, ол сүйекті
лабиринттің ішінде орналасқан. Жарғақты лабиринттің ішінде эндолимфа
сұйықтығы жатса, сүйекті лабиринтпен жарғақты лабиринттің аралығында
перелимфа сұйықтығы жатады. Жарғақты лабиринттің кіреберіс бөлігінің пішіні
сүйекті лабиринттің кіреберіс бөлігіне толығынан ұқсас келмейді. Себебі ол
бір-бірімен тығыз байланыста жатқан жатырша мен қапшықтан түзілген.
Оның эллипс тәрізді жатыршасы үш жарғақты жартылай иірімді каналдармен
байланысса, дөңгелек қапшығы — ұлуға жалғасады. Ұлу жолы спираль
пластинканың бос жиегі жағымен өтеді, бұл жолдың пішіні (көлденең
кесіндісінде) үш бұрышты келеді. Осы үшбұрыштың бір қабырғасындағы дыбыс
толқынын қабылдайтын клеткаларды кортиев органы деп атайды. Одан кіреберіс
— ұлы нервісінің ұлу бөлігі басталады. Сонымен ұлудың жарғақты бөлігі
дыбыс қабылдайтын аппараттың маңызды бөлігі болып саналады.

7. ЕСТУ АНАЛИЗАТОРЫНЫҢ ФИЗИОЛОГИЯСЫ.
1. Есту диапазонының динамикасы және жиілігі
2. Естуге бейімделу
3. Есту сезімталдығы. Дискомфорт
4. Есту төзімділігі. Кеңістіктік есту

7.1 Есту диапазонының динамикасы және жиілігі Организмнің есту
функциясының пайда болуы дыбыспен байланысты. Дыбыс физикалық құблыс
ретінде серпімді орта бөлшектерінің тербелмелі қозғалыстары болып
табылады.Бұл тербелістер толқын түрінде ауда, суда және қатты денелерде
тарайды. Есту анализаторы ауаның периодты тербелістерін қабылдап, олрады
механиакалық энергиясын нерв қозуына трансформациялайды. Қабылдаудың
субьективті түрі есту түйсігі. Дыбыс жиілігі (тональдыгы). Адамның құлағы
тербеліс жиілігі 1 6 мен 20.000 Гц арасындағы дыбыстарды қабылдайды. Жас
ұлғайғанда қабылданатын дыбыстың жоғарғы шегі біртіндеп төмендейді. Көп
жануарларда мұндай шек адамдағыдан гөрі әлдеқайда биік болады. Мәселен,
адам құлағы естімейтін (ультра) дыбыстарға итте шартты рефлекстер жасалады.
Екі дыбыстың тербеліс жиіліктеріндегі айыруға болатын ең аз айырмашылық
айыру табалдырығы деп аталады. Төменгі және орташа жиіліктегі дыбыстар үшін
мұндай табалдырық адамда 1-2 Гц-тей. Әрине, есту кабілеті ерекше жоғары
адамдар да бар.
7.2 .Естуге бейімделу Егер бір дыбыс құлаққа ұзақ әсер етсе (10 сек-тан
бірнеше мин-қа дейін), есту сезгіштігі біртіндеп төмендей береді. Осы
құбылыс адаптация деп аталады. Адаптация дәрежесі дыбыстың күшіне және
жиілігіне байланысты болады. Адаптация
кезінде есту табалдырығы жоғарылайды. Бірақ, әдетте, дыбыс әсері
тоқтаған соң аз уакытта-ақ (200-230 мс ішінде) табалдырық өз қалпына
келеді. Табалдырықтан жоғары дыбыстар шамадан артық ұзақ уақыт бойы және
қайталап әсер ете берсе, есту анализаторында шаршау туғызады. Бұл жағдайда
төмендеген дыбыс сезгіштік баяу қалпына келеді. Мәселен, шуылы көп цехтарда
жұмыс істейтіндерде, алғашқыда есту жүйесінің шаршауы байқалады, ал кейін
корти органындағы түкті клеткалардағы өзгерістерде байланысты сараң есту
пайда болады.
7.3.Есту сезімталдығы Егер адам әсер еткен дыбстың минимальды күшінің
жартысын қабылдаса, бұл оның абсолютті есту сезгіштігіне керсеткіш бола
алады. Есту табалдырығы дыбыс жиілігіне байланысты көп өзгереді. Еңжоғарғы
сезгішіік І000 мен 4000 Гц. жиілік арасында байқалады. Бұлардың шеңберінде
1-102 Вт м2 1- ІО9 эргс.см2-дей ғана энергиясы бар болымсыз дыбыстар
қабылданады. 1000 Гц-тен төмен және 4000 Гц-тен жоғары дыбыстарға сезгіштік
күрт төмендейді. Мәселен 20 және 20000 Гц-те дыбыстың табалдырық энергиясы
1-10 Втм2 (1эргс. см2) шамасындай болуы тиіс. Дискомфорт Егер адам көп
шулы жерлерде жүргенде әр түрлі жаман сезімдерде болады. Мысалға:
дискотекалық кештердегі әр түрлі музыкалық шулар, адамдар арасындағы көп
шудың болуы, завод фабрикадағы шулар адам құлағын әлсіретеді.Осы құблыс
кезінде адам дискомфортқа ұшырайды.
7.4 .Есту төзімділігі Мұның бірлігі бел (Б) деп аталады. Бел -әсер
етуші дыбыс шамасының (1) оның табалдырық шамасына (Іо) қатынасының ондық
логарифмі. Әдетте, өмірде дыбыс қаттылығының бірлігі етіп децибелды (дБ)
яғни, 0,1 белды қолданады.
Дыбыс күші өскенде қаттылықтың артуы оньщ жиілігіне байланысты әр
түрлі болады. Естілетін дыбыстың орташа диапазонында (1000 Гц) адам оның
шамасының небәрі 0,59 дБ-ге (5,9- 102 Б) өзгергенін, ал оның екі шетінде
(жоғарғы жөне төменгі шектерінде) қаттылықты ажырату табалдырығы
дифференциялық табалдырық 3 дБ (0,3 Б)-ге дейін жетеді. Қатгылықтың құлақты
ауыртатын максимальді денгейі ол есту табалдырығынан 130-140 дБ-ге
артқанда байқалады.
7.Кеңістіктік есту. Адам мен жануарлардың дыбыс көзінің кеңістіктегі
орнын (локализациясын) анықтай алу кабілеті кеңістіктік есту деп аталады.
Кеңістіктегі есту бағдарлауы екі жолмен жүреді. Бірінші жағдайда дыбыс
шығаратын объектінің, тұрған орны анықталады, (алғашқы локализация), ал
екіншісінде - әр түрлі объектілерден (мысалы, адамнан, жануардан)
шағылысқан дыбыс толқындары қабылданады (дыбысты соңғы локализациялау
немесе эхолокация). Эхолокация көмегімен біраз жануарлар (дельфиндер,
жарқанаттар), көзі көрмейтін кісілер, сондай-ақ қараңғы жағдайға тап болған
қалыпты көретін адамдар кеңістікте бағдарлау жүргізеді.

8. .ЕСТУ АНАЛИЗАТОРЫНЫҢ ПАТОЛОГИЯСЫ
8.1 Құлақ ауруы
8.2 Лабиринтит
8.3 Есту нервісінің ауруы.
8.4 Отит
8.1 Құлақ ауруы Құлақ ауруы көбіне кейбір жұқпалы аурулардан кейін:
грипптен, скарлатинадан, қызылшадан және т. б. кейін пайда болады. Адам осы
жұқпалы ауруларра шалдыра қалса, жақсы күтінумен қатар, аузында, мүрнында
және кеңсірігінде бар жараларды да бір мезгілде емдеткені жен. Бұлай
етпеген жағдайда жара есту түтігі арқылы қүлаққа шауып, оның қабынуына әкеп
соқтырады. Дәрігердің кеп жылғы тәжірибелеріне қараганда жұқпалы аурудан
кейін қалатын жаралар уакытында емделмесе, онда құлақ ауруы тез жазылмайтын
көрінеді.
8.2 Лабиринтит—ішкі кұлақ ауруы. Бұл ауру кезінде тепе-теңдік және есту
рецепторлары, сонымен бірге бет нервісі, онымен қатар өтетін Врисберг
нервісі, сілекей нервілері ауруға шалдығуы мүмкін.
Шеткі тепе-теңдік мүшесінің бұзылуын науқастың басының айнала
беретіндігінен көруге болады. Бұл ауру кезінде науқас адам басы айналуының
өз ерекшеліктері болады. Яғни оған (адамға) көз алдындағы заттар бір жаққа
жылжып кетіп бара жатқан сияқты болып, немесе өзі сол заттардан алыстап
бара жатқан сияқтанып керінеді. Ал науқас тақтада жатса, онда ол өзін оның
үстінен құлап бара жатқандай сезінеді.
Лабиринтит кезінде бастың айналуы бір секундтан бірнеше минутқа дейін
созылады. Бұл құбылыс жөтелгенде, түшкіргенде және басты бір жаққа бұрғанда
күшейе түседі. Осындай құбылыс үстінде науқасқа кез салатын болсақ, көзінің
өз бетінше қозғалып тұрғанын байқау қиын емес. Бұл жағдай шеткі тепе-теңдік
мүшесінің ауруға шалдыққанын көрсетеді. Соның салдарынан ауру адам өз
бетімен тұрып жүре алмайтын болады. Түрегеп жүрген кезде бір жағына
теңселіп құлай береді. Лабиринтиттің мишық ауруынан айырмащылығы — мшық
ауырған кезде науқас адам ауырған жағына, ал лабиринтит кезінде қарама-
қарсы жаққа құлайды. Лабиринтитке шалдыққанда науқас адам аяғынан тік
түрегеп тұра алмайды. Басын бір жаққа бұрса болғаны басы айналып құлап
қалады. Сонымен бірге бұл ауру кезінде науқастың жүзі бозарып тамыры қатты
соғады:
Ауру меңдеген шақта науқас құсады, терлейді, жүзі біресе қызарады,
біресе бозарады, жүрегі қағады, лоқсиды. Мұндай жағдай өте-мете аурудың бас
кезінде немесе ол қайталаған кезде байқалады.
Құлақтың шуылдауы мен естуінің темендеуі — лабиринтиттің тағы бір
белгісі болып табылады. Әдетте шуылдың үні жоғары болады. Ал лабиринтитке
ортаңғы құлақтың ауруы қабаттасса, онда шуылдың темендеуі мүмкін. Бұл
ауру кезінде сонымен бірге бас сүйек арқылы есту нашарлайды. Ал лабиринтит
іріңді түрде болса, онда адамның ауырған құлағы түгелдей естімей қалады.
Егер осы жағдайда 3—4 күн ішінде науқас адам саңырау болып қалмаса, онда
оның есту қабілеті ақырындап қалпына келе бастайды.
Бұдан бұрын айтқанымыздай лабиринтит ауруы кезінде бет нервісі ауруға
шалдығуы мүмкін. Бет нервісі лабиринтиттің сыртқы қабырғасында орналасқан,
ол сондықтанда ауруға шалдығады. (Анатомиялық жақындық). Бет нервісінің
ауруға шалдыққанын науқас адам бетінің қисаюынан, көзінің құрғауынан,
аузының дәмінің өзгеруінен және сілекейінің азаюынан байқайды.

Жедел лабиринтит. 2—3 аптаға созылады, сонан соң жазылып кетуі мүмкін.
Егер осы уақыт ішінде жазылмаса, онда оның созылмалы түрге айналуы ғажап
емес, немесе ірің ми қабатына жайылады.
Егер лабиринтиттің бір жағының кызметі іріңдеу салдарынан бұзылса, онда
бүл лабиринтиттің жұмысын 5—6 айдан кейін екінші жақтағы лабиринтит атқара
береді.
8.3 Есту нервісінің ауруы. Қазіргі кезде есту нервісінің ауруы деп
дыбыс талдағышы корти мүшесіндегі нейро эпителиалдың клеткаларынан
бастап үлкен мидағы Гешл жолына дейінгі ауруды айтады. Сондықтанда
бұл ауруды анықтау қиын.
Құлақтың әр түрлі жиілікте шулауы (жіңішкеден жоғары дыбысқа дейін),
құлақтың естуінің темендеуі, көбіне бас сүйек арқылы естудің нашарлауы —
есту нер-вісі ауруының белгісі болып табылады. Есту нервісінін, ауруы
асқына берсе, онда науқас адам мүлде саңырау болып қалады. Ал науқас
нәрестелік кезде басталса, онда адам керең болып қалады. Бір мысал
келтірейік. Жиырма жастағы науқас гриппен қатты ауырады, денесінің ыстығы
көтеріледі, басы сырқырайды. Өзі дәрі-дәрмек ішіп үйінде емделеді. Екі-үш
күн үйінде болады. Құлағының естуі темендей бастағанда лор дәрігерге
барады. Дәрігер науқастың естуінің гриппен ауырғаннан кейін төмендегенін
анықтайды. Дәрі-дәрмек жазып, ауруды үйінде қалдырады. Бірақ екі қүлағының
шуылы басылмайды. Қүлақтың шуылы күннен-күнге ұлғая бастайды, оған есту
қабілетінің төмендеуі косылады.

8.4 Отит. Гриптен кейін пайда болатын жедел отиттер қазіргі кезде басқа
жұқпалы аурулардан кейін пайда болатын отиттерден де көп кездесіп жүр.
Гриптің вирусі ішкі құлаққа әсер етсе, онда есту нашарлап, саңыраулыққа
әкеп соқтырады. Гриптен кейінгі отитке бала өте жас кезінде ұшыраса, онда
оның керең болып қалуы мүмкін. Сондықтан гриптен кейін пайда болатын
отиттен сақтанудың әлеуметтік маңызы зор.

1. ЕСТУ ҚАБІЛЕТІН ТЕКСЕРУ ӘДІСТЕРІ
1. Құлақтың есту қабілетін камертон арқылы тексеру.
2. Вебердің тәжірибесі.
3. Швабах тәжірибесі.

9.1 Құлақтың есту қабілетін камертон арқылы тексеру. Бұрын камертон
музыкалық аспаптарды тексеру үшін қолданылып келген. Ол алғаш рет1711 жылы
музыкалық аспаптардың дыбысын тексеруге пайдаланыла бастады. Камертонды
медициналық тәжірибеге енгізуге бірталай ғалымдар еңбек сіңірді.
Дегенмен, камертонмен адамньщ есту қабілетін тексерген кезде біраз
қателіктер кетіп қалуы мүмкін. Сөйтіп, қазіргі біздің электроника заманында
құлақтың есту қабілетін камертонмен тексеру екінші қатарға шығып қалып
отыр.
Соған қарамастан камертон 1960 жылға дейін кең қолданылды, ал кейбір
жағдайда осы кезде де құндылығын жоғалтқан жоқ деуге болады. Сондықтан
камертон туралы бір-екі ауыз сөз айта кеткен артық болмас деп ойлаймыз.
Камертон арнаулы болаттың әр түрлі қосылыстарынан жасалады, сондықтан үнемі
бірқалыпты дыбыс шығарады. Оның дыбысы (тоны) таза дыбыс болып есептеледі.
Қазіргі кезде электроакустикалык аспаптардың (аудиометр) шығуына байланысты
өнеркәсіп камертонның, бірнеше түрін шығарады.
Камертонды қозғалысқа келтіру үшін оны алақанға немесе басқа бір
жұмсақ затқа ұрады. Қатты затқа ұруға болмайды. Өйткені қатты нәрсеге
ұрылған камертон мұқалып бір секунд ішіндегі тербеліс жиілігі төмендейді,
сөйтіп қате нәтижелер береді.
1-таблица
9.2 Вебердің тәжірибесі. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.