Спонтанды қант диабеті
Шымкент қ. ДСБ ШЖҚ Жоғары медицина колледжі МКК
Қорғауға жіберілген
_______________ Бөлім меңгерушісі______________Бекназаров а Ж.Б.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ҚАНТ ДИАБЕТІ БАР ПАЦИЕНТТЕРГЕ МЕЙІРГЕРЛІК КҮТІМДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
Мамандығы: 0302000 Мейіргер ісі
Біліктілігі: 0302054 Мейіргер ісінің қолданбалы бакалавры
Орындаған: Темурбекова Балым Оразгалыйқызы
Ғылыми жетекшісі: Асылхан Ақжарқын Мұратқызы
Шымкент, 2022
МАЗМҰНЫ
Анықтамалар
4
Белгілер мен қысқартулар
5
Кіріспе
6
1.1
Қант диабетінің теориялық аспектілері
8
1.2
Аурудың клиникалық сипаттамасы. Диагностикасы. Асқынулары
10
1.3
1.4
Қант диабетін емдеу. Диетотерапия.
Мейірбикелік процесс. Кәсіби және профилактикалық қызметі
31
32
2.
Негізгі бөлім
35
2.1
Шымкент қаласының Облыстық клиникалық ауруханасы қант диабеті ауруы туралы статистикалық мәліметтерді талдау
35
2.2
Пайдаланылған материалдың сипаттамасы және қолданылатын зерттеу әдістері
36
3
Қорытынды
45
Қорытынды
45
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
47
52
АНЫҚТАМАЛАР
Ұйқы безі- сол жақта құрсақ қуысында орналасқан, сол жақта 12-ші ішектің ілмегімен және көкбауырмен қоршалған ашылмаған орган.
Экзокриндік функция- бұл ас қорытуға, ақуыздарды, майлар мен көмірсуларды өңдеуге қатысатын ферменттерді өндіру.
Қант диабеті (лат. diabetesmellītus) - инсулин гормонының жеткіліксіздігінен дамитын эндокриндік аурулар тобы, соның нәтижесінде гипергликемия дамиды-қандағы глюкоза мөлшерінің тұрақты артуы.
Ацидоз - ауыздан ацетон иісінің пайда болуы, прекоматозды жағдай, инсулинге тәуелді емес қант диабеті бар диабеттік кома түбегейлі мүмкін емес, өйткені қандағы инсулин деңгейі әрқашан оңтайлы.
Қант диабеті-бүгінде бүкіл әлемдік қауымдастыққа әсер еткен ХХІ ғасырдағы жаһандық медициналық, әлеуметтік және гуманитарлық проблема.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚД - қант диабеті
АҚ- қан қысымы
ИТЕҚД- Инсулинге тәуелді емес қант диабеті
ЖҚА- жалпы қан анализі
ЖЗА- жалпы зәр анализі
ДСИ- дене салмағы индексі
БШ- бел шеңбері
ДН- диабеттік нефропатия
ДН- диабеттік нейропатия
УС- ультракүлгін сәулелену
ЖИА- жүректің ишемиялық ауруы
СМТ- синусоидалы модуляцияланған ток
ГБО- гипербарикалық оксигенация
УЖТ- ультражоғары жиілікті терапия
ОЖЖ- орталық жүйке жүйесі
ДДҰ- Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымы
КІРІСПЕ
Қант диабеті (ҚД) қазіргі уақытта қазіргі қоғам, медицина және экономиканың өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Оның таралуына байланысты қант диабеті көбінесе 21 ғасырдың инфекциялық емес пандемиясына жатады. Бүгінгі күні 180 млн. астам адам қант диабетінен зардап шегеді, бұл көрсеткіштер тұрақты өсуді ұстап отыр. Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымы сарапшыларының бағалауы бойынша, қазіргі уақытта әлемде 180 млн. қант диабетімен ауыратын науқастар, бұл бүкіл әлем халқының 2-3% құрайды, 2025 жылға қарай олардың саны едәуір артып, нәтижесінде 330 млн.адамға жетуі мүмкін. Сонымен қатар, бұл проблема Ресейде де өткір, онда патологияның өсуі байқалады. Бұл ретте, ауырғандардың 70% - дан астамы оның түріне қарамастан, қант диабетінің созылмалы декомпенсациясы жағдайында болады. Осы диагнозы бар адамдардың саны бойынша елдер рейтингінде Ресей 4-ші орында. Ресейде 70-тен астам аймақты қамтитын қант диабетімен ауыратын науқастардың тіркелімі құрылғанына қарамастан, қант диабеті жағдайына сенімді баға жоқ, соның салдарынан ауру мен мүгедектік ескерілмейді, нәтижесінде сарапшылардың пікірінше, қант диабеті мен оның асқынуларының нақты таралуы тіркелгеннен 3-4 есе көп. Статистикаға сүйенсек, Қазақстанда қант диабетімен ауыратындар саны 310 мыңнан асады. Екінші типтегі қант диабетіне шалдыққан 291 мың адамның 65 пайызы - әйелдер. Тегін емделетініне қарамастан диабет айылын жияр емес. Мамандардың айтуынша, науқастардың көбі ауруын асқындырып алып, соңы мүгедектікке әкеп соқтыратын жағдайлар жиі кездеседі.
Сондықтан қант диабеті Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының нормативтік актілерімен қорғалған әлемнің барлық дерлік елдерінің ұлттық денсаулық сақтау жүйелерінің басымдықтарына жатады.
Тақырыптың өзектілігі келесідей анықталады:
oo ауру барлық жастағы адамдарға, соның ішінде ерте жастағы балаларға әсер етеді; аурудың таралуы;
oo пациенттердің ерте мүгедектігі;
oo ауыр тамырлы асқынулардың дамуына байланысты жалпы өмір сүру ұзақтығының төмендеуі (қант диабеті өлімге әкелетін аурулардың арасында 4-ші орын алады).
Диплом жұмысының мақсаты: Мейіргерлердің кәсіби қызметіндегі мейіргерлердің жалпы және кәсіби құзыреттілігін анықтау.
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттер шешілді:
1. Қант диабетімен ауру және оның алдын алу мәселесі бойынша әдебиеттер мен деректерге теориялық талдау жүргізу.
2. Шымкент қаласының Облыстық клиникалық ауруханасы негізінде стационарлық емдеуді ұйымдастырудың жалпы принциптерін анықтау.
3. Эндокриндік жүйе ауруларының, атап айтқанда қант диабеті ауруларының алдын алуда мейіргердің кәсіби қызметіне талдау жүргізу, ол үшін: Шымкент қаласының Облыстық клиникалық ауруханасы, эндокринологиялық бөлімінде сырқаттанушылықтың статистикалық деректерін зерттеу, сауалнама жүргізу, оның нәтижелері бойынша қант диабетінің алдын алу бойынша мейіргерлік құзыреттер бағдарламасын әзірлеу.
Мен қойған міндеттерді шешу үшін зерттеу нысандары пайдаланылды: диабетпен ауыратын науқастар және Шымкент қаласының Облыстық клиникалық ауруханасы, эндокринологиялық бөлімі орта медициналық қызметкерлері.
Зерттеу әдістері: - дипломдық жұмыс тақырыбы бойынша:
- медициналық әдебиеттерді ғылыми-теориялық талдау;
- ұйымдастырушылық (салыстырмалы, кешенді) әдіс;
- социологиялық: сауалнама - статистикалық-ақпараттық көлемді статикалық өңдеу.
Зерттеу пәні: - бірінші және екінші типті қант диабетімен сырқаттанушылықтың алдын алудағы мейіргерлердің қызметі.
Зерттеу нысаны: сырқаттанушы науқастар
ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
ҚАНТ ДИАБЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1. Жалпы сипаттамасы, патологияның жіктелуі, этиологиясы
Қант диабеті (ҚД) - абсолютті немесе салыстырмалы инсулин тапшылығына байланысты қандағы қант деңгейінің созылмалы жоғарылауымен сипатталатын эндокриндік жүйенің ауыр прогрессивті ауруы. Инсулин-организмдегі көмірсулар алмасуын реттейтін ұйқы безінің ақуыз гормоны. Патологияның жіктелуі:
1) Бастапқы:
А) I типті қант диабеті (инсулинге тәуелді);
Б) II типті қант диабеті (инсулинге тәуелді емес).
Панкреатиялық ß - жасушаларының өлімі нәтижесінде туындаған инсулин жеткіліксіздігімен сипатталады. Қант диабетінің бұл түрімен ұйқы безі жасушаларының толық дерлік өлімі байқалады (90% дейін), нәтижесінде инсулин өндіруді тоқтатады. Мұндай пациенттерде инсулин мөлшерінің деңгейі ең төмен болуы немесе іс жүзінде болмауы мүмкін;
2) Қайталама: ұйқы безі аурулары, эндокриндік жүйе ағзаларының аурулары (акромегалия, Иценко -- Кушинг синдромы), күрделі генетикалық синдромдар (миотоникалық дистрофия және т. б.), бірқатар дәрілік заттарды (дәрілік диабет) қолданған кезде диабет;
3) жасырын (субклиникалық) -- дені сау болып көрінетін адамдарда глюкозаның төзімділігі бұзылған кезде. Бұл бірнеше жылдар бойы асимптоматикалық немесе минималды белгілердің көрінісі болуы мүмкін, бірақ бірнеше жылдан кейін ауыр асқынуларға әкелуі мүмкін жағдай;
4) жүкті әйелдердің диабеті - жүктілік кезінде басталған глюкозаға төзімділіктің бұзылуы.
Аурудың ауырлық дәрежесі бойынша жіктелуі жеңіл курс аурудың жеңіл формасы (I дәреже) тәулік бойы қандағы қанттың үлкен ауытқуы болмаған кезде аш қарынға 8 ммольл аспайтын гликемияның төмен деңгейімен сипатталады. Өтемақы жағдайы диеталық терапия арқылы сақталады. Диабеттің жұмсақ түрінде қант диабетімен ауыратын науқаста клиникаға дейінгі және функционалды сатылардың ангионевропатиясы диагноз қойылуы мүмкін.
Орташа ауырлық дәрежесінде (ІІ дәреже) қант диабеті кезінде аш қарынға гликемия, әдетте, 14 ммольл-ге дейін артады, гликемияның тәулік бойы ауытқуы, тәуліктік глюкозурия әдетте 40 гл-ден аспайды, кетоз немесе кетоацидоз анда-санда дамиды. Қант диабетінің орнын толтыруға диета және қантты төмендететін ауызша дәрі-дәрмектерді қабылдау немесе инсулин енгізу арқылы қол жеткізіледі.
Ауыр ағымы диабеттің ауыр түрі (ІІІ дәреже) гликемияның жоғары деңгейімен (аш қарынға 14 ммольл-ден жоғары), бір тәулік ішінде қандағы қант құрамының айтарлықтай ауытқуымен және глюкозурияның жоғары деңгейімен (40-50 гл-ден жоғары) сипатталады. Көмірсулар алмасуының өтемақы дәрежесі бойынша жіктелуі өтемақы фазасы субкомпенсация фазасы декомпенсация фазасы Этиологиясы қант диабеті көп факторлы ауруларға жатады. Аурудың дамуының болжамды факторлары:
1. Тұқым қуалаушылық. Қант диабетінің пайда болуы мен қалыптасуының барлық этиологиялық факторларының ішінде тұқым қуалаушылық немесе туа біткен бейімділік ерекше орын алады. Егер ата-аналардың кем дегенде біреуі қант диабетімен ауырса, онда балада 1 типті аурудың пайда болу қауіпі 10% - ға дейін артады. Бұл жағдайда 2 типті қант диабеті қауіпі едәуір артады.
2. Қоршаған орта факторлары: нитрозаминдер, тамақ нитраттары, кейбір дәрі-дәрмектер сияқты ß-жасушаларды бұзатын улы заттар. вирустық инфекциялар (қызамық, Коксаки В, паротит вирустары).
3. Семіздік. Семіздікке шалдыққан адамдар қауіпті, өйткені артық салмағы бар адамдарда қант диабеті қалған 4-ке қарағанда екі есе жиі кездеседі.
4. Жасқа байланысты өзгерістер
5. Тамақтанудың бұзылысы-оның ішінде қант мөлшері жоғары сусындарды көп тұтыну
6. Ұлты
7. Тағамда дәрумендердің (А, В, Е) және кейбір микроэлементтердің (күкірт, никель және т.б.) болмауы
8. Ұйқы безінің жарақаттары мен қабынуы.
1-кесте. Тәуекел факторлары.
Тәуекел факторлары
Спонтанды қант диабеті
Инсулинге тәуелді (I типті)
Инсулинге тәуелді емес (II типті)
Жасы
30 жасқа дейін
40 жастан кейін
Вирустық инфекция
Қандағы бірқатар вирустарға антиденелердің жоғары титрлері
Қандағы вирустарға антиденелер жоқ
Генетикалық фактор
Белгілі бір гистосәйкестік антигендерімен байланыстың болуы
Белгілі бір гистосәйкестік антигендерімен байланыс жоқ
Аутоиммунизация
Қанда 3 жасушаға антиденелердің болуы
Қанда 3 жасушаға антиденелер жоқ
р-жасушаларының және тіндердің инсулинге тәуелді жасушаларының рецепторлық белсенділігі
Өзгертілмеген
Төмен
Семіздік
Жоқ
Бар
1.2. АУРУДЫҢ КЛИНИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ. ДИАГНОСТИКАСЫ. АСҚЫНУЛАРЫ
Әдетте, клиникалық көрініске екі топқа тән белгілері: Негізгі және екіншілік.
Негізгі көріністерге мыналар жатады:
1. Полидипсия - бұл табиғи емес күшті симптом, шексіз шөлдеу. Суды қабылдау кезінде ғана азаяды немесе жоғалады. Судың физиологиялық мөлшерінен едәуір асатын мөлшерде, ересектер-тәулігіне 2 литрден астам.
2. Полифагия-тамақтанудың бұзылуы .
3. Полиурия - зәрдің көбеюі (күнделікті норманың орнына 1000-1500 мл ересектерде организмнен 1700-2000-нан астам бөлінеді мл, кейде 3 литрден көп зәр).
4. Салмақ жоғалту (әсіресе 1 типті қант диабетіне тән) -- жиі қант диабетінің жоғарылауына қарамастан пайда болатын симптом. Салмақ жоғалту және немесе тіпті сарқылу, глюкозаны алып тастауға байланысты ақуыздар мен майлардың катаболизмінің жоғарылауы, жасушалардың энергия алмасуы.
Симптомдардың бұл санаты 1 типті қант диабетіне тән. Көбінесе патологиялық процесс жедел дамиды, пациенттердің көпшілігі олардың көріністерінің басталуының нақты кезеңін сеніммен атауға болады.
Екінші көріністерге келетін болсақ, ұзақ уақыт бойы баяу дамып келе жатқан ерекше белгілер тән. Бұл белгілер 1 типті және 2 типті қант диабетіне тән.
1. Тері мен шырышты қабықтың қышуы- қант диабетінің дамуына дейін пайда болуы мүмкін. Қышу пайда болған сәттен бастап аурудың дамуына дейін шамамен 5-7 жыл өтуі мүмкін. Терінің қышуынан басқа, жақындап келе жатқан қант диабеті ондаған түрлі дерматоздармен (терінің қабынбайтын ақаулары) көрінуі мүмкін.
2. Ауыздың құрғауы-сілекейдің жеткіліксіздік салдары.
3. Бұлшықеттің әлсіздігі.
4. Несепте ацетонның болуы-ацетон бұл майлардың жоғары болуы
5. Көрудің нашарлауы.
6. Бас ауруы.
Диагностикасы
Негізгі симптомдардың ауырлығына байланысты (полиурия, полифагия,
салмақ жоғалту, полидипсия) диагноз біршама жеңілдейді. Алайда, ең бастысы диагностикалық әдісі қан құрамындағы глюкоза мөлшерін анықтау.
Диагноз келесі жағдайларда белгіленеді:
- глюкозаға төзімділік тестін жүргізу нәтижесінде (күмәнді жағдайларда) қандағы қант деңгейі 11,1 ммольл-ден асады;
- аш қарынға капиллярлық қандағы глюкозаның концентрациясы 6,1 ммольл-ден асады, ал тамақтанғаннан кейін 2 сағаттан кейін 11,1 ммольл-ден асады.
- несепте ацетонның болуы
- несепте қанттың болуы
- гликозилденген гемоглобин деңгейі (HbA1C) 5,9% -дан асады
(5,9-6,5% - күмәнді, 6,5% - дан астамы қант диабетінің ықтималдығы жоғары).
HbA1C талдауының артықшылығы-оны кез-келген уақытта тағайындауға болады, ол дайындықты қажет етпейді.
2-кесте. ҚД Диагностикалық критерийлері.
Анықтау уақыты
Глюкоза концентрациясы ммоль л
Тұтас капиллярлық
қан
Веноздық плазма
Нормада
Аш қарынға және PTH кейін 2 сағаттан кейін
5,6
6,1
7,8
7,8
Қант диабеті
Аш қарынға немесе PTH немесе кездейсоқ анықтаудан кейін 2 сағаттан кейін.
=6,1
=7,0
=11,1
=11,1
=11,1
=11,1
Қант диабетінің асқынуы
Қант диабетінің асқынулары жедел және кеш болып бөлінеді: өткір.
Асқынулар-бұл қант диабеті болған кезде бірнеше күн немесе тіпті сағат ішінде дамитын жағдайлар.
Гипогликемия- қандағы глюкоза деңгейінің қалыптыдан төмен төмендеуімен сипатталатын патологиялық жағдай (3,3 ммольл-ден төмен), бұл қантты төмендететін препараттардың көп мөлшерін (артық дозалану), күшті алкогольді қабылдау, қатар жүретін аурулардың болуы, жеткіліксіз тамақтану, ерекше физикалық белсенділік.
Диабеттік кетоацидоз- қанда майлардың аралық метаболизмі өнімдерінің (кетон денелері) жиналуына байланысты дамитын ауыр жағдай. Бұл қатар жүретін аурулармен, ең алдымен инфекциялармен, жарақаттармен, сондай -- ақ операциялармен және жеткіліксіз тамақтанумен бірге пайда болады. Сананың жоғалуына және ағзаның өмірлік маңызды функцияларының бұзылуына әкелуі мүмкін.
Гиперосмолярлы кома- қандағы натрий және глюкоза сияқты жоғары осмотикалық қосылыстардың жоғарылауы байқалатын жағдай. Бұл заттардың жасуша ішіндегі әлсіз диффузиясының нәтижесінде жасушадан тыс және жасушаішілік сұйықтық арасында онкотикалық қысымның айқын айырмашылығы пайда болады. Нәтижесінде алдымен жасушаішілік дегидратация дамиды, бұл одан әрі дененің жалпы дегидратациясына әкеледі (ең алдымен ми жасушалары ұшырайды). I типті қант диабетінде гиперосмолярлы кома өте сирек дамиды. Кома гликемияның жоғары деңгейімен бірге жүреді, ол 50 ммольл немесе одан да көп болуы мүмкін. Кетоацидоз құбылысы жоқ.
Лактацидотикалық кома - қант диабетінің ауыр асқынуы. Бұл өте сирек жағдайларда, негізінен белгілі бір аурулары бар адамдарда болады. Жүрек-тамыр сияқты. Лактоацидоздың патогенезі жүрек пен қан тамырларының адренергиялық рецепторларын блоктаудан тұрады. Сонымен қатар, бүйрек жеткіліксіздігі, бауыр дисфункциясы, анемия, улану лактацидемиялық команың дамуына қосымша қауіп болып саналады.
Кеш. Ұзақ уақыт бойы өзін көрсетпейтін кеш асқынулар тобы.
Диабеттік ретинопатия-бұл ҚД-ның асқынуы, онда нүктелік қан кету, ісіну түрінде әсер етеді.
Диабеттік микро-және макроангиопатия-тамырлардың өткізгіштігінің бұзылуы, нәтижесінде тамырлардың сынғыштығы мен тромбозға бейімділік пайда болады.
Диабеттік нефропатия- микроальбуминурия (альбумин ақуызының несеппен бөлінуі), содан кейін протеинурия түрінде бүйректің зақымдануы.
Диабеттік офтальмопатия- катарактаның дамуын қамтиды.
Диабеттік аяқ- декомпенсацияланған қант диабеті бар пациенттерде метаболикалық бұзылулардан туындаған аяқ тіндерінің анатомиялық және функционалды өзгерістері (трофикалық жаралардың пайда болуы). Диабеттік аяқтың белгілері-аяқтың ауыруы, гиперкератоз және терінің жарықтары, аяқтың дистальды бөліктерінің деформациясы, ойық жара ақаулары және жұмсақ тіндердің некрозы, ауыр жағдайларда - аяқтың немесе төменгі аяқтың гангренасы.
ПАТОГЕНЕЗ
Қант диабетінің патогенезінде екі негізгі байланысы бар:
1. Ұйқы безінің эндокриндік жасушаларының инсулинді жеткіліксіз өндіруі;
2. Инсулиннің дене тіндерінің жасушаларымен өзара әрекеттесуінің бұзылуы инсулинге арналған нақты рецепторлардың құрылымының өзгеруі немесе санының азаюы, инсулиннің құрылымының өзгеруі немесе жасуша органеллаларына рецепторлардан сигнал берудің жасушаішілік механизмдерінің бұзылуы нәтижесінде.
Қант диабетіне тұқым қуалайтын бейімділік бар. Егер ата -- аналардың бірі ауырса, онда бірінші типті қант диабетін тұқымқуалаушылық ықтималдығы-10%, ал екінші типті қант диабеті-80%.
Қант диабетінің 1-ші түрі.
Бұзушылықтың бірінші түрі І типті қант диабетіне тән. Қант диабетінің бұл түрінің дамуындағы бастапқы сәт-ұйқы безінің эндокриндік жасушаларының жаппай жойылуы және нәтижесінде қандағы инсулин деңгейінің күрт төмендеуі.
Ұйқы безінің эндокриндік жасушаларының жаппай өлімі вирустық инфекциялар, онкологиялық аурулар, панкреатит, ұйқы безінің уытты зақымдануы, стресстік жағдайлар, иммундық жүйенің жасушалары ұйқы безінің β-жасушаларына қарсы антиденелер шығаратын әртүрлі аутоиммундық аурулар жағдайында орын алуы мүмкін. Қант диабетінің бұл түрі көптеген жағдайларда балалар мен жас адамдарға (40 жасқа дейін) тән.
Адамдарда бұл ауру көбінесе генетикалық анықталған және 6-шы хромосомада орналасқан бірқатар гендердің ақауларына байланысты. Бұл ақаулар ағзаның ұйқы безінің жасушаларына аутоиммунды агрессиясына бейімділікті қалыптастырады және β-жасушалардың қалпына келу қабілетіне теріс әсер етеді.
Аутоиммунды жасушалардың зақымдануы кез-келген цитотоксикалық агенттердің зақымдалуына негізделген. Бұл зақымдану макрофагтар мен Т-өлтірушілердің белсенділігін ынталандыратын аутоантигендердің шығарылуын тудырады, бұл өз кезегінде ұйқы безінің жасушаларына уытты әсер ететін концентрацияларда интерлейкиндердің пайда болуына және шығарылуына әкеледі. Сондай-ақ, жасушалар без тіндерінде орналасқан макрофагтармен зақымдалады.
Сондай-ақ, қоздырғыш факторлар ұйқы безі жасушаларының ұзақ гипоксиясы және жоғары көмірсутекті, майға бай және ақуызға бай диета болуы мүмкін, бұл жасушалардың секреторлық белсенділігінің төмендеуіне және болашақта олардың өліміне әкеледі. Жасушалардың жаппай өлуі басталғаннан кейін олардың аутоиммунды зақымдану механизмі басталады.
Қант диабетінің 2-ші түрі.
Қант диабетінің бұл түрінде инсулин қалыпты немесе тіпті жоғары мөлшерде шығарылады, бірақ инсулиннің дене жасушаларымен әрекеттесу механизмі бұзылады.
Инсулинге төзімділіктің негізгі себебі-семіздік кезінде инсулиннің мембраналық рецепторлары функциясының бұзылуы (негізгі қауіп факторы, диабетпен ауыратын науқастардың 80% -- ында артық салмақ бар) - рецепторлар құрылымы мен санының өзгеруіне байланысты гормонмен өзара әрекеттесуге қабілетсіз болады. Сондай-ақ, ІІ типті қант диабетінің кейбір түрлерінде инсулиннің құрылымы бұзылуы мүмкін (генетикалық ақаулар). Семіздікпен, қартайумен, темекі шегумен, алкогольді ішумен, артериялық гипертензиямен, созылмалы артық тамақтанумен, отырықшы өмір салтымен қатар ІІ типті қант диабетінің қауіп факторлары болып табылады. Жалпы, қант диабетінің бұл түрі көбінесе 40 жастан асқан адамдарға әсер етеді.
ІІ типті қант диабетіне генетикалық бейімділік дәлелденді, бұл гомозиготалы егіздерде аурудың 100% сәйкес келетіндігін көрсетеді. ІІ типті қант диабетінде инсулин синтезінің циркадиялық ырғақтарының бұзылуы және ұйқы безінің тіндерінде морфологиялық өзгерістердің салыстырмалы түрде ұзақ болмауы жиі байқалады.
Аурудың негізі инсулиннің инактивациясын жеделдету немесе инсулинге тәуелді жасушалардың мембраналарында инсулин рецепторларының белгілі бір бұзылуы болып табылады.
Инсулиннің жойылуын жеделдету көбінесе портокавальды анастомоздар болған кезде және нәтижесінде инсулиннің ұйқы безінен бауырға тез түсуі, онда ол тез бұзылады.
Инсулинге рецепторлардың бұзылуы аутоантиденелер инсулин рецепторларын антигендер ретінде қабылдап, оларды бұзатын аутоиммундық процестің нәтижесі болып табылады, бұл инсулинге тәуелді жасушалардың инсулинге сезімталдығының айтарлықтай төмендеуіне әкеледі. Инсулиннің қандағы бұрынғы концентрациясындағы әсерінің тиімділігі барабар көмірсулар алмасуын қамтамасыз ету үшін жеткіліксіз болады.
Нәтижесінде бастапқы және қайталама бұзылулар дамиды.
Бастапқы:
* Гликоген синтезінің баяулауы;
* Глюконидаза реакциясының жылдамдығын бәсеңдету;
* Бауырдағы глюконеогенездің үдеуі;
* Глюкозурия;
* Гипергликемия.
Екіншілік:
* Глюкозаға төзімділікті төмендету;
* Ақуыз синтезінің баяулауы;
* Май қышқылдарының синтезін баяулату;
* Деподан ақуыз мен май қышқылдарының шығарылуын жеделдету;
* Гипергликемия кезінде β-жасушаларда инсулиннің жылдам секреция фазасы бұзылады.
Ұйқы безінің жасушаларында көмірсулар алмасуының бұзылуы нәтижесінде экзоцитоз механизмі бұзылады, бұл өз кезегінде көмірсулар алмасуының бұзылуына әкеледі. Көмірсулар алмасуының бұзылуынан кейін май мен ақуыз алмасуының бұзылуы табиғи түрде дами бастайды.
Негізгі фактор-тұқым қуалаушылық, ол II типті қант диабетінде айқын көрінеді (мүмкін отбасылық қант диабеті). Қант диабетінің дамуына ықпал етеді:
* артық тамақтану;
* тәттілерді теріс пайдалану;
* алкогольді шамадан тыс тұтыну.
Қант диабетімен байланысты себептер мен факторлар бір-бірімен тығыз байланысты, сондықтан кейде оларды ажырату қиын.
Қан тарату тамырлары қабырғаларының бұзылуы уақыт өте келе оларда кальцийдің жиналуына алып келіп, соның салдарынан атеросклероз дамиды. Осы процестің себебінен артериялар тесігінің тарылуына байланысты зақымдалған жерлерде қан ағыны шектеледі. Соның нәтижесінде, оттекті қатты қажет ететін тіндер оны жеткілікті мөлшерде ала алмайды. Бұдан бөлек, кальций жиналатын жерлерде қан ұйығы түзілуі мүмкін. Тромбозға және кальцийдің жиналуына байланысты миокард инфаркты мен инсульттің даму қаупі айтарлықтай жоғарылайды. Атап айтқанда, 2-ші типтегі қант диабетіне шалдыққан емделушілерде липид алмасумен ілесетін бұзылымдар және жоғары артериялық қан қысымы жиі байқалуы себебінен, оларда инсульттің дамуына бейімділігі байқалады. Бірақ дені сау адамдармен салыстырғанда 1-ші типтегі қант диабетіне шалдыққан емделушілер де инсульттің дамуына бейім болып келеді.
Аяқ артерияларының тарылуы, перифериялық артериялардың окклюзиялық зақымдалуы немесе ПАОЗ деп аталады. Аурудың бастапқы белгілері мынадай: аяқ тонады және шаншиды, кейін ауырады, әсіресе жүргенде ауыра бастайды. Сол себепті, емделуші тынығып алу үшін тоқтауға мәжбүр болады. Тым кеш кезеңдерде, бұл ауру некрозға және соның салдарынан, зақымдалған аяқтың немесе табанның ампутациясына алып келуі мүмкін. Бастапқы белгілері 90%-дық артерия стенощында ғана байқалуы себебінен, тым кеш асқыну белгілерінің алдын алу шараларыг аурудың ерте кезеңінде қабылдаған маңызды.
Қанда қанттың тұрақты жоғары деңгейі салдарынан қан тарату тамырлары қабырғаларының зақымдалуы да бүйректердің ұсақ қан тарату тамырларына (капиллярларына) әсер етеді. Бүйрек денешіктерінің белсенділігінің бірте-бірте төмендеген кезде, бүйректердің сүзу қабілеті маңызды рөл ойнайтын детоксикация тетіктері ұдайы нашарлайды. Қант диабетінің себебінен бүйректердің зақымдалуы қант диабетіне шалдыққан әрбір оныншы сырқатта байқалады. Бұл зақым, қант диабетінің ерте кезеңінде де болуы мүмкін және ұзақ уақыт бойы білінбей асқына беруі ықтимал. Аурудың айрықша белгілері және ағзаның улануының белгілері, мысалы көз алмасы мен терінің сары түске боялуы көптеген емделушілерде ауру асқынғанда ғана байқалады. Жағымсыз нәтижеде, бүйректер жұмысын тоқтатуы мүмкін. Бұл жағдайда, емделушінің жай-күйін жақсартудың бірден-бір амалы - диализ немесе бүйректерді ауыстырып орналастыру. Ауруды қан зерттеу нәтижелері бойынша ерте кезеңде анықтауға болады, сондықтан осындай талдаулардан үнемі өтіп тұру керек.
ЖІКТЕЛУІ
Негізінен қант диабетінің екі түрі бар:
Инсулинге тәуелді қант диабеті (ИТҚД) негізінен балаларда, жасөспірімдерде, 30 жасқа дейінгі адамдарда дамиды - әдетте кенеттен және айқын, көбінесе күзгі - қысқы кезеңде ұйқы безімен инсулиннің өндірілмеуі немесе күрт төмендеуінен болады. Бұл абсолютті инсулин жеткіліксіздігі-және науқастың өмірі толығымен енгізілген инсулинге байланысты. Инсулинсіз жасауға тырысу немесе дәрігер тағайындаған дозаны төмендету кетоацидоздың, кетоацидотикалық команың дамуына дейін және науқастың өміріне қауіп төндіргенге дейін денсаулықтың қалпына келмейтін бұзылуына әкелуі мүмкін.
Инсулинге тәуелді емес қант диабеті (инсульт) көбінесе ересек адамдарда дамиды, көбінесе артық дене салмағы бар, қауіпсіз жүреді. Көбінесе кездейсоқ
анықталады. Қант диабетінің бұл түрімен ауыратын адамдарға көбінесе инсулин қажет емес. Олардың ұйқы безі инсулинді қалыпты мөлшерде шығара алады, инсулин өндірісі бұзылмайды, бірақ оның сапасы, ұйқы безінен шығару режимі, тіндердің оған сезімталдығы бұзылады. Бұл салыстырмалы инсулин жеткіліксіздігі. Көмірсулардың қалыпты алмасуын сақтау үшін диеталық терапия, мөлшерленген физикалық белсенділік, диета, таблеткаланған қантты төмендететін препараттар қажет.
Қант диабеті 3 сатыға бөлінеді:
Диабетке дейінгі кезеңі-бұл қазіргі заманғы әдістермен диагноз қойылмаған кезең. Диабетке дейінгі кезең тұқым қуалайтын бейімділігі бар адамдар құрайды; дене салмағы 4,5 кг және одан да көп тірі немесе өлі бала туған әйелдер; семіздікпен ауыратын науқастар;
Жасырын қант диабеті 200 мл суда ерітілген 50 г глюкозаны қабылдағаннан кейін пациентте қандағы қант деңгейінің жоғарылауы байқалған кезде (глюкозаға төзімділікке зерттеу) қант жүктемесі бар сынама жүргізу кезінде анықталады: 1 сағаттан кейін - 180 мг% - дан жоғары (9,99 ммольл), ал 2 сағаттан кейін-130 мг % - дан астам (7,15 ммоль л);
Айқын қант диабеті клиникалық және зертханалық мәліметтер кешені негізінде диагноз қойылады. Қант диабетінің басталуы көп жағдайда біртіндеп жүреді. Аурудың алғашқы белгілерінің пайда болуының себебін әрдайым нақты анықтау мүмкін емес; тұқым қуалайтын бейімділігі бар науқастарда белгілі бір қоздырғыш факторды анықтау қиын емес. Бірнеше күн немесе апта ішінде клиникалық көріністің дамуымен кенеттен басталуы әлдеқайда аз және жасөспірім немесе балалық шақта кездеседі. Егде жастағы адамдарда қант диабеті жиі асимптоматикалық болып табылады және медициналық тексеру кезінде кездейсоқ анықталады. Дегенмен, қант диабетімен ауыратын науқастардың көпшілігінде клиникалық көріністер айқын көрінеді.
Симптомдардың ағымы мен ауырлығына қарай, жүргізілген емге реакциялар қант диабетінің клиникалық көрінісіне бөлінеді:
1. Жеңіл;
2. Орта;
3. Ауыр.
Аурудың мәні-ағзаның ағзалар мен тіндерде тамақпен бірге келетін қантты жинақтау қабілетінің бұзылуы, қанға қанттың енуі және оның несепте пайда болуы. Осыған сүйене отырып, қант диабеті бар науқастарда келесі белгілер байқалады:
- полидипсия (шөлдеудің күшеюі);
- полифагия (тәбеттің жоғарылауы);
- полиурия (мол зәр шығару);
- глюкозурия (зәрдегі қант);
- гипергликемия (қандағы қанттың жоғарылауы).
Сонымен қатар, науқас алаңдатады:
әлсіздік;
еңбекке қабілеттілікті төмендету;
салмақ жоғалту;
терінің қышуы(әсіресе перинэя аймағында).
Басқа шағымдар асқынулардың ерте қосылуына байланысты болуы мүмкін: көру қабілетінің нашарлауы, бүйрек функциясының бұзылуы, тамырлар мен нервтердің зақымдануы салдарынан жүрек пен аяқтың ауыруы.
Науқасты тексерген кезде терінің өзгеруін атап өтуге болады: ол құрғақ, дөрекі, оңай қабығы бар, қышудан туындаған тарақтармен жабылған; жиі қайнау, экзематозды, ойық жаралы немесе басқа фокальды зақымданулар пайда болады. Инсулин инъекциясы орындарында тері астындағы май қабатының атрофиясы немесе оның жоғалуы мүмкін (инсулиндік липодистрофия). Бұл инсулинмен емделетін науқастарды жиі атап өтеді. Тері астындағы май көбінесе жеткіліксіз. Ерекшелік-қант диабеті семіздік аясында дамитын науқастар (көбінесе қарт адамдар). Мұндай жағдайларда тері астындағы май тіндері артық болып қалады. Бронхит, пневмония, өкпе туберкулезі жиі байқалады.
Қант диабетіне тән зақымдануы қан тамырлары жүйесіне әсер етеді. Көбінесе ұсақ буындардың (капиллярлар, сондай-ақ артериолалар мен венулалар) диффузды таралған дегенеративті зақымдануы байқалады. Бүйрек гломеруласы, көз торы және төменгі аяқтың дистальды бөліктерінің зақымдануы (гангренаның дамуына дейін) әсіресе маңызды.
Ірі тамырлардың зақымдануы (макроангиопатия) - бұл атеросклероздың диабеттік макроангиопатиямен үйлесуі. Жүрек соғысының дамуымен инсульт пен жүрек тамырларының дамуымен ми тамырларының зақымдануы шешуші болып табылады.
Сипатталған симптоматология орташа ауырлықтағы қант диабетіне тән. Қант диабетінің ауыр түрінде кетоацидоз дамиды және диабеттік кома болуы мүмкін. Қант диабетінің ауыр және орташа түрі инсулинге тәуелді қант диабетімен ауыратын адамдарда кездеседі. Емделушілер үшін инсулинге тәуелді қант диабеті жеңіл және сирек түрінде өтеді.
Зертханалық зерттеулерге сәйкес қант диабетінің негізгі белгілері-зәрдегі қанттың пайда болуы, зәрдің салыстырмалы тығыздығы және қандағы қанттың жоғарылауы. Қант диабетінің ауыр түрлерінде зәрде кетон денелері (ацетон) пайда болады, ал қанда олардың деңгейінің жоғарылауы байқалады, бұл қан РН-ның қышқыл жағына (ацидоз) ауысуына әкеледі.
АСҚЫНУЛАР
- көрудің нашарлауы;
- бүйрек функциясының бұзылуы;
- жүректің ауыруы;
- іштің төменгі аяқ-қолдарының ауруы;
- диабеттік табан;
- кома.
Қанда қант деңгейі жоғарылаған кезде де көз торының капиллярлары зақымдалады. Диабеттік ретинопатия - соқырлықтың дамуының жиі себебі. Көз торының ұсақ әлсіз артерияларының жойылуы нәтижесінде, аневризмдер түзіліп, қан тамырлары бітеліп қалады. Жоғалған артериялардың орнын толтыру үшін жаңалары түзіледі, бірақ олар да оңай жыртылады, сондықтан көз торы қабаттануы мүмкін. Басқа да алдын алу шараларымен қатар, симптомдардың нашарлауын лазерлік терапия тоқтатуға көмектесе алады.
Қант диабетіне диагностика жүргізгеннен кейін, емделушіде ілеспелі аурулардың бар-жоғын анықтау керек. Аурудың одан әрі дамуына қарай, қант диабетіне шалдыққан ауруларда асқыну белгілерін ерте кезеңде, яғни әлі емдеуге болатын кезде анықтау мақсатымен жүйке жүйесі бұзылымдарын және қан айналымы бұзылымдарын үнемі тексеріп тұру керек. Дәрігер емделушіні аса жиі байқалып тұратын симптомдар туралы сұрастырып болғаннан кейін, артериялық қан қысымын өлшейді де, рефлекстерді тексереді. Жүйкелердің сезімталдығы камертонның көмегімен бағаланады: табанның зертелетін жеріне дірілдейтін камертонның аяғы тақалады, содан соң емделушіден дірілдерді сезуді тоқтатқан кезде хабардар етуін сұрайды.
Теңдестірілген салауатты тамақтану, сонымен бірге жеткілікті дәрежеде дене шынықтыру және артық салмақ қосуға жол бермеу - қант диабетіне қарамастан, симптомдардан арылуға көмектесетін шаралар осындай. Қан тарату тамырларын жақсырақ қорғау үшін қандағы қант деңгейін бақылаудан бөлек, артериялық қан қысымы мен қандағы липидтер деңгейін тиімді түрде бақылауды қамтамасыз ету керек. Бұл арада, кейбір диабетке қарсы дәрі-дәрмектерді қабылдау қан тарату тамырларына айтарлықтай әсер етуі мүмкін екенін де ұмытпаған жөн: олардың метформин деп аталатын әрекет етуші заты В12 дәрумені мен фолий қышқылының деңгейлерін төмендетеді. Аталған дәрумендер гомоцистеиннің метаболизмін реттеуге жауап береді. Қандағы гомоцистеиннің жоғары концентрациясы болса қан тарату тамырлары қабырғаларының зақымдалуына алып келуі мүмкін. Осылайша, қабылданып жатқан диабетке қарсы дәрі-дәрмектер қант диабетіне тән ілеспелі аурулардың туындауына жанама түрде әсер етуі мүмкін. Сол себепті, осындай дәрі-дәрмектерді үнемі қабылдап тұрған кезде, қандағы В тобының маңызды дәрумендерінің деңгейін міндетті түрде өлшеп тұру керек.
ДИАБЕТТІК КОМАЛАРҒА ЖЕДЕЛ КӨМЕК
Қант диабетіндегі коматозды жағдайлар жедел дамып келе жатқан асқынуларға жатады.
Кетоацидотикалық (диабеттік) кома.
Ол ең жиі асқынуы ДК. Оны белгілеу үшін көптеген адамдар әлі де "диабеттік кома" терминін қолданады.
Себептері:
Команың пайда болуы:
o кеш басталған және дұрыс емделмеген;
o диетаны өрескел бұзу;
o жедел инфекциялар мен жарақаттар;
o операциялар;
o жүйке күйзелістері;
o жүктілік.
Симптоматикасы.
Клиникалық көріністері осы кома нәтижесі болып табылады улану ағза (ең алдымен ОЖЖ) тұрғысынан зерттеледі. Көптеген жағдайларда уытты көріністер біртіндеп артады, ал команың алдында бірқатар прекурсорлар болады (прекоматозды жағдай). Клиникалық көрінісі: қатты шөлдеу, полиурия, бас ауруы, іштің ауыруы, құсу, жиі диарея, тәбет жоғалады. Тыныс алу кусмауль сипатына ие болады. Болашақта толқудың орнына ұйқышылдық, қоршаған ортаға немқұрайлылық және сананың толық жоғалуы көрінеді.
Комада науқас қозғалмайды, терісі құрғақ, бұлшықет пен көз алмасының тонусы төмендейді. Айтарлықтай қашықтықта "Кусмаульдың үлкен тынысы" естіледі. АҚ күрт төмендейді. Несепте қанттың едәуір мөлшері анықталады, кетон денелері пайда болады.
Кетоацидотикалық команы гиперосмолярлы және гиперлактацидемиялық комадан ажырату керек, олар қант диабетімен де дами алады және кез-келген кома сияқты науқас ес-түссіз болады.
Гиперосмолярлық кома.
Ол құсу, диареяға байланысты дененің күрт сусыздануымен дамиды.
Гиперосмолярлы кетоацидотикалық комадан айырмашылығы, Кусмаульдың тынысы жоқ, ауыздан ацетонның иісі жоқ, неврологиялық белгілер бар (бұлшықет гипертониясы, Бабинскийдің патологиялық симптомы).
Жалпы - айқын гипергликемия, бірақ ерекшелігі-кетон денелерінің қалыпты деңгейінде плазманың жоғары осмолярлығы (350 мосмл дейін және одан да көп).
Гиперлактацидемиялық кома.
Бұл өте сирек кездеседі. Қант диабетімен ауыратын науқаста кез-келген генездің гипоксиясына (жүрек және тыныс алу жеткіліксіздігі, анемия) байланысты үлкен дозаларын қабылдау аясында дамуы мүмкін.
Кетон, ауыздан ацетон иісі және жоғары гипергликемия болмаған кезде қандағы сүт қышқылының жоғарылауы осы команың болуын көрсетеді.
Емі.
Кетоацидотикалық диабеттік кома мен прекоманы емдеуде ең маңызды шаралар қарапайым жылдам әсер ететін инсулиннің үлкен дозаларымен емдеу және жеткілікті сұйықтық енгізу (натрий хлоридінің изотоникалық ерітіндісі және 25% натрий бикарбонатының ерітіндісі) болып табылады.
Прекоманың бастапқы белгілері бар науқас, кома күйіндегі науқас сияқты, дереу терапевтік стационарға жатқызылуы тиіс. Осы түрдегі прекома немесе кома диагнозын қою тасымалдау алдында міндетті түрде 40-60 бірлік инсулин енгізуді талап етеді, бұл туралы ілеспе құжатта міндетті түрде көрсетіледі. Науқасты кома күйінде емдеу жөніндегі қалған іс-шаралар тек тасымалдау амалсыз кідірген жағдайда ғана сол жерде жүргізіледі.
Гипогликемиялық кома.
Бұл қандағы қант деңгейінің күрт төмендеуі нәтижесінде пайда болады (гипогликемия), көбінесе инсулин қабылдайтын қант диабеті бар науқастарда.
Себептері.
Гипогликемиялық команың ең көп таралған себебі-препараттың жеткілікті үлкен дозасына немесе оны енгізгеннен кейін жеткіліксіз тамақтануға байланысты инсулиннің артық дозалануы. Гипогликемиялық команың даму қаупі көмірсулардың есебінен инсулиннің енгізілген дозасын жабуға тырысқанда артады. Гипогликемияның жиі себебі-артық инсулин шығаратын ұйқы безінің аралдық аппаратының ісігі (инсулинома).
Симптоматикасы.
Қант диабетімен ауыратын науқастарда жеңіл гипогликемиялық жағдайлар пайда болуы мүмкін, оларда әдетте өткір аштық, діріл, кенеттен әлсіздік, терлеу сезімімен пайда болады. Қант, джем, кәмпит немесе 100 г нан қабылдау әдетте бұл жағдайды тез тоқтатады. Егер қандай да бір себептермен бұл жағдай жойылмаса, гипогликемияның одан әрі өсуімен жалпы мазасыздық, қорқыныш пайда болады, діріл, әлсіздік күшейеді және көпшілігі комаға есінен танып, конвульсиямен түседі. Гипогликемиялық команың даму қарқыны өте күшті: алғашқы белгілерден есін жоғалтуға дейін бірнеше минут кетеді.
Гипогликемиялық комадағы науқастар кетоацидотикалық комадағы науқастарға қарағанда ылғалды теріге ие, бұлшықет тонусы жоғарылайды, көбінесе клоникалық немесе тоникалық құрысулар болады. Ауыздан ацетонның иісі жоқ. Тыныс алу өзгермейді. Қандағы қант деңгейі әдетте 3,88 ммольл-ден төмен түседі. Зәрде қант көбінесе анықталмайды, ацетонға реакция теріс.
Шұғыл іс-шаралар тәртібімен дереу көктамыр ішіне 40-80 мл 40% глюкоза ерітіндісін ағынмен енгізу керек. Әсері болмаған жағдайда глюкозаны енгізуді қайталайды. Егер сана қалпына келмесе, 5% глюкоза ерітіндісін көктамыр ішіне тамшылатып енгізуге көшеді. Ауыр гипогликемиямен күресу үшін гидрокортизон да қолданылады-көктамыр ішіне немесе бұлшықет ішіне 125-250 мг. Мұндай емдеу ауруханада жүргізіледі және ол, әдетте, тиімді: науқас комадан шығады.
Егер шұғыл іс-шаралардан кейін науқас ауруханаға дейінгі кезеңде тез есін алса, онда ол әлі де терапевтік бөлімге жатқызылады, өйткені көбінесе комадан кейінгі күндерде инсулинмен емдеуді өзгерту керек.
Диагностикалық іс-шаралардың негізгі және қосымша тізімі
Амбулаториялық деңгейде жүргізілетін негізгі диагностикалық тексерулер:
:: гликемияны анықтау аш қарынға және астан кейін 2 сағаттан соң (глюкометрмен);
:: несептегі кетонды денелерді анықтау.
Амбулаториялық деңгейде жүргізілетін қосымша диагностикалық тексерулер:
:: ИФА - анықтама ICA - аралшық жасушаларға антиденелер, GAD65 - глутаминді қышқыл декарбоксилазасына антиденелер, IA-2, IA-2 β - тирозин-фосфатазға антиденелер, IAA - инсулинге антиденелер;
:: Иммунохемилюминесценция әдісімен қан құрамындағы сарысудың C-пептидін анықтау;
:: ИФА - анықтама ТТГ, еркін Т4, ТПО және ТГ антиденелер;
:: НМГ (1-қосымшаға сәйкес);
:: қан құрамындағы кетондық денелерді анықтау;
:: гликозилирленген гемоглобинді анықтау (HbAlc);
:: іш қуысындағы ағзалардың, қалқанша безінің УДЗ-сы;
:: кеуде қуысының ағзаларының ФГ-сы (R-графия көрсетуі бойынша).
Жоспарлы госпитальдауға жіберу кезінде жүргізуге қажетті тексерудің ең қысқа тізімі:
:: гликемияны анықтау аш қарынға және таңғы астан кейін 2 сағаттан соң, түскі ас алдында және одан кейін 2 сағаттан соң, кешкі ас алдында және
одан кейін 2 сағаттан соң, 22 - 00 сағатта және түңгі сағат 03-те
(глюкометрмен);
:: несептегі кетонды денелер анықтау.
:: ЖҚТ;
:: ЖНТ;
:: ЭКГ;
Стационарлық деңгейде жүргізілетін негізгі (міндетті) диагностикалық тексерулер:
:: гликемиялық бейін: аш қарынға және таңғы астан кейін 2 сағаттан соң, түскі ас алдында және түскі астан 2 сағаттан кейін, кешкі ас алдында және кешкі астан 2 сағаттан соң, 22.00-де және түнгі 3.00-де
:: қанның биохимиялық талдауы: жалпы ақуызды, билирубинді, АСТ, АЛТ, креатининді, жалпы холестеринді және оның фракцияларсын, триглицеридтерді, натрийді, калийін, СКФ есебін анықтау;
:: жалпы қан талдау
:: жалпы несеп талдауы
:: несептің альбумин-креатининді коэффициентін анықтау.
Стационарлық деңгейде жүргізілетін қосымша диагностикалық тексерулер:.
:: іш қуысындағы ағзалар УДЗ-сы;
:: қанның газ құрамы;
:: қанның рН анықтау;
:: қан құрамындағы сүт қышқылын анықтау;
:: НМГ (1-қосымшаға сәйкес);
:: аяқ-қолдар тамырларының ультрадыбыстық допплерографиясы;
:: іш қуысындағы ағзалар УДЗ-сы;
:: ЭхоКГ;
:: Холтерлік + АД мониторингілеу;
:: ЭФГДС.
Жедел жәрдем көрсету кезеңінде жүргізілетін диагностикалық іс-шаралар:
:: гликемия деңгейін анықтау;
:: несептегі кетондық денелерді анықтау.
Диагностикалық критерийлер
Шағымдар және анамнез
Шағымдар: шөл, жиі несеп шығару, салмақ жоғалту, әлсіздік, терінің қышуы, айқындалған және бұлшықетті әлсіздік, жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуі, ұйқышылдық.
Анамнез: 1-типті ҚД, әсіресе балалар мен жастарда жіті басталып, бірнеше ай мен апта бойы дамып отырады. 1-типті ҚД-нің манифестациясын жұқпалы аурулар мен басқа да ілеспе аурулар тудыруы мүмкін. Аурудың даму шегі күз-қыс кезеңінде.
Физикальды тексеру:
Клиникасы инсулин жетіспеушілігіне негізделген; терінің құрғақтығы және шырыштығы, тері тургорының төмендеуі, беттің диабеттік қызаруы, бауыр көлемінің өзгерісі, ацетон иісі (немесе жеміс иісі) тыныс шығаруда, демікпе, шулы тыныс алу.
1-типті ҚД - і аурулардың 20%-на дейін кетоацидоз немесе кетоацидотты комаға түсуі мүмкін.
Диабеттік кетоацидоз (ДКА) және кетоацидоттық кома - зат алмасудың ауыр диабеттік декомпенсациясы, глюкоза деңгейінің және қандағы кетондық денелер шоғырлануының тез көтерілуімен, несепте пайда болуы мен метаболиялық ацидоздың дамуымен, естің түрлі дәрежеде бұзылуымен немесе естің болмауымен көрініп, шұғыл жатқызуды қажет етеді [3].
Кетоацидоз кезеңдері [5, 6]:
Кетоацидоздың I деңгейі: жалпы әлсіздікпен, шөл және полиуриямен, тәбеттің көтерілуімен, бірақ соған қарамастан, салмақ жоғалтумен, тыныс шығарғанда ацетон иісінің болуымен сипатталады. Ес сақталады. Гипергликемия, гиперкетонемия, кетонурия +, рН 7,25-7,3 тән.
Кетоацидоздың IІ деңгейі (прекома): аталған белгілердің асқынуы, демікпе, тәбет төмендейді, жүрек айну, құсу, іш ауыру. Ұйқышылдық пайда болып, сомнолентно-сопороздық күйге өршиді. Гипергликемия, гиперкетонемия, кетонурия +, рН 7,25-7,3 тән.
Кетоацидоздың IІІ деңгейі (команың өзі): есті жоғалту, рефлекстердің төмендеуі мен жоғалуы, дегидратациямен айқындалатын коллапс, олигоанурия: тері мен шырышты қабықтың құрғақтануы (тілі, ерні, ауыс қуысы құрғақ), куссмаулді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорғауға жіберілген
_______________ Бөлім меңгерушісі______________Бекназаров а Ж.Б.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ҚАНТ ДИАБЕТІ БАР ПАЦИЕНТТЕРГЕ МЕЙІРГЕРЛІК КҮТІМДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
Мамандығы: 0302000 Мейіргер ісі
Біліктілігі: 0302054 Мейіргер ісінің қолданбалы бакалавры
Орындаған: Темурбекова Балым Оразгалыйқызы
Ғылыми жетекшісі: Асылхан Ақжарқын Мұратқызы
Шымкент, 2022
МАЗМҰНЫ
Анықтамалар
4
Белгілер мен қысқартулар
5
Кіріспе
6
1.1
Қант диабетінің теориялық аспектілері
8
1.2
Аурудың клиникалық сипаттамасы. Диагностикасы. Асқынулары
10
1.3
1.4
Қант диабетін емдеу. Диетотерапия.
Мейірбикелік процесс. Кәсіби және профилактикалық қызметі
31
32
2.
Негізгі бөлім
35
2.1
Шымкент қаласының Облыстық клиникалық ауруханасы қант диабеті ауруы туралы статистикалық мәліметтерді талдау
35
2.2
Пайдаланылған материалдың сипаттамасы және қолданылатын зерттеу әдістері
36
3
Қорытынды
45
Қорытынды
45
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
47
52
АНЫҚТАМАЛАР
Ұйқы безі- сол жақта құрсақ қуысында орналасқан, сол жақта 12-ші ішектің ілмегімен және көкбауырмен қоршалған ашылмаған орган.
Экзокриндік функция- бұл ас қорытуға, ақуыздарды, майлар мен көмірсуларды өңдеуге қатысатын ферменттерді өндіру.
Қант диабеті (лат. diabetesmellītus) - инсулин гормонының жеткіліксіздігінен дамитын эндокриндік аурулар тобы, соның нәтижесінде гипергликемия дамиды-қандағы глюкоза мөлшерінің тұрақты артуы.
Ацидоз - ауыздан ацетон иісінің пайда болуы, прекоматозды жағдай, инсулинге тәуелді емес қант диабеті бар диабеттік кома түбегейлі мүмкін емес, өйткені қандағы инсулин деңгейі әрқашан оңтайлы.
Қант диабеті-бүгінде бүкіл әлемдік қауымдастыққа әсер еткен ХХІ ғасырдағы жаһандық медициналық, әлеуметтік және гуманитарлық проблема.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚД - қант диабеті
АҚ- қан қысымы
ИТЕҚД- Инсулинге тәуелді емес қант диабеті
ЖҚА- жалпы қан анализі
ЖЗА- жалпы зәр анализі
ДСИ- дене салмағы индексі
БШ- бел шеңбері
ДН- диабеттік нефропатия
ДН- диабеттік нейропатия
УС- ультракүлгін сәулелену
ЖИА- жүректің ишемиялық ауруы
СМТ- синусоидалы модуляцияланған ток
ГБО- гипербарикалық оксигенация
УЖТ- ультражоғары жиілікті терапия
ОЖЖ- орталық жүйке жүйесі
ДДҰ- Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымы
КІРІСПЕ
Қант диабеті (ҚД) қазіргі уақытта қазіргі қоғам, медицина және экономиканың өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Оның таралуына байланысты қант диабеті көбінесе 21 ғасырдың инфекциялық емес пандемиясына жатады. Бүгінгі күні 180 млн. астам адам қант диабетінен зардап шегеді, бұл көрсеткіштер тұрақты өсуді ұстап отыр. Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымы сарапшыларының бағалауы бойынша, қазіргі уақытта әлемде 180 млн. қант диабетімен ауыратын науқастар, бұл бүкіл әлем халқының 2-3% құрайды, 2025 жылға қарай олардың саны едәуір артып, нәтижесінде 330 млн.адамға жетуі мүмкін. Сонымен қатар, бұл проблема Ресейде де өткір, онда патологияның өсуі байқалады. Бұл ретте, ауырғандардың 70% - дан астамы оның түріне қарамастан, қант диабетінің созылмалы декомпенсациясы жағдайында болады. Осы диагнозы бар адамдардың саны бойынша елдер рейтингінде Ресей 4-ші орында. Ресейде 70-тен астам аймақты қамтитын қант диабетімен ауыратын науқастардың тіркелімі құрылғанына қарамастан, қант диабеті жағдайына сенімді баға жоқ, соның салдарынан ауру мен мүгедектік ескерілмейді, нәтижесінде сарапшылардың пікірінше, қант диабеті мен оның асқынуларының нақты таралуы тіркелгеннен 3-4 есе көп. Статистикаға сүйенсек, Қазақстанда қант диабетімен ауыратындар саны 310 мыңнан асады. Екінші типтегі қант диабетіне шалдыққан 291 мың адамның 65 пайызы - әйелдер. Тегін емделетініне қарамастан диабет айылын жияр емес. Мамандардың айтуынша, науқастардың көбі ауруын асқындырып алып, соңы мүгедектікке әкеп соқтыратын жағдайлар жиі кездеседі.
Сондықтан қант диабеті Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының нормативтік актілерімен қорғалған әлемнің барлық дерлік елдерінің ұлттық денсаулық сақтау жүйелерінің басымдықтарына жатады.
Тақырыптың өзектілігі келесідей анықталады:
oo ауру барлық жастағы адамдарға, соның ішінде ерте жастағы балаларға әсер етеді; аурудың таралуы;
oo пациенттердің ерте мүгедектігі;
oo ауыр тамырлы асқынулардың дамуына байланысты жалпы өмір сүру ұзақтығының төмендеуі (қант диабеті өлімге әкелетін аурулардың арасында 4-ші орын алады).
Диплом жұмысының мақсаты: Мейіргерлердің кәсіби қызметіндегі мейіргерлердің жалпы және кәсіби құзыреттілігін анықтау.
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттер шешілді:
1. Қант диабетімен ауру және оның алдын алу мәселесі бойынша әдебиеттер мен деректерге теориялық талдау жүргізу.
2. Шымкент қаласының Облыстық клиникалық ауруханасы негізінде стационарлық емдеуді ұйымдастырудың жалпы принциптерін анықтау.
3. Эндокриндік жүйе ауруларының, атап айтқанда қант диабеті ауруларының алдын алуда мейіргердің кәсіби қызметіне талдау жүргізу, ол үшін: Шымкент қаласының Облыстық клиникалық ауруханасы, эндокринологиялық бөлімінде сырқаттанушылықтың статистикалық деректерін зерттеу, сауалнама жүргізу, оның нәтижелері бойынша қант диабетінің алдын алу бойынша мейіргерлік құзыреттер бағдарламасын әзірлеу.
Мен қойған міндеттерді шешу үшін зерттеу нысандары пайдаланылды: диабетпен ауыратын науқастар және Шымкент қаласының Облыстық клиникалық ауруханасы, эндокринологиялық бөлімі орта медициналық қызметкерлері.
Зерттеу әдістері: - дипломдық жұмыс тақырыбы бойынша:
- медициналық әдебиеттерді ғылыми-теориялық талдау;
- ұйымдастырушылық (салыстырмалы, кешенді) әдіс;
- социологиялық: сауалнама - статистикалық-ақпараттық көлемді статикалық өңдеу.
Зерттеу пәні: - бірінші және екінші типті қант диабетімен сырқаттанушылықтың алдын алудағы мейіргерлердің қызметі.
Зерттеу нысаны: сырқаттанушы науқастар
ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
ҚАНТ ДИАБЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1. Жалпы сипаттамасы, патологияның жіктелуі, этиологиясы
Қант диабеті (ҚД) - абсолютті немесе салыстырмалы инсулин тапшылығына байланысты қандағы қант деңгейінің созылмалы жоғарылауымен сипатталатын эндокриндік жүйенің ауыр прогрессивті ауруы. Инсулин-организмдегі көмірсулар алмасуын реттейтін ұйқы безінің ақуыз гормоны. Патологияның жіктелуі:
1) Бастапқы:
А) I типті қант диабеті (инсулинге тәуелді);
Б) II типті қант диабеті (инсулинге тәуелді емес).
Панкреатиялық ß - жасушаларының өлімі нәтижесінде туындаған инсулин жеткіліксіздігімен сипатталады. Қант диабетінің бұл түрімен ұйқы безі жасушаларының толық дерлік өлімі байқалады (90% дейін), нәтижесінде инсулин өндіруді тоқтатады. Мұндай пациенттерде инсулин мөлшерінің деңгейі ең төмен болуы немесе іс жүзінде болмауы мүмкін;
2) Қайталама: ұйқы безі аурулары, эндокриндік жүйе ағзаларының аурулары (акромегалия, Иценко -- Кушинг синдромы), күрделі генетикалық синдромдар (миотоникалық дистрофия және т. б.), бірқатар дәрілік заттарды (дәрілік диабет) қолданған кезде диабет;
3) жасырын (субклиникалық) -- дені сау болып көрінетін адамдарда глюкозаның төзімділігі бұзылған кезде. Бұл бірнеше жылдар бойы асимптоматикалық немесе минималды белгілердің көрінісі болуы мүмкін, бірақ бірнеше жылдан кейін ауыр асқынуларға әкелуі мүмкін жағдай;
4) жүкті әйелдердің диабеті - жүктілік кезінде басталған глюкозаға төзімділіктің бұзылуы.
Аурудың ауырлық дәрежесі бойынша жіктелуі жеңіл курс аурудың жеңіл формасы (I дәреже) тәулік бойы қандағы қанттың үлкен ауытқуы болмаған кезде аш қарынға 8 ммольл аспайтын гликемияның төмен деңгейімен сипатталады. Өтемақы жағдайы диеталық терапия арқылы сақталады. Диабеттің жұмсақ түрінде қант диабетімен ауыратын науқаста клиникаға дейінгі және функционалды сатылардың ангионевропатиясы диагноз қойылуы мүмкін.
Орташа ауырлық дәрежесінде (ІІ дәреже) қант диабеті кезінде аш қарынға гликемия, әдетте, 14 ммольл-ге дейін артады, гликемияның тәулік бойы ауытқуы, тәуліктік глюкозурия әдетте 40 гл-ден аспайды, кетоз немесе кетоацидоз анда-санда дамиды. Қант диабетінің орнын толтыруға диета және қантты төмендететін ауызша дәрі-дәрмектерді қабылдау немесе инсулин енгізу арқылы қол жеткізіледі.
Ауыр ағымы диабеттің ауыр түрі (ІІІ дәреже) гликемияның жоғары деңгейімен (аш қарынға 14 ммольл-ден жоғары), бір тәулік ішінде қандағы қант құрамының айтарлықтай ауытқуымен және глюкозурияның жоғары деңгейімен (40-50 гл-ден жоғары) сипатталады. Көмірсулар алмасуының өтемақы дәрежесі бойынша жіктелуі өтемақы фазасы субкомпенсация фазасы декомпенсация фазасы Этиологиясы қант диабеті көп факторлы ауруларға жатады. Аурудың дамуының болжамды факторлары:
1. Тұқым қуалаушылық. Қант диабетінің пайда болуы мен қалыптасуының барлық этиологиялық факторларының ішінде тұқым қуалаушылық немесе туа біткен бейімділік ерекше орын алады. Егер ата-аналардың кем дегенде біреуі қант диабетімен ауырса, онда балада 1 типті аурудың пайда болу қауіпі 10% - ға дейін артады. Бұл жағдайда 2 типті қант диабеті қауіпі едәуір артады.
2. Қоршаған орта факторлары: нитрозаминдер, тамақ нитраттары, кейбір дәрі-дәрмектер сияқты ß-жасушаларды бұзатын улы заттар. вирустық инфекциялар (қызамық, Коксаки В, паротит вирустары).
3. Семіздік. Семіздікке шалдыққан адамдар қауіпті, өйткені артық салмағы бар адамдарда қант диабеті қалған 4-ке қарағанда екі есе жиі кездеседі.
4. Жасқа байланысты өзгерістер
5. Тамақтанудың бұзылысы-оның ішінде қант мөлшері жоғары сусындарды көп тұтыну
6. Ұлты
7. Тағамда дәрумендердің (А, В, Е) және кейбір микроэлементтердің (күкірт, никель және т.б.) болмауы
8. Ұйқы безінің жарақаттары мен қабынуы.
1-кесте. Тәуекел факторлары.
Тәуекел факторлары
Спонтанды қант диабеті
Инсулинге тәуелді (I типті)
Инсулинге тәуелді емес (II типті)
Жасы
30 жасқа дейін
40 жастан кейін
Вирустық инфекция
Қандағы бірқатар вирустарға антиденелердің жоғары титрлері
Қандағы вирустарға антиденелер жоқ
Генетикалық фактор
Белгілі бір гистосәйкестік антигендерімен байланыстың болуы
Белгілі бір гистосәйкестік антигендерімен байланыс жоқ
Аутоиммунизация
Қанда 3 жасушаға антиденелердің болуы
Қанда 3 жасушаға антиденелер жоқ
р-жасушаларының және тіндердің инсулинге тәуелді жасушаларының рецепторлық белсенділігі
Өзгертілмеген
Төмен
Семіздік
Жоқ
Бар
1.2. АУРУДЫҢ КЛИНИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ. ДИАГНОСТИКАСЫ. АСҚЫНУЛАРЫ
Әдетте, клиникалық көрініске екі топқа тән белгілері: Негізгі және екіншілік.
Негізгі көріністерге мыналар жатады:
1. Полидипсия - бұл табиғи емес күшті симптом, шексіз шөлдеу. Суды қабылдау кезінде ғана азаяды немесе жоғалады. Судың физиологиялық мөлшерінен едәуір асатын мөлшерде, ересектер-тәулігіне 2 литрден астам.
2. Полифагия-тамақтанудың бұзылуы .
3. Полиурия - зәрдің көбеюі (күнделікті норманың орнына 1000-1500 мл ересектерде организмнен 1700-2000-нан астам бөлінеді мл, кейде 3 литрден көп зәр).
4. Салмақ жоғалту (әсіресе 1 типті қант диабетіне тән) -- жиі қант диабетінің жоғарылауына қарамастан пайда болатын симптом. Салмақ жоғалту және немесе тіпті сарқылу, глюкозаны алып тастауға байланысты ақуыздар мен майлардың катаболизмінің жоғарылауы, жасушалардың энергия алмасуы.
Симптомдардың бұл санаты 1 типті қант диабетіне тән. Көбінесе патологиялық процесс жедел дамиды, пациенттердің көпшілігі олардың көріністерінің басталуының нақты кезеңін сеніммен атауға болады.
Екінші көріністерге келетін болсақ, ұзақ уақыт бойы баяу дамып келе жатқан ерекше белгілер тән. Бұл белгілер 1 типті және 2 типті қант диабетіне тән.
1. Тері мен шырышты қабықтың қышуы- қант диабетінің дамуына дейін пайда болуы мүмкін. Қышу пайда болған сәттен бастап аурудың дамуына дейін шамамен 5-7 жыл өтуі мүмкін. Терінің қышуынан басқа, жақындап келе жатқан қант диабеті ондаған түрлі дерматоздармен (терінің қабынбайтын ақаулары) көрінуі мүмкін.
2. Ауыздың құрғауы-сілекейдің жеткіліксіздік салдары.
3. Бұлшықеттің әлсіздігі.
4. Несепте ацетонның болуы-ацетон бұл майлардың жоғары болуы
5. Көрудің нашарлауы.
6. Бас ауруы.
Диагностикасы
Негізгі симптомдардың ауырлығына байланысты (полиурия, полифагия,
салмақ жоғалту, полидипсия) диагноз біршама жеңілдейді. Алайда, ең бастысы диагностикалық әдісі қан құрамындағы глюкоза мөлшерін анықтау.
Диагноз келесі жағдайларда белгіленеді:
- глюкозаға төзімділік тестін жүргізу нәтижесінде (күмәнді жағдайларда) қандағы қант деңгейі 11,1 ммольл-ден асады;
- аш қарынға капиллярлық қандағы глюкозаның концентрациясы 6,1 ммольл-ден асады, ал тамақтанғаннан кейін 2 сағаттан кейін 11,1 ммольл-ден асады.
- несепте ацетонның болуы
- несепте қанттың болуы
- гликозилденген гемоглобин деңгейі (HbA1C) 5,9% -дан асады
(5,9-6,5% - күмәнді, 6,5% - дан астамы қант диабетінің ықтималдығы жоғары).
HbA1C талдауының артықшылығы-оны кез-келген уақытта тағайындауға болады, ол дайындықты қажет етпейді.
2-кесте. ҚД Диагностикалық критерийлері.
Анықтау уақыты
Глюкоза концентрациясы ммоль л
Тұтас капиллярлық
қан
Веноздық плазма
Нормада
Аш қарынға және PTH кейін 2 сағаттан кейін
5,6
6,1
7,8
7,8
Қант диабеті
Аш қарынға немесе PTH немесе кездейсоқ анықтаудан кейін 2 сағаттан кейін.
=6,1
=7,0
=11,1
=11,1
=11,1
=11,1
Қант диабетінің асқынуы
Қант диабетінің асқынулары жедел және кеш болып бөлінеді: өткір.
Асқынулар-бұл қант диабеті болған кезде бірнеше күн немесе тіпті сағат ішінде дамитын жағдайлар.
Гипогликемия- қандағы глюкоза деңгейінің қалыптыдан төмен төмендеуімен сипатталатын патологиялық жағдай (3,3 ммольл-ден төмен), бұл қантты төмендететін препараттардың көп мөлшерін (артық дозалану), күшті алкогольді қабылдау, қатар жүретін аурулардың болуы, жеткіліксіз тамақтану, ерекше физикалық белсенділік.
Диабеттік кетоацидоз- қанда майлардың аралық метаболизмі өнімдерінің (кетон денелері) жиналуына байланысты дамитын ауыр жағдай. Бұл қатар жүретін аурулармен, ең алдымен инфекциялармен, жарақаттармен, сондай -- ақ операциялармен және жеткіліксіз тамақтанумен бірге пайда болады. Сананың жоғалуына және ағзаның өмірлік маңызды функцияларының бұзылуына әкелуі мүмкін.
Гиперосмолярлы кома- қандағы натрий және глюкоза сияқты жоғары осмотикалық қосылыстардың жоғарылауы байқалатын жағдай. Бұл заттардың жасуша ішіндегі әлсіз диффузиясының нәтижесінде жасушадан тыс және жасушаішілік сұйықтық арасында онкотикалық қысымның айқын айырмашылығы пайда болады. Нәтижесінде алдымен жасушаішілік дегидратация дамиды, бұл одан әрі дененің жалпы дегидратациясына әкеледі (ең алдымен ми жасушалары ұшырайды). I типті қант диабетінде гиперосмолярлы кома өте сирек дамиды. Кома гликемияның жоғары деңгейімен бірге жүреді, ол 50 ммольл немесе одан да көп болуы мүмкін. Кетоацидоз құбылысы жоқ.
Лактацидотикалық кома - қант диабетінің ауыр асқынуы. Бұл өте сирек жағдайларда, негізінен белгілі бір аурулары бар адамдарда болады. Жүрек-тамыр сияқты. Лактоацидоздың патогенезі жүрек пен қан тамырларының адренергиялық рецепторларын блоктаудан тұрады. Сонымен қатар, бүйрек жеткіліксіздігі, бауыр дисфункциясы, анемия, улану лактацидемиялық команың дамуына қосымша қауіп болып саналады.
Кеш. Ұзақ уақыт бойы өзін көрсетпейтін кеш асқынулар тобы.
Диабеттік ретинопатия-бұл ҚД-ның асқынуы, онда нүктелік қан кету, ісіну түрінде әсер етеді.
Диабеттік микро-және макроангиопатия-тамырлардың өткізгіштігінің бұзылуы, нәтижесінде тамырлардың сынғыштығы мен тромбозға бейімділік пайда болады.
Диабеттік нефропатия- микроальбуминурия (альбумин ақуызының несеппен бөлінуі), содан кейін протеинурия түрінде бүйректің зақымдануы.
Диабеттік офтальмопатия- катарактаның дамуын қамтиды.
Диабеттік аяқ- декомпенсацияланған қант диабеті бар пациенттерде метаболикалық бұзылулардан туындаған аяқ тіндерінің анатомиялық және функционалды өзгерістері (трофикалық жаралардың пайда болуы). Диабеттік аяқтың белгілері-аяқтың ауыруы, гиперкератоз және терінің жарықтары, аяқтың дистальды бөліктерінің деформациясы, ойық жара ақаулары және жұмсақ тіндердің некрозы, ауыр жағдайларда - аяқтың немесе төменгі аяқтың гангренасы.
ПАТОГЕНЕЗ
Қант диабетінің патогенезінде екі негізгі байланысы бар:
1. Ұйқы безінің эндокриндік жасушаларының инсулинді жеткіліксіз өндіруі;
2. Инсулиннің дене тіндерінің жасушаларымен өзара әрекеттесуінің бұзылуы инсулинге арналған нақты рецепторлардың құрылымының өзгеруі немесе санының азаюы, инсулиннің құрылымының өзгеруі немесе жасуша органеллаларына рецепторлардан сигнал берудің жасушаішілік механизмдерінің бұзылуы нәтижесінде.
Қант диабетіне тұқым қуалайтын бейімділік бар. Егер ата -- аналардың бірі ауырса, онда бірінші типті қант диабетін тұқымқуалаушылық ықтималдығы-10%, ал екінші типті қант диабеті-80%.
Қант диабетінің 1-ші түрі.
Бұзушылықтың бірінші түрі І типті қант диабетіне тән. Қант диабетінің бұл түрінің дамуындағы бастапқы сәт-ұйқы безінің эндокриндік жасушаларының жаппай жойылуы және нәтижесінде қандағы инсулин деңгейінің күрт төмендеуі.
Ұйқы безінің эндокриндік жасушаларының жаппай өлімі вирустық инфекциялар, онкологиялық аурулар, панкреатит, ұйқы безінің уытты зақымдануы, стресстік жағдайлар, иммундық жүйенің жасушалары ұйқы безінің β-жасушаларына қарсы антиденелер шығаратын әртүрлі аутоиммундық аурулар жағдайында орын алуы мүмкін. Қант диабетінің бұл түрі көптеген жағдайларда балалар мен жас адамдарға (40 жасқа дейін) тән.
Адамдарда бұл ауру көбінесе генетикалық анықталған және 6-шы хромосомада орналасқан бірқатар гендердің ақауларына байланысты. Бұл ақаулар ағзаның ұйқы безінің жасушаларына аутоиммунды агрессиясына бейімділікті қалыптастырады және β-жасушалардың қалпына келу қабілетіне теріс әсер етеді.
Аутоиммунды жасушалардың зақымдануы кез-келген цитотоксикалық агенттердің зақымдалуына негізделген. Бұл зақымдану макрофагтар мен Т-өлтірушілердің белсенділігін ынталандыратын аутоантигендердің шығарылуын тудырады, бұл өз кезегінде ұйқы безінің жасушаларына уытты әсер ететін концентрацияларда интерлейкиндердің пайда болуына және шығарылуына әкеледі. Сондай-ақ, жасушалар без тіндерінде орналасқан макрофагтармен зақымдалады.
Сондай-ақ, қоздырғыш факторлар ұйқы безі жасушаларының ұзақ гипоксиясы және жоғары көмірсутекті, майға бай және ақуызға бай диета болуы мүмкін, бұл жасушалардың секреторлық белсенділігінің төмендеуіне және болашақта олардың өліміне әкеледі. Жасушалардың жаппай өлуі басталғаннан кейін олардың аутоиммунды зақымдану механизмі басталады.
Қант диабетінің 2-ші түрі.
Қант диабетінің бұл түрінде инсулин қалыпты немесе тіпті жоғары мөлшерде шығарылады, бірақ инсулиннің дене жасушаларымен әрекеттесу механизмі бұзылады.
Инсулинге төзімділіктің негізгі себебі-семіздік кезінде инсулиннің мембраналық рецепторлары функциясының бұзылуы (негізгі қауіп факторы, диабетпен ауыратын науқастардың 80% -- ында артық салмақ бар) - рецепторлар құрылымы мен санының өзгеруіне байланысты гормонмен өзара әрекеттесуге қабілетсіз болады. Сондай-ақ, ІІ типті қант диабетінің кейбір түрлерінде инсулиннің құрылымы бұзылуы мүмкін (генетикалық ақаулар). Семіздікпен, қартайумен, темекі шегумен, алкогольді ішумен, артериялық гипертензиямен, созылмалы артық тамақтанумен, отырықшы өмір салтымен қатар ІІ типті қант диабетінің қауіп факторлары болып табылады. Жалпы, қант диабетінің бұл түрі көбінесе 40 жастан асқан адамдарға әсер етеді.
ІІ типті қант диабетіне генетикалық бейімділік дәлелденді, бұл гомозиготалы егіздерде аурудың 100% сәйкес келетіндігін көрсетеді. ІІ типті қант диабетінде инсулин синтезінің циркадиялық ырғақтарының бұзылуы және ұйқы безінің тіндерінде морфологиялық өзгерістердің салыстырмалы түрде ұзақ болмауы жиі байқалады.
Аурудың негізі инсулиннің инактивациясын жеделдету немесе инсулинге тәуелді жасушалардың мембраналарында инсулин рецепторларының белгілі бір бұзылуы болып табылады.
Инсулиннің жойылуын жеделдету көбінесе портокавальды анастомоздар болған кезде және нәтижесінде инсулиннің ұйқы безінен бауырға тез түсуі, онда ол тез бұзылады.
Инсулинге рецепторлардың бұзылуы аутоантиденелер инсулин рецепторларын антигендер ретінде қабылдап, оларды бұзатын аутоиммундық процестің нәтижесі болып табылады, бұл инсулинге тәуелді жасушалардың инсулинге сезімталдығының айтарлықтай төмендеуіне әкеледі. Инсулиннің қандағы бұрынғы концентрациясындағы әсерінің тиімділігі барабар көмірсулар алмасуын қамтамасыз ету үшін жеткіліксіз болады.
Нәтижесінде бастапқы және қайталама бұзылулар дамиды.
Бастапқы:
* Гликоген синтезінің баяулауы;
* Глюконидаза реакциясының жылдамдығын бәсеңдету;
* Бауырдағы глюконеогенездің үдеуі;
* Глюкозурия;
* Гипергликемия.
Екіншілік:
* Глюкозаға төзімділікті төмендету;
* Ақуыз синтезінің баяулауы;
* Май қышқылдарының синтезін баяулату;
* Деподан ақуыз мен май қышқылдарының шығарылуын жеделдету;
* Гипергликемия кезінде β-жасушаларда инсулиннің жылдам секреция фазасы бұзылады.
Ұйқы безінің жасушаларында көмірсулар алмасуының бұзылуы нәтижесінде экзоцитоз механизмі бұзылады, бұл өз кезегінде көмірсулар алмасуының бұзылуына әкеледі. Көмірсулар алмасуының бұзылуынан кейін май мен ақуыз алмасуының бұзылуы табиғи түрде дами бастайды.
Негізгі фактор-тұқым қуалаушылық, ол II типті қант диабетінде айқын көрінеді (мүмкін отбасылық қант диабеті). Қант диабетінің дамуына ықпал етеді:
* артық тамақтану;
* тәттілерді теріс пайдалану;
* алкогольді шамадан тыс тұтыну.
Қант диабетімен байланысты себептер мен факторлар бір-бірімен тығыз байланысты, сондықтан кейде оларды ажырату қиын.
Қан тарату тамырлары қабырғаларының бұзылуы уақыт өте келе оларда кальцийдің жиналуына алып келіп, соның салдарынан атеросклероз дамиды. Осы процестің себебінен артериялар тесігінің тарылуына байланысты зақымдалған жерлерде қан ағыны шектеледі. Соның нәтижесінде, оттекті қатты қажет ететін тіндер оны жеткілікті мөлшерде ала алмайды. Бұдан бөлек, кальций жиналатын жерлерде қан ұйығы түзілуі мүмкін. Тромбозға және кальцийдің жиналуына байланысты миокард инфаркты мен инсульттің даму қаупі айтарлықтай жоғарылайды. Атап айтқанда, 2-ші типтегі қант диабетіне шалдыққан емделушілерде липид алмасумен ілесетін бұзылымдар және жоғары артериялық қан қысымы жиі байқалуы себебінен, оларда инсульттің дамуына бейімділігі байқалады. Бірақ дені сау адамдармен салыстырғанда 1-ші типтегі қант диабетіне шалдыққан емделушілер де инсульттің дамуына бейім болып келеді.
Аяқ артерияларының тарылуы, перифериялық артериялардың окклюзиялық зақымдалуы немесе ПАОЗ деп аталады. Аурудың бастапқы белгілері мынадай: аяқ тонады және шаншиды, кейін ауырады, әсіресе жүргенде ауыра бастайды. Сол себепті, емделуші тынығып алу үшін тоқтауға мәжбүр болады. Тым кеш кезеңдерде, бұл ауру некрозға және соның салдарынан, зақымдалған аяқтың немесе табанның ампутациясына алып келуі мүмкін. Бастапқы белгілері 90%-дық артерия стенощында ғана байқалуы себебінен, тым кеш асқыну белгілерінің алдын алу шараларыг аурудың ерте кезеңінде қабылдаған маңызды.
Қанда қанттың тұрақты жоғары деңгейі салдарынан қан тарату тамырлары қабырғаларының зақымдалуы да бүйректердің ұсақ қан тарату тамырларына (капиллярларына) әсер етеді. Бүйрек денешіктерінің белсенділігінің бірте-бірте төмендеген кезде, бүйректердің сүзу қабілеті маңызды рөл ойнайтын детоксикация тетіктері ұдайы нашарлайды. Қант диабетінің себебінен бүйректердің зақымдалуы қант диабетіне шалдыққан әрбір оныншы сырқатта байқалады. Бұл зақым, қант диабетінің ерте кезеңінде де болуы мүмкін және ұзақ уақыт бойы білінбей асқына беруі ықтимал. Аурудың айрықша белгілері және ағзаның улануының белгілері, мысалы көз алмасы мен терінің сары түске боялуы көптеген емделушілерде ауру асқынғанда ғана байқалады. Жағымсыз нәтижеде, бүйректер жұмысын тоқтатуы мүмкін. Бұл жағдайда, емделушінің жай-күйін жақсартудың бірден-бір амалы - диализ немесе бүйректерді ауыстырып орналастыру. Ауруды қан зерттеу нәтижелері бойынша ерте кезеңде анықтауға болады, сондықтан осындай талдаулардан үнемі өтіп тұру керек.
ЖІКТЕЛУІ
Негізінен қант диабетінің екі түрі бар:
Инсулинге тәуелді қант диабеті (ИТҚД) негізінен балаларда, жасөспірімдерде, 30 жасқа дейінгі адамдарда дамиды - әдетте кенеттен және айқын, көбінесе күзгі - қысқы кезеңде ұйқы безімен инсулиннің өндірілмеуі немесе күрт төмендеуінен болады. Бұл абсолютті инсулин жеткіліксіздігі-және науқастың өмірі толығымен енгізілген инсулинге байланысты. Инсулинсіз жасауға тырысу немесе дәрігер тағайындаған дозаны төмендету кетоацидоздың, кетоацидотикалық команың дамуына дейін және науқастың өміріне қауіп төндіргенге дейін денсаулықтың қалпына келмейтін бұзылуына әкелуі мүмкін.
Инсулинге тәуелді емес қант диабеті (инсульт) көбінесе ересек адамдарда дамиды, көбінесе артық дене салмағы бар, қауіпсіз жүреді. Көбінесе кездейсоқ
анықталады. Қант диабетінің бұл түрімен ауыратын адамдарға көбінесе инсулин қажет емес. Олардың ұйқы безі инсулинді қалыпты мөлшерде шығара алады, инсулин өндірісі бұзылмайды, бірақ оның сапасы, ұйқы безінен шығару режимі, тіндердің оған сезімталдығы бұзылады. Бұл салыстырмалы инсулин жеткіліксіздігі. Көмірсулардың қалыпты алмасуын сақтау үшін диеталық терапия, мөлшерленген физикалық белсенділік, диета, таблеткаланған қантты төмендететін препараттар қажет.
Қант диабеті 3 сатыға бөлінеді:
Диабетке дейінгі кезеңі-бұл қазіргі заманғы әдістермен диагноз қойылмаған кезең. Диабетке дейінгі кезең тұқым қуалайтын бейімділігі бар адамдар құрайды; дене салмағы 4,5 кг және одан да көп тірі немесе өлі бала туған әйелдер; семіздікпен ауыратын науқастар;
Жасырын қант диабеті 200 мл суда ерітілген 50 г глюкозаны қабылдағаннан кейін пациентте қандағы қант деңгейінің жоғарылауы байқалған кезде (глюкозаға төзімділікке зерттеу) қант жүктемесі бар сынама жүргізу кезінде анықталады: 1 сағаттан кейін - 180 мг% - дан жоғары (9,99 ммольл), ал 2 сағаттан кейін-130 мг % - дан астам (7,15 ммоль л);
Айқын қант диабеті клиникалық және зертханалық мәліметтер кешені негізінде диагноз қойылады. Қант диабетінің басталуы көп жағдайда біртіндеп жүреді. Аурудың алғашқы белгілерінің пайда болуының себебін әрдайым нақты анықтау мүмкін емес; тұқым қуалайтын бейімділігі бар науқастарда белгілі бір қоздырғыш факторды анықтау қиын емес. Бірнеше күн немесе апта ішінде клиникалық көріністің дамуымен кенеттен басталуы әлдеқайда аз және жасөспірім немесе балалық шақта кездеседі. Егде жастағы адамдарда қант диабеті жиі асимптоматикалық болып табылады және медициналық тексеру кезінде кездейсоқ анықталады. Дегенмен, қант диабетімен ауыратын науқастардың көпшілігінде клиникалық көріністер айқын көрінеді.
Симптомдардың ағымы мен ауырлығына қарай, жүргізілген емге реакциялар қант диабетінің клиникалық көрінісіне бөлінеді:
1. Жеңіл;
2. Орта;
3. Ауыр.
Аурудың мәні-ағзаның ағзалар мен тіндерде тамақпен бірге келетін қантты жинақтау қабілетінің бұзылуы, қанға қанттың енуі және оның несепте пайда болуы. Осыған сүйене отырып, қант диабеті бар науқастарда келесі белгілер байқалады:
- полидипсия (шөлдеудің күшеюі);
- полифагия (тәбеттің жоғарылауы);
- полиурия (мол зәр шығару);
- глюкозурия (зәрдегі қант);
- гипергликемия (қандағы қанттың жоғарылауы).
Сонымен қатар, науқас алаңдатады:
әлсіздік;
еңбекке қабілеттілікті төмендету;
салмақ жоғалту;
терінің қышуы(әсіресе перинэя аймағында).
Басқа шағымдар асқынулардың ерте қосылуына байланысты болуы мүмкін: көру қабілетінің нашарлауы, бүйрек функциясының бұзылуы, тамырлар мен нервтердің зақымдануы салдарынан жүрек пен аяқтың ауыруы.
Науқасты тексерген кезде терінің өзгеруін атап өтуге болады: ол құрғақ, дөрекі, оңай қабығы бар, қышудан туындаған тарақтармен жабылған; жиі қайнау, экзематозды, ойық жаралы немесе басқа фокальды зақымданулар пайда болады. Инсулин инъекциясы орындарында тері астындағы май қабатының атрофиясы немесе оның жоғалуы мүмкін (инсулиндік липодистрофия). Бұл инсулинмен емделетін науқастарды жиі атап өтеді. Тері астындағы май көбінесе жеткіліксіз. Ерекшелік-қант диабеті семіздік аясында дамитын науқастар (көбінесе қарт адамдар). Мұндай жағдайларда тері астындағы май тіндері артық болып қалады. Бронхит, пневмония, өкпе туберкулезі жиі байқалады.
Қант диабетіне тән зақымдануы қан тамырлары жүйесіне әсер етеді. Көбінесе ұсақ буындардың (капиллярлар, сондай-ақ артериолалар мен венулалар) диффузды таралған дегенеративті зақымдануы байқалады. Бүйрек гломеруласы, көз торы және төменгі аяқтың дистальды бөліктерінің зақымдануы (гангренаның дамуына дейін) әсіресе маңызды.
Ірі тамырлардың зақымдануы (макроангиопатия) - бұл атеросклероздың диабеттік макроангиопатиямен үйлесуі. Жүрек соғысының дамуымен инсульт пен жүрек тамырларының дамуымен ми тамырларының зақымдануы шешуші болып табылады.
Сипатталған симптоматология орташа ауырлықтағы қант диабетіне тән. Қант диабетінің ауыр түрінде кетоацидоз дамиды және диабеттік кома болуы мүмкін. Қант диабетінің ауыр және орташа түрі инсулинге тәуелді қант диабетімен ауыратын адамдарда кездеседі. Емделушілер үшін инсулинге тәуелді қант диабеті жеңіл және сирек түрінде өтеді.
Зертханалық зерттеулерге сәйкес қант диабетінің негізгі белгілері-зәрдегі қанттың пайда болуы, зәрдің салыстырмалы тығыздығы және қандағы қанттың жоғарылауы. Қант диабетінің ауыр түрлерінде зәрде кетон денелері (ацетон) пайда болады, ал қанда олардың деңгейінің жоғарылауы байқалады, бұл қан РН-ның қышқыл жағына (ацидоз) ауысуына әкеледі.
АСҚЫНУЛАР
- көрудің нашарлауы;
- бүйрек функциясының бұзылуы;
- жүректің ауыруы;
- іштің төменгі аяқ-қолдарының ауруы;
- диабеттік табан;
- кома.
Қанда қант деңгейі жоғарылаған кезде де көз торының капиллярлары зақымдалады. Диабеттік ретинопатия - соқырлықтың дамуының жиі себебі. Көз торының ұсақ әлсіз артерияларының жойылуы нәтижесінде, аневризмдер түзіліп, қан тамырлары бітеліп қалады. Жоғалған артериялардың орнын толтыру үшін жаңалары түзіледі, бірақ олар да оңай жыртылады, сондықтан көз торы қабаттануы мүмкін. Басқа да алдын алу шараларымен қатар, симптомдардың нашарлауын лазерлік терапия тоқтатуға көмектесе алады.
Қант диабетіне диагностика жүргізгеннен кейін, емделушіде ілеспелі аурулардың бар-жоғын анықтау керек. Аурудың одан әрі дамуына қарай, қант диабетіне шалдыққан ауруларда асқыну белгілерін ерте кезеңде, яғни әлі емдеуге болатын кезде анықтау мақсатымен жүйке жүйесі бұзылымдарын және қан айналымы бұзылымдарын үнемі тексеріп тұру керек. Дәрігер емделушіні аса жиі байқалып тұратын симптомдар туралы сұрастырып болғаннан кейін, артериялық қан қысымын өлшейді де, рефлекстерді тексереді. Жүйкелердің сезімталдығы камертонның көмегімен бағаланады: табанның зертелетін жеріне дірілдейтін камертонның аяғы тақалады, содан соң емделушіден дірілдерді сезуді тоқтатқан кезде хабардар етуін сұрайды.
Теңдестірілген салауатты тамақтану, сонымен бірге жеткілікті дәрежеде дене шынықтыру және артық салмақ қосуға жол бермеу - қант диабетіне қарамастан, симптомдардан арылуға көмектесетін шаралар осындай. Қан тарату тамырларын жақсырақ қорғау үшін қандағы қант деңгейін бақылаудан бөлек, артериялық қан қысымы мен қандағы липидтер деңгейін тиімді түрде бақылауды қамтамасыз ету керек. Бұл арада, кейбір диабетке қарсы дәрі-дәрмектерді қабылдау қан тарату тамырларына айтарлықтай әсер етуі мүмкін екенін де ұмытпаған жөн: олардың метформин деп аталатын әрекет етуші заты В12 дәрумені мен фолий қышқылының деңгейлерін төмендетеді. Аталған дәрумендер гомоцистеиннің метаболизмін реттеуге жауап береді. Қандағы гомоцистеиннің жоғары концентрациясы болса қан тарату тамырлары қабырғаларының зақымдалуына алып келуі мүмкін. Осылайша, қабылданып жатқан диабетке қарсы дәрі-дәрмектер қант диабетіне тән ілеспелі аурулардың туындауына жанама түрде әсер етуі мүмкін. Сол себепті, осындай дәрі-дәрмектерді үнемі қабылдап тұрған кезде, қандағы В тобының маңызды дәрумендерінің деңгейін міндетті түрде өлшеп тұру керек.
ДИАБЕТТІК КОМАЛАРҒА ЖЕДЕЛ КӨМЕК
Қант диабетіндегі коматозды жағдайлар жедел дамып келе жатқан асқынуларға жатады.
Кетоацидотикалық (диабеттік) кома.
Ол ең жиі асқынуы ДК. Оны белгілеу үшін көптеген адамдар әлі де "диабеттік кома" терминін қолданады.
Себептері:
Команың пайда болуы:
o кеш басталған және дұрыс емделмеген;
o диетаны өрескел бұзу;
o жедел инфекциялар мен жарақаттар;
o операциялар;
o жүйке күйзелістері;
o жүктілік.
Симптоматикасы.
Клиникалық көріністері осы кома нәтижесі болып табылады улану ағза (ең алдымен ОЖЖ) тұрғысынан зерттеледі. Көптеген жағдайларда уытты көріністер біртіндеп артады, ал команың алдында бірқатар прекурсорлар болады (прекоматозды жағдай). Клиникалық көрінісі: қатты шөлдеу, полиурия, бас ауруы, іштің ауыруы, құсу, жиі диарея, тәбет жоғалады. Тыныс алу кусмауль сипатына ие болады. Болашақта толқудың орнына ұйқышылдық, қоршаған ортаға немқұрайлылық және сананың толық жоғалуы көрінеді.
Комада науқас қозғалмайды, терісі құрғақ, бұлшықет пен көз алмасының тонусы төмендейді. Айтарлықтай қашықтықта "Кусмаульдың үлкен тынысы" естіледі. АҚ күрт төмендейді. Несепте қанттың едәуір мөлшері анықталады, кетон денелері пайда болады.
Кетоацидотикалық команы гиперосмолярлы және гиперлактацидемиялық комадан ажырату керек, олар қант диабетімен де дами алады және кез-келген кома сияқты науқас ес-түссіз болады.
Гиперосмолярлық кома.
Ол құсу, диареяға байланысты дененің күрт сусыздануымен дамиды.
Гиперосмолярлы кетоацидотикалық комадан айырмашылығы, Кусмаульдың тынысы жоқ, ауыздан ацетонның иісі жоқ, неврологиялық белгілер бар (бұлшықет гипертониясы, Бабинскийдің патологиялық симптомы).
Жалпы - айқын гипергликемия, бірақ ерекшелігі-кетон денелерінің қалыпты деңгейінде плазманың жоғары осмолярлығы (350 мосмл дейін және одан да көп).
Гиперлактацидемиялық кома.
Бұл өте сирек кездеседі. Қант диабетімен ауыратын науқаста кез-келген генездің гипоксиясына (жүрек және тыныс алу жеткіліксіздігі, анемия) байланысты үлкен дозаларын қабылдау аясында дамуы мүмкін.
Кетон, ауыздан ацетон иісі және жоғары гипергликемия болмаған кезде қандағы сүт қышқылының жоғарылауы осы команың болуын көрсетеді.
Емі.
Кетоацидотикалық диабеттік кома мен прекоманы емдеуде ең маңызды шаралар қарапайым жылдам әсер ететін инсулиннің үлкен дозаларымен емдеу және жеткілікті сұйықтық енгізу (натрий хлоридінің изотоникалық ерітіндісі және 25% натрий бикарбонатының ерітіндісі) болып табылады.
Прекоманың бастапқы белгілері бар науқас, кома күйіндегі науқас сияқты, дереу терапевтік стационарға жатқызылуы тиіс. Осы түрдегі прекома немесе кома диагнозын қою тасымалдау алдында міндетті түрде 40-60 бірлік инсулин енгізуді талап етеді, бұл туралы ілеспе құжатта міндетті түрде көрсетіледі. Науқасты кома күйінде емдеу жөніндегі қалған іс-шаралар тек тасымалдау амалсыз кідірген жағдайда ғана сол жерде жүргізіледі.
Гипогликемиялық кома.
Бұл қандағы қант деңгейінің күрт төмендеуі нәтижесінде пайда болады (гипогликемия), көбінесе инсулин қабылдайтын қант диабеті бар науқастарда.
Себептері.
Гипогликемиялық команың ең көп таралған себебі-препараттың жеткілікті үлкен дозасына немесе оны енгізгеннен кейін жеткіліксіз тамақтануға байланысты инсулиннің артық дозалануы. Гипогликемиялық команың даму қаупі көмірсулардың есебінен инсулиннің енгізілген дозасын жабуға тырысқанда артады. Гипогликемияның жиі себебі-артық инсулин шығаратын ұйқы безінің аралдық аппаратының ісігі (инсулинома).
Симптоматикасы.
Қант диабетімен ауыратын науқастарда жеңіл гипогликемиялық жағдайлар пайда болуы мүмкін, оларда әдетте өткір аштық, діріл, кенеттен әлсіздік, терлеу сезімімен пайда болады. Қант, джем, кәмпит немесе 100 г нан қабылдау әдетте бұл жағдайды тез тоқтатады. Егер қандай да бір себептермен бұл жағдай жойылмаса, гипогликемияның одан әрі өсуімен жалпы мазасыздық, қорқыныш пайда болады, діріл, әлсіздік күшейеді және көпшілігі комаға есінен танып, конвульсиямен түседі. Гипогликемиялық команың даму қарқыны өте күшті: алғашқы белгілерден есін жоғалтуға дейін бірнеше минут кетеді.
Гипогликемиялық комадағы науқастар кетоацидотикалық комадағы науқастарға қарағанда ылғалды теріге ие, бұлшықет тонусы жоғарылайды, көбінесе клоникалық немесе тоникалық құрысулар болады. Ауыздан ацетонның иісі жоқ. Тыныс алу өзгермейді. Қандағы қант деңгейі әдетте 3,88 ммольл-ден төмен түседі. Зәрде қант көбінесе анықталмайды, ацетонға реакция теріс.
Шұғыл іс-шаралар тәртібімен дереу көктамыр ішіне 40-80 мл 40% глюкоза ерітіндісін ағынмен енгізу керек. Әсері болмаған жағдайда глюкозаны енгізуді қайталайды. Егер сана қалпына келмесе, 5% глюкоза ерітіндісін көктамыр ішіне тамшылатып енгізуге көшеді. Ауыр гипогликемиямен күресу үшін гидрокортизон да қолданылады-көктамыр ішіне немесе бұлшықет ішіне 125-250 мг. Мұндай емдеу ауруханада жүргізіледі және ол, әдетте, тиімді: науқас комадан шығады.
Егер шұғыл іс-шаралардан кейін науқас ауруханаға дейінгі кезеңде тез есін алса, онда ол әлі де терапевтік бөлімге жатқызылады, өйткені көбінесе комадан кейінгі күндерде инсулинмен емдеуді өзгерту керек.
Диагностикалық іс-шаралардың негізгі және қосымша тізімі
Амбулаториялық деңгейде жүргізілетін негізгі диагностикалық тексерулер:
:: гликемияны анықтау аш қарынға және астан кейін 2 сағаттан соң (глюкометрмен);
:: несептегі кетонды денелерді анықтау.
Амбулаториялық деңгейде жүргізілетін қосымша диагностикалық тексерулер:
:: ИФА - анықтама ICA - аралшық жасушаларға антиденелер, GAD65 - глутаминді қышқыл декарбоксилазасына антиденелер, IA-2, IA-2 β - тирозин-фосфатазға антиденелер, IAA - инсулинге антиденелер;
:: Иммунохемилюминесценция әдісімен қан құрамындағы сарысудың C-пептидін анықтау;
:: ИФА - анықтама ТТГ, еркін Т4, ТПО және ТГ антиденелер;
:: НМГ (1-қосымшаға сәйкес);
:: қан құрамындағы кетондық денелерді анықтау;
:: гликозилирленген гемоглобинді анықтау (HbAlc);
:: іш қуысындағы ағзалардың, қалқанша безінің УДЗ-сы;
:: кеуде қуысының ағзаларының ФГ-сы (R-графия көрсетуі бойынша).
Жоспарлы госпитальдауға жіберу кезінде жүргізуге қажетті тексерудің ең қысқа тізімі:
:: гликемияны анықтау аш қарынға және таңғы астан кейін 2 сағаттан соң, түскі ас алдында және одан кейін 2 сағаттан соң, кешкі ас алдында және
одан кейін 2 сағаттан соң, 22 - 00 сағатта және түңгі сағат 03-те
(глюкометрмен);
:: несептегі кетонды денелер анықтау.
:: ЖҚТ;
:: ЖНТ;
:: ЭКГ;
Стационарлық деңгейде жүргізілетін негізгі (міндетті) диагностикалық тексерулер:
:: гликемиялық бейін: аш қарынға және таңғы астан кейін 2 сағаттан соң, түскі ас алдында және түскі астан 2 сағаттан кейін, кешкі ас алдында және кешкі астан 2 сағаттан соң, 22.00-де және түнгі 3.00-де
:: қанның биохимиялық талдауы: жалпы ақуызды, билирубинді, АСТ, АЛТ, креатининді, жалпы холестеринді және оның фракцияларсын, триглицеридтерді, натрийді, калийін, СКФ есебін анықтау;
:: жалпы қан талдау
:: жалпы несеп талдауы
:: несептің альбумин-креатининді коэффициентін анықтау.
Стационарлық деңгейде жүргізілетін қосымша диагностикалық тексерулер:.
:: іш қуысындағы ағзалар УДЗ-сы;
:: қанның газ құрамы;
:: қанның рН анықтау;
:: қан құрамындағы сүт қышқылын анықтау;
:: НМГ (1-қосымшаға сәйкес);
:: аяқ-қолдар тамырларының ультрадыбыстық допплерографиясы;
:: іш қуысындағы ағзалар УДЗ-сы;
:: ЭхоКГ;
:: Холтерлік + АД мониторингілеу;
:: ЭФГДС.
Жедел жәрдем көрсету кезеңінде жүргізілетін диагностикалық іс-шаралар:
:: гликемия деңгейін анықтау;
:: несептегі кетондық денелерді анықтау.
Диагностикалық критерийлер
Шағымдар және анамнез
Шағымдар: шөл, жиі несеп шығару, салмақ жоғалту, әлсіздік, терінің қышуы, айқындалған және бұлшықетті әлсіздік, жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуі, ұйқышылдық.
Анамнез: 1-типті ҚД, әсіресе балалар мен жастарда жіті басталып, бірнеше ай мен апта бойы дамып отырады. 1-типті ҚД-нің манифестациясын жұқпалы аурулар мен басқа да ілеспе аурулар тудыруы мүмкін. Аурудың даму шегі күз-қыс кезеңінде.
Физикальды тексеру:
Клиникасы инсулин жетіспеушілігіне негізделген; терінің құрғақтығы және шырыштығы, тері тургорының төмендеуі, беттің диабеттік қызаруы, бауыр көлемінің өзгерісі, ацетон иісі (немесе жеміс иісі) тыныс шығаруда, демікпе, шулы тыныс алу.
1-типті ҚД - і аурулардың 20%-на дейін кетоацидоз немесе кетоацидотты комаға түсуі мүмкін.
Диабеттік кетоацидоз (ДКА) және кетоацидоттық кома - зат алмасудың ауыр диабеттік декомпенсациясы, глюкоза деңгейінің және қандағы кетондық денелер шоғырлануының тез көтерілуімен, несепте пайда болуы мен метаболиялық ацидоздың дамуымен, естің түрлі дәрежеде бұзылуымен немесе естің болмауымен көрініп, шұғыл жатқызуды қажет етеді [3].
Кетоацидоз кезеңдері [5, 6]:
Кетоацидоздың I деңгейі: жалпы әлсіздікпен, шөл және полиуриямен, тәбеттің көтерілуімен, бірақ соған қарамастан, салмақ жоғалтумен, тыныс шығарғанда ацетон иісінің болуымен сипатталады. Ес сақталады. Гипергликемия, гиперкетонемия, кетонурия +, рН 7,25-7,3 тән.
Кетоацидоздың IІ деңгейі (прекома): аталған белгілердің асқынуы, демікпе, тәбет төмендейді, жүрек айну, құсу, іш ауыру. Ұйқышылдық пайда болып, сомнолентно-сопороздық күйге өршиді. Гипергликемия, гиперкетонемия, кетонурия +, рН 7,25-7,3 тән.
Кетоацидоздың IІІ деңгейі (команың өзі): есті жоғалту, рефлекстердің төмендеуі мен жоғалуы, дегидратациямен айқындалатын коллапс, олигоанурия: тері мен шырышты қабықтың құрғақтануы (тілі, ерні, ауыс қуысы құрғақ), куссмаулді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz