Диффузды зоб - біртекті құрылымы бар қалқанша безінің кеңеюі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

Жамбыл облысы әкімдігі денсаулық сақтау басқармасы Жамбыл жоғары медициналық колледжі шаруашылық жүргізу құқығындағы коммуналдық мемлекеттік кәсіпорын

Мамандық: 0302000 Мейіргер ісі
Біліктілігі: 0302054 Мейіргер ісінің қолданбалы бакалавры

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Балалардағы йод тапшылығы жағдайларының алдын алудағы мейіргердің рөлі

Орындаған: Жақанқызы Н. _______
Ғылыми жетекші: Коконбаева А. К. _________

Тараз, 2023

МАЗМҰНЫ

Анықтамалар
3-5

Белгілер мен қысқартулар
6

Кіріспе
7-8
1.1
Йод - адамның қалыпты өсуімен дамуына қажетті микроэлемент
9-11
1.2
Эндемиялық зоб туралы жалпы мәліметтер
11-13
1.3

Жамбыл облысындағы йод жетіспеушілік проблемаларына әдебиеттік шолу
13-15
1.4
Йод тапшылығы ауруларын алдын алу
15-19
1.5
Йод тапшылығы жағдайларының таралауы және азаюы жолындағы мейіргердің маңызы
19-23
2
Негізгі бөлім
24
2.1
Йодтың биологиялық рөлі және оның әсері туралы хабардарлықты анықтау анализі
25-32
2.2
Йод тапшылығы мәселесінде мейіргерлердің кәсіби маңыздылығын анықтау
32-43
3
Зерттеу нәтижелері
44

Қорытынды
45

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
46-50

АНЫҚТАМАЛАР

Дипломдық жұмыста қолданылған негізгі анықтамалар:

Аденогипофиз - барлық троптық гормондар (тиреотропты, соматотропты, адренокортикотропты, гонадотропты) өндірілетін гипофиздің алдыңғы және ортаңғы бөлігі.
Аденома - эндокриндік бездің қатерлі ісігі.
Адреналин - бүйрек үсті безі шығаратын гормон. Эпинефрин ретінде де белгілі.
Акромегалия - аденогипофиз функциясының бұзылуымен байланысты эндокринологиялық ауру, соматотропты гормонның жоғарылауымен бірге жүреді. Сыртқы жағынан ол дененің жеке бөліктерінің - құлақтың, бет сүйегінің сүйектерінің, саусақтардың, суперциклді доғалардың және т. б. өсуімен көрінеді.
Антитиреоидты антиденелер - бұл аутоиммунды процесс кезінде организмде өз қалқанша безінің құрылымдарына шығарылатын және оны зақымдайтын, орган функциясының әртүрлі бұзылыстарын тудыратын антиденелер.
Антитиреоидты дәрі-дәрмектер - қалқанша безінің гормондарды өндіруге қабілеттілігін тежейтін заттар.
Аплазия - бұл эмбриогенез процесінде ағзаның даму ақауының көрінісі, оның толық болмауы немесе Кока бөлігі.
Базедов ауруы - қалқанша безінің көлемінің ұлғаюы (зоб), тиреотоксикоз және көздің өзгеруі, оны Мерзебург қаласының жалпы тәжірибелік дәрігері Карл фон Базедов сипаттаған.
Биопсия - бұл диагностика әдісі, онда тірі организмнен гистологиялық материалды (тіндердің бір бөлігін) микроскоппен зерттеу және диагнозды тексеру үшін аз инвазивті алу жүзеге асырылады. Қатерлі ісік диагнозын растаудың міндетті әдісі болып табылады.
Гиперальдостеронизм - бұл альдостеронның (су-тұз алмасуын реттейтін бүйрек үсті безінің гормоны) көбеюіне байланысты патологиялық жағдай.
Гиперкортицизм - бұл негізгі себепке қарамастан, организмдегі бүйрек үсті безінің гормондарының көбеюімен байланысты патологиялық бұзылыс.
Гиперпаратиреоз - паратгормонның артық өнімі. Бұзушылық оқшауланған аденома түрінде де, паратироид бездерінің барлығын үлкейтуге және гиперактивті етуге болады.
Гипертиреоз (тиреотоксикоз) - қалқанша безінің гормондарының көбеюі мен әсерімен байланысты метаболизмнің жоғарылауын сипаттайтын симптомдық кешен.
Гипогонадизм - бұл себептеріне қарамастан, ерлер мен әйелдердің гонадаларының функциясының төмендеуін білдіретін ұжымдық ұғым.
Гипопаратиреоз - паратироид бездерінің функциясының төмендеуімен сипатталатын жағдай, бұл қандағы кальций деңгейінің төмендеуімен және тиісті салдармен көрінеді.
Гипопитуитаризм - аденогипофиздің барлық гормондарының өндірісі төмендейтін клиникалық-зертханалық синдром. Бұл гипотиреоз, гипокортицизм және гипогонадизм белгілерімен көрінеді.
Гипоталамус - бұл дене функцияларын нейроэндокринді реттеуді жүзеге асыратын диенсфалонның кішкене бөлігі. Гипоталамуста байланыс пайда болады және ми қыртысының жүйке импульстары эндокриндік реакцияға ауысады. Гипоталамусты эндокриндік жүйенің негізгі органы деп санауға болады, ол босату факторларын анықтайды.
Гипотиреоз - өндірістің төмендеуімен, жеткіліксіз тиімділікпен немесе тіндерде қалқанша безінің гормондарының біркелкі бөлінбеуімен сипатталатын симптомдық кешен.
Гипофиз - кішкентай без, бас сүйегінің негізінің сүйек тереңдігінде, түрік ер-тоқымы деп аталады. Бірқатар гормондарды орталық әсер ету механизмімен және басқа эндокриндік бездерді, соның ішінде қалқанша безді реттеумен синтездейді.
Глюкокортикоидтар - бүйрек үсті безінің қыртысы шығаратын стероидты гормондар. Адамдағы негізгі және белсенді глюкокортикоид-кортизол.
Гормон - эндокриндік без тікелей қанға шығаратын молекулалық зат. Қан ағымы әсер ету нүктесі бар алыс органдарға таратылады.
Дифференциалды қалқанша безінің қатерлі ісігі - қалқанша безінің қатерлі ісігінің гистологиялық нұсқасы (папиллярлы, в жасушалы, фолликулярлы). Ол салыстырмалы түрде баяу өсуімен, метастаздардың кеш пайда болуымен және жақсы болжаммен сипатталады.
Диффузды зоб - біртекті құрылымы бар қалқанша безінің кеңеюі.
Диффузды уытты зоб - қалқанша безінің патологиясы негізінен аутоиммунды этиологияда, ол ағзаның диффузды ұлғаюы және тиреохормондардың шамадан тыс өндірісі түрінде көрінеді (тиреотоксикоз).
Зоб - бұл ағзаның қабынуымен немесе қатерлі өзгеруімен байланысты емес көлемде қалқанша безінің тұрақты ұлғаюы. Зоб барлық без үлкейген кезде диффузды болады, түйін қалқанша безінің қалыпты мөлшерінің қалыңдығында болғанда және түйіндер ағзаның диффузды кеңеюі аясында пайда болған кезде араласады.
Йод - адам ағзасының маңызды бөлігі. Мөлшері аз, 20-30 мг аспағанымен, йод қалқанша без гормондарының (тиреоидты гормондар) түзілуінің таптырмас қатысушысы. Бұл гормондарды ағзаның барлық органдары мен жүйелері қажет етеді, олар ақуыз, май, көмірсулар алмасуына және терморегуляцияға әсер етеді.
Кептірілген қалқанша безі - гипотиреозды емдеуде бұрын қолданылған жануарлардың қалқанша безінің шикі препараты.
Көп түйіндік зоб - айқын анықталған шекаралары бар екі немесе одан да көп түйіндік түзілімдері бар қалқанша безінің ұлғаюы.
Қалқанша безінің аденомасы - дөңгелек пішінді және капсуласы бар, гормондар шығаратын және онкогендік потенциалы бар қалқанша без ісіктерінің нұсқасы.
Қалқанша безінің дисгенезиясы - бұл туа біткен қалқанша безінің ақауларының бірі, бұл эмбриогенез процесінде органның дұрыс қалыптаспауын білдіреді. Әдетте, дисгенезиямен қалқанша без жұмыс істемейді және бұл жағдай туа біткен гипотиреозбен бірге жүреді.
Метастаз - бұл бастапқы ісіктен алыс жерде пайда болған қатерлі ісік ошағы. Қатерлі ісік жасушаларының таралуы гематогенді және лимфогенді (қан мен лимфа сұйықтығының ағымымен) жүреді.
Тиреоидит - қалқанша безінің қабынуы, әдетте, инфекциялық емес сипатта болады.
Тиреэктомия - қалқанша безді толық хирургиялық алып тастау.
Тиреоглобулин (ТГ) - қалқанша бездің протеині, әдетте, тиреоидты қапшықтарда (фолликулаларда) болады. Аз мөлшерде қан ағымында анықталады. Ол негізінен қалқанша безінің қатерлі ісігіне шалдыққан науқастарды бақылау үшін қолданылады.
Түйінді зоб - қалқанша безінің кеңеюі, айқын шекаралары бар бір немесе одан да көп түйіндер.

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

ДДҰ - Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымы
ҚР - Қазақстан Республикасы
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
Т4 - тироксин
ТЗ - түйінді зоб
ТЙТ - трийодотиронин
ТТГ - тиреотропты гормон
УДЗ - ультаДыбысты зерттеу
ЭБ - эндокриндік бездер
ЭЖ - эндемиялық жемсау

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі. Жер шарының13 халқы үшін йодты жетімсіз қабылдау қауіпінің мүмкіншілігі аса жоғары, бұл адамзаттың интеллектуалдық потенциалына тікелей төнген қауіп. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ), айтуынша мектеп жасындағы балалардың шамамен 285 млн және бүкіл әлем бойынша шамамен 2 миллиард адам жеткіліксіз йод қабылдайтынын көрсеткен. Алайда, йод тапшылығы әлемнің 50-ден астам елдерінде қоғамдық проблемасы болып саналады [1, 2].
Халықаралық Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар қоры (ЮНИСЕФ), Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ), Халықаралық йод тапшылығынан болатын бұзушылықтарға қарсы кеңес 2014 жылы йод тапшылығы ауруларын денсаулық сақтаудағы 118 әлем елдерінің мәселесі ретінде мойындады. Йод тапшылық бар аймақтарында 1570 млн. астам адам өмір сүреді, яғни әлем халықтарының үштен бір бөлігі йод тапшылығының салдарынын жапа шегуде. Осы элементтердің тапшылығының салдарынан 20 млн. адам ақыл-ойдың кемістігіне шалдыққан [3].
Эндемикалық ошақтардың орталығы 14 облыстың 11-інде тіркелген. Қарағанды облысының барлық аймақтарында 9-15 жастағы балалар 24,5-28,7% -ды құраған, ал бұрын эндемия Осакаров ауданында ғана байқалған. Маңғыстау облысында балалардың 31,1% зоб тіркелген, сондай-ақ Ақтөбеде 24,6%, Атырау қаласында 46,1% эндемиялық ошақтары табылған. 9-15 жастағы балалардағы зобтың жиілігі 32,8 - 46,9% - ға дейін айтарлықтай өскен, ал жүкті әйелдерде 35,3- 59,3% - ға дейін өскен [4].
Йод тапшылығы ауруларының алдын алу туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 14 қазандағы №489 Заңы Қазақстан Республикасының халқы арасында йод тапшылығы ауруларының алдын алу, йодталған тұздың және йод қосындыларымен байытылған басқа да тамақ өнiмдерiнiң өндiрiсi, әкелу, әкету және өткiзу, сапасы мен қауiпсiздігін қамтамасыз ету саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейдi.
Қазақстан Республикасының Йод тапшылығы ауруларын алдын алу туралы заңы арқылы ел тұрғындарының бұл сырқатқа қарым-қатынасы реттеліп отырады. Әсіресе, профилактикалық іс-әрекеттер. Бұл ретте, йодпен байытылған тұзды және сол секілді өзге де өнімдерді өндіру науқаны, тасымалдау мен саудалау, сапасы мен қауіпсіздігі заңды тұрғыда бақылауға алынған [5].
Мақсаты: балалардағы йод тапшылығы ауруларының алдын алу кезінде мейіргердің маңызын анықтау
Зерттеудің міндеттері:
1. йод тапшылығы ауруларының алдын алудың негізгі әдістерін зерттеу;
2. йодтың биологиялық рөлі және оның әсері туралы хабардарлықты анықтау анализі;
3. йод тапшылығы мәселесінде мейіргерлердің кәсіби маңыздылығын анықтау.
Зерттеу әдістері: Дипломдық жұмыста жүйелік тәсіл қолданылды, оның ішінде зерттеудің статистикалық әдістері: статистикалық бақылау, деректерді өңдеу және топтау, статистикалық материалдарды талдау, бағалау. Статистикалық зерттеу нәтижелерінің сенімділігі бағалау әдісі, салыстырмалы әлеуметтік әдістер (сауалнама жүргізу).
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Зерттеу барысында Тараз қаласының № 2 қалалық емханадағы 6-12 жас аралығындағы балалардың ата-аналарына йод тапшылығының алдын алу мақсатында оқыту әдістері жүргізілді. балалардағы Йод тапшылығы ауруларының алдын алу кезінде мейіргердің маңызы анықталды.
Тәжірибелік маңыздылығы: Зерттеу нәтижесінде ұсынылған ережелер мен қорытындылар, бағыттар мен жолдарды мейірбикенің жұмыс істеу және даму тиімділігін арттыру үшін, йод жетіспеушілігі бар науқастарға күтімді жақсарту үшін емдеу-алдын алу мекемелерінде тәжірибелік маңызы бар.

1.1 Йод - адамның қалыпты өсуімен дамуына қажетті микроэлемент

Йод - адамның қалыпты өсуі мен дамуына қажетті микроэлемент болып табылады. Адам организміне тағам мен судан түсетін қажетті йод мөлшерінің жетіспеуі йод жетіспеушілік аурулары мен бұзылушылықтарына әкеліп соғады.
Йод жетіспеушілігі ауруларының мәселесі әлемдік денсаулық сақтау саласында маңыздыларының бірі болып саналады. Оның маңыздылығы аталған аурудың кең етек жаюымен анықталады. Өткен жылғы денсаулық сақтау ұйымының берген мәліметі бойынша, әлемде 650 млн адам осы дертпен күресуде. Ал, 2 млрд адам ағзасында осы дерттің айқын белгілері көрініс берген [6, 7].
Йод жетіспеушілігі ағзаға қалыпты қабылданып отыратын йодтың жеткілікті дәрежеде болмауынан пайда болады. Балалардағы йод жетіспеушілігі салдарынан бала ақыл-ойының артта қалуындағы әлсіз көріністерден критинизмге дейін жетеді, көңіл күйінің тұрақсыздығы, депрессияға ұшырауы мүмкін, әлсіздік, ұмытшақтық, есте сақтау қабілетінің төмендеуі, оқушылар зейіні шоғырлануының төмендеуі, қозғыш болып келеді.
Сонымен қатар, жүйке жүйесімен қоса барлық ағза зардап шегеді. Балалар бас сүйегі ішіндегі қысымға байланысты бас ауруына, әлсіздіктің пайда болуына, терінің сұрлануына шағымданады, астеникалық синдром көріністері, кардиологиялық өзгерістер - ырғақтың бұзылуы, АҚ жоғарылауы немесе төмендеуі, инфекциялық және суық тию ауруларының жиілеуі, екінші иммундық жетіспеушілігі салдарынан өткір аурулардың созылмалы түрге өтуі, бұлшық ет сұлбасының әлсіреуіне байланысты дене бітімінің өзгеруі болуы мүмкін. Осының барлығының себебі - йодтың жетіспеушілігі [8].
Күнделікті ағзаға йод түсіп тұрғанымен, ағзаға сіңуіне кедергі жасайтын себептер бар. Адам ағзасында микроэлементтің сіңуіне кедергі жасайтын бірнеше себептер : дұрыс тамақтанбау, микроэлементтер мен дәрумендер жеткіліксіздігі. Эндемиялық жемсау дертіне шалдыққандардың санатында қыз балалар көп екен. Бұл дерт түрі 6-7 жастан басталып, баланың жасы өскен сайын ұлғая береді [9, 10].
Йодтың 90 пайызын адам тағамнан алады, ал қалғандарын ауа мен судан алады. Сондықтан йод жетіспеушілігінің алдын алуда дұрыс тамақтану басты рөл атқарады. Тағам арқылы йодты қабылдау экономикалық, физиологиялық, рационалдық жағынан дұрыс деп есептелсе де, қазіргі таңда ол жеткіліксіз болып отыр. Йод жетіспеуінің алдын алудың ең бір тиімді жолы - йодпен байытылған теңіз өнімдерін (теңіздің ұсақ жәндіктерін, теңіз балықтарын, теңіз балдырларын, теңіз қырыққабаттарын) тағамға пайдалану болып табылады [11].
Және де ет, сүт, жұмыртқа ағзаға йод беретін негізгі тағамдар екенін есте ұстаңыз. Бірақ ет пен балықты қайта-қайта мұздатқанда ондағы йод жойылып кетеді. Сонымен қатар көкөністер ішінде - қызылша, шпинат, қызанақ, сәбіз, картоп, орамжапырақ, пияз, бұршақ, сарымсақ, ал жеміс-жидектер ішінде - құрма, алма, жүзім, шие, қара ала шабдалы, грек және балқарағай жаңғақтарында, ал жармалар ішінде - қара құмық және тары құрамында да йод мол. Сондықтан күнделікті өмірде аталмыш тағамдарды жиі пайдалану - йод жетіспеушілігін болдырмаудың басты жолы. Әлсіз топтар, ерте жастағы және мектеп жасындағы балалар арасындағы йод жетіспеушілігін жою үшін топтық алдын алу жұмыстарын жүргізу қажет, ол үшін әлемдік тәжірибеге сай 100, 200 мкг йодид, йодомарин таблеткаларын қолдану қажет. Осыларды ұсына отырып, біз өзгеріске түскен қалқанша безі гормондар синтезін қайта қалпына келтіруге ықпал етеміз [12].
Сондықтан, күнделікті тағамның құрамына ерекше мән беру керек. Йод өсімдік өнімдерінде - 60-150 микрограмм, жануар өнімдерінде - 30-70, суда - 8, ауада - 2 микрограмм болады. Алайда, аспаздық өңдеу кезінде йодтың 14-тен 65%-ға дейінгі мөлшері жойылады. Нанды пісіргенде бұл көрсеткіш - 84%, сүтті пісіргенде - 26%, жармалар мен бұршақтарды қайнатқанда - 47-64%, көкөністерді пісіргенде - 62%, етті - 45%, балықты қуырғанда, қайнатқанда йодтың бастапқы мөлшерінің 74% жойылады екен. Осы қарапайым ғана пайыздарды есте ұстап, тағамның құнарлылығына мән бере жүргейсіздер.
Йодты тұтыну қажеттілігі адамның жасына байланысты. Соңғы мәліметтер бойынша, ДДҰ ның және ЮНИСЕФ ұсынылған йодты күнделікті тұтыну қажеттілігінің мөлшері:
oo Емшектегі балаларға және сәби жастағыларға (5 жасқа дейін) - тәулігіне90 мкг;
oo Мектеп жасындағы балаларға (5-12 жас)- тәулігіне120 мкг;
oo Ересектер үшін (12 жас )- тәулігіне150 мкг;
oo Емізулі және жүкті әйелдерге - тәулігіне250 мкг [13].
Уақытында йодтың алдын алу өскелең ұрпақтың - біздің болашағымыздың денсаулық деңгейін, үйлесімді дамуды, интелектуалды әлеуетті қалпында ұстауға жағдай жасайды. Әр адам өзінің және туыстарының денсаулығына ұқыпты қарау керек.
Адамның қанының құрамында йодтың мөлшері жылдың мезгіліне байланысты көбейіп-азайып отырады. Мәселен, қыр-күйек-қаң-тар аралығында қан құрамында йод мөлшері азаяды да, ал ақпаннан бастап көтеріледі, күн ыси бастаған мамыр айында йод деңгейі ең жоғары көрсеткішке жетеді. Негізінде дені сау адамға күн сайын шамамен 150 микрограмм йод қажет. Егер осы қажеттіліктің орны толмаса ағзада түрлі ауру туындауы мүмкін
Қан құрамындағы йодтың аз болуы ағзаның инфекцияларға, химиялық және физикалық, патогендік агенттерге қарсы тұру қабілетін төмендетеді, тіпті ақыл-естің кемдігіне соқтыруы да ғажап емес. Мәселен, бүгінде планетамызда бір миллиардтан астам адам табиғи йод жетіспейтін аудандарда өмір сүреді. Олардың 200 миллионы ақыл-есі кем деп танылса, 6 миллионы кретинизмге шалдыққан [14, 15].
Шындығына келгенде, Қазақстан да йод жетіспейтін аймаққа жатады. Сондықтан біздің ел тұрғындарының да тағам құрамындағы йодқа ерекше мән бергені жөн. Себебі йод жетіспеушілігі тахикардия, қолдардың діріл-деуі, аздаған диффуздық жемсау сынды ауруларға себеп болады екен. Себепсіз күйге-лектік пен жылау, бұлшық ет әлсіздігі де нақ осы себептерден туын-дайды. Ал асқынған жағдайда ағзадағы тұз бен су айналымы бұзылып, тері асты тіндерінің ісуі де мүмкін.
Медицинада қан құрамында йодтың жетіспеушілігін гипотиероз деп атайды. Гипотиероз кезінде жүйке талшықтарының қозғыштығы төмендей-ді, ми геометриясы өзгереді, бұл тежелгіштіктен, сылбырлықтан, есте сақтау процесінің бұзылуынан, ақыл-ойдың төмендеуінен байқалады. Жүректің минуттық соғу көлемі де кемиді, миокард гипоксиясы қалыптасады. Ас қорыту жолында темірдің сіңуі, оның ағзаларда қорытылуы бұзлады, осының салдарынан қаназдық туады[16].
Гипотиероз әсіресе аяғы ауыр аналарда қауіпті жағдайға жетуі мүмкін. Себебі ауру асқынған жағдайда нәресте өлі тууы мүмкін.
Йодтық кретинизм толық мылқау-керең сияқты мүгедектікпен де сипатталады.
Адам ағзасына қажетті йод мөлшері тамақ арқылы толықтырылады. Ол үшін салмағы 70 келі адам үшін йодтың тәуліктік мөлшері - 100-230 микрограмм екенін есте ұстаған жөн. Йод өсімдік өнімдерінде - 60-150 микрограмм, жануар өнімдерінде - 30-70, суда - 8, ауада - 2 микрограмм болады. Ал теңіз балығы, теңіз қырыққабаты, ет, сүт, жұмыртқа ағзаға йод беретін негізгі тағамдар екенін есте ұстаңыз. Бірақ ет пен балықты қайта-қайта мұздатқанда ондағы йод жойылып кетеді. Нанды пісіргенде бұл көрсеткіш - 84%, сүтті пісіргенде - 26%, жармалар мен бұршақтарды қайнатқанда - 47-64%, көкөністерді пісірген-де - 62%, етті - 45%, балықты қуырғанда, қайнатқанда йодтың бастапқы мөлшерінің 74%-ы жойылады [17].

1.2 Эндемиялық зоб туралы жалпы мәліметтер

Қалқанша безінің ауруларының жиілігі, әсіресе радиоактивті ластанған жерлерде тұратын тұрғындар арасында үнемі өсіп келеді. Әлем халқының үштен бірінен көбі тиреоидты патологияның әртүрлі түрлерімен ауырады. Зерттеушілердің айтуынша, алдағы жылдары осы аурулармен ауыратын науқастар санының одан әрі өсуін күту керек. Тиреоидты патологияның өсуі, әсіресе Чернобыль апатынан кейін, сондай-ақ Қалқанша безінің ауруларының денсаулыққа, жұмысқа қабілеттілікке және өмір сапасына айтарлықтай әсері зерттеушілердің патология жағдайында осы органның құрылымы мен қызметін одан әрі зерттеуге деген қызығушылығының артуымен анықталады [18].
Экологиялық жағдайдың нашарлауы және өнеркәсіптік кәсіпорындар шығарындыларының әсері қалқанша безінің қызметіне теріс әсер етеді. Әдебиеттерде металдардың қалқанша безінің күйіне әсері туралы көптеген мәліметтер бар. Ауыр металл тұздары зоб трансформациясының пайда болуында жетекші рөл атқарады. Сонымен, құрамында марганец бар полиметалл шаңы қалқанша безінің жасушаларына күрт цитотоксикалық әсер етеді, бұл оның функционалды күйіне әсер етеді. Көптеген техногендік факторлар (мутагендер, радионуклидтер) қалқанша безінің патологиялық өзгерістерінің дамуын қоздырады, бұл пролиферацияның жоғарылауымен және безді жасуша геномының зақымдалуымен бірге жүреді [19].
Түйінді зоб-бұл әртүрлі морфологиялық сипаттамалары бар қалқанша бездегі барлық пальпацияланған фокальды түзілімдерді біріктіретін ұжымдық клиникалық ұғым. Қалқанша безінің түйіндік түзілімдерінің (түйіндерінің) қалыптасуымен жүретін ең көп таралған ауру (шамамен 90%) - бұл коллоидты, әр түрлі дәрежеде көбейетін зоб, ол морфологияда қалқанша безінің ісіктеріне жатпайды. Қалқанша безінің түйіндік түзілімдері аутоиммунды тиреоидитте аденомалар, кисталар, "жалған түйіндер", қалқанша безінің қатерлі ісігінің әртүрлі нұсқалары және басқа да ауруларды көрсетуі мүмкін. "Көп түйінді зоб" терминін қалқанша безде 2 Түйін түзілімдері және одан да көп табылған кезде қолданған жөн [20, 21].
Түйінді түзілімдер-қалқанша безінің ең көп таралған патологиясы. Қалқанша безінің түйіндік зақымдануының таралуы, әртүрлі зерттеушілердің пікірінше, 3-тен 7% - ға дейін. Түйіндік зоб ауруы жасқа тікелей пропорционалды. Аурудың өсуі жас кезінде шамамен 0,1% құрайды және біртіндеп 2% жетеді. 35-40 жастан асқан адамдар тобында қалқанша безінің түйіндік түзілімдерінің таралуы 46% жетеді. Соңғы 20 жылда уытты емес зобы бар науқастардың үлес салмағының артуымен қалқанша безінің патологиясы құрылымындағы елеулі өзгеріс [22].
Қалқанша безінде дамып, гормоналды метаболизмнің өзгеруіне әкелетін кез-келген функционалды және органикалық бұзылулар көбінесе оның мөлшерінің өзгеруімен көрінеді. Қазіргі тиреоидологияның ең өзекті мәселесі-зоб эндемиясы. Соңғы жылдары зерттеушілердің көпшілігі зобты эндемияның шиеленісінің жоғарылауын, оның шекараларының кеңеюін атап өтті, бұл йод тапшылығымен және жаппай антипруриттік шаралардың болмауымен, сондай-ақ экологиялық жағдайдың нашарлауымен байланысты. Қазақстан Республикасының аумағында әр түрлі дерлік дәрежедегі йод тапшылығы анықталды. ДДСҰ мәліметтері бойынша, жер бетінде йод тапшылығы бар аймақтарда 1,5 миллиард адам тұрады, олардың 600 миллионы қалқанша безінің ұлғаюына ие, ал 40 миллионы йод жеткіліксіздігінің салдарынан ақыл - ой кемістігі бар. Осылайша, йод тапшылығы зобы әлемдегі ең маңызды Медициналық және әлеуметтік проблема болып табылады[23].
Әйелдерде, әсіресе йод тапшылығы бар жерлерде, зоб ерлерге қарағанда 2-3 есе жиі дамиды, әдетте қалқанша безінің гормондарына қажеттілік жоғарылаған кезде - жыныстық жетілу және жүктілік кезінде [24].
Жыныстық жетілу жасындағы балаларда, негізінен қыздарда зобтың едәуір таралуы назар аударады. Бұл жаста зоб препараттағы балаларға қарағанда 2-3 есе жиі кездеседі, бұл, әрине, өмірдің осы кезеңінде тиреоидты гормондар мен йодқа қажеттіліктің артуын көрсетеді. Қазақстан аумағында оқушылар арасында зобтың таралуы кең ауқымда өзгереді-8,5-тен 30 % [25].
Соңғы жылдары зоб эндемиясының кейбір ерекшеліктері байқалды: көбінесе зоб эндемиясы белгілі бір аймақта болатын йод тапшылығы деңгейінде күткеннен гөрі айқынырақ болады; осы аймақтарда йод профилактикасын жүргізу зоб эндемиясының қарқындылығын едәуір төмендетеді, бірақ оны толығымен жоймайды; эндемиялық зобты құрамында йод бар препараттармен емдеу пациенттердің жартысында ғана HCG мөлшерін қалыпқа келтіруге мүмкіндік береді; зоб эндемиясының құрылымында аутоиммунды тиреоидит көбірек орын алады. Сонымен қатар, зоб эндемиясы йодпен толтырылған аймақтарда бекітіле бастағанына назар аударылады. Осы аймақтардың көпшілігінде алдыңғы жылдары зоб сирек кездесетін зобқа тән жиілікпен кездесті. Мұның бәрі осы аймақта табиғи струмогендік факторлар жоқ деп айтуға негіз береді, ал зоб эндемиясының қалыптасуы қазіргі уақытта экологиялық жағдайдың нашарлауына байланысты. Осыған байланысты соңғы жылдары эндемиялық зобтың генезі мен құрылымы айтарлықтай өзгерістерге ұшырады [26].
Осылайша, зоб эндемиясы йод тапшылығы бар аймақтарда ғана емес, сонымен қатар йод толтырылған аймақтарда да байқалуы мүмкін, егер бұл аймақтарда басқа струмогендік (табиғи) факторлар болса немесе олар экологиялық тұрғыдан қолайсыз болса. Алайда, Қазақстанда йод жетіспейтін және экологиялық тұрғыдан ластанған аймақтардың едәуір таралу фактісін ескере отырып, эндемиялық зоб көбінесе аралас сипатқа ие, яғни.бұл жағдайда зобтың генезисіне йод тапшылығымен қатар басқа да струмогендік факторлар қатысады. Әрине, аймақтардағы пациенттердің көпшілігінде эндемиялық зобтың осы түрі бар екенін мойындау керек [24].
Йод тапшылығы және басқа струмогендік факторлар жоқ аймақтарда зобтың пайда болуының негізгі себебі туа біткен ферментопатиядан туындаған дисгормоногенез болып табылады. ДДҰ классификациясында зобтың бұл нұсқасы "дисгормональды зоб"ретінде анықталады. Мұндай аймақтарда зоб перинаталды жастағы балалардың 5% - ынан аз кездеседі, яғни.зоб сирек кездеседі. Спорадикалық зобтың құрылымы негізінен дисгормональды зобпен ұсынылған, аутоиммунды тиреоидит сирек кездеседі [27,28].

1.3 Жамбыл облысындағы йод жетіспеушілік проблемаларына әдебиеттік шолу

Қазіргі уақытта денсаулықты сақтау мен тамақтанудың ең маңызды әлеуметтік - медициналық мәселелерінің бірі - Қазақстан республикасының халықтарының йоджетіспеушіліктен туындайтын сырқаттарға ұшырауы, йод жетіспеушілік проблемасы әлемнің 153 елін елеңдетуде.
Біздің елімізде де бұл мәселе актуальды болып отыр. Қазақстанның таулы аймақтарында, әсіресе оңтүстік аймақтарында йод жетіспеушілік жоғарғы деңгейде болып отыр [29, 30].
Жамбыл облысы Денсаулықты сақтау басқармасының берген мәліметі бойынша облыста қазіргі уақытта йод жетіспеушілік сырқаттарымен ауратын адамдардың саны жиелеп кетті. 1-кестеде көрсетілгендей 2006 жылы 282,3 адам тіркеуге алынған болса 2007 жылы 279,1, 2008 жылы 475,5 адамға жеткен. Бұл көрсеткіш 100 000 адамға шаққанда.
Облысымыздағы ең жоғарғы көрсеткіш Тараз қаласы, Мойынқұм, Жамбыл аудандары. Оған басты себеп Жамбыл облысы аймағындағы Фторидтердің мөлшері шектен артық екендігі зерттелді. Талас Аса бойыңдағы мөлшерлік шамасы 1,5-6,25 мгл. Фториттердің тотығу-тотықсыздану үрдісінен кейін ағза үшін маңызды йод элементін ағзадан ығыстырып шығару мүмкіндігі жоғары. Сонда йодтты дәрі-дәрмекпен қоректік заттарды қанша пайдалансақ та ағзадағы йодтты фторидтердің ығыстырып шығарып жіберуі қазіргі кезде белең алып отырған зоб ауруының көбеюіне негіз болып отыр [31, 32].

1 - кесте. Жамбыл облысы бойынша 2015-2017 жылдардағы йод тапшылықтың динамикасы

Жамбыл облысы
2015 ж
2016 ж
2017 ж

Абс. саны
100 мың адамға шаққанда
Абс. саны
100 мың адамға шаққанда

26850
2650,3
28073
2729,9
20170
1932,9

Соңғы жылдарда йодтық жетіспеу жағдайының (ЙЖЖ) дамуына республика халқының тамақтану сипатының біршама өзгеруі кері әсерін тигізді. Ауылдық жерлер мен шағын қалалар тұрғындарының тағамына жергілікті, соның ішінде үй маңында өсірілген тағам өнімдері көп. Йод жетіспейтін жерде өсірілген бұл өнімдерде йод аз болады. Сондықтан сол аймақтың адамдары арасында йодтапшылық симптомдары білініп, эндемиялық жемсау ауруына шалдығады [33, 34].
Йодтың жетіспеушілігін жою қатаң тәртіпті талап ететін жүйе, сол себептен оны тиімді жүзеге асыру үшін механизмі бар тиісті заң қажет. Осыған байланысты Тағамтану институты ҚР Денсаулық сақтау агенттігімен біріге отырып, 1999 жылы Қазақстан Үкіметінің қарауына ұсынылған Қаулы мен Ұлттық бағдарлама жобасын дайындады. Мұнда йодтың жетіспеу жағдайын жою және оның алдын алу жөніндегі ұзақ мерзімді және тиімді шараларды ұйымдастыруға бағытталған мәселелерді қою және осы жұмыстарды іске асыру көзделген.
Йод жетіспеуінің жаппай алдын алу йод жетіспеушілігінің орның толтырудың ең тиімді және үнемді әдісі болып табылады және йод тұздарын (калий йодиді немесе йодадты) ең көп тараған тағам өнімдеріне: ас тұзына, нанға, суға қосу жолымен іске асырылады. Бұл алдын алу әдісі сондай-ақ мылқау әдіс деп те аталады- тұтынушы йоды бар тағам өнімін қолданып жүргенін білмеуі де мүмкін [35, 36].
Сонымен қатар, тұтынушы қосымша шығын шығармайды. Байытылған тағам өнімдерімен бірге 100-150 мкг йодты қосымша және үнемі пайдалану йод жетіспеушілігінің алдын алу басталған сәттен бастап 6-9 ай ішінде йодтың жетіспеушілігі жеңіл және орташа деңгейде тұрған аудандарда мектеп жасындағы балалардың қалқан бездерінің өсуін айтарлықтай (50-60%-ға) және іс жүзінде төмендетеді.
Йод жетіспеу мәселесінің маңыздылығы одан туындайтын зардаптар ауырлығымен айкындалады. Бұл зардаптар халықтың, әсіресе балалар мен жасөспірімдердің денсаулығына көп әсерін тигізеді. Бұл проблема халық еңбек өнімділігінің төмендеуінен (есте сақтау қабілетінің нашарлауы, интеллектік коэффициентінің төмендеуі, инфекцияга қарсы күрес механизмдерінің әлсіреуі және тағы басқа) және мүгедектер, әcipece бала кезінен мүгедек болған адамдар саныньң өсуінен көрініс табатын маңызды әлеуметтік-экономикалық мәселе. Йодтапшылығын алдын-алудың ең жай және тиімді әдici йодталған тұзды пайдалану. Йодталған тұздьң иici, түci, дәмі кәсіби тұздыкіндей болуы қажет [37, 38].
Йодты тұз - адам организміндегі йод жетіспеушілігі науқасын болдырмау үшін йодты калий қосылған кәдімгі тұз. Йодталған азық-түлік пен тұзды қолдану ағзаның қорғаныс қабілетін күшейтуге ықпал етеді, нәтижесінде еңбек қабілеті 40%-ға көтеріледі, оқушылардың сабақ оқуының үлгерімі жоғарылайды, күйгелектік азайып, көңіл-күйі көтеріледі. Йодталған тұзды қолдану, балалар ақылы мен дене бітімінің үйлесе жетілуіне себеп болады.
Сөйтіп, біздің Жамбыл облысы эндемиялық жемсаудың кең таралған аймағы деп есептелініп, тұрғындар арасында бұл салада ахуал шиеленісіп тұрғанын баса айта кеткеніміз жөн. Оған басты себеп - тау беткейіндегі аймақтардың топырағы мен суларында, яғни табиғатта йод микроэлементінің тым аз мөлшерде болып, оның тиісті мөлшерде адам организіміне күнделікті пайдалынатын тағамдар мен сулар арқылы енбеуі деп ой қозғаған дұрыс [39, 40].
Йодтапшылық мәселесі Жамбыл облысының тұрғындары арасында әлі толық шешімін тапқан жоқ. Сондықтан тұрғындар арасында санитарлық-ағарту жұмысын жандандырып, күнделікті тұрмыста жиі пайдалынатын тұз бен тағамдарда йод қажетті мөлшерде болғанына ерекше көңіл бөліп отырған жөн. Сонда ғана біздің облыстың тұрғындары арасында йодтапшылықтан туындайтын аурулар саны азая түседі де бірте-бірте энднмиялық жемсау пробемасы тұрғындар арасында шешіледі [41, 42].

1.4 Йод тапшылығы ауруларын алдын алу

Йод тапшылығы аурулары деп - қалқанша без қызметінің бұзылуынан туындайтын науқасты айтамыз. Негізінен бұл дерт ағзадағы йод мөлшерінің төмендеуінен туындайды. Әсіресе, балалардың интеллектуалдық дамуын тежеп, туа біткен түрлі кемістіктердің болуына әкеп соғады. Сәбилер өлімін өсіріп, жүйке жүйесі бұзылуының (мәселен, көру және есту мүмкіндіктерін шектелуі) басты факторы болып табылады [43, 44].
Тағамдардың арасында йод мөлшері мейлінше жоғары өнім деп - теңіз балықтары мен теңіз өнімдерін (800-1000мкгкг) айтуға болады. Әсіресе, теңіз балдырлары. Халық арасында танымалы - теңіз қырыққабаты (ламинария). Сондай-ақ, йод балық майында да көп. Одан кейінгі сатыда - сүт, жұмыртқа, ет және бидай өнімдері тұр. Йод тапшылығын қазірде қарапайым тұзды бұл өніммен байыту арқылы жоюдамыз.
Адам күн сайын йодталған тұзды тағам арқылы пайдалана отырып, ағзаға қажет миктроэлементтің тәуліктік сұранысын қанағаттандырады. Айта кету керек, бұл йод тапшылығын алдын алудың ең тиімді әдісі. Өйткені, тұз - тағамға арнайы өңделмей қосылатын жалғыз минерал болып табылады. Калий йодаты көп уақытқа сақтау кезінде де, тағамды термикалық өңдеу кезінде де өз күшін жоймайды. Және өнімдердің түсі мен дәмі де оған еш әсері жоқ. Шындап келгенде, йодпен қаныққан тұз - дәрі емес. Ол қарапайым тағам, нақтырақ айтсақ, профилактикалық өнім. Сондықтан, оның адамға еш кері әсері жоқ [45].
Қазақстан Республикасының Йод тапшылығы ауруларын алдын алу туралы заңы арқылы ел тұрғындарының бұл сырқатқа қарым-қатынасы реттеліп отырады. Әсіресе, профилактикалық іс-әрекеттер. Бұл ретте, йодпен байытылған тұзды және сол секілді өзге де өнімдерді өндіру науқаны, тасымалдау мен саудалау, сапасы мен қауіпсіздігі заңды тұрғыда бақылауға алынған [46, 47].
Ал, екі миллиард адамда йод жетіспеушілігінің белгілері бар. Мамандардың мәлімдеуінше, жер шарындағы бір миллиардтан астам адам табиғи йод жетіспейтін аймақтарда өмір сүреді. Қазақстан да сол аймаққа жатады.
- Қан құрамында йодтың аз болуының басты белгілеріне тоқтала отырып, денсаулыққа қауіп төндірмеу үшін қалай алдын алу керектігіне тоқталсаңыз.
- Негізінде дені сау адамға күн са-йын шамамен 150 микрограмм йод қажет. Егер осы қажеттіліктің орны толмаса, ағзада түрлі ауру туындауы мүмкін. Қан құрамындағы йодтың аз болуы ағзаның инфекцияларға химиялық және физикалық, патогенттік агенттерге қарсы тұру қабілетін төмендетеді, тіпті ақыл-естің кемдігіне соқтыруы да ғажап емес. Йод жетіспеушілігі тахикардия, қолдардың дірілдеуі, аздаған диффуздық жемсау сынды ауруларға себеп болады екен. Себепсіз күйгелектік пен жылау, бұлшық ет әлсіздігі де нақ осы себептерден туындайды. Ал асқынған жағдайда ағзадағы тұз бен су айналымы бұзылып, тері асты тіндерінің ісуі де мүмкін[48, 49].
Бұл ауруға, әсіресе, балалар, жасөспірімдер мен әйелдер бейім келеді. Жас ағзада йод жетіспесе, интеллектуалдық қабілет нашарлайды. Ал жүкті әйелдерде түсік тастау оқиғасы, мезгілінен бұрын босану, баланың дұрыс жетілмеуі, сәбидің дүниеге келгенде іштен ауру болып немесе өлі тууы да жиі байқалады.
Адам денесіндегі мүшелердің және мүшелер жүйелерінің жұмысы жүйке арқылы және гуморальды жолмен реттеледі. Жүйкенің реттелуі рефлекстер арқылы өтеді. Жүйке жүйесі мүшелерді және мүшелер жүйесін өзара байланыстырып, жұмыс әрекеттеріне дер кезінде үйлесімділік әсерін тигізіп отырады[50].
Гуморальды реттелу қан құрамындағы заттардың әсерінен болады. Қанның құрамына денеде пайда болатын күрделі биодогиялық пәрменділігі жоғары қосылыстар қанның ағымы мен ішкі мүшелерге және мүшелер жүйесіне келіп, олардың жұмысына әсер етеді. Бірақ бұлардың әсері жүйкенің әсеріне қарағанда баяу болады.
Адам ағзасында ішкі және сыртқы секрециялық бездер болады. Сыртқы секрециялық бездері деп сөл бөліп шығаратын өзектері бар бездерді айтады. Ал ішкі секреция бездерінің сөл бөліп шығаратын өзектері болмайды. Сондықтан, олар сөлді тікелей қанға бөледі.
Ішкі секрециялық немесе эндокриндік бездер деп безге тән құрылымы бар және өздері түзген биологиялық белсенді заттарды тікелей қанға немесе сөлге (лимфаға) бөлетін бездерді айтады. Грек тілінен аударғанда эндон деген сөз - ішкі, крино - бөлемін деген мағына береді. Ішкі секреция бездерінің шығару өзектері болмайды, Оларда пайда болатын заттарды гармондар (грек тілінен аударғанда гормон - қозғаймын деген сөз) деп аталады. Ішкі секреция бездерінің мөлшері шағын болады, бірақ олар қанмен жабдықталады. Безде қан тамырлары арасан көп калимерлер торын құрайды, сондықтан без бөлген өнімдер қанға тез сіңеді. Эндокриндік бездер қызмет ерекшеліктеріне қарай екі топқа бөлінеді [51, 52, 53].
Тек эндокриндік қызмет атқаратын бездер оларға: қалқанша, қалқанша серін бездер, бүйрек үсті бездері, серік (плацента), айырша безі (тимус), гипофиз, эпифиз жатады.
Аралас қызмет атқаратын бездер. Бұл топқа ұйқы безі мен жыныс бездері жатады.
Гормон деп ішкі секрециялық бездердің қанға бөліп шығаратын және дененің түрлі әрекетін реттейтін күшті биологиялық заттарды айтады.
Гормондар қан арқылы бүкіл денеге таралады және барлық мүшелер мен ұлпалардың қызметін реттеуге әсер етеді. Ішкі секреция бездерінің атқаратын қызметі баланың өсіп, оның денесінің дамып, жетілуіне маңызды әсер етеді.
Балалар ағзасының өсуіне ішкі секреция бездері әр түрлі әсер етеді, ал гормондардың әсері салыстырмалы түрде ғана.
Қалқанша безі: тироксин, судың құрамындағы, тамақтағы йодты сіңіреді.
Йод осы қалқанша безі гормонының кұрамына енеді: тироксин - қалқанша безінің гормоны [54, 55].
Қалқанша безінің қызметі бәсендеген жағдайда балалардың өсуі мен дамуы баяулайды, дене бітімі дұрыс қалыптаспайды, бойы аласа, ақыл-есі кемиді. Мұндай кемістікті кретинизм дейді.
Керісінше, қалқанша безі қызмет мөлшерден жоғары болса, онда бақшаңкөз ауруы пайда болады. Бақшаңкөз ауруына шалдыққан адам қара жұмыспен шұғылданғанда жүрек соғысы өте жылдамдап, тыныс алуы жиілейді, дене қызуы жоғарлайды [56-60].
Қалқанша безі зат алмасуы, адамның өсуіне дене салмағына және ақыл-ойының дамуына үлкен әсер етеді.
Йод жетіспеушіліктен болған гормональды ауытқулар сырт көзге байқалмауы да мүмкін, дәрігерлер мұны бүркенішті йоджетіспеушілік (скрытый голод йододефецита) дейді. Негізінен йоджетіспеушілікпен жас балалар мен жүкті әйелдер зардап шегеді.
Йод жетіспеушілікпен ауырған адамның иммунитеті төмендейді, жиі жұқпалы аурулармен ауырады.
Біздің Жамбыл облысы йод жетіспейтін аймаққа жатады. Мектеп оқушылар ішінде бүркенішті йод жетіспеушілік көптеп кездеседі.
Қазір қаламызда йод қосылған нандар шығып жатыр, бірақ нанды пісіру процесінде құрамында йод мөлшері азайып қалады екен. Күнделікті тағамға йодталған астұзын пайдалану мен қатар теңіз өнімдерін пайдаланған жөн болар еді. Құрамында йоды бар анықталған теңіз капустасы ламинария, басқа да теңіз өнімдерін пайдалануға болады. Йод жетіспеушілік жылдан-жылға етек алып бара жатыр [61, 62].
Ламинариядан басқа құрамында йоды бар тағам құрма. Құрманың құрамыңдағы йод ламинарияға қарағанда төмендеу. Бүкіләлемдік денсаулық ұйымы мен Халықаралық йод жетіспеушілікті қадағалау ұйымның шешімі бойынша тәуліктік йодтың мөлшері: 50 мкг - 12 айға дейінгі нәрестеге
oo 90 мкг - 7 жасқа дейін;
oo 120 мкг - 7-12 жасқа дейін;
oo 150 мкг - 12 жастан жоғары, ересектерге;
oo 200 мкг - жүкті әйелдер мен баласын емізетін аналар үшін[63, 64].
Йодтың жетіспеуінің ең айқын сипаты - эндемиялық жемсау. Эндемиялық деген термин белгілі бір аймаққа тән деген мағынаны білдіреді. Бұрындары эндемиялық жемсау таулы және тау маңыдағы жерлерде, өзен аңғарларында кездеседі деп есептелген. Өкінішке орай, ол бұдан гөрі кең тараған және ол өзен аңғарларында ғана ұшырамайды.
Йодтапшылыққа шалдыққан мектеп оқушыларында:
:: Жадына сақтау қабілетінің нашарлауы
:: Ойлау процесінің нашарлауы
:: Көргенін немесе естігенін айтып беру қабілетінің бұзылуы
:: Сабақ үлгерімінің нашарлығы байқалады.
Адамдар өздерінің ағзасында йоджетіспеушіліктің барын көпшілік жағдайда сезіне бермейді. Ең қарапайым және ұлымды жолы - йодталған ас тұзын қолдану. Адамға тәулігіне тұзды 6 г. артық тұтыну ұсынылмайды. Алайда осы мөлшердегі тұздың құрамына йодтапшылығы бұзылыстарының алдын алуға жеткілікті көлемде йод кіреді[65].
Йод жетіспеушілігі ағзаға қалыпты қабылданып отыратын йодтың жеткілікті дәрежеде болмауынан пайда болады. Йод жетіспеушілігі ауруларының мәселесін шешу, әсіресе, Қазақстан үшін маңызды. Өйткені қазіргі таңда біздің елімізде йод жетіспеушілігінің тиімді алдын алу бағдарламасының жоқтығы тұрғылықты халықтың әртүрлі топтарында қалқанша безінің эндемиялық ұлғаюына әкеліп соқтырып отыр. Йод тапшылығының басқа аурулардан зардабы еш кем емес. Өткен жылғы денсаулық сақтау ұйымының берген мәліметі бойынша, әлемде 650 млн адам осы дертпен күресуге мәжбүр екен. Ал, 2 млрд адам ағзасында осы дерттің айқын белгілері көрініс берген. Біздің еліміз йод жетіспейтін аймақтардың қатарында. Сол себепті де, бізді алаңдатып отырған мәселе көп [66].
Адам ағзасындағы йод - тиреоидты гормондар үшін құрылыс материалы. Тиреоидты гормондар ағзадағы барлық мүшелер мен жүйелердің жұмысын реттейді және жақсартады. Балалар үнемі өсу мен даму үстінде болады десек, йод жетіспеушілігі салдарынан әлсіздік бірден байқалады. Эндемиялық жемсау саны балалар санымен бірге өсіп келеді. УЗИ көрсеткіші бойынша 7 жаста - 15%, 12 жаста - 25-30% балалар осы дертпен ауырса, жасөспірімдер арасында ол 40%-ға дейін жетеді.
Балалардағы йод жетіспеушілігі салдарынан бала ақыл-ойының артта қалуындағы әлсіз көріністерден критинизмге дейін жетеді, көңіл күйінің тұрақсыздығы, депрессия болуы мүмкін, әлсіздік, ұмытшақтық, есте сақтау қабілетінің төмендеуі, оқушылар зейіні шоғырлануының төмендеуі, сабақтың аяғына дейін отыра алмауы байқалады. Содан барып жүйке жүйесімен қоса барлық ағза зардап шегеді. Балалар бас сүйегі ішіндегі қысымға байланысты бас ауруына, әлсіздіктің пайда болуына, терінің сұрлануына шағымданады, астеникалық синдром көріністері, кардиологиялық өзгерістер - ырғақтың бұзылуы, АҚ жоғарылауы немесе төмендеуі, инфекциялық және суық тию ауруларының жиілеуі, екінші иммундық жетіспеушілігі салдарынан өткір аурулардың созылмалы түрге өтуі, бұлшық ет сұлбасының әлсіреуіне байланысты дене бітімінің өзгеруі болуы мүмкін. Осының барлығының себебі - йодтың жетіспеушілігі [67].
Бұл мәселені, тек қана медициналық персонал шеше алмайды, ата-аналар мен педиатрлардың көмегі керек. Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының мәлімдемесі бойынша, балалардың ақыл-ойының артта қалуы йод тапшылығынан болады, бұл алдын алуға болатын интеллектуалды жетіспеушіліктің жалғыз түрі. Йод тапшылығын жоюға кететін шығынды есепке ала отырып, жаңа туған баланың ақыл-ойының артта ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.