Оба тектес қоздырғышы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУ МИНИСТРЛІГІ
БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ЖОҒАРЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ
КЕЛІСІЛДІ БЕКІТЕМІН
ЦМК №9 төрағасы Әдіскер
______Байбулатова С.А. ________Исимова ЖТ..
___________2017 ж. ___________2017 ж.
0302000 Медбикелік іс мамандығы
0302033 Жалпы практикадағы медбике біліктілігі бойынша
Микробиология және вирусология пәнінен
ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
Қаралды:
ӘКЦ отырысында
Хаттама № ____
___________20__ж
Әзірлеген оқытушы: Аменова М.М.
Орал қаласы, 2017 ж
ОӘК құрылымы
ОӘК мазмұны:
-тақырыпты меңгеру мақсаттары мен міндеттері
-тақырып сұрақтарын меңгеру деңгейіне қойылатын талаптар
-тақырып көлемі, жұмыс бағдарламасынан көшірме
-тақырып көлемі, оқу ісінің тақырыбы және түрі бойынша сағаттар бөлу
-тақырыптың оқу-әдістемелік қамтамасыз етілуі (әдебиет: негізгі және қосымша)
-тақырыптың материалдық-техникалық, ақпараттық қамтамасыз етілуі оқу процесінде
-пайдаланатын қажет оқыту құралдарының тізбесі және оларды қолдану тәсілдері
Ақпараттық блок:
-дәріс конспектісі
-тақырып бойынша сұрақтар тізбесі
-тақырып бойынша тәжірибелік дағдылар тізбесі (нені білу және үйрену керек)
Оқушылардың өз бетімен жұмысы:
-сабақ жоспарлары (технологиялық карталар)
Пәнді меңгеру бойынша оқушыларға арналған әдістемелік ұсынымдар оқу ісінің түрлі сипатын және оқытудың ұсынылатын тәртібін ашады.
Өз бетімен жұмыс бойынша оқушыларға арналған әдістемелік құрал. (Пәнді меңгеру үшін қажет уақытты жоспарлау және ұйымдастыру бойынша ұсынымдар, әдебиеттер және басқа да ақпарат көздерімен жұмыс жасау бойынша ұсынымдар).
Бақылаушы блок:
-бақылауды іске асыру бойынша материалдарға мыналар кіреді:
а) тақырып бойынша тесттілік бақылау
б) бақылаушы тарату материалдары (есептер, тапсырмалар, іс-әрекет стандарттары, графологиялық құрылымдар)
Негізгі және қосымша әдебиеттер:
1. Б.А. Рамазанұлы , Қ.Құдайбергенұлы Жеке бактериология Алматы 2010 ж.
2. А.Ә. Стамқұлова Жалпы және жеке вирусология Алматы, 2010 ж
Оқу жұмыс бағдарламасынан көшірме:
3.2. Тақырыптық жоспар
№
Тақырыптар мен бөлімдердің атаулары
Күндізгі оқу формасындағы оқу уақыты (сағ.)
Бекітілген денгей
Мамандық:
Медбикелік іс
барлығы
теория
практика
1
Ауа-тамшылы жұқпа қоздырғыштары.
6
2
4
2
Анаэробты жарақатты жұқпа қоздырғыштары.
6
2
4
3
Аса қауіпті зоонозды жұқпа қоздырғыштары.
6
2
4
4
Венерологиялық және урогениталдық жұқпа қоздырғыштары. Бактериалдық трансмиссивтік жұқпа қоздырғышытары.
6
2
4
5
Вирусных жұқпа қоздырғыштары.
6
2
4
Барлығы:
30
10
20
Пәннің үлгілік оқу бағдарламасының мазмұны
Кіріспе
Микробиология пәнін оқытудың мақсаты - медбикелерге жалпы құрылым заңдылықтарының қалыптасуын, жер биосферасында әр сыныптағы микроорганизмдердің таралуын және тіршілік етуін түсіндіру; микроорганизмдердің патогенділігі туралы және жұқпалы аурулар туындаған жағдайда оны нақты жүзеге асыра алуы; жұқпа процесі дамыған жағдайда және иммунопатологиялық жағдай туындағанда макроорганизм жағдайында иммунитет туралы білуі; сонымен қатар жұқпалы аурулардың алдын алу үшін және арнайы емін қамтамасыз ететін дәрілер туралы жалпы түсінік беру.
Пәнді оқытудың міндеттері:
Оқуды дұрыс ұйымдастыру қажет, біріншіден, жалпы биологиялық және клиникалық ойлауды қалыптастыруға себепші болатындай, екіншіден, келесі пәндерді оқытудың базасына қызмет ететіндей.
Бөлім ?
11-бөлім. Ауа тамшы жұқпаларының қоздырғыштары.
Оқу ақпараты:
Құрөзек коринебактериялары: морфологиясы, тинкториалдық, дақылдық қасиетітері. Құөзек қоздырушының патогенді факторлары және оның сыртқы ортадағы резистенттілігі. Ауру көзі, берілу механизмі және жолдары. Құрөзектің негізгі клиникалық белгілері. Патогенезі және иммунитеті. Құрөзектің зерханалық диагностикасы. Арнайы профилактикасы. Күкірт және химиотерапия.
Көк жөтелдің бордетеласы және паракөк жөтел: морфологиялық, тинкториалдық және дақылдық қасиеттері. Көкжөтел қоздырғышының патогенділік факторлары және оның сыртқы ортадағы резистенттілігі. Ауру көзі, берілу механизмі және жолдары. Көк жөтелдің клиникалық белгілері. Патогенезі, иммунитеті. Көк жөтелдің зертханалық диагностикасы. Арнайы профилактикасы және емі.
12-бөлім. Анаэробты жарақатты жұқпа қоздырғыштары
Оқу ақпараты:
Газды гангренаның клостридиялары (негізгі өкілдері). Анаэробтарды дақылдандыру әдістері. Газды гангренаның қоздырғыштарының дақылдық және морфологиялық қасиеттері. Ауру қоздырғыштарының патогенезі, экологиясы, эпидемиологиясының ерекшеліктері. Аурудың диагностикасы. Диагностикалық, алдын алу және емдеу препараттары.
Сіреспе клостридиялары. Сіреспенің қоздырғышының сипаттамасы (морфологиялық және дақылдық ерекшеліктері, сыртқы ортадағы тұрақтылығы) және аурудың диагностикасы. Диагностикалық және алдын алу, емдеу препараттары.
Ботулизм клостридиялары: морфологиясы, тинкториальдық және дақылдық қасиеттері. Негізгі вируленттілік факторлары. Эпидемиологиясы және клиникасы. Диагностикалық және алдын алу, емдеу препараттары.
Спора түзбейтін анаэробты бактериялар (клостридиальды емес). Сипаттамасы және зертханалық диагностикасы. Диагностикалық және алдын алу, емдеу препараттары.
13-бөлім. Аса қауіпті зоонозды жұқпа қоздырғыштары.
Оқу ақпараты:
Оба иерсиниялары: оба қоздырғышының морфологиялық, тинкториалдық және дақылдық ерекшеліктері. Вируленттілік факторлары, эпидемиологиясы және патогенезі. Зертханалық диагностикалық ерекшеліктері. Аурудың арнайы алдын алу жне емдеу препараттары. Алдын алу шаралары.
Туляремия франсиселлалары. Биологиялық қасиеттері, патогенезі, экологиясы, жұқпаның ерекшеліктері және эпидемиологиясы. Туляремияның микробиологиялық диагностикасы. Диагностикалық және алдын алу және емдеу препараттары.
Бруцеллалар. Морфологиясы және биологиялық қасиеттері. Дақылдануы және токсин түзуі. Жұғу механизмі. Бруцеллездің патогенезі. Зертханалық диагностикалық әдістері. Арнайы терапиясы және алдын алуы.
Сібір жарасының бациллалары. Морфологиялық, дақылдық және тинкториалдық қасиеттері. Патогендік факторлары, эпидемиологиясы, патогенезі және клиникасы. Микробиологиялық диагностикасы. Емдеу және алдын-алу.
14-бөлім.Венерологиялық және урогенитальдық жұқпа қоздырғыштары. Бактериальды трансмессивті жұқпа қоздырғышы.
Оқу ақпараты:
Патогенді спирохеталар: мерез қоздырғышы, қайталанбалы сүзек қоздырғышы (эндемиялық және эпидемиялық), лептоспироз қоздырғышы. Мерез қоздырғышының сипаттамасы, қайталанба сүзек (эндемиялық және эпидемиялық), лептоспироз: таксономиялық орны, морфологиялық, тинкториальдық және дақылдық қасиеттері. Мерез, қайталанбалы сүзек және лептоспироз кезіндегі жұқпаның көзі және жұғу тәсілдері. Жоғарыда айтылған жұқпалардың патогенезі және клиникалық белгілері. Зертханалық диагностикалық тәсілдер. Алдын алу және емдеу препараттары.
Патогенді риккетсиялар. Эпидемиялық және эндемиялық бөрітпе сүзегінің қоздырғыштары: таксономиялық орны, жіктелуі, морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері.Эпидемиялық және эндемиялық бөрітпе сүзегінің эпидемиологиясы, патогенезі және клиникалық көрінісі.Эпидемиялық және эндемиялық бөрітпе сүзегінің зертханалық диагностикалық тәсілдері. Эпидемиялық және эндемиялық бөрітпе сүзегін емдеу және алдын-алу. КУ-қызбасының қоздырғышы: таксономиялық орны, жіктелуі, морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері. КУ- қызбасының эпидемиологиясы, патогенезі және клиникалық көрінісі. КУ- қызбасының алдын-алу, емдеу және зертханалық диагностикалық тәсілдері.
15-бөлім. Вирустық жұқпа қоздырғыштары.
Оқу ақпараты:
Жалпы сипаттама. Вирустардың номенкластурасы және жіктеу принциптері. Дақылдандыру. Вирустық жұқпалардағы иммунитет ерекшеліктері.
РНҚ- геномды вирустар. Ортомиковирустар. Тұмау вирусы.Тұмау қоздырғышының сипаттамасы. Тұмау көзі және жұғу жолдары. Тұмаудың патогенезі және клиникалық белгілері. Тұмаудың қоздырғышын дақылдандыру тәсілдері. Емдеу және алдын алу препараттары.
Рабдовирустар. Құтыру вирусының қоздырғышы. Құтыру вирусының қоздырғышының сипаттамасы. Сыртқы ортада резистенттілігі. Қоздырғышты дақылдандыру тәсілдері. Құтыру вирусының эпидемиологиясы: вирустың табиғаттағы көздер, ауру көзі және жұғу механизмдері. Аурудың патогенезі және клиникасы. Зертханалық диагностика тәсілдері. Құтыру вирусын арнайы профилактикасы және емі. Құтыру вирусын алдын алудың жалпы ерекшеліктері .
Пикорнавирустар. Сал вирусы. Сал вирусының жіктелуі. Сол биологиялық қасиеттері . Салдың эпидемиологиясы (ауру көзі және жұғу жолы мен механизмі). Салдың патогенезі және клиникасы. Сал кезіндегі иммунитет. Салдың зертханалық диагностикасы: қолданылатын клиникалық материал; дақылдандыру тәсілдері. Салды емдеу және алдын-алу.
Қызылша вирусы. Қызылша вирусының сипаттамасы.Қызылшаның эпидемиологиясы: ауру көзі, жұғу жолдары. Патогенезі және аурудың клиникасы. Зертханалық диагностикалық тәсілдер. Емі, қызылшаның арнайы алдын алу шаралары.
А гепатит вирусы, Е және С гепатиті. А гепатитінің морфологиясы және биологиялық қасиеттері. А гепатитінің эпидемиологиясы (ауру көзі және берілу жолы мен механизмі). А гепатитінің диагностикасы және алдын алуы. А гепатитінің зертханалық диагностикасы: клиникалық материалы; дақылдандыру әдістері. А гепатитін емдеу және алдын алу.
Г гепатит вирусы. Эпидемиологиясы, клиникасы және Вирусты Е зертханалық диагностикалау принциптері. С гепатит вирусы. Эпидемиологиясы, клиникасы және зертханалық диагностикалау принциптері. В гепатит вирусының таксономиясы және морфологиясы. В гепатитінің қоздырғышының антигендік құрылымы.Сыртқы ортада резистенттілігі және дақылдандыру тәсілі. В гепатитінің ошағы және берілу түрлері. Жұқпаның клиникасы және патогенезінің ерекшеліктері. В гепатитінің зертханалық диагностикасының негізгі сипаттамалары. Жұқпаны алдын алу және емдеу препараттары.
Адамның иммунды тапшылық вирусы. АИВ антигендік құрылымының ерекшеліктері, морфологиясы. АИВ жұқпасының эпидемиологиясы. Дүниежүзінде АИВ жұқпасымен аурушылдық. АИВ-ке неғұрлым сезімтал ағза жасушалары, ауруға патогенезі. АИВ жұқпасына неғұрлым нақты сипаттама беру әдістері. ЖИТС-пен ауруларды емдеудегі негізгі принциптер. Емдеуге арналған негізгі химиопрепараттар ЖИТС-тің имунопрофилактикасы.
Онкогенді вирустар.Онкогенді вирустардың биологиялық қасиеттері. Вирустық және жасушалық онкогендер және антионкогендер. Адамның қатерлі ісігінің патогенезіндегі онкогенді вирустардың рөлі.
Баяу вирусты жұқпалардың қоздырғыштары. Прионды жұқпалар. Адамдағы прионды аурулардың эпидемиологиялық ерекшеліктері. Прионды жұқпаны алдын алу шаралары.
Пәнді оқыту нәтижесінде білім алушы:
Біледі: бактериологиялық және вирусологиялық зертханаларда жұмыс істеу ережелерін, дезинфекциялық режимді сақтау ережелерін, микроскоптық зерттеу техникасын, жұқпалы аурулардың ерекшеліктерін, иммунды алдын алу шараларын, иммунды терапияны жүргізуді.
Істей біледі: зерттеуге материалды алу, материалды қоректік орталарға егу, таза өсіндісін бөліп алу, микроорганизмдердің сезімталдығын анықтайды.
1. Негізгі және қосымша әдебиеттер.
1) Б.А. Рамазанова Жеке бактериология Алматы, 2010 ж
2) А.Ә. Стамқұлова Жалпы және жеке вирусология Алматы, 2010 ж
Ақпараттық блок
1-тақырып: Ауа-тамшы жұқпа қоздырғыштары
Сабақтың мақсаттары
Білімділігі:Қоздырғыштардың биологиялық ерекшелігін,зертханалық диагностикалау принциптерін түсіндіру.
Дамытушылығы:Білім алушылардың ой-өрісін кеңейту, пәнге деген қызығушылығын арттыру;
Тәрбиелік: Білім алушыларды жауапкершілікке,тиянақтылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың типі: құрама сабақ
Сабақтың әдісі (оқытудың):түсіндірмелі-безендірмел і, мәселелік, жартылай ізденіс.
Сабақты материалдық қамтамасыз ету, көрнекі құралдар:
1.Мемлекеттік стандартты плакаттар
2.Мультимедия, проектор, презентациялар, бейнероликтер.
3.Әдебиеттер:
Б.А. Рамазанова Жеке бактериология Алматы, 2010 ж
А.Ә. Стамқұлова Жалпы және жеке вирусология Алматы, 2010 ж
Сабақтың құрылымы
1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Өткен тақырып бойынша тірек білімінің сай келуі.
3. Жаңа материалды мазмұндау (дәріс жоспары):
1.Бордетеллалар.
2.Көкжөтел және болжам көкжөтел қоздырғыштары.
3.Күл қоздырғышы
4. Тақырып бойынша дағдылар мен білімін бекіту
5. Сабақтың қорытындылау кезеңі.
а) Үйге тапсырма.
б) Оқушыларды бағалау.
Бұл аурулардың қоздырғыштары BordeteIIa туыстығына жатады.
1.BordeteIIa pertussis-көкжөтел қоздырғышы, 1906 жылы Борде және Жангу сипаттаған.
2.BordeteIIa parapertussis-болжамкөкжөтел қоздырғышы, 1937 жылы Элдеринг және Кондрик тапқан.
3.BordeteIIa bronchiseptica-жануарларда ауру тудырады. Адам ағзасында бронхопневмонияға ұқсас ауру тудыруы мүмкін. 1926 жылы Браун тапқан.
Морфологиясы. Өте ұсақ, сопақша келген таяқшалар. Болжамкөкжөтел таяқшасы-ірілеу. Споралары жоқ. Қозғалмайды. Капсула түзеді. Грам - боялады.
Культуралдық қасиеттері. Аэробтар. Қоректік ортаға талғампаз микробтар.
Элективті орталары:
1.Борде-Жангу- қан қосылған глицеринді-картоп агары.
2.ККА (КУА)-казеинді көмірлі агар.
Басқа микрофлоралардың өсуіне жол бермеу мақсатында пенициллин немесе метициллин қосылады. Өсу температурасы 350-370 С градус, рН 6,8-7,4. Микроб ылғалдылықты талап етеді.
Өсу мерзімдері:
1.BordeteIIa pertussis-48-72 сағат
2.BordeteIIa parapertussis-24-48 сағат
ККАортасында: BordeteIIa pertussis- ұсақ колониялар;
BordeteIIa parapertussis- ірілеу колониялар түзеді.
Екі қоздырғыштың да колониялары:
-жылтыр, сұр түсті (сынаптың тамшысы тәрізді) колонияны тұзақпен алғанда орнында созылмалы қаймақ тәрізді із қалдырады.
Стеремомикроскоппен колонияны зерттегенде жарық конусын көруге болады, яғни колония өзінен көленқе түсіріп тұрады, егер жарық көзі орнын өзгертсе онда көлеңке өз орнын өзгертеді.
Осы жарық конусының-диагностикалық маңызы бар. Сұйық ортада микробтардың екеуі де-бірқалыпты лай және тұнба түзеді. Қанды агарда-гемолиз түзеді. Жас дақылдары S-формалы колониялар түзеді.
Ферментативтік қасиеттері. Көкжөтел микробы- көмірсуарды да, ақуыздарды да ыдыратпайды.
Көкжөтел микробы- көмірсуларды да, ақуыздарды да ыдыратпайды.
Болжамкөкжөтел микробы- уреаза және тирозиназа ферменттерін түзеді.
Екі қоздырғышқа тән патогенді ферменттері:
oo гиалуронидаза
oo плазмокоагулаза
oo лецитиназа
Токсин түзуі. Көкжөтел қоздырғышының ақуыздан тұратын 4 токсині бар:
1.Термолабильді дермонекроздық токсин
2.Термостабильді эндотоксин
3.Лейкоцитозды жеделдетуші фактор
4.Гистаминді сенсибилизациялаушы фактор тышқанға енгізу арқылы, олардың гистаминге сезімталдығының жоғарылауын байқаған.
Жоғарыда көрсетілген тек екі токсин ғана болжамкөкжөтелге тән.
Антигендік құрылысы.Өте күрделі. Лабораториялық диагностика үшін ең маңызды антигендер-агглютиногендер.
Туыстық агглютиноген-7
Түрлік агглютиноген:
oo көкжөтелде-1
oo болжамкөкжөтелде-14
oo бронхосептикада-12
Түрлерді дифференциялау үшін 1,14,12 моноспецификалық сары сулар қолданылады. Серологиялық варианттарын анықтайтын басқа агглютиногендер де бар.
Қоршаған ортада төзімділігі. Бұл қоздырғыштардың төзімділігі төмен. 56 градус С-да 20-30 минутта жойылады. Төмен температураларға шыдамсыз. Тіке түскен күн сәулесі және ультракүлгін сәулелер бірнеше минутта жояды. Құрғақ қақырықта бірнеше сағат тіршілік етеді. Дез.ерітінділер тез арада әсер етеді. Антибиотиктерге сезімталдықтары төмен.
Екі қоздырғышта пенициллинге мүлдем сезімтал емес.
Жануарлардың сезімталдығы.Табиғи жағдайда жануарлар сезімтал емес. Экспериментальді жағдайда-тышқан, иттер сезімтал келеді.
Инфекция көзі-ауру адам.
Таралу жолы-ауа-тамшысы арқылы.
Патогенез.Жедел ауру тудыратын қоздырғыштар. Жоғарғы тыныс алу жолдарының шырышты қабатына еніп, өсіп, көбейіп, бір бөлігі ыдырайды. Ыдырау кезінде бөлінген токсин орталық нерв жүйесіне әсер етеді, оның шырышты қабатының нерв рецепторларын тітіркендіріп-жөтел пайда болады.
Ауру 3 кезеңнен тұрады:
oo Катаралдық
oo Спазматикалық
oo Құбылыстың тоқтауы.
Иммунитет.Гуморальдық,клеткалық факторлары бар тұрақты иммунитет қалыптасады.
Алдын-алу. Ауруды табу және оқшаулау. Әлсіз балаларға иммуноглобулин егу.
Арнайы алдын алу. АКДС вакцинасын 3 рет 6 айға толғанға дейін нәрестелерге егеді, содан соң ревакцинация.
Емдеу. Аурудың алғашқы кезенінде-иммуноглобулин (көкжөтелге қарсы).
Антибиотиктер қолдану.
3.Күл-Corynebacterium diphtheriа туғызатын антропонозды, ауа-тамшылы арқылы токсинемиялық жұқпалы ауру, ол көмей, жұтқыншақ, кеңірдек т.б. мүшелерде фибринозды қабынумен және ағзаның жалпы интоксикациясымен сипатталады. Аурудың аталуы грек сөзінен diphtheriа-үлбір,қабықша,тері деген мағынаны білдіреді. Ол аурудың клиникалық белгілерімен байланысты.
Ең алғаш 1883 жылы Т.Клебс тапқан болса, таза дақыл бөліп алған Ф.Леффлер. Бұл микроб коринебактериялар тұқымдастығына жатады.
Таксономиясы.Corynebacterium diphtheriа Firmicutes бөліміне, Corynebacterium туыстастығына жатады. Микробтың аты морфологиялық ерекшелігіне байлынсты, грек сөзі koryne-түйреуіш, bacteria-таяқша деген мағынаны білдіреді.
Морфологиясы. Күл қоздырғышы жіңішке, сәл иілген, ұштары жуан келген таяқшалар. Қалың ұштарында волютин дәндері бар, оларды Бабеш-Эрнест дәндері деп атайды. Қозғалмайды. Спора, капсула түзбейді. Грам + боялады. Анилин бояуларын әсіресе волютин дәндері жақсы сіңіреді. Жағынды препаратта көбіне екі-екіден орналасады, олар рим саны V тәрізді болып жатады. Микробтың орналасуы мен волютин дәндерінің болуы-оның диагностикалық қасиеті болып саналады.Кейде дифтерия таяқшалары полиморфты, яғни ұзын, қысқа, жуан,жіңішке, тік иілген болып келеді.
Дақылдануы. Күл қоздырғышы факультативті анаэробтар. Өсу температурасы 370 С градус, рН 7,6,арнайы қоректік орталарда өседі (көбіне элективті орталарда: Ру, Леффлер қоректік ортасы, ұйытылған сарысу, Бучин-хинозольді ортасы, Тинсдаль цистин-теллурит-сарысу ортасы).
Калий теллуриті мен қаннан тұратын Клауберг ортасында үш типті колониялар өседі: ірі,сұр,шеттері түзу емес, радиалды сызылған, дәстүргүл тәрізді, ұсақ, қара, шығыңқы, шеттері біркелкі, екі типке де ұқсайтын колониялар.
Дақылдық және ферменттік қасиетіне байланысты Corynebacterium diphtheriа-ның 3 биологиялық варианты бар: gravis, mitis, intermedius.
Токсин түзуі. Дифтерия қоздырғышы экзотоксин түзеді.
Төзімділігі. Қоршаған ортаның әсеріне тұрақты. 600 С 10-15 минут. 1000 С градус 1 минут аралығында жансызданады. Ұйытылған сары суда екі айға дейін сақталады. Төмен температураға, кебуге шыдамды. Фенол, сулема,10% қаныққан сутек ерітіндісінде бірнеше минутта жансызданады.
Жануарлардың сезімталдығы.Табиғи жағдайда жануарлар ауырмайды. Тәжірибелік жануарларға жұқтырады.
Инфекция көзі. Ауру адам және микробтасымалдаушы.
Таралу жолдары.
:: 1.Ауа арқылы
:: 2.Тұрмыстық-қатынас арқылы (ыдыс, ойыншықтар).
Адамдарда тудыратын аурулар:
oo 1.Таңдай дифтериясы.
oo 2.Мұрын дифтериясы.
Сирек кездесетіндер:
1.Көз дифтериясы
2.Құлақ дифтериясы
3.Тері дифтериясы
Иммунитеті.
+ 1.Антитоксиндік
+ 2.Антибактериялық
Алдын-алу. Ауру адамдарды оқшаулау. Ерте диагностика жасау.Зарарсыздандыру тәртібін сақтау.
Арнайы алдын алу.Анатоксин қолдану. АКДС вакцинасын қолдану.
Емдеу.Емдеудің негізгі әдісі-дифтерияға қарсы антитоксиндік сарысуды жедел енгізу. Дифтерияға қарсы антитоксиндік жылқының тазартылған сұйық сарысуы қолданылады. Ауру басталған соң (3 тәуліктен кейін) антитоксиндік сарысу енгізілмейді. Дифтерияға қарсы адамның иммунды глобулинді қолданылады. Сонымен қатар антибиотиктермен емдеу жүргізеді (пенициллин, эритромицин немесе макролидтер және басқа бетта-лактамды антибиотиктер).
Тақырып бойынша бақылау сұрақтары
1. Тұқымдастықты неге бордетеллалар деп атады?
2. Бордетеллалардың морфологиясы, культуралдық қасиеттері қандай?
3. Бордетеллалардың ферментативтік белсенділіктері қандай?
4. Көкжөтел мен болжам көкжөтелдің бір-бірінен айырмашылығы мен ұқсастықтары қандай?
5. Бордетеллалар қандай элективті орталарда өседі?
6. Көкжөтел қоздырғышы қандай токсин түзеді?
7. Бордетеллалардың антигендік құрылысы қандай?
8. Бордетелалардың инфекция көзі, таралу жолдары, иммунитеті, алдын алуы қандай?
9. Күл қоздырғышын тапқан кім?
10. Коринебактериялар деп неге атайды?
11. Дифтерия деген сөз қандай мағынада айтылады?
12. Күл қоздырғышының морфологиясы мен дақылдану қасиеттері қандай?
13. Күл қоздырғышының қандай биоварианттарын білесіз?
14. Дифтерия қоздырғышы қандай токсин түзеді?
15. Дифтерия қоздырғышының инфекция көзі, таралу жолдары қандай?
16. Күл қоздырғышының қоршаған ортада төзімділігі қандай?
17. Дифтерия қоздырғышының алдын алуы, емдеуі қандай?
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2-тақырып. Анаэробты жарақатты жұқпа қоздырғыштары
Сабақтың мақсаттары
Білімділігі:Қоздырғыштардың биологиялық ерекшелігін,зертханалық диагностикалау принциптерін түсіндіру.
Дамытушылығы:Білім алушылардың ой-өрісін кеңейту, пәнге деген қызығушылығын арттыру;
Тәрбиелік: Білім алушыларды жауапкершілікке,тиянақтылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың типі: құрама сабақ
Сабақтың әдісі (оқытудың):түсіндірмелі-безендірмел і, мәселелік, жартылай ізденіс.
Сабақты материалдық қамтамасыз ету, көрнекі құралдар:
1.Мемлекеттік стандартты плакаттар
2.Мультимедия, проектор, презентациялар, бейнероликтер.
3.Әдебиеттер:
Б.А. Рамазанова Жеке бактериология Алматы, 2010 ж
А.Ә. Стамқұлова Жалпы және жеке вирусология Алматы, 2010 ж
Сабақтың құрылымы
1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Өткен тақырып бойынша тірек білімінің сай келуі.
3. Жаңа материалды мазмұндау (дәріс жоспары):
1.Сіреспе.
2. Газды гангрена.
3.Ботулизм
4. Тақырып бойынша дағдылар мен білімін бекіту
5. Сабақтың қорытындылау кезеңі.
а) Үйге тапсырма.
б) Оқушыларды бағалау.
Бұл өте қауіпті асқынулардың бірі, көбінесе қол-аяқтың терең сүйекпен қоса зақымдануында сонымен қатар алғашқы жараны сапасыз емдеуді жүргізген жағдайда пайда болады. Алғашқы көрінісі жарақаттанғаннан кейін бірнеше сағаттан, бірнеше күннің арасында болуы мүмкін. Аяқ-қол (көбінесе аяқ) ісінеді, тіндер өлуі өршиді, жалпы жағдайы нашарлайды: токсинмен ағзаның улану белгілері пайда болады. Дер кезінде көмек көрсетпесе (көбінесе зақымданған аяқтың бөлігн амплутациялау) өлім қауіпі туады. Процес басталуынан және ағзаның өлуіне дейін өте тез (сағаттар), жедел (тәуліктер) және баяу ағымда (бірнеше күннен аптаға дейін) дамиды. Гангренаны бактерияның клостридий түрі шақырады. Олар сыртқы ортада тұрақты, ал споралары қайнатқанда да өлмейді.Жарада оттегі түспегенде дамиды. Анаэробты қоздырғыштарға (инфекцияларға) сіреспе, газды гангрена және ботулизм жатады.олар жаралар инфекцияланғанда және организмнін басқа да зақымдалуларында жарақат инфекциясы ретінде саналады. Олар жайлы организмнің зақымдалуы туралы бөлімде жан-жақты айтылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сіреспе ауруы
Сіреспе (лат., ағыл., фр.-tetanus; нем.- starrkrampt; орыс.- столбняк) - сапрозоонозды бактериалды қоздырғышы жанасу механизмі арқылы берілетін орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен бұлшық еттердің сіресуімен асфекция дамуы мүмкіндігімен сипатталатын жұқпалы ауру.
Аурудың маңызы ауыр клиникалықағымына, өлім деңгейінің жоғарылығына, кең таралғандығына, инфекцияның сапрозоонозды (инфекция көзінің көптүрлілігі) сипатына байланысты.
Этиологиясы. Сіреспе қоздырғышы - Clostridium tetani Bacillaceae туысына жататын спора түзетін облигатты анаэроб. Аэробты жағдайда микроскоппен барабан таяқшасы тәрізді спора түрінде көрінеді. Спора қоршаған ортада жылдар бойы сақталады. Анэробты жағдайда, 37°С температурада ылғалды, аэробты бактериялармен араласқан ортада споралар вегетативті цормаға айналады. Вегетативті формадағы қоздырғыштар грам оң боялады, қоғалады (талшықтары арқылы). О- және Н - антигендік топтармен сипатталады, Н- антигеніне байланысты 10 серологиялық варианттарға бөлінеді. Қоздырғыш вегетативті формасында аса улы экзотоксин бөледі. Экзотоксин тұрақсыз, кілегей қабаты арқылы сіңіріле алмайды.Сіреспе эндотоксині 3 бөліктен құралған:тетаноспазмин, тетаногемализин және ұсақ молекулалық бөлік.
Споралар қайнатқанда 1 сағаттан кейін өледі, 5% фенол ерітіндісі, 1% формалин ерітіндісі, иод, сутегінің асқын тотығы 10 сағатта өледі. Вегетативті формасы әдеттегі физикалық, химиялық факторлармен 3-6 сағатта жойылаы.
Инфекция көзі. Шөп қоректі жануарлар, кеміргіштер,құстар және адам. Қоздырғыш жануарлардың және адамның асқазан-ішек жолдарында сапрофиттік тіршілік етеді. Олардың нәжісімен қоршаған ортаға түскеннен кейін спора түрінде ұзақ уақыт топырақта сақталады. Қолайлы климаттық жағдай туғанда споралар вегетативті формаға айналып, көбейіп, қайта спора түзеді . осы құбылысқа қарай сіреспені сапроантрозоонозды инфекцияларға жатқызуға болады. Ауру адам қауіпсіз. Қоздырғыштың берілу механизмі - жанасу. Қоздырғыш жарақатталған тері қабаты арқылы өтеді. Тыныс жолының клегей қабаты арқылы да өтуі мүмкін. Жанасу механизмінің жүзеге асу жолдары әр түрлі: тұрмыста, медицинада,өндірісте. Бейбіт кезде барлық аурулардың 85% астамы тұрмыста залалданады. 5-6% негізінен медициналық мекемеден тыс жерде жасалынған түсікпен босану кезінде болады. Қоздырғыштың берілу факторлары топырақ, көң, нәжіс, шаң ластанған әр түрлі тұрмыс эаттары, хирургиялық, акушерлік құралдар. Инкубациялық кезеңнің ұзақтығы әр түрлі 1-2 күннен 1 айға дейін созылуы мүмкін. Көп жағдайда 6-14 күн.
Эпидемиялық процестің сипаты. Сіреспе кең таралған ауру. әсіресе субтропикалық, тропикалық аймақтар жаппай иммундауға дейін эпидемиялық ошақтар болады. Ауру негізінен жылдың жыллы, ыссы мезгілдерінде байқалады. Бүкіл ауруға шалдыққандардың 90% дейіні ауыл тұрғындары. Балалар ересектерге қарағанда 2,5 есеге дейін жиі ауырады. Өлімге шалдығу 40-45% дейін жетеді. Сіреспенің патогенезі мен клиникалық көрінісі. Қоздырғыштың организмге ену қақпасы жарақаттанған тері қабаты. Енген қоздырғыш вегетативтің формасына айналып, көбейе отырып экзотоксин синтездейді. Потологиялық процесс осы экзотоксиннің әсерінен дамиды. Процестің өліммен аяқталуы 35-40% дейін жетеді.
Сіреспе клиникасына сыртқы тітіркендірулердің әсерінен әуелі шайнау еттерінің сіресуінен тризм, қайғылы бет пішіннің немесе сардоникалық күлкі (ауызбен күлу) пайда болуымен басталады. Одан кейін арқа бұлшық етінің сіресуіненомыртқа жотасының доға тәрізді иілуі (опистонус) пайда болып ауру классикалық бағана тәрізді жағдайға түседі. Аурудың атын ең алғаш осы көрініске қарай Гиппократ Tetanus деп ұсынған. Жаңа туған нәрестелер сіреспе болғанда сору етінің сіресуінен еме алмайды. Бетінде қиналу белгісі пайда болады. Қаңқа бұлшық еттерінің сіресуінен тарбақ-қа тәрізді болып жатады. жаңа туған нәрестелерде өлім 90% дейін жетеді.
Емдеу принциптері. Аурудың ақыры емдеу шараларына байланысты, сондықтан емдеу шаралары кешіктірілмеу керек. Ем экзотоксинді нейтралдаушы сіреспе сарысуымен, иммуноглобулинмен жүргізіледі. Сонымен қатар жарақатты хирургиялық өңдеу, сіресуге қарсы дәрілер, симптоматикалық ем жасалынады. Лабораториялық диагностикасы клиникоэпидемиологиялық маңызды ша-ра болып табылмайды. Күнделікті қолданыс үшін жолға қойылған тәсілдері жоқ. Қоздырғышты бөлу үшін анаэробты жағдай жасалып, қынап, құрсақ, жарақат материалдары себіледі. Қаннан экзотоксин бөлінбейді. Өсіндідегі экзотоксин сіреспе иммуноглобинімен жанама гамагглютинация реакциясын қою арқылы анықталады.
Профилактикасы. Арнамалы емес алдын алу шаралары тұрмыстағы жарақаттың ластануын болдырмау,дер кезінде медициналық көмекке жүгіну. Сіреспеде антимикробты иммунитет қалыптаспайды. Сіреспеге қарсы жедел иммундау ҚР ДСМ 15.10.97 ж. №526 бұйрығына сәйкес жүргізіледі. Жедел иммундау АС-анатоксинмен сіреспеге қарсы адам иммуноглобулинімен (ПСЧИ) және тазартылған сіреспеге қарсы жылқы сарысуымен жасалынады. Препаратты таңдау, оның дозасы жарақаттанушының иммундық статусына байланысты жүргізіледі (схема бойынша).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Газды гангрена
Газды гангрена (грек.-gangraina, жегі жара син.-анаэробты жарақат инфекциясы)- сапронозды анаэробты, қоздырғыштары жанасу механизмі арқылы берілетін, ауру жалпы интоксикациямен жергілікті ісікпен газ түзілумен, некрозданумен сипатталатын жұқпалы ауру. Аурудың маңызы ауру ағымына, өлім деңгейінің жоғарылығына, қоздырғыштарының табиғатта кең таралғандығына байланысты.
Этиологиясы. Қоздырғыштар Clostridium тустығына жататын спора түзуші бактериялар. Газды гангрена көп жағдайда жарақаттың C. pertringens, C. novgi, C. septicum, одан гөрі сирегірек C. Histolyticum, C. lifermentans, C. ramosum, C. sporogens, C. fallax, C. sordelli түрлерімен ластануына байланысты дамиды. Ең кең таралған С. pertingens ( лат.pertingono, бұзу, жару) А,В,Е,І токсиндерін түзу қабілетіне қарай алты сероварианттарға (А,В,С,D,E,F) бөлінеді. Адамда аура туғызатын негізінен А типі. Ауру газды гангрена (жарақаттанғандарда) немесе тағамдық токсиконфекция түрінде дамиды. Газды гангренаның дамуы токсиндермен байланысты. Споралар қайнатқанда бірнеше минутта жойылады. Вегетативті формалары әдетте қолданылатын дезенфектанттармен жойылады.
Инфекция көзі. Клостридиялардың резервуары шөп қоректі жануарлар, адам. Споралар топрақта және онымен ластанған кез-келген объектілерде сақталады. Инкубациялық кезең бірнеше сағаттан 5 күнге дейін созылады. Қоздырғыштардың берілуі: сіреспе қоздырғышы тәрізді жарақатты газды гангрена қоздырғышы да әр түрлі факторлардың (жарақат, күйік, үсік) әсерінен зақымдалып езілген, жыртылған тері арқылы енеді.жарқат орны ластанумен қатар терең тесіліп, онда қалта тәрізді өзек болуы керек. Қоздырғыштар жарақатқа топырақпен шаңмен түседі. Асептика ережелері сақталмаған жағдайда медициналық мекемелерде де залалдану болу мүмкін. Қоздырғыш жарақатқа абиотикалық ортадан спора түрінде түседі. Аурудың патогенезі мен клиникалық көрінісі. Жарақатқа түскен клостридиялар газ түзе отырып жарақатталған тінде некроз туғызуыүшін ол жерде қоздырғыштардың көбеюіне жағдай жасалуы керек.
Жергілікті инфекциялық процес әуелі ісіну, сосын тіндердің ферменттермен токсиндердің әсерінен некроздануымен жүреді. Организмнің аса күшті бактерия токсиндерімен некрозданған тінмен улануы қатар жүреді.
Емдеу принциптері: жарақатты сапалы алғашқы хирургиялық өңдеу, поливалентті газды гангренаға қарсы сарысу енгізу, анаэробты флораға әсер етуші антибактериалды препараттар, жергілікті анаэробты инфекцияға қарсы ем жүргізу. Лабораториялық диагностикасы. Аурудың лабораториялық диагностикасы шешуші роль атқармайды. Себебі жарақаттан алынған материалдан клостридияларды ңбөлінуі, инфекцияның анаэробты екенінің, олардың табиғатта кең таралуына байланысты дәлелі бола алмайды. Бактериологиялық зеріттеу үшін жарақат тіні, ісік сұйықтығы, топырақ, дәке т.б. алынады. Микробиология-лық зеріттеу клостридияларды бөлумен идентификациялауға бағытталған.
Профилактикасы. Ең алғашқы, нәтижелі профилактикалық шара жарақатты хирургиялық өңдеу. Газды гангрена дамуы мүмкіндігіне күдік туған жағдайда поливалентті антитоксикалық сарысу енгізу. Сонымен қатар арнамалы бактериофаг, антибиотиктер, антитоксикалық иммунитет үшін анатоксин қолданылуы мүмкін.анатоксин сіреспе анатоксині сияқты нәтиже бермейді, сондықтан жие қолданылмайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ботулизм
Ботулизм (барлық Европа халықтарының тілінде ботулизм) - тағамдық токсиконфекция тобына жататын, нәжісауыз механизмімен берілетін, ботулоток-синнің синапстардан қозудың өтуін тежеуіне байланысты көлденең жолақты және бірыңғай салалы бұлшықеттердің парез, параличімен сипатталатын ауру. Аурудың маңызы ақырының науқастың өмірі үшін аса қолайсыздығына (өліммен аяқталу 20%-дан 70%-ңа дейін жетеді) қоздырғыштың табиғатта кең таралуына, спора түзуіне орай, абиотикалық ортада ұзақ сақталуына, тұрмыстық жағдайындағы тағамды консервілеудің, ыстаудың, тұздаудың кең қолданылуына орай эпидемиологиялық бақылаудың қиындықтарына байланысты.
Этиологиясы. Аурудың қоздырғышы клостридиялар тұқымдасына жататын СІ. Botulinum (лат. botulus - шұжық, botulism- шұжық уымен улану). Қоздырғышты 1896 жылы Голландияда Э. Ван Эрменгем ашқан. CI. botulinum ірі (4,4-8,6 х 0,3 мкм),ұштары доғал келген, әлсіз қозғалатын, грам оң боялатын, тек анаэробты жағдайда ғана өсетін таяқшалар. Спора түзеді. Түр 7 серологиялық варианттарға бөлінеді: A,B,C1,C2,D,E,F,G. Барлық сероварлар анаэробты жағдайда, негізінен абиотикалқ ортада, 35-40°С температурада экзотоксин түзеді. Экзотоксин - нейротоксин мен гемагглю-тининнен тұратын улы, кешенді қосылыс. Токсин қайнатқан кезде (100°С) 20 минутта ыдырап, нейтралданады. Ботулотоксин ең күшті биологиялық у, оның кристалданған түрінің 1 граммы милиондаған адамды өлтіруге жеткілікті(биологиялық қару түрінде). Токсин тек асқазан - ішек жолдары арқылы түскенде ғана улы әсер етеді.
Қоздырғыштың көзі және табиғаттағы резервуары сиыр, шошқа, жылқы, тауық, қоян, егеуқұйрық сияқты үй және жабайы жануарлар, балық, су құстары. Ауру адам эпидемиологиялық қауіпсіз. Жануарлардың тасмалдаушылығы кейде өмір бойына созылуы мүмкін. Инкубациялық кезең орташа 4-6 сағат. Бұл кезең 2 сағаттан 10 күнге дейін созылуы мүмкін. Кезеңнің ұзақтығы залалдау дозасына байланысты. Алғашқы 24-36 сағаттың ішінде қандағы консентрациясы ең жоғарғы деңгейіне жетеді.
Берілу механизмі - нәжіс-ауыз. Берілу жолы - алиментарлы (тағам жолы). Берілу факторлары ботулизм қоздырғышымен контаминацияланған көкөніс, саң-ырауқұлақ, ет, балық консервілері, шұжық.топырақта немесе жануарлар нәжісі-мен ластанған кез-келген тағам түрінде CI. botulinum споралары болуы мүмкін. Бірақ тек анаэробты жағдайда сақталып, сақталу температурасы 35°С деңгейінде болса ғана экзотоксин түзіліп, ауру дамиды. Тағамдық уланудан өзге ботулизм қоздырғышы түскен анаэробиоз жағдайы жасалған жарақатта да ботулизм дамуы мүмкін.
Эпидемиялық процестің көрінісі. Ботулизм спородиялы немесе топталып ауруға шалдығу түріне көрінеді. Үй тағамдық консервілеу дәстүрге айналған елдерде кездеседң. Ботулотоксинге адамдардың сезімталдығы жоғары. Қазақ халқы ет тағамдар-ын тұздап, кептіріп, ыстап сақтайды, сондықтан анаэробиоз жағдайы көп туында-майды. Қазақстандағы қала тұрғындары арасында көкөніс, саңырауқұлақ консер-вілерін үйден дайындау (әсіресе орыс, корей т.б. ұлт өкілдері арасында) тарал-ған.Осыған байланысты ауруға шалдығу споройдиялық түрде тіркеліп отырады.
Аурудың потогенезі мен негізгі клиникалық белгілері. Ботулизм токсикоинфекция тәрізді өтеді. Ботулотоксин асқазан - ішек жолдарынан қанға тез сіңіріледі. Инфекциялық процеске тән процестер болмайды. Ботулотоксин орталық жүйке жүйесіне әсер етіп нейроциттердегі синапстарда импульс тасмалдаушы ацетилохиннің бөлінуін тоқтатады. Сөйтіп, көлденең жолақты және бірыңғай салалы бұлшық еттерде қозу мен жиырылу тоқтайды, яғни парез, паралич дамиды. Ауру мионеврологиялық симптомдармен көрініс береді, әр түрлі ағым варианттарымен басталады (гастроэнтериттік, көз варианты, жедел тыныс жетіспеушілік), қай вариант болса да қалыпты температурада, ақыл-естің бұзылуынсыз өтеді. Аурудың ауыр ағымында сырқат 3-4 сағатта тыныс, жүрек параличінен өледі. Өліммен аяқталу 85% дейін жетеді. Дер кезінде көп валентті антитоксиндік сарысу енгізу өлімді 15-20% дейін төмендетеді.
Емдеу принциптері. Уланудың алғашқы уақытында асқазанды шаю, іш өткізу, абсорбенттер ішкізу. Ең басты ем ботулотоксинге қарсы поливалентті сары суды Безредко тәсілімен бұлшықетке немесе көк тамырға енгізу. Поливалентті сары су ботулотоксин түрі анықталғанша ғана қолданылады. Анықталғаннан кейі сәйкес сары су енгізіледі. Негізгі емге қосымша дезинтоксикациялық, антибактериалды, патогенетикалық, симптоматикалық емдер қолданылады.
Лабораториялық диагностикасы. Лабораториялық зеріттеу ботулотоксинді, оның типін анықтау және CI. botulinumді табу мақсатында жүргізіледі. Бактериологиялық зеріттеу үшін күдікті тағам, аурудан нәжіс, құсық, шайынды алынады. Ботулотоксин, оның типі биологиялық сынама жасау арқылы анықталады. Сынама ақ тышқандарға жүргізіледі. Олардың әр қайсысына сынама алдында антитоксикалық сарысудың әр түрлері енгізіледі. Содан кейін аурудың зәрін немесе қанын тышқандарға жібереді. Антитоксикалық сары су типі сәйкес келген тышқан тірі қалады.
Профилактикасы. Ботулизмнің алдын алу шаралары тағамды өңдеу, тасмалдау, сақтау барысында санитарлық, гигиеналық талаптарды қатаң сақтауға байланысты. Ерекше технологиялық, сонитарлық назарда консервілеу, кәсіпорын-дарында тағамды стерильдеу, бактериологиялық бақлау, техникалық жабдықтардың дұрыс жұрыс жұмыс істеуі т.б. ұсталады. Дайын өнімдерді тұтынушыларға жеткізу жүйесі- тасмалдау, сақтау ережелерін қатаң сақтауы қажет. Балық өнімдерін өндіру, кәсіпорындары балықты өңдеу тәртібін, тұздауды сақтау керек.
Тақырып бойынша бақылау сұрақтары
1.C. perfringens түрі неше сероварларға бөлінеді?
1. Газды гангренаның жасырын кезеңі қанша уақыт?
2. Газды гангренаның негізгі әдістері қандай?
3. Газды гангренаның қоздырғышының орналасатын жері ?
4. Сіреспе қоздырғышын қай ғалымдар ашқан?
5. Споралардың түзілуі неден кейін басталады?
6. Сіреспеннің жұғу көзі қандай?
7. C. botulinum - ды алғаш рет қай жылы, неден тапқан?
8. Ботулизмнің өсуі үшін қолайлы температура неше?
9. Ботулизмнің инкубациялық кезеңі қанша уақытқа дейін созылуы мүмкін ?
10. C, botulinum - анаэробты қоздырғыштарға жатама , алде аэробтығама? Неге олай ойлайсыз?.
11. Ботулизм кезінде леталді жағдай нені құрайды?
3-тақырып. Аса қауіпті бактериялық инфекциялардың қоздырғыштары
Сабақтың мақсаттары
Білімділігі: Зооноздық аса қауіпті бактериялық инфекциялардың таксономиясы, жіктелуі, морфологиясы, тинкториалдық және дақылдық ерекшеліктері жайлы мәлімет беру.
Дамытушылығы: Білім алушылардың ойлау қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелік: Білім алушылардың ғылыми әдебиеттермен жұмыс істей білу дағдыларын игеруге тәрбиелеу.
Сабақтың типі: құрама сабақ
Сабақтың әдісі (оқытудың):түсіндірмелі-безендірмел і, мәселелік, жартылай ізденіс.
Сабақты материалдық қамтамасыз ету, көрнекі құралдар:
1.Мемлекеттік стандартты плакаттар
2.Мультимедия, проектор, презентациялар, бейнероликтер.
3.Әдебиеттер:
Б.А. Рамазанова Жеке бактериология Алматы, 2010 ж
А.Ә. Стамқұлова Жалпы және жеке вирусология Алматы, 2010 ж
Сабақтың құрылымы
1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Өткен тақырып бойынша тірек білімінің сай келуі.
3. Жаңа материалды мазмұндау (дәріс жоспары):
1.Оба қоздырғышы
2.Бруцеллез (сарып) қоздырғыштары
3.Күйдіргі бациллалары
4.Оба тектес қоздырғышы
4. Тақырып бойынша дағдылар мен білімін бекіту
5. Сабақтың қорытындылау кезеңі.
а) Үйге тапсырма.
б) Оқушыларды бағалау.
Оба (лат.pestis)-Yersinia pestis тудыратын ауру интоксикациямен, жоғары қызбамен, тері,өкпе, және де лимфа жүйесінің зақымдалуымен, септицемиямен сипатталатын жоғарғы деңгейде өлім туғызатын жұқпалы ауру. Ауру аса қауіпті инфекция тобына кіреді.
Таксономиясы. Ауру қоздырғышын 1878 жылы Г.Н.Минх және 1894 жылы А.Иерсен мен Ш.Китазато Гонконгтағы оба эпидемиясы кезінде бір-бірінен бөлек ашқан.
Морфологиясы мен тинкториалдық қасиеттері. Yersinia pestis -полиморфты, ұсақ сопақша таяқша, талшықтары жоқ, спора түзбейді, нәзік капсуланы 37 градуста түзе алады, грам теріс, патологиялық материалдардан алынған жағындыларда биполярлы боялады.
Дақылдандыру. Оба қоздырғышы - факультативті анаэроб, психрофил: ең қолайлы өсу температурасы 280 С градус. Тығыз қоректің орталарда R және S пішінді колонияллар түрінде өседі. R пішіндісі жоғары вирулентті,S пішінділерінің вируленттілігі төмен. Иерсинеиялардың өсуін жылдамдату үшін қоректік орталарға өсу стимуляторлары қосылады: натрий сульфиті, гемолизденген қан, сарцина филтраты. Тығыз қоректік ортада өскенде 8-12 сағатта сынған шынығы ұқсас колониялар түзеді,18-20 сағатта колониялары айнала өрнекте орамалға немесе түймедеқ гүліне ұқсас, ортасы ашық түсті, кейбір кездерде 48 сағаттан кейін S колонияларға ауысады. Yersinia pestis - тің көптеген штамдары күңгірт пигментті колониялар түзеді. Сұйық қоректік ортаның бетінде үлбір түзіп өседі, одан төмен қарай үңгір сталактитіне ұқсас жіпшелер түзеді,түбінде агглютинация реакциясына ұқсас түйіршектеніп өседі.
Ферменттік белсенділігі. Қоздырғыштың биохимиялық белсенділігі бар, көмірсуларды көмірқышқыл газға дейін ыдыратады. Сүтті ұйытпайды, индол мен күкірт сутегін түзбейді, нитратты нитретке айналдырады. Каталаза түзеді және оксидаза түзбейді. Глицеринді және мелибиозды ыдыратуы бойынша оба иерсинияларын үш биовариантқа бөледі: ортаазиялық және Ирандық melivialis (+,+), ортаазиялық және ортаафрикалық antigua(+,+) және космополиттық orientalis (-,-) Идентификациялау үшін қолданатын негізгі биохимиялық қасиеттері:
1.желатинді сұйылтпайды, мочевинаны ыдыратпайды
2.рамноза мен сахарозаны ыдыратпайды
3.декстринді ыдыратады.
Антигендік қасиеті мен патогендік факторлары. Оба бактериясының антигендік құрылымы күрделі. Оба қоздырғышының 15-тен астам антигендік құрлымы бар. Yersinia pestis-тің термолабилді капсулалық және термостабилді соматикалық антигендері бар.
Оба бактериялары жоғарғы вируленттілігімен ерекшеленеді, зақымдалмаған тері арқылы да енеді, тышқандар үшін улылығы жоғары ерекше токсин бактериоциндер түзеді. Олар жүрек, бауыр жасуша митохондрияларының қызметін бұзады.
Резистентілігі. Күн және ультра күлгін сәулесі, кептіру, жоғары температура мен дезенфекциялық заттар (лизол, фенол,хлорамин және басқалары) Y.pestis-ті тез арада жояды. Төменгі температураға, мұздатқанға және еріткенге төзімді. Патологиялық материалда 10 тәулікке дейін өмір сүреді. 0 0 С градус температура кезінде 6 айға дейін сақталады.
Эпидемиологиясы.Оба қоздырғышына кемірушілер сезімтал. Зертханалық жануарлардың ішінде ақтышқандар, теңіз шошқалары, орқояндар және маймылдар анағұрлым сезімтал. Оба- табиғи ошақтық ауру, аса қауіпті инфекцияларға жатады.
Оба инфекциясының негізгі көзі-кемірушілердің бірнеше түрлері. Екіншілік инфекция көздері-үй тышқандары, дала суыры, қояндар болып табылады. Инфекцияның негізгі таралу механизмі-трансмиссиялық. Бұл індет адамдарға инфицирленген бүргенің шағуы нәтижесінде сондай - ақ қарым - қатынас және тағамдық жолдармен жұғады. Зақымданғаннан кейін науқас адам инфекция көзі болып саналады. Обаның өкпелік түрі аса қатерлі болып есептеледі, өйткені ауалы-тамшылы жолмен ауру көп адамдарғв жұғады.
Патогенезі. Оба кезінде инфекциялық процестің дамуы бұл ауру қоздырғышының ену қақпасына байланысты. Қоздырғыш тері және шырышты қабаттары арқылы өтіп, лимфалық тамыр бойынша таралады., тез көбейеді. Ауалы-тамшылы жолмен таралғанда обаның біріншілік өкпелік түрі дамиды. Жаппай зақымдану кезінде біріншілік-септикалық түрі дамиды. Оба кезінде барлық ағзалар мен жүйкелер зақымдалады.
Клиникалық көріністері. Жұғу жолына байланысты. Әдетте жасырын кезеңі 2-3 күнге созылады. Септикалық және біріншілік өкпелік обада инкубациялық кезен 1-2 тәулікке қысқарады және вакцина қабылдаған адамдарда ол ұзарады. Ауру жалпы симптомдармен (бас ауруы, дене қызуының көтерілуі 39-400 С градус, қалтырау, бұлшықеттің ауруы,кейбір жағдайда құсу) сондай-ақ бубонды немесе өкпелік түрлеріне тән симптомдармен көрінеді.
Терілік обада қоздырғыш енген жер қызарады, сосын ауыратын папула, содан кейін везикула және пустула пайда болады. Терілік оба сирек кездеседі. Бубонды обада ену қақпадағы тері зақымданбайды. Септикалық обаның біріншілік және екіншілік түрін ажыратады, соңғысы бубонды обаның асқынуы болып есептеледі. Біріншілік септикалық оба әлсіз организмге көп мөлшерде жоғары вирулентті ауру қоздырғышы енгенде дамиды. Ауру аяқ астынан басталып, ауыр дамиды. Бірінші орында ауыр интоксикация белгілері болады: жоғары қызба, жүрек-тамыр жүйесінің бұзылыстары және ентігу. Жиі геморраргиялық синдроммен сипатталады. Біріншілік өкпелік оба адамдарда ауалы-тамшылы жолмен жұққанда пайда болады. Бұл оба эпидемиологиялық тұрғыдан аса қауіпті және ауыр өтеді, болжамы нашар болып келеді. Г.П.Руднев ауруды негізгі үш кезенге бөлді. Алғашқы қызбалы қозу, анық кезең және сапронозды кезең. Аурудың алғашқы кезеңі әртүрлі белгілермен басталады.
Ауру жедел 39-400 С градус қызбамен, буындардың белдің, бұлшықеттердің ауруымен басталады. Ауру адамдар бастын қатты ауруынаң әлсіздікке, жүректің айнуына шағымданады. Аурулардың беттері ісінеді, қызарады және кейбір кезде конъюктивет пайда болады. Аурудың анық кезенінде адам жағдайы ауырлайды, кеуде ауруы кішейеді, демікпе пайда болады, дене қызбасы жоғары, жүрек дүрсілі анық емес, тахикардия мен артимия анықталады. Терминальды кезеңде сопоронозды жағдай пайда болады, өкпе-жүрек жетіспеушілік белгілері пайда болады. Көбінесе 2-4 тәулікте өлімге әкеледі.
Иммунитеті. Иммунитеттің ұзақтылығы мен деңгейлігі әртүрлі. Қайталап ауру жағдайлары сирек кездеседі.
Микробиологиялық диагноз қою. Барлық зерттеулер арнайы зертханаларда, қорғаныш киімдерімен жүргізіледі. Зерттеу материалы бубон пунктаты, қақырық, қан, нәжіс, мәйттер мен өлген жануарлар ағзаларының бөлшегі болып табылады.
Емдеуі. Антибиотиктер (стрептомицин, тетрациклин, левомицетин, рифампицин, ципрофлоксацин) және ұзақ уақыт әсер ететін сульфаниламидтер және обаға қарсы иммундыглобулин мен спецификалық фаг қолданылады.
Алдын алуы. Шет елден инфекцияның әкелінуінің және оба боцынша бойынша эндемиялық ошақтарда аурудың пайда болуын алдын алуға бағытталған шаралар негізгі болып табылады. Арнайы сақтандыруды эпидемиялық көрметкіштер бойынша обамен ауыратын науқас пайда болуы жағдайында немесе обаның табиғи ошақтарында тұратын адамдар арасында жүргізеді. Аттенуацияланған EV штамынан алынған тірі вакцина қолданылады, оны тері үсті,тері астына (инесіз егу) пероралды және аэрозолды жолмен енгізуге болады. Вакцинациядан кейін түзілген иммунитет 6 айға созылады. Ревакцинация 12 айдан кейін жүргізіледі.
2.1886 жылы Д.Брюс малтия безгегімен ауырған адамның көкбауырынан ұсақ кокк тәрізді бактерияларды тауып, одан таза дақыл бөліп алған. Оларды Micrococcus деп атаған. 1896 жылы Б.Банг түсік тастаған сиырдың ұрық сұйықтығынан да коккобактериялар бөліп алған. 1914 жылы Ж.Траум ауру шошқалардан осы тәрізді таяқша бөліп алған. 1916 жылы Ивенс барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ЖОҒАРЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ
КЕЛІСІЛДІ БЕКІТЕМІН
ЦМК №9 төрағасы Әдіскер
______Байбулатова С.А. ________Исимова ЖТ..
___________2017 ж. ___________2017 ж.
0302000 Медбикелік іс мамандығы
0302033 Жалпы практикадағы медбике біліктілігі бойынша
Микробиология және вирусология пәнінен
ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
Қаралды:
ӘКЦ отырысында
Хаттама № ____
___________20__ж
Әзірлеген оқытушы: Аменова М.М.
Орал қаласы, 2017 ж
ОӘК құрылымы
ОӘК мазмұны:
-тақырыпты меңгеру мақсаттары мен міндеттері
-тақырып сұрақтарын меңгеру деңгейіне қойылатын талаптар
-тақырып көлемі, жұмыс бағдарламасынан көшірме
-тақырып көлемі, оқу ісінің тақырыбы және түрі бойынша сағаттар бөлу
-тақырыптың оқу-әдістемелік қамтамасыз етілуі (әдебиет: негізгі және қосымша)
-тақырыптың материалдық-техникалық, ақпараттық қамтамасыз етілуі оқу процесінде
-пайдаланатын қажет оқыту құралдарының тізбесі және оларды қолдану тәсілдері
Ақпараттық блок:
-дәріс конспектісі
-тақырып бойынша сұрақтар тізбесі
-тақырып бойынша тәжірибелік дағдылар тізбесі (нені білу және үйрену керек)
Оқушылардың өз бетімен жұмысы:
-сабақ жоспарлары (технологиялық карталар)
Пәнді меңгеру бойынша оқушыларға арналған әдістемелік ұсынымдар оқу ісінің түрлі сипатын және оқытудың ұсынылатын тәртібін ашады.
Өз бетімен жұмыс бойынша оқушыларға арналған әдістемелік құрал. (Пәнді меңгеру үшін қажет уақытты жоспарлау және ұйымдастыру бойынша ұсынымдар, әдебиеттер және басқа да ақпарат көздерімен жұмыс жасау бойынша ұсынымдар).
Бақылаушы блок:
-бақылауды іске асыру бойынша материалдарға мыналар кіреді:
а) тақырып бойынша тесттілік бақылау
б) бақылаушы тарату материалдары (есептер, тапсырмалар, іс-әрекет стандарттары, графологиялық құрылымдар)
Негізгі және қосымша әдебиеттер:
1. Б.А. Рамазанұлы , Қ.Құдайбергенұлы Жеке бактериология Алматы 2010 ж.
2. А.Ә. Стамқұлова Жалпы және жеке вирусология Алматы, 2010 ж
Оқу жұмыс бағдарламасынан көшірме:
3.2. Тақырыптық жоспар
№
Тақырыптар мен бөлімдердің атаулары
Күндізгі оқу формасындағы оқу уақыты (сағ.)
Бекітілген денгей
Мамандық:
Медбикелік іс
барлығы
теория
практика
1
Ауа-тамшылы жұқпа қоздырғыштары.
6
2
4
2
Анаэробты жарақатты жұқпа қоздырғыштары.
6
2
4
3
Аса қауіпті зоонозды жұқпа қоздырғыштары.
6
2
4
4
Венерологиялық және урогениталдық жұқпа қоздырғыштары. Бактериалдық трансмиссивтік жұқпа қоздырғышытары.
6
2
4
5
Вирусных жұқпа қоздырғыштары.
6
2
4
Барлығы:
30
10
20
Пәннің үлгілік оқу бағдарламасының мазмұны
Кіріспе
Микробиология пәнін оқытудың мақсаты - медбикелерге жалпы құрылым заңдылықтарының қалыптасуын, жер биосферасында әр сыныптағы микроорганизмдердің таралуын және тіршілік етуін түсіндіру; микроорганизмдердің патогенділігі туралы және жұқпалы аурулар туындаған жағдайда оны нақты жүзеге асыра алуы; жұқпа процесі дамыған жағдайда және иммунопатологиялық жағдай туындағанда макроорганизм жағдайында иммунитет туралы білуі; сонымен қатар жұқпалы аурулардың алдын алу үшін және арнайы емін қамтамасыз ететін дәрілер туралы жалпы түсінік беру.
Пәнді оқытудың міндеттері:
Оқуды дұрыс ұйымдастыру қажет, біріншіден, жалпы биологиялық және клиникалық ойлауды қалыптастыруға себепші болатындай, екіншіден, келесі пәндерді оқытудың базасына қызмет ететіндей.
Бөлім ?
11-бөлім. Ауа тамшы жұқпаларының қоздырғыштары.
Оқу ақпараты:
Құрөзек коринебактериялары: морфологиясы, тинкториалдық, дақылдық қасиетітері. Құөзек қоздырушының патогенді факторлары және оның сыртқы ортадағы резистенттілігі. Ауру көзі, берілу механизмі және жолдары. Құрөзектің негізгі клиникалық белгілері. Патогенезі және иммунитеті. Құрөзектің зерханалық диагностикасы. Арнайы профилактикасы. Күкірт және химиотерапия.
Көк жөтелдің бордетеласы және паракөк жөтел: морфологиялық, тинкториалдық және дақылдық қасиеттері. Көкжөтел қоздырғышының патогенділік факторлары және оның сыртқы ортадағы резистенттілігі. Ауру көзі, берілу механизмі және жолдары. Көк жөтелдің клиникалық белгілері. Патогенезі, иммунитеті. Көк жөтелдің зертханалық диагностикасы. Арнайы профилактикасы және емі.
12-бөлім. Анаэробты жарақатты жұқпа қоздырғыштары
Оқу ақпараты:
Газды гангренаның клостридиялары (негізгі өкілдері). Анаэробтарды дақылдандыру әдістері. Газды гангренаның қоздырғыштарының дақылдық және морфологиялық қасиеттері. Ауру қоздырғыштарының патогенезі, экологиясы, эпидемиологиясының ерекшеліктері. Аурудың диагностикасы. Диагностикалық, алдын алу және емдеу препараттары.
Сіреспе клостридиялары. Сіреспенің қоздырғышының сипаттамасы (морфологиялық және дақылдық ерекшеліктері, сыртқы ортадағы тұрақтылығы) және аурудың диагностикасы. Диагностикалық және алдын алу, емдеу препараттары.
Ботулизм клостридиялары: морфологиясы, тинкториальдық және дақылдық қасиеттері. Негізгі вируленттілік факторлары. Эпидемиологиясы және клиникасы. Диагностикалық және алдын алу, емдеу препараттары.
Спора түзбейтін анаэробты бактериялар (клостридиальды емес). Сипаттамасы және зертханалық диагностикасы. Диагностикалық және алдын алу, емдеу препараттары.
13-бөлім. Аса қауіпті зоонозды жұқпа қоздырғыштары.
Оқу ақпараты:
Оба иерсиниялары: оба қоздырғышының морфологиялық, тинкториалдық және дақылдық ерекшеліктері. Вируленттілік факторлары, эпидемиологиясы және патогенезі. Зертханалық диагностикалық ерекшеліктері. Аурудың арнайы алдын алу жне емдеу препараттары. Алдын алу шаралары.
Туляремия франсиселлалары. Биологиялық қасиеттері, патогенезі, экологиясы, жұқпаның ерекшеліктері және эпидемиологиясы. Туляремияның микробиологиялық диагностикасы. Диагностикалық және алдын алу және емдеу препараттары.
Бруцеллалар. Морфологиясы және биологиялық қасиеттері. Дақылдануы және токсин түзуі. Жұғу механизмі. Бруцеллездің патогенезі. Зертханалық диагностикалық әдістері. Арнайы терапиясы және алдын алуы.
Сібір жарасының бациллалары. Морфологиялық, дақылдық және тинкториалдық қасиеттері. Патогендік факторлары, эпидемиологиясы, патогенезі және клиникасы. Микробиологиялық диагностикасы. Емдеу және алдын-алу.
14-бөлім.Венерологиялық және урогенитальдық жұқпа қоздырғыштары. Бактериальды трансмессивті жұқпа қоздырғышы.
Оқу ақпараты:
Патогенді спирохеталар: мерез қоздырғышы, қайталанбалы сүзек қоздырғышы (эндемиялық және эпидемиялық), лептоспироз қоздырғышы. Мерез қоздырғышының сипаттамасы, қайталанба сүзек (эндемиялық және эпидемиялық), лептоспироз: таксономиялық орны, морфологиялық, тинкториальдық және дақылдық қасиеттері. Мерез, қайталанбалы сүзек және лептоспироз кезіндегі жұқпаның көзі және жұғу тәсілдері. Жоғарыда айтылған жұқпалардың патогенезі және клиникалық белгілері. Зертханалық диагностикалық тәсілдер. Алдын алу және емдеу препараттары.
Патогенді риккетсиялар. Эпидемиялық және эндемиялық бөрітпе сүзегінің қоздырғыштары: таксономиялық орны, жіктелуі, морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері.Эпидемиялық және эндемиялық бөрітпе сүзегінің эпидемиологиясы, патогенезі және клиникалық көрінісі.Эпидемиялық және эндемиялық бөрітпе сүзегінің зертханалық диагностикалық тәсілдері. Эпидемиялық және эндемиялық бөрітпе сүзегін емдеу және алдын-алу. КУ-қызбасының қоздырғышы: таксономиялық орны, жіктелуі, морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері. КУ- қызбасының эпидемиологиясы, патогенезі және клиникалық көрінісі. КУ- қызбасының алдын-алу, емдеу және зертханалық диагностикалық тәсілдері.
15-бөлім. Вирустық жұқпа қоздырғыштары.
Оқу ақпараты:
Жалпы сипаттама. Вирустардың номенкластурасы және жіктеу принциптері. Дақылдандыру. Вирустық жұқпалардағы иммунитет ерекшеліктері.
РНҚ- геномды вирустар. Ортомиковирустар. Тұмау вирусы.Тұмау қоздырғышының сипаттамасы. Тұмау көзі және жұғу жолдары. Тұмаудың патогенезі және клиникалық белгілері. Тұмаудың қоздырғышын дақылдандыру тәсілдері. Емдеу және алдын алу препараттары.
Рабдовирустар. Құтыру вирусының қоздырғышы. Құтыру вирусының қоздырғышының сипаттамасы. Сыртқы ортада резистенттілігі. Қоздырғышты дақылдандыру тәсілдері. Құтыру вирусының эпидемиологиясы: вирустың табиғаттағы көздер, ауру көзі және жұғу механизмдері. Аурудың патогенезі және клиникасы. Зертханалық диагностика тәсілдері. Құтыру вирусын арнайы профилактикасы және емі. Құтыру вирусын алдын алудың жалпы ерекшеліктері .
Пикорнавирустар. Сал вирусы. Сал вирусының жіктелуі. Сол биологиялық қасиеттері . Салдың эпидемиологиясы (ауру көзі және жұғу жолы мен механизмі). Салдың патогенезі және клиникасы. Сал кезіндегі иммунитет. Салдың зертханалық диагностикасы: қолданылатын клиникалық материал; дақылдандыру тәсілдері. Салды емдеу және алдын-алу.
Қызылша вирусы. Қызылша вирусының сипаттамасы.Қызылшаның эпидемиологиясы: ауру көзі, жұғу жолдары. Патогенезі және аурудың клиникасы. Зертханалық диагностикалық тәсілдер. Емі, қызылшаның арнайы алдын алу шаралары.
А гепатит вирусы, Е және С гепатиті. А гепатитінің морфологиясы және биологиялық қасиеттері. А гепатитінің эпидемиологиясы (ауру көзі және берілу жолы мен механизмі). А гепатитінің диагностикасы және алдын алуы. А гепатитінің зертханалық диагностикасы: клиникалық материалы; дақылдандыру әдістері. А гепатитін емдеу және алдын алу.
Г гепатит вирусы. Эпидемиологиясы, клиникасы және Вирусты Е зертханалық диагностикалау принциптері. С гепатит вирусы. Эпидемиологиясы, клиникасы және зертханалық диагностикалау принциптері. В гепатит вирусының таксономиясы және морфологиясы. В гепатитінің қоздырғышының антигендік құрылымы.Сыртқы ортада резистенттілігі және дақылдандыру тәсілі. В гепатитінің ошағы және берілу түрлері. Жұқпаның клиникасы және патогенезінің ерекшеліктері. В гепатитінің зертханалық диагностикасының негізгі сипаттамалары. Жұқпаны алдын алу және емдеу препараттары.
Адамның иммунды тапшылық вирусы. АИВ антигендік құрылымының ерекшеліктері, морфологиясы. АИВ жұқпасының эпидемиологиясы. Дүниежүзінде АИВ жұқпасымен аурушылдық. АИВ-ке неғұрлым сезімтал ағза жасушалары, ауруға патогенезі. АИВ жұқпасына неғұрлым нақты сипаттама беру әдістері. ЖИТС-пен ауруларды емдеудегі негізгі принциптер. Емдеуге арналған негізгі химиопрепараттар ЖИТС-тің имунопрофилактикасы.
Онкогенді вирустар.Онкогенді вирустардың биологиялық қасиеттері. Вирустық және жасушалық онкогендер және антионкогендер. Адамның қатерлі ісігінің патогенезіндегі онкогенді вирустардың рөлі.
Баяу вирусты жұқпалардың қоздырғыштары. Прионды жұқпалар. Адамдағы прионды аурулардың эпидемиологиялық ерекшеліктері. Прионды жұқпаны алдын алу шаралары.
Пәнді оқыту нәтижесінде білім алушы:
Біледі: бактериологиялық және вирусологиялық зертханаларда жұмыс істеу ережелерін, дезинфекциялық режимді сақтау ережелерін, микроскоптық зерттеу техникасын, жұқпалы аурулардың ерекшеліктерін, иммунды алдын алу шараларын, иммунды терапияны жүргізуді.
Істей біледі: зерттеуге материалды алу, материалды қоректік орталарға егу, таза өсіндісін бөліп алу, микроорганизмдердің сезімталдығын анықтайды.
1. Негізгі және қосымша әдебиеттер.
1) Б.А. Рамазанова Жеке бактериология Алматы, 2010 ж
2) А.Ә. Стамқұлова Жалпы және жеке вирусология Алматы, 2010 ж
Ақпараттық блок
1-тақырып: Ауа-тамшы жұқпа қоздырғыштары
Сабақтың мақсаттары
Білімділігі:Қоздырғыштардың биологиялық ерекшелігін,зертханалық диагностикалау принциптерін түсіндіру.
Дамытушылығы:Білім алушылардың ой-өрісін кеңейту, пәнге деген қызығушылығын арттыру;
Тәрбиелік: Білім алушыларды жауапкершілікке,тиянақтылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың типі: құрама сабақ
Сабақтың әдісі (оқытудың):түсіндірмелі-безендірмел і, мәселелік, жартылай ізденіс.
Сабақты материалдық қамтамасыз ету, көрнекі құралдар:
1.Мемлекеттік стандартты плакаттар
2.Мультимедия, проектор, презентациялар, бейнероликтер.
3.Әдебиеттер:
Б.А. Рамазанова Жеке бактериология Алматы, 2010 ж
А.Ә. Стамқұлова Жалпы және жеке вирусология Алматы, 2010 ж
Сабақтың құрылымы
1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Өткен тақырып бойынша тірек білімінің сай келуі.
3. Жаңа материалды мазмұндау (дәріс жоспары):
1.Бордетеллалар.
2.Көкжөтел және болжам көкжөтел қоздырғыштары.
3.Күл қоздырғышы
4. Тақырып бойынша дағдылар мен білімін бекіту
5. Сабақтың қорытындылау кезеңі.
а) Үйге тапсырма.
б) Оқушыларды бағалау.
Бұл аурулардың қоздырғыштары BordeteIIa туыстығына жатады.
1.BordeteIIa pertussis-көкжөтел қоздырғышы, 1906 жылы Борде және Жангу сипаттаған.
2.BordeteIIa parapertussis-болжамкөкжөтел қоздырғышы, 1937 жылы Элдеринг және Кондрик тапқан.
3.BordeteIIa bronchiseptica-жануарларда ауру тудырады. Адам ағзасында бронхопневмонияға ұқсас ауру тудыруы мүмкін. 1926 жылы Браун тапқан.
Морфологиясы. Өте ұсақ, сопақша келген таяқшалар. Болжамкөкжөтел таяқшасы-ірілеу. Споралары жоқ. Қозғалмайды. Капсула түзеді. Грам - боялады.
Культуралдық қасиеттері. Аэробтар. Қоректік ортаға талғампаз микробтар.
Элективті орталары:
1.Борде-Жангу- қан қосылған глицеринді-картоп агары.
2.ККА (КУА)-казеинді көмірлі агар.
Басқа микрофлоралардың өсуіне жол бермеу мақсатында пенициллин немесе метициллин қосылады. Өсу температурасы 350-370 С градус, рН 6,8-7,4. Микроб ылғалдылықты талап етеді.
Өсу мерзімдері:
1.BordeteIIa pertussis-48-72 сағат
2.BordeteIIa parapertussis-24-48 сағат
ККАортасында: BordeteIIa pertussis- ұсақ колониялар;
BordeteIIa parapertussis- ірілеу колониялар түзеді.
Екі қоздырғыштың да колониялары:
-жылтыр, сұр түсті (сынаптың тамшысы тәрізді) колонияны тұзақпен алғанда орнында созылмалы қаймақ тәрізді із қалдырады.
Стеремомикроскоппен колонияны зерттегенде жарық конусын көруге болады, яғни колония өзінен көленқе түсіріп тұрады, егер жарық көзі орнын өзгертсе онда көлеңке өз орнын өзгертеді.
Осы жарық конусының-диагностикалық маңызы бар. Сұйық ортада микробтардың екеуі де-бірқалыпты лай және тұнба түзеді. Қанды агарда-гемолиз түзеді. Жас дақылдары S-формалы колониялар түзеді.
Ферментативтік қасиеттері. Көкжөтел микробы- көмірсуарды да, ақуыздарды да ыдыратпайды.
Көкжөтел микробы- көмірсуларды да, ақуыздарды да ыдыратпайды.
Болжамкөкжөтел микробы- уреаза және тирозиназа ферменттерін түзеді.
Екі қоздырғышқа тән патогенді ферменттері:
oo гиалуронидаза
oo плазмокоагулаза
oo лецитиназа
Токсин түзуі. Көкжөтел қоздырғышының ақуыздан тұратын 4 токсині бар:
1.Термолабильді дермонекроздық токсин
2.Термостабильді эндотоксин
3.Лейкоцитозды жеделдетуші фактор
4.Гистаминді сенсибилизациялаушы фактор тышқанға енгізу арқылы, олардың гистаминге сезімталдығының жоғарылауын байқаған.
Жоғарыда көрсетілген тек екі токсин ғана болжамкөкжөтелге тән.
Антигендік құрылысы.Өте күрделі. Лабораториялық диагностика үшін ең маңызды антигендер-агглютиногендер.
Туыстық агглютиноген-7
Түрлік агглютиноген:
oo көкжөтелде-1
oo болжамкөкжөтелде-14
oo бронхосептикада-12
Түрлерді дифференциялау үшін 1,14,12 моноспецификалық сары сулар қолданылады. Серологиялық варианттарын анықтайтын басқа агглютиногендер де бар.
Қоршаған ортада төзімділігі. Бұл қоздырғыштардың төзімділігі төмен. 56 градус С-да 20-30 минутта жойылады. Төмен температураларға шыдамсыз. Тіке түскен күн сәулесі және ультракүлгін сәулелер бірнеше минутта жояды. Құрғақ қақырықта бірнеше сағат тіршілік етеді. Дез.ерітінділер тез арада әсер етеді. Антибиотиктерге сезімталдықтары төмен.
Екі қоздырғышта пенициллинге мүлдем сезімтал емес.
Жануарлардың сезімталдығы.Табиғи жағдайда жануарлар сезімтал емес. Экспериментальді жағдайда-тышқан, иттер сезімтал келеді.
Инфекция көзі-ауру адам.
Таралу жолы-ауа-тамшысы арқылы.
Патогенез.Жедел ауру тудыратын қоздырғыштар. Жоғарғы тыныс алу жолдарының шырышты қабатына еніп, өсіп, көбейіп, бір бөлігі ыдырайды. Ыдырау кезінде бөлінген токсин орталық нерв жүйесіне әсер етеді, оның шырышты қабатының нерв рецепторларын тітіркендіріп-жөтел пайда болады.
Ауру 3 кезеңнен тұрады:
oo Катаралдық
oo Спазматикалық
oo Құбылыстың тоқтауы.
Иммунитет.Гуморальдық,клеткалық факторлары бар тұрақты иммунитет қалыптасады.
Алдын-алу. Ауруды табу және оқшаулау. Әлсіз балаларға иммуноглобулин егу.
Арнайы алдын алу. АКДС вакцинасын 3 рет 6 айға толғанға дейін нәрестелерге егеді, содан соң ревакцинация.
Емдеу. Аурудың алғашқы кезенінде-иммуноглобулин (көкжөтелге қарсы).
Антибиотиктер қолдану.
3.Күл-Corynebacterium diphtheriа туғызатын антропонозды, ауа-тамшылы арқылы токсинемиялық жұқпалы ауру, ол көмей, жұтқыншақ, кеңірдек т.б. мүшелерде фибринозды қабынумен және ағзаның жалпы интоксикациясымен сипатталады. Аурудың аталуы грек сөзінен diphtheriа-үлбір,қабықша,тері деген мағынаны білдіреді. Ол аурудың клиникалық белгілерімен байланысты.
Ең алғаш 1883 жылы Т.Клебс тапқан болса, таза дақыл бөліп алған Ф.Леффлер. Бұл микроб коринебактериялар тұқымдастығына жатады.
Таксономиясы.Corynebacterium diphtheriа Firmicutes бөліміне, Corynebacterium туыстастығына жатады. Микробтың аты морфологиялық ерекшелігіне байлынсты, грек сөзі koryne-түйреуіш, bacteria-таяқша деген мағынаны білдіреді.
Морфологиясы. Күл қоздырғышы жіңішке, сәл иілген, ұштары жуан келген таяқшалар. Қалың ұштарында волютин дәндері бар, оларды Бабеш-Эрнест дәндері деп атайды. Қозғалмайды. Спора, капсула түзбейді. Грам + боялады. Анилин бояуларын әсіресе волютин дәндері жақсы сіңіреді. Жағынды препаратта көбіне екі-екіден орналасады, олар рим саны V тәрізді болып жатады. Микробтың орналасуы мен волютин дәндерінің болуы-оның диагностикалық қасиеті болып саналады.Кейде дифтерия таяқшалары полиморфты, яғни ұзын, қысқа, жуан,жіңішке, тік иілген болып келеді.
Дақылдануы. Күл қоздырғышы факультативті анаэробтар. Өсу температурасы 370 С градус, рН 7,6,арнайы қоректік орталарда өседі (көбіне элективті орталарда: Ру, Леффлер қоректік ортасы, ұйытылған сарысу, Бучин-хинозольді ортасы, Тинсдаль цистин-теллурит-сарысу ортасы).
Калий теллуриті мен қаннан тұратын Клауберг ортасында үш типті колониялар өседі: ірі,сұр,шеттері түзу емес, радиалды сызылған, дәстүргүл тәрізді, ұсақ, қара, шығыңқы, шеттері біркелкі, екі типке де ұқсайтын колониялар.
Дақылдық және ферменттік қасиетіне байланысты Corynebacterium diphtheriа-ның 3 биологиялық варианты бар: gravis, mitis, intermedius.
Токсин түзуі. Дифтерия қоздырғышы экзотоксин түзеді.
Төзімділігі. Қоршаған ортаның әсеріне тұрақты. 600 С 10-15 минут. 1000 С градус 1 минут аралығында жансызданады. Ұйытылған сары суда екі айға дейін сақталады. Төмен температураға, кебуге шыдамды. Фенол, сулема,10% қаныққан сутек ерітіндісінде бірнеше минутта жансызданады.
Жануарлардың сезімталдығы.Табиғи жағдайда жануарлар ауырмайды. Тәжірибелік жануарларға жұқтырады.
Инфекция көзі. Ауру адам және микробтасымалдаушы.
Таралу жолдары.
:: 1.Ауа арқылы
:: 2.Тұрмыстық-қатынас арқылы (ыдыс, ойыншықтар).
Адамдарда тудыратын аурулар:
oo 1.Таңдай дифтериясы.
oo 2.Мұрын дифтериясы.
Сирек кездесетіндер:
1.Көз дифтериясы
2.Құлақ дифтериясы
3.Тері дифтериясы
Иммунитеті.
+ 1.Антитоксиндік
+ 2.Антибактериялық
Алдын-алу. Ауру адамдарды оқшаулау. Ерте диагностика жасау.Зарарсыздандыру тәртібін сақтау.
Арнайы алдын алу.Анатоксин қолдану. АКДС вакцинасын қолдану.
Емдеу.Емдеудің негізгі әдісі-дифтерияға қарсы антитоксиндік сарысуды жедел енгізу. Дифтерияға қарсы антитоксиндік жылқының тазартылған сұйық сарысуы қолданылады. Ауру басталған соң (3 тәуліктен кейін) антитоксиндік сарысу енгізілмейді. Дифтерияға қарсы адамның иммунды глобулинді қолданылады. Сонымен қатар антибиотиктермен емдеу жүргізеді (пенициллин, эритромицин немесе макролидтер және басқа бетта-лактамды антибиотиктер).
Тақырып бойынша бақылау сұрақтары
1. Тұқымдастықты неге бордетеллалар деп атады?
2. Бордетеллалардың морфологиясы, культуралдық қасиеттері қандай?
3. Бордетеллалардың ферментативтік белсенділіктері қандай?
4. Көкжөтел мен болжам көкжөтелдің бір-бірінен айырмашылығы мен ұқсастықтары қандай?
5. Бордетеллалар қандай элективті орталарда өседі?
6. Көкжөтел қоздырғышы қандай токсин түзеді?
7. Бордетеллалардың антигендік құрылысы қандай?
8. Бордетелалардың инфекция көзі, таралу жолдары, иммунитеті, алдын алуы қандай?
9. Күл қоздырғышын тапқан кім?
10. Коринебактериялар деп неге атайды?
11. Дифтерия деген сөз қандай мағынада айтылады?
12. Күл қоздырғышының морфологиясы мен дақылдану қасиеттері қандай?
13. Күл қоздырғышының қандай биоварианттарын білесіз?
14. Дифтерия қоздырғышы қандай токсин түзеді?
15. Дифтерия қоздырғышының инфекция көзі, таралу жолдары қандай?
16. Күл қоздырғышының қоршаған ортада төзімділігі қандай?
17. Дифтерия қоздырғышының алдын алуы, емдеуі қандай?
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2-тақырып. Анаэробты жарақатты жұқпа қоздырғыштары
Сабақтың мақсаттары
Білімділігі:Қоздырғыштардың биологиялық ерекшелігін,зертханалық диагностикалау принциптерін түсіндіру.
Дамытушылығы:Білім алушылардың ой-өрісін кеңейту, пәнге деген қызығушылығын арттыру;
Тәрбиелік: Білім алушыларды жауапкершілікке,тиянақтылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың типі: құрама сабақ
Сабақтың әдісі (оқытудың):түсіндірмелі-безендірмел і, мәселелік, жартылай ізденіс.
Сабақты материалдық қамтамасыз ету, көрнекі құралдар:
1.Мемлекеттік стандартты плакаттар
2.Мультимедия, проектор, презентациялар, бейнероликтер.
3.Әдебиеттер:
Б.А. Рамазанова Жеке бактериология Алматы, 2010 ж
А.Ә. Стамқұлова Жалпы және жеке вирусология Алматы, 2010 ж
Сабақтың құрылымы
1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Өткен тақырып бойынша тірек білімінің сай келуі.
3. Жаңа материалды мазмұндау (дәріс жоспары):
1.Сіреспе.
2. Газды гангрена.
3.Ботулизм
4. Тақырып бойынша дағдылар мен білімін бекіту
5. Сабақтың қорытындылау кезеңі.
а) Үйге тапсырма.
б) Оқушыларды бағалау.
Бұл өте қауіпті асқынулардың бірі, көбінесе қол-аяқтың терең сүйекпен қоса зақымдануында сонымен қатар алғашқы жараны сапасыз емдеуді жүргізген жағдайда пайда болады. Алғашқы көрінісі жарақаттанғаннан кейін бірнеше сағаттан, бірнеше күннің арасында болуы мүмкін. Аяқ-қол (көбінесе аяқ) ісінеді, тіндер өлуі өршиді, жалпы жағдайы нашарлайды: токсинмен ағзаның улану белгілері пайда болады. Дер кезінде көмек көрсетпесе (көбінесе зақымданған аяқтың бөлігн амплутациялау) өлім қауіпі туады. Процес басталуынан және ағзаның өлуіне дейін өте тез (сағаттар), жедел (тәуліктер) және баяу ағымда (бірнеше күннен аптаға дейін) дамиды. Гангренаны бактерияның клостридий түрі шақырады. Олар сыртқы ортада тұрақты, ал споралары қайнатқанда да өлмейді.Жарада оттегі түспегенде дамиды. Анаэробты қоздырғыштарға (инфекцияларға) сіреспе, газды гангрена және ботулизм жатады.олар жаралар инфекцияланғанда және организмнін басқа да зақымдалуларында жарақат инфекциясы ретінде саналады. Олар жайлы организмнің зақымдалуы туралы бөлімде жан-жақты айтылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сіреспе ауруы
Сіреспе (лат., ағыл., фр.-tetanus; нем.- starrkrampt; орыс.- столбняк) - сапрозоонозды бактериалды қоздырғышы жанасу механизмі арқылы берілетін орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен бұлшық еттердің сіресуімен асфекция дамуы мүмкіндігімен сипатталатын жұқпалы ауру.
Аурудың маңызы ауыр клиникалықағымына, өлім деңгейінің жоғарылығына, кең таралғандығына, инфекцияның сапрозоонозды (инфекция көзінің көптүрлілігі) сипатына байланысты.
Этиологиясы. Сіреспе қоздырғышы - Clostridium tetani Bacillaceae туысына жататын спора түзетін облигатты анаэроб. Аэробты жағдайда микроскоппен барабан таяқшасы тәрізді спора түрінде көрінеді. Спора қоршаған ортада жылдар бойы сақталады. Анэробты жағдайда, 37°С температурада ылғалды, аэробты бактериялармен араласқан ортада споралар вегетативті цормаға айналады. Вегетативті формадағы қоздырғыштар грам оң боялады, қоғалады (талшықтары арқылы). О- және Н - антигендік топтармен сипатталады, Н- антигеніне байланысты 10 серологиялық варианттарға бөлінеді. Қоздырғыш вегетативті формасында аса улы экзотоксин бөледі. Экзотоксин тұрақсыз, кілегей қабаты арқылы сіңіріле алмайды.Сіреспе эндотоксині 3 бөліктен құралған:тетаноспазмин, тетаногемализин және ұсақ молекулалық бөлік.
Споралар қайнатқанда 1 сағаттан кейін өледі, 5% фенол ерітіндісі, 1% формалин ерітіндісі, иод, сутегінің асқын тотығы 10 сағатта өледі. Вегетативті формасы әдеттегі физикалық, химиялық факторлармен 3-6 сағатта жойылаы.
Инфекция көзі. Шөп қоректі жануарлар, кеміргіштер,құстар және адам. Қоздырғыш жануарлардың және адамның асқазан-ішек жолдарында сапрофиттік тіршілік етеді. Олардың нәжісімен қоршаған ортаға түскеннен кейін спора түрінде ұзақ уақыт топырақта сақталады. Қолайлы климаттық жағдай туғанда споралар вегетативті формаға айналып, көбейіп, қайта спора түзеді . осы құбылысқа қарай сіреспені сапроантрозоонозды инфекцияларға жатқызуға болады. Ауру адам қауіпсіз. Қоздырғыштың берілу механизмі - жанасу. Қоздырғыш жарақатталған тері қабаты арқылы өтеді. Тыныс жолының клегей қабаты арқылы да өтуі мүмкін. Жанасу механизмінің жүзеге асу жолдары әр түрлі: тұрмыста, медицинада,өндірісте. Бейбіт кезде барлық аурулардың 85% астамы тұрмыста залалданады. 5-6% негізінен медициналық мекемеден тыс жерде жасалынған түсікпен босану кезінде болады. Қоздырғыштың берілу факторлары топырақ, көң, нәжіс, шаң ластанған әр түрлі тұрмыс эаттары, хирургиялық, акушерлік құралдар. Инкубациялық кезеңнің ұзақтығы әр түрлі 1-2 күннен 1 айға дейін созылуы мүмкін. Көп жағдайда 6-14 күн.
Эпидемиялық процестің сипаты. Сіреспе кең таралған ауру. әсіресе субтропикалық, тропикалық аймақтар жаппай иммундауға дейін эпидемиялық ошақтар болады. Ауру негізінен жылдың жыллы, ыссы мезгілдерінде байқалады. Бүкіл ауруға шалдыққандардың 90% дейіні ауыл тұрғындары. Балалар ересектерге қарағанда 2,5 есеге дейін жиі ауырады. Өлімге шалдығу 40-45% дейін жетеді. Сіреспенің патогенезі мен клиникалық көрінісі. Қоздырғыштың организмге ену қақпасы жарақаттанған тері қабаты. Енген қоздырғыш вегетативтің формасына айналып, көбейе отырып экзотоксин синтездейді. Потологиялық процесс осы экзотоксиннің әсерінен дамиды. Процестің өліммен аяқталуы 35-40% дейін жетеді.
Сіреспе клиникасына сыртқы тітіркендірулердің әсерінен әуелі шайнау еттерінің сіресуінен тризм, қайғылы бет пішіннің немесе сардоникалық күлкі (ауызбен күлу) пайда болуымен басталады. Одан кейін арқа бұлшық етінің сіресуіненомыртқа жотасының доға тәрізді иілуі (опистонус) пайда болып ауру классикалық бағана тәрізді жағдайға түседі. Аурудың атын ең алғаш осы көрініске қарай Гиппократ Tetanus деп ұсынған. Жаңа туған нәрестелер сіреспе болғанда сору етінің сіресуінен еме алмайды. Бетінде қиналу белгісі пайда болады. Қаңқа бұлшық еттерінің сіресуінен тарбақ-қа тәрізді болып жатады. жаңа туған нәрестелерде өлім 90% дейін жетеді.
Емдеу принциптері. Аурудың ақыры емдеу шараларына байланысты, сондықтан емдеу шаралары кешіктірілмеу керек. Ем экзотоксинді нейтралдаушы сіреспе сарысуымен, иммуноглобулинмен жүргізіледі. Сонымен қатар жарақатты хирургиялық өңдеу, сіресуге қарсы дәрілер, симптоматикалық ем жасалынады. Лабораториялық диагностикасы клиникоэпидемиологиялық маңызды ша-ра болып табылмайды. Күнделікті қолданыс үшін жолға қойылған тәсілдері жоқ. Қоздырғышты бөлу үшін анаэробты жағдай жасалып, қынап, құрсақ, жарақат материалдары себіледі. Қаннан экзотоксин бөлінбейді. Өсіндідегі экзотоксин сіреспе иммуноглобинімен жанама гамагглютинация реакциясын қою арқылы анықталады.
Профилактикасы. Арнамалы емес алдын алу шаралары тұрмыстағы жарақаттың ластануын болдырмау,дер кезінде медициналық көмекке жүгіну. Сіреспеде антимикробты иммунитет қалыптаспайды. Сіреспеге қарсы жедел иммундау ҚР ДСМ 15.10.97 ж. №526 бұйрығына сәйкес жүргізіледі. Жедел иммундау АС-анатоксинмен сіреспеге қарсы адам иммуноглобулинімен (ПСЧИ) және тазартылған сіреспеге қарсы жылқы сарысуымен жасалынады. Препаратты таңдау, оның дозасы жарақаттанушының иммундық статусына байланысты жүргізіледі (схема бойынша).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Газды гангрена
Газды гангрена (грек.-gangraina, жегі жара син.-анаэробты жарақат инфекциясы)- сапронозды анаэробты, қоздырғыштары жанасу механизмі арқылы берілетін, ауру жалпы интоксикациямен жергілікті ісікпен газ түзілумен, некрозданумен сипатталатын жұқпалы ауру. Аурудың маңызы ауру ағымына, өлім деңгейінің жоғарылығына, қоздырғыштарының табиғатта кең таралғандығына байланысты.
Этиологиясы. Қоздырғыштар Clostridium тустығына жататын спора түзуші бактериялар. Газды гангрена көп жағдайда жарақаттың C. pertringens, C. novgi, C. septicum, одан гөрі сирегірек C. Histolyticum, C. lifermentans, C. ramosum, C. sporogens, C. fallax, C. sordelli түрлерімен ластануына байланысты дамиды. Ең кең таралған С. pertingens ( лат.pertingono, бұзу, жару) А,В,Е,І токсиндерін түзу қабілетіне қарай алты сероварианттарға (А,В,С,D,E,F) бөлінеді. Адамда аура туғызатын негізінен А типі. Ауру газды гангрена (жарақаттанғандарда) немесе тағамдық токсиконфекция түрінде дамиды. Газды гангренаның дамуы токсиндермен байланысты. Споралар қайнатқанда бірнеше минутта жойылады. Вегетативті формалары әдетте қолданылатын дезенфектанттармен жойылады.
Инфекция көзі. Клостридиялардың резервуары шөп қоректі жануарлар, адам. Споралар топрақта және онымен ластанған кез-келген объектілерде сақталады. Инкубациялық кезең бірнеше сағаттан 5 күнге дейін созылады. Қоздырғыштардың берілуі: сіреспе қоздырғышы тәрізді жарақатты газды гангрена қоздырғышы да әр түрлі факторлардың (жарақат, күйік, үсік) әсерінен зақымдалып езілген, жыртылған тері арқылы енеді.жарқат орны ластанумен қатар терең тесіліп, онда қалта тәрізді өзек болуы керек. Қоздырғыштар жарақатқа топырақпен шаңмен түседі. Асептика ережелері сақталмаған жағдайда медициналық мекемелерде де залалдану болу мүмкін. Қоздырғыш жарақатқа абиотикалық ортадан спора түрінде түседі. Аурудың патогенезі мен клиникалық көрінісі. Жарақатқа түскен клостридиялар газ түзе отырып жарақатталған тінде некроз туғызуыүшін ол жерде қоздырғыштардың көбеюіне жағдай жасалуы керек.
Жергілікті инфекциялық процес әуелі ісіну, сосын тіндердің ферменттермен токсиндердің әсерінен некроздануымен жүреді. Организмнің аса күшті бактерия токсиндерімен некрозданған тінмен улануы қатар жүреді.
Емдеу принциптері: жарақатты сапалы алғашқы хирургиялық өңдеу, поливалентті газды гангренаға қарсы сарысу енгізу, анаэробты флораға әсер етуші антибактериалды препараттар, жергілікті анаэробты инфекцияға қарсы ем жүргізу. Лабораториялық диагностикасы. Аурудың лабораториялық диагностикасы шешуші роль атқармайды. Себебі жарақаттан алынған материалдан клостридияларды ңбөлінуі, инфекцияның анаэробты екенінің, олардың табиғатта кең таралуына байланысты дәлелі бола алмайды. Бактериологиялық зеріттеу үшін жарақат тіні, ісік сұйықтығы, топырақ, дәке т.б. алынады. Микробиология-лық зеріттеу клостридияларды бөлумен идентификациялауға бағытталған.
Профилактикасы. Ең алғашқы, нәтижелі профилактикалық шара жарақатты хирургиялық өңдеу. Газды гангрена дамуы мүмкіндігіне күдік туған жағдайда поливалентті антитоксикалық сарысу енгізу. Сонымен қатар арнамалы бактериофаг, антибиотиктер, антитоксикалық иммунитет үшін анатоксин қолданылуы мүмкін.анатоксин сіреспе анатоксині сияқты нәтиже бермейді, сондықтан жие қолданылмайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ботулизм
Ботулизм (барлық Европа халықтарының тілінде ботулизм) - тағамдық токсиконфекция тобына жататын, нәжісауыз механизмімен берілетін, ботулоток-синнің синапстардан қозудың өтуін тежеуіне байланысты көлденең жолақты және бірыңғай салалы бұлшықеттердің парез, параличімен сипатталатын ауру. Аурудың маңызы ақырының науқастың өмірі үшін аса қолайсыздығына (өліммен аяқталу 20%-дан 70%-ңа дейін жетеді) қоздырғыштың табиғатта кең таралуына, спора түзуіне орай, абиотикалық ортада ұзақ сақталуына, тұрмыстық жағдайындағы тағамды консервілеудің, ыстаудың, тұздаудың кең қолданылуына орай эпидемиологиялық бақылаудың қиындықтарына байланысты.
Этиологиясы. Аурудың қоздырғышы клостридиялар тұқымдасына жататын СІ. Botulinum (лат. botulus - шұжық, botulism- шұжық уымен улану). Қоздырғышты 1896 жылы Голландияда Э. Ван Эрменгем ашқан. CI. botulinum ірі (4,4-8,6 х 0,3 мкм),ұштары доғал келген, әлсіз қозғалатын, грам оң боялатын, тек анаэробты жағдайда ғана өсетін таяқшалар. Спора түзеді. Түр 7 серологиялық варианттарға бөлінеді: A,B,C1,C2,D,E,F,G. Барлық сероварлар анаэробты жағдайда, негізінен абиотикалқ ортада, 35-40°С температурада экзотоксин түзеді. Экзотоксин - нейротоксин мен гемагглю-тининнен тұратын улы, кешенді қосылыс. Токсин қайнатқан кезде (100°С) 20 минутта ыдырап, нейтралданады. Ботулотоксин ең күшті биологиялық у, оның кристалданған түрінің 1 граммы милиондаған адамды өлтіруге жеткілікті(биологиялық қару түрінде). Токсин тек асқазан - ішек жолдары арқылы түскенде ғана улы әсер етеді.
Қоздырғыштың көзі және табиғаттағы резервуары сиыр, шошқа, жылқы, тауық, қоян, егеуқұйрық сияқты үй және жабайы жануарлар, балық, су құстары. Ауру адам эпидемиологиялық қауіпсіз. Жануарлардың тасмалдаушылығы кейде өмір бойына созылуы мүмкін. Инкубациялық кезең орташа 4-6 сағат. Бұл кезең 2 сағаттан 10 күнге дейін созылуы мүмкін. Кезеңнің ұзақтығы залалдау дозасына байланысты. Алғашқы 24-36 сағаттың ішінде қандағы консентрациясы ең жоғарғы деңгейіне жетеді.
Берілу механизмі - нәжіс-ауыз. Берілу жолы - алиментарлы (тағам жолы). Берілу факторлары ботулизм қоздырғышымен контаминацияланған көкөніс, саң-ырауқұлақ, ет, балық консервілері, шұжық.топырақта немесе жануарлар нәжісі-мен ластанған кез-келген тағам түрінде CI. botulinum споралары болуы мүмкін. Бірақ тек анаэробты жағдайда сақталып, сақталу температурасы 35°С деңгейінде болса ғана экзотоксин түзіліп, ауру дамиды. Тағамдық уланудан өзге ботулизм қоздырғышы түскен анаэробиоз жағдайы жасалған жарақатта да ботулизм дамуы мүмкін.
Эпидемиялық процестің көрінісі. Ботулизм спородиялы немесе топталып ауруға шалдығу түріне көрінеді. Үй тағамдық консервілеу дәстүрге айналған елдерде кездеседң. Ботулотоксинге адамдардың сезімталдығы жоғары. Қазақ халқы ет тағамдар-ын тұздап, кептіріп, ыстап сақтайды, сондықтан анаэробиоз жағдайы көп туында-майды. Қазақстандағы қала тұрғындары арасында көкөніс, саңырауқұлақ консер-вілерін үйден дайындау (әсіресе орыс, корей т.б. ұлт өкілдері арасында) тарал-ған.Осыған байланысты ауруға шалдығу споройдиялық түрде тіркеліп отырады.
Аурудың потогенезі мен негізгі клиникалық белгілері. Ботулизм токсикоинфекция тәрізді өтеді. Ботулотоксин асқазан - ішек жолдарынан қанға тез сіңіріледі. Инфекциялық процеске тән процестер болмайды. Ботулотоксин орталық жүйке жүйесіне әсер етіп нейроциттердегі синапстарда импульс тасмалдаушы ацетилохиннің бөлінуін тоқтатады. Сөйтіп, көлденең жолақты және бірыңғай салалы бұлшық еттерде қозу мен жиырылу тоқтайды, яғни парез, паралич дамиды. Ауру мионеврологиялық симптомдармен көрініс береді, әр түрлі ағым варианттарымен басталады (гастроэнтериттік, көз варианты, жедел тыныс жетіспеушілік), қай вариант болса да қалыпты температурада, ақыл-естің бұзылуынсыз өтеді. Аурудың ауыр ағымында сырқат 3-4 сағатта тыныс, жүрек параличінен өледі. Өліммен аяқталу 85% дейін жетеді. Дер кезінде көп валентті антитоксиндік сарысу енгізу өлімді 15-20% дейін төмендетеді.
Емдеу принциптері. Уланудың алғашқы уақытында асқазанды шаю, іш өткізу, абсорбенттер ішкізу. Ең басты ем ботулотоксинге қарсы поливалентті сары суды Безредко тәсілімен бұлшықетке немесе көк тамырға енгізу. Поливалентті сары су ботулотоксин түрі анықталғанша ғана қолданылады. Анықталғаннан кейі сәйкес сары су енгізіледі. Негізгі емге қосымша дезинтоксикациялық, антибактериалды, патогенетикалық, симптоматикалық емдер қолданылады.
Лабораториялық диагностикасы. Лабораториялық зеріттеу ботулотоксинді, оның типін анықтау және CI. botulinumді табу мақсатында жүргізіледі. Бактериологиялық зеріттеу үшін күдікті тағам, аурудан нәжіс, құсық, шайынды алынады. Ботулотоксин, оның типі биологиялық сынама жасау арқылы анықталады. Сынама ақ тышқандарға жүргізіледі. Олардың әр қайсысына сынама алдында антитоксикалық сарысудың әр түрлері енгізіледі. Содан кейін аурудың зәрін немесе қанын тышқандарға жібереді. Антитоксикалық сары су типі сәйкес келген тышқан тірі қалады.
Профилактикасы. Ботулизмнің алдын алу шаралары тағамды өңдеу, тасмалдау, сақтау барысында санитарлық, гигиеналық талаптарды қатаң сақтауға байланысты. Ерекше технологиялық, сонитарлық назарда консервілеу, кәсіпорын-дарында тағамды стерильдеу, бактериологиялық бақлау, техникалық жабдықтардың дұрыс жұрыс жұмыс істеуі т.б. ұсталады. Дайын өнімдерді тұтынушыларға жеткізу жүйесі- тасмалдау, сақтау ережелерін қатаң сақтауы қажет. Балық өнімдерін өндіру, кәсіпорындары балықты өңдеу тәртібін, тұздауды сақтау керек.
Тақырып бойынша бақылау сұрақтары
1.C. perfringens түрі неше сероварларға бөлінеді?
1. Газды гангренаның жасырын кезеңі қанша уақыт?
2. Газды гангренаның негізгі әдістері қандай?
3. Газды гангренаның қоздырғышының орналасатын жері ?
4. Сіреспе қоздырғышын қай ғалымдар ашқан?
5. Споралардың түзілуі неден кейін басталады?
6. Сіреспеннің жұғу көзі қандай?
7. C. botulinum - ды алғаш рет қай жылы, неден тапқан?
8. Ботулизмнің өсуі үшін қолайлы температура неше?
9. Ботулизмнің инкубациялық кезеңі қанша уақытқа дейін созылуы мүмкін ?
10. C, botulinum - анаэробты қоздырғыштарға жатама , алде аэробтығама? Неге олай ойлайсыз?.
11. Ботулизм кезінде леталді жағдай нені құрайды?
3-тақырып. Аса қауіпті бактериялық инфекциялардың қоздырғыштары
Сабақтың мақсаттары
Білімділігі: Зооноздық аса қауіпті бактериялық инфекциялардың таксономиясы, жіктелуі, морфологиясы, тинкториалдық және дақылдық ерекшеліктері жайлы мәлімет беру.
Дамытушылығы: Білім алушылардың ойлау қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелік: Білім алушылардың ғылыми әдебиеттермен жұмыс істей білу дағдыларын игеруге тәрбиелеу.
Сабақтың типі: құрама сабақ
Сабақтың әдісі (оқытудың):түсіндірмелі-безендірмел і, мәселелік, жартылай ізденіс.
Сабақты материалдық қамтамасыз ету, көрнекі құралдар:
1.Мемлекеттік стандартты плакаттар
2.Мультимедия, проектор, презентациялар, бейнероликтер.
3.Әдебиеттер:
Б.А. Рамазанова Жеке бактериология Алматы, 2010 ж
А.Ә. Стамқұлова Жалпы және жеке вирусология Алматы, 2010 ж
Сабақтың құрылымы
1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Өткен тақырып бойынша тірек білімінің сай келуі.
3. Жаңа материалды мазмұндау (дәріс жоспары):
1.Оба қоздырғышы
2.Бруцеллез (сарып) қоздырғыштары
3.Күйдіргі бациллалары
4.Оба тектес қоздырғышы
4. Тақырып бойынша дағдылар мен білімін бекіту
5. Сабақтың қорытындылау кезеңі.
а) Үйге тапсырма.
б) Оқушыларды бағалау.
Оба (лат.pestis)-Yersinia pestis тудыратын ауру интоксикациямен, жоғары қызбамен, тері,өкпе, және де лимфа жүйесінің зақымдалуымен, септицемиямен сипатталатын жоғарғы деңгейде өлім туғызатын жұқпалы ауру. Ауру аса қауіпті инфекция тобына кіреді.
Таксономиясы. Ауру қоздырғышын 1878 жылы Г.Н.Минх және 1894 жылы А.Иерсен мен Ш.Китазато Гонконгтағы оба эпидемиясы кезінде бір-бірінен бөлек ашқан.
Морфологиясы мен тинкториалдық қасиеттері. Yersinia pestis -полиморфты, ұсақ сопақша таяқша, талшықтары жоқ, спора түзбейді, нәзік капсуланы 37 градуста түзе алады, грам теріс, патологиялық материалдардан алынған жағындыларда биполярлы боялады.
Дақылдандыру. Оба қоздырғышы - факультативті анаэроб, психрофил: ең қолайлы өсу температурасы 280 С градус. Тығыз қоректің орталарда R және S пішінді колонияллар түрінде өседі. R пішіндісі жоғары вирулентті,S пішінділерінің вируленттілігі төмен. Иерсинеиялардың өсуін жылдамдату үшін қоректік орталарға өсу стимуляторлары қосылады: натрий сульфиті, гемолизденген қан, сарцина филтраты. Тығыз қоректік ортада өскенде 8-12 сағатта сынған шынығы ұқсас колониялар түзеді,18-20 сағатта колониялары айнала өрнекте орамалға немесе түймедеқ гүліне ұқсас, ортасы ашық түсті, кейбір кездерде 48 сағаттан кейін S колонияларға ауысады. Yersinia pestis - тің көптеген штамдары күңгірт пигментті колониялар түзеді. Сұйық қоректік ортаның бетінде үлбір түзіп өседі, одан төмен қарай үңгір сталактитіне ұқсас жіпшелер түзеді,түбінде агглютинация реакциясына ұқсас түйіршектеніп өседі.
Ферменттік белсенділігі. Қоздырғыштың биохимиялық белсенділігі бар, көмірсуларды көмірқышқыл газға дейін ыдыратады. Сүтті ұйытпайды, индол мен күкірт сутегін түзбейді, нитратты нитретке айналдырады. Каталаза түзеді және оксидаза түзбейді. Глицеринді және мелибиозды ыдыратуы бойынша оба иерсинияларын үш биовариантқа бөледі: ортаазиялық және Ирандық melivialis (+,+), ортаазиялық және ортаафрикалық antigua(+,+) және космополиттық orientalis (-,-) Идентификациялау үшін қолданатын негізгі биохимиялық қасиеттері:
1.желатинді сұйылтпайды, мочевинаны ыдыратпайды
2.рамноза мен сахарозаны ыдыратпайды
3.декстринді ыдыратады.
Антигендік қасиеті мен патогендік факторлары. Оба бактериясының антигендік құрылымы күрделі. Оба қоздырғышының 15-тен астам антигендік құрлымы бар. Yersinia pestis-тің термолабилді капсулалық және термостабилді соматикалық антигендері бар.
Оба бактериялары жоғарғы вируленттілігімен ерекшеленеді, зақымдалмаған тері арқылы да енеді, тышқандар үшін улылығы жоғары ерекше токсин бактериоциндер түзеді. Олар жүрек, бауыр жасуша митохондрияларының қызметін бұзады.
Резистентілігі. Күн және ультра күлгін сәулесі, кептіру, жоғары температура мен дезенфекциялық заттар (лизол, фенол,хлорамин және басқалары) Y.pestis-ті тез арада жояды. Төменгі температураға, мұздатқанға және еріткенге төзімді. Патологиялық материалда 10 тәулікке дейін өмір сүреді. 0 0 С градус температура кезінде 6 айға дейін сақталады.
Эпидемиологиясы.Оба қоздырғышына кемірушілер сезімтал. Зертханалық жануарлардың ішінде ақтышқандар, теңіз шошқалары, орқояндар және маймылдар анағұрлым сезімтал. Оба- табиғи ошақтық ауру, аса қауіпті инфекцияларға жатады.
Оба инфекциясының негізгі көзі-кемірушілердің бірнеше түрлері. Екіншілік инфекция көздері-үй тышқандары, дала суыры, қояндар болып табылады. Инфекцияның негізгі таралу механизмі-трансмиссиялық. Бұл індет адамдарға инфицирленген бүргенің шағуы нәтижесінде сондай - ақ қарым - қатынас және тағамдық жолдармен жұғады. Зақымданғаннан кейін науқас адам инфекция көзі болып саналады. Обаның өкпелік түрі аса қатерлі болып есептеледі, өйткені ауалы-тамшылы жолмен ауру көп адамдарғв жұғады.
Патогенезі. Оба кезінде инфекциялық процестің дамуы бұл ауру қоздырғышының ену қақпасына байланысты. Қоздырғыш тері және шырышты қабаттары арқылы өтіп, лимфалық тамыр бойынша таралады., тез көбейеді. Ауалы-тамшылы жолмен таралғанда обаның біріншілік өкпелік түрі дамиды. Жаппай зақымдану кезінде біріншілік-септикалық түрі дамиды. Оба кезінде барлық ағзалар мен жүйкелер зақымдалады.
Клиникалық көріністері. Жұғу жолына байланысты. Әдетте жасырын кезеңі 2-3 күнге созылады. Септикалық және біріншілік өкпелік обада инкубациялық кезен 1-2 тәулікке қысқарады және вакцина қабылдаған адамдарда ол ұзарады. Ауру жалпы симптомдармен (бас ауруы, дене қызуының көтерілуі 39-400 С градус, қалтырау, бұлшықеттің ауруы,кейбір жағдайда құсу) сондай-ақ бубонды немесе өкпелік түрлеріне тән симптомдармен көрінеді.
Терілік обада қоздырғыш енген жер қызарады, сосын ауыратын папула, содан кейін везикула және пустула пайда болады. Терілік оба сирек кездеседі. Бубонды обада ену қақпадағы тері зақымданбайды. Септикалық обаның біріншілік және екіншілік түрін ажыратады, соңғысы бубонды обаның асқынуы болып есептеледі. Біріншілік септикалық оба әлсіз организмге көп мөлшерде жоғары вирулентті ауру қоздырғышы енгенде дамиды. Ауру аяқ астынан басталып, ауыр дамиды. Бірінші орында ауыр интоксикация белгілері болады: жоғары қызба, жүрек-тамыр жүйесінің бұзылыстары және ентігу. Жиі геморраргиялық синдроммен сипатталады. Біріншілік өкпелік оба адамдарда ауалы-тамшылы жолмен жұққанда пайда болады. Бұл оба эпидемиологиялық тұрғыдан аса қауіпті және ауыр өтеді, болжамы нашар болып келеді. Г.П.Руднев ауруды негізгі үш кезенге бөлді. Алғашқы қызбалы қозу, анық кезең және сапронозды кезең. Аурудың алғашқы кезеңі әртүрлі белгілермен басталады.
Ауру жедел 39-400 С градус қызбамен, буындардың белдің, бұлшықеттердің ауруымен басталады. Ауру адамдар бастын қатты ауруынаң әлсіздікке, жүректің айнуына шағымданады. Аурулардың беттері ісінеді, қызарады және кейбір кезде конъюктивет пайда болады. Аурудың анық кезенінде адам жағдайы ауырлайды, кеуде ауруы кішейеді, демікпе пайда болады, дене қызбасы жоғары, жүрек дүрсілі анық емес, тахикардия мен артимия анықталады. Терминальды кезеңде сопоронозды жағдай пайда болады, өкпе-жүрек жетіспеушілік белгілері пайда болады. Көбінесе 2-4 тәулікте өлімге әкеледі.
Иммунитеті. Иммунитеттің ұзақтылығы мен деңгейлігі әртүрлі. Қайталап ауру жағдайлары сирек кездеседі.
Микробиологиялық диагноз қою. Барлық зерттеулер арнайы зертханаларда, қорғаныш киімдерімен жүргізіледі. Зерттеу материалы бубон пунктаты, қақырық, қан, нәжіс, мәйттер мен өлген жануарлар ағзаларының бөлшегі болып табылады.
Емдеуі. Антибиотиктер (стрептомицин, тетрациклин, левомицетин, рифампицин, ципрофлоксацин) және ұзақ уақыт әсер ететін сульфаниламидтер және обаға қарсы иммундыглобулин мен спецификалық фаг қолданылады.
Алдын алуы. Шет елден инфекцияның әкелінуінің және оба боцынша бойынша эндемиялық ошақтарда аурудың пайда болуын алдын алуға бағытталған шаралар негізгі болып табылады. Арнайы сақтандыруды эпидемиялық көрметкіштер бойынша обамен ауыратын науқас пайда болуы жағдайында немесе обаның табиғи ошақтарында тұратын адамдар арасында жүргізеді. Аттенуацияланған EV штамынан алынған тірі вакцина қолданылады, оны тері үсті,тері астына (инесіз егу) пероралды және аэрозолды жолмен енгізуге болады. Вакцинациядан кейін түзілген иммунитет 6 айға созылады. Ревакцинация 12 айдан кейін жүргізіледі.
2.1886 жылы Д.Брюс малтия безгегімен ауырған адамның көкбауырынан ұсақ кокк тәрізді бактерияларды тауып, одан таза дақыл бөліп алған. Оларды Micrococcus деп атаған. 1896 жылы Б.Банг түсік тастаған сиырдың ұрық сұйықтығынан да коккобактериялар бөліп алған. 1914 жылы Ж.Траум ауру шошқалардан осы тәрізді таяқша бөліп алған. 1916 жылы Ивенс барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz