Валюталық операциялар түрлері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
1
Сыртқы экономиканы қалыптастыруда валюталық операциялардың алатын орны және олардың теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
1.1
Валюталық операциялардың экономикалық мазмұны мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.2
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды реттеу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9
2
ЖШС Build Team ұйымының валюталық операциялар есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
15
2.1
ЖШС Build Team ұйымының валюталық операциялар есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15
2.2
ЖШС Build Team ұйымының валюталық бағам өзгерісінің әсері және ҚХЕС-на сәйкес бағам айырмашылығының есебі ... ..
20
3
Функционалды валюта. Бағамдық айырмашылықтарды тану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
35
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
37
Кіріспе
Валюталық операциялар кәсіпорынның сыртқы экономикалық қызметімен тікелей байланысты. Валюталық операциялардың бухгалтерлік есебі кейінгі қосымшалар мен өзгерістермен қоса, субъектілердің қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары негізінде жүргізіледі.
Сыртқы экономикалық операциялар есебінің ерекшелігі есеп теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі тұрады. Кәсіпорындарда сыртқы экономикалық қызметтің жүргізілуіне байланысты барлық операциялардың есебі шоттарда салыстырмалы түрде (теңгеде және шетелдік валютада) жүргізіледі.
Ұйымдардың шетелдік валютамен жасаған операцияларын жүргізу тәсілі: - ҚЕХС 2 Шетелдік валютамен операция жасау 30 бөлімінде және - ХҚЕС (IAS) 21 Валюталық курс өзгерісінің әсері деп аталатын бөлімдерде қаралады.
Еліміздің әлемдік нарықта алдыңғы қатарлы елдер санатына қосылуы үшін ішкі экономикалық өсумен қатар, халықаралық экономикалық қатынастарымыз дамып, соның ішінде өзекті саласы халықаралық валюталық қатынастардың дамуы еліміз үшін маңызды. Өйткені біздің экономикамызда теңгеміз еркін айналысқа шыққандықтан, әлемдегі валюта өзгерістері бізге де әсер етеді.
Курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі -- кез келген ұйым шетелдік валютамен байланысты қызметті екі әдіспен жүргізе алады: не операцияларды шетелдік валютамен жүргізеді, не шетелдік қызметті жүзеге асыра алады. Сонымен бірге өзінің қаржы есептілігінде ұйым деректерді шетелдік валютамен көрсете алады. Сондықтан валюталық операциялар есебінің мақсатының, міндетінің теориялық және әдістемелік ережесін анықтап, экономикалық категория ретінде мазмұны мен міндеттерін ашу үшін әдебиет көздерін зерттеу және мәліметтер мен деректерді, заңнамаларды қарастыру негізінде, оның қызметінің теориялық сипатын беру. Сонымен қатар шетелдік валютамен операцияларды және шетелдік қызметті ұйымның қаржы есептілігінде көрсету, сондай-ақ қаржы есептілігінің көрсеткіштерін ұсыну валютасына қайта есептеу тәртібін ҚХЕС-сүйене отырып орнату.
Курстық жұмыстың мақсаты - 21 Валюталық бағам өзгерісінің әсері ҚХЕС-ның қолданылуын, мемлекетте жүргізілетін валюталық операцияларды қарастыру, валюталық операциялар түрлерін анықтау, валюта есебін ұйымдастыруды жан-жақты қарастырып, оны жетілдіру жолдарын және нарықтық талаптарға сай жағдайға әкелу бағыттарын зерделеу болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер қойылады:
- валюталық операциялардың экономикалық мазмұны және валюталық операциялардың түрлерін анықтау
- Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды реттеу тәртібін анықтау
- валюталық операциялар есебін ұйымдастыру - 21 Валюталық бағам өзгерісінің әсері ҚХЕС-ның сипаттамасы - шетелдік валютадағы операцияларды фунционалдық валютада көрсету - бағам айырмашылықтарын тану - валюталық операциялар есебін жетілдіру жолдарын қарастыру.
Курстық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы - біздің елімізде валюта операцияларын және оның жүргізілу әдістерін үйренуге байланысты мәселелердің теориялық және практикалық маңызы зор.
1 Сыртқы экономиканы қалыптастыруда валюталық операциялардың алатын орны және олардың теориялық аспектілері
1.1 Валюталық операциялардың экономикалық мазмұны мен түрлері
Валюта дегеніміз - мемлекеттердің заңды төлем құралы ретінде қабылданған ақша бірлігі немесе банкноттар, қазыналық билеттер мен тиындар, соның ішінде қымбат металдардан жасалған тиындар түріндегі қолма-қол және аударым нысанындағы құнның ресми стандарттары, сондай-ақ, шоттардағы, соның ішінде халықаралық ақша немесе есеп айырысу бірлігіндегі қаражаттары.
Валюталық нарық дегеніміз - ұлттық валютаны шетелдік валютаға алып сатқан кезде, ұсыныс пен сұраныс нәтижесінде қалыптасқан белгілі-бір ресми орын.
Халықаралық есеп айрысу спецификасының маңызы мынада: валюталық баға төлем құралы ретінде көбінесе шетелдік валютаны қолданады, өйткені әлі халықаралық бүкіл мемлекеттерде алуға тиісті белгілі-бір валюта жоқ, сондықтан да сыртқы саудада, несиеде, инвестицияда мемлекет аралық есеп айырысу үшін бір валютаны екінші валютаға сату керек. Валюталық курстың бағамы оны сатып алу қабілеті арқылы белгіленеді.
Валюталық бағам дегеніміз - бір ақша бірлігінің екінші ақша бірлігімен алғандағы бағасы. Ол нарықты экономика жағдайында сұраныс пен ұсыныстың нәтижесінде анықталады және экономиканың жағдайын көрсетеді. Валюталық бағам халықаралық сауда және капитал қозғалысында өте үлкен рөл атқарады. Валюталық бағамның өзгерісін байқасақ, ол сол валютаның құнсызданғанын немесе құнының жоғарлағанын көрсетеді.
Валюталық операциялар дегеніміз - меншік құқығының және өзге де құқықтардың валюталық құндылықтарға ауысуына байланысты операциялар, яғни, валюталық құндылықтарды кез келген тәсілмен Қазақстан Республикасына әкелу және жөнелту, сондай-ақ Қазақстан Республикасынан әкету және жөнелту болып табылады.
Қазақстандық ұйымдардың сыртқы экономикалық қызметінің ұлғая түсуіне байланысты, олардың шетелдік валюталарды сыртқы және ішкі қарым-қатынастарда көбірек қолдануына орай, валюталық операцияларды жүргізу механизмін үйренудің қажеттілігі туындауда.
Ұйымның қызмет нәтижесінде қалыптасатын қаржылық жағдайына курстық айырмашылық зор ықпал етеді. Халықаралық қарым қатынастың дамуына байланысты, ұлттық ақшалай бірлікті, басқа да шетелдік әріптестердің валютасына айырбастаудың қажеттігі туындайды. Бұл қажеттілікті орындау валюта нарығы арқылы іске асырылады, сол жерде сұраныс пен ұсынысқа орай валюталық курс қалыптасады. Есептесу кезінде төлемақы операцияларын жүргізген кездегі сұраныс пен ұсынысына байланысты анықталады.
Валюталық операцияларды атқару кезінде, төменде көрсетілген түсініктерді пайдаланады:
- Қолданыстағы валюта- қаржылық есеп берілетін валюта;
- Шетелдік валюта - кәсіпорын есеп беретін функционалдық валютадан басқа валюта:)
- Валюталық курс - қаржы рыногында сұраныс пен ұсыныстың нәтижесінде анықталған, бір валютаны екіншісіне аудару үшін қолданылатын олардың ара қатынасы;
- Курс айырмасы - бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп барысында, шетелдік валютаның курсы өзгерген кезде пайда болатын айырмашылық;
- Соңғы курс немесе жабылу кезіндегі курс - белгілі есепті кезеңдегі қолданыстағы валютаның, шетелдік валютаға шаққандағы курсы.
Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу туралы заңына (24.12.1996 ж.) сәйкес, валюталық құндылықтарға мыналар жатады:
1) шетел валютасы;
2) шетел валютасында көрсетілген бағалы қағаздар және төлем құралдары;
3) тазартылған құйма алтын, бағалы металдар, бағалы тастар.
Валюталық қатынастың субъектілеріне Қазақстан Республикасының резидент және бейрезидент тұлғалары жатады. Мұндағы резиденттерге жататындар:
- ҚР-ның тұрақты тұрғыны, соның ішінде уақытша шетелде немесе республикадан тысқары жерлерде мемлекеттік қызметте жүрген жеке тұлға;
- ҚР-ның заңдылықтарына сәйкес құрылған барлық заңды тұлғалар, олардың республика ішіндегі немесе одан тысқары жерлерде орналасқан филиалдары мен өкілеттігі;
- ҚР-нан тысқары жердегі орналасқан дипломатиялық, сауда және өзге де өкілеттіктер жатады.
Ал, бейрезиденттерге резидент құрылымында көрсетілмеген ҚР-ң барлық заңды және жеке тұлғалары немесе одан тысқары жерлердегі олардың филиалдары мен өкілеттіктері жатады.
Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу туралы заңына сәйкес валюталық операциялар ағымдық операциялар және капитал қозғалысымен байланысты операцияларға бөлінеді.
1. Ағымдық операцияларға жататындар:
:: тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін төлемнің не аванс төлемінің мерзімін 180 күннен аспайтын мерзімге ұзартуды көздейтін экспорт-импорт мәмілелері бойынша есеп айрысуларды жүзеге асыруға арналған аударымдар;
:: 180 күннен аспайтын мерзімге несиелер беру және алу;
:: салымдар (депозиттер), инвестициялар, заем және өзге операциялар бойынша дивиденттерді, сыйақыларды және өзге де табыстарды алу және аудару;
:: гранттарды қоса алғанда, сауда сипатына жатпайтын аударымдар, мұрагерлік соманы, жалақыны, зейнетақыны, алименттерді және басқа сомаларды аудару;
:: осы заңмен капитал қозғалысына байланысты операцияларға жатпайтын барлық өзге де валюталық операциялар.
2. Капитал қозғалысына байланысты операцияларға жататындар:
:: инвестицияларды жүзеге асыру;
:: интеллектуалдық меншік объектілеріне ерекше құқықты толық беруді көздейтін мәмілелер бойынша есеп айырысуларды жүргізуге арналған аударымдар;
:: мүліктік құқыққа және өзге де жылжымайтын мүлік құкығына төлеуге аударымдар;
:: тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін төлемнің не аванс төлемінің мерзімін 180 күннен асатын мерзімге ұзартуды көздейтін экспорт-импорт мәмілелері бойынша есеп айрысуларды жүзеге асыруға арналған аударымдар;
:: 180 күннен асатын мерзімге несиелер беру және алу;
:: өздері тіркелген мемлекеттердің заңдары бойынша банк операцияларын жүзеге асыруға құқығы бар шетел банкілерінде және өзге де қаржылық ұйымдарда салымдарды (депозиттерді) жүзеге асыру;
:: зейнетақы активтерін жинақтауға байланысты мәмілелер бойынша халықаралық аударымдар;
:: жинақтау сипатындағы сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары бойынша халықаралық аударымдар.
Сурет-1. Валюталық операцияларды критерийлер бойынша жіктеу
- шетелдік және ұлттық валюталармен операциялар;
1. объектісі бойынша
- шетелдік валютадағы бағалы қағаздармен операциялар;
-қымбат бағалы металдармен және тастармен операциялар.
- жеке және заңды тұлғалардың операциялары;
2. субъектісі бойынша
- мемлекеттік, әкімшілік-аумақтық және муниципалды құрылымдардың операциялары;
-шетелдік мемлекеттердің және халықаралық ұйымдардың операцилары.
- әмбебап операция жүзеге асырудың құқықтық режимі резиденттік мәртебеге тәуелді болмайды;
3.Жүзеге асырудың режимі бойынша
- жекелеген операция жүзеге асырудың құқықтық режимі резиденттік мәртебеге тәуелді болады.
- ішкі;
4. Жүзеге асырудың аумағы бойынша
- шетелдік.
Экономикалық әдебиеттерде банктер жүргізетін валюталық операциялардың өзіндік белгілеріне байланысты жіктелуін көрсетеді.
1. Клиенттердің шоттарын ашу және жүргізу. Бұл операция мынадай түрлерден тұрады:
- заңды және жеке тұлғаларға (резиденттер мен бейрезиденттерге) валюталық шот ашу;
- шоттардағы қалдық бойынша пайыз төлеу;
- овердрафт (банктің жетекшілерінің шешімімен ерекше клиенттерге) несиелерін беру;
- операция жасалуына қарай шоттың көшірмелерін беру;
- кез келген уақыт аралығына шот архивін рәсімдеу;
- клиенттердің тапсырмалары бойынша операцияларды орындау (клиенттер есебінен шетел валютасын сатып алу және сату);
- экспорттық-импорттық операцияларға бақылау жасау.
2. Сауда емес операциялар. Сауда емес операцияларға клиенттерге тауарлар және қызметтер экспорты мен импорты және капитал қозғалысы бойынша қызмет көрсетулер үшін есеп айрысуларға байланыссыз операциялар жатады. Өкілетті банктер сауда емес сипатта мынадай операцияларды жасауы мүмкін:
- қолма-қол шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын сатып алу және сату;
- шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын Инкассациялау;
- шетел банктерінің жол чектерін сатып алу (төлеу);
- ақшалай аккредитивтерді төлеу.
3. Шетел банктерімен корреспонденттік қатынас орнату. Халықаралық есеп айрысуларды жүзеге асыру үшін банктер шетел банктерінде өздерінің корреспонденттік шоттарын ашады. Ондай шоттар екі түрлі болып келеді:
- НОСТРО шоты (біздің шотымыз сізде) - банк-корреспондентте коммерциялық банктің атына ашылған ағымдық шот;
- ЛОРО шоты (сіздің шотыңыз бізде) -- коммерциялық банкте банккорреспондентінің атына ашылған ағымдық шот.
4. Конверсиондық операциялар. Конверсиондық операциялар - сол елдің қолма-қол және қолма-қолсыз ұлттық валюталарына қолма-қол және қолма-қолсыз шетел валюталарын сатып алу және сату мәмілелері. Конверсиондық операцияларға мынадай валюталық мәмілелер жатады:
- СПОТ мәмілесі - бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу және сатуға байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі екінші банктік жұмыс күніндегі валюталау кері жүргізілген операциялар.
- ФОРВАРД (мерзімді, аутрайт) мәмілесі - бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу және сатуға байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі 2 банктік жұмыс күніндегі валюталау күні жүргізілген операциялар.
- СВОП мәмілесі - бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу және сатуға байланысты осы валютаны болашақта қайта сатып алу және сатуға сәйкес, яғни екі қарама-қарсы операциядан тұратын банктік мәміле.
- Аутрайтпен жасалатын мәміле - белгілі бір күнге валютамен жабдықтау шартын білдіреді;
- Опционмен жасалатын мәміле - валютамен жабдықтаудың күні белгіленбеген шартын сипаттайды.
5. Халықаралық есеп айырысу бойынша операциялар. Сыртқы саудада есеп айырысудың мынадай формалары қолданылады: құжатталған аккредитив, құжатталған инкассо, банктік аударым.
Құжатталған аккредитив -- аккредитивте көрсетілген құжаттарға қарсы. экспортердың (бенефициарға) пайдасына өзінің бұйырушы-клиентінің (импортердің) өтініші бойынша жасайтын аккредитив ашушы банктің (эмитентбанктің) міндеттемесін білдіреді.
Құжатталған инкассо - эмитент-банктің, сенім білдірушінің берген құжаттарын төлеушіге (импортерға) төлеу үшін ұсынуға немесе ақшасын алып беруге өзіне алған міндеттемесі.
Банктік аударым - банктік аударым жасаушының жасаған тапсырмасы негізінде барлық есеп айырысудағы валюталық түсімдердің өкілетті банктердің шотына есепке алынуын білдіреді.
6. Валюталық, қаражаттарды тарту және орналастыру операциялары. Мұндай операцияларға мыналар жатады:
1) депозиттерді тарту:
:: жеке тұлғалардан;
:: заңды тұлғалардан, соның ішінде банкаралық депозиттер
2) несиелер беру:
:: жеке тұлғаларға;
:: заңды тұлғаларға;
3) банкаралық нарықта несиелерді орналастыру.
1.2 Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды реттеу тәртібі
Нарықтық қатынастар жағдайында валюта бір елден басқа елдерге ауыстырып отыратын ақшаға айналды. Қазақстан Республикасының заңды және жеке тұлғаларының меншігіне басқа елдердің валюталары мысалыға, АҚШ доллары, Евро, Ресей рублі т.б. ене бастады. Қазақстан Республикасында валюталық операциялар жүргізу принциптері мен тәртібі, сондай-ақ валюталық операцияларды орындаушы заңды және жеке тұлғалар, бұлардың заңды түрдегі жауапкершілігі Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 24 желтоқсан № 54-1 Валютаны реттеу және валюталық бақылау жөніндегі, 1995 жылғы 30 наурыз № 2155 Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жөніндегі, 2003 жылғы 5 сәуір No 401-2 Қазақстан Республикасы Кеден кодексі Заңдары және басқада құқықтық-нормативтік актілерімен реттелген. Сонымен қатар, ҚР Ұлттық банк басқармасының 2005 жылғы қазан № 134 қаулысында қаралған.
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды реттеп отырушы орган - ҚР Ұлттық Банкі болып белгіленген.
Қазіргі заманда шаруашылық және қаржылық қызметтер атқару үшін біздің елімізде тек қазақстандық теңге қолданылып қана қоймай, басқа да шетелдік валюталар экономикалық қатынастарға енген.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің шектеп қойған (лимиті) валюта көлеміне сай өкілетті банктер шетелдік валюталарды Қазақстан Республикасы аймақтарында және шетелдерде басқа ақшаларға айырбастауға, сатып алуға, сатуға құқылы.
Банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүргізуші, Қазақстан Республикасында шетелдік валюталарды басқа ақшаларға айырбастауына, сатып алуына және басқаларға сатуына болады.
Қазақстан Республикасының белгілі бір аймағында тұрақты тұратын заңды тұлғалар (резиденттер) және Қазақстан Республикасынан тыс аймақтарда тұрақты тұратын резиденттер емес тұлғалар Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің 1997 жылғы 25 шілде № 295-ші Қолма-қол шетелдік валюта айырбастау операцияларын ұйымдастыру жөніндегі нұсқауында қаралған тәртіпке сәйкес шетелдік валюталарды айырбастауға, сатып алуға және сатуға құқылы.
Шетелдік қолма-қол валютамен айырбас операцияларын ұйымдастыруға Ұлттық банкінің рұқсаты (лицензиясы) бар заңды тұлғалар (резиденттер) өздерінің өкілетті банкте ашқан шоттарынан қолма-қол шетелдік валюталар алып, тиісті айырбас операцияларын орындауына болады.
Өкілетті банктер Қазақстан Республикасының валюталық заңнамаларын сақтау және тексеру мақсатында жүргізілетін валюталық операцияларға тән қажетті қосымша ақпараттар мен құжаттарды резиденттерден талап ете алады.
Заңды тұлғалардың (резиденттер) банктегі шоттарынан алынған қолмақол шетелдік валютаны резидент емес еңбеккерлерге еңбек ақы төлеуге, шетелдік іс-сапарларға шығушылар шығындарына жұмсау үшін алады. Заңды тұлғалар (резиденттер) шетелдік валютадағы ақша алу үшін өздеріне қызмет көрсететін өкілетті банкке арнайы рәсімделген құжаттар (іс-сапар жөніндегі бұйрықтың көшірмесі, іс-сапар шығынының сметасы, еңбек ақы төлеу жөніндегі арыз т.б.) тапсыруы керек. Өкілетті банктегі шоттан алынған шетелдік валютадағы ақшаның жұмсалынбай қалған бөлігі 10 күн ішінде (мысалы, іс-сапардан қайтқан күннен кейінгі) өкілетті банктегі шотқа қайтарылуы керек.
Занды тұлғалар - резиденттер шетелдік валютаны iшкi валюталық рыноктан тек мына төмендегі мақсаттар үшін ғана сатып алады:
:: резидент еместердің пайдасына төлем төлеу және ақша аудару;
:: шетелдік валютамен өкілетті банктен алынған несиені жабу міндеттемесін орындау;
:: Қазақстан Республикасынан тыс жерлердегі іс-сапар шығындары және уәкілдік шығындар үшін;
:: Ұлттық банктің нормативті-құқықтық актісі негізінде корпоративтік карт-шоттардағы ақшаны толтыру;
:: жеке тұлғалардың шетелдік валютамен салған салымдарын (депозиттер) жабу;
:: колма-қол шетелдік валютамен айырбас операцияларын жүргізу (қолма-қол шетелдік валютамен айырбас операцияларын ұйымдастыру жөніндегі Ұлттық банктің лицензиясы бар заңды тұлғалар үшін);
:: Қазақстан Республикасы заңнамаларында қаралған басқа да жағдайлар үшін.
Қазақстандағы валюталық операциялардың орындалуына қойылатын бақылау белгілі бір дәрежеде шектеулі, ал бұл тәртіптің анықтау, ескерту және бұлғартпау бойынша шараларын мемлекеттік өкілетті ұйымдар -- ҚР Ұлттық банкі, ҚР Қаржы министрлігі, ҚР қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі Агенттігі, валюталық бақылау ұйымдары жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының шетелдермен жүргізілетін валюталық қатынастарының негізгі элементтері республикада қабылданған заңдарда айқындалған. Оларға:
- Қазақстан Республикасының ақша жүйесі туралы 1993 жылдың 13 желтоқсандағы заң;
- Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы 1995 жылдың 30 наурызындағы заң;
- Асыл тастар және қымбат бағалы металдармен байланысты катынастарды мемлекеттік реттеу туралы 1995 жылдың 20 шілдедегі заң;
- Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары;
- Үкімет Қаулылары мен Ұлттық банк басқармасының нормативтік актілері (мысалы, 1994 жылдың 24 қарашасында Ұлттық банк басқармасы бекіткен Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүргізу тәртібі);
- 2003 жылы Валюталық реттеу және валюталық бақылау деген заң қабылданды.
Қазақстан заңдары бойынша валюталық реттеудің объектісі болып шетел валютасы, шетел валютасындағы бағалы қағаздар, валюталық құндылықтарды республикаға әкелу, алып кету және жіберу тәртібін белгілеу болып есептеледі.
Валюталық қатынастардың субъектілері болып резиденттер және резидент еместер саналады.
Қазақстан Республикасында валюталық реттеу органы болып Ұлттық Банк саналады. Ол:
- Шетел валютасының және шетел валютасындағы бағалы қағаздар айналысының аясы мен тәртібін белгілейді, шетел валютасында операциялар жүргізуге қажетті шектеулер енгізеді;
- Резиденттердің шетел банктерінде шот ашу шарттарын анықтайды; беру, тіркеу ережелерін белгілеп, валюталық операциялар жүргізуге лицензиялар береді;
- Ұлттық валютаның - теңгенің шетел валютасына шаққандағы бағамын, оның ішінде бухгалтерлік есеп жүргізу, кедендік және салық төлемдері үшін, сондай-ақ шетел валюталарымен және бағалы металдармен жасалатын операциялар бойынша Қазақстан Республикасының теңгесіне нарықты баға белгілеу мақсатында Ұлттық банктің ресми бағамын белгілеу жолымен реттейді;
- Алтын валюта активтерін құрап, солармен операциялар жүргізіледі;
- Халықаралық есеп айырысуды ұйымдастырып, шетелдермен қаржывалюталық және несие-есеп айырысу қатынастарын жетілдіреді;
- Қабылданған мемлекеттік шараларға сәйкес шетелдік және халықаралық ұйымдармен шетел валюталарын тартады.
Валюталық операцияларды біздің елімізде шетел валютасымен банктік операциялар жүргізуге ҚР Ұлттық банкінен алған лицензиясы бар өкілетті банктер ғана орындай алады. Сонымен қатар, ҚР Ұлттық банк валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүргізеді.
2000 жылдың сәуірінен бастап Ұлттық банк теңгенің еркін қалқымалы бағамын белгіледі. Ол Ұлттық банк қатысуынсыз валюталық нарықта сұраныс және ұсыныс негізінде ұлттық валюта бағамын құрылуын болжайды. Бұндай жағдайда валюталық реттеудің маңызы кенеттен өседі, негізгі міндеттері келесілер болып табылады:
:: Қазақстан Республикасының аумағында жүргізілетін валюталық операциялардың жүргізілу тәртібі мен қағидаларын анықтайтын нормативтік кұқықтық актілерді шығару. Валюталық операциялар субъектінің құқықтары мен міндеттері, валюталық заңдылықтарды бұзғаны үшін жауапкершілік;
:: валюта заңдылықтарының орындалуын бақылау (валюталық бақылау);
:: валюталық нарық, жүргізілген валюталық операциялар көлемін және құрылымының жағдайын талдау. Валюталық реттеу мәселелерін шешу үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі келесі негізгі әдістерді қолданады:
:: валюталық операциялар объектілері мен субъектілерін, валюталық операциялар субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін, жіктелуін, валюталық құндылықтармен айналысу тәртібін белгілеуді анықтайтын валюталық операцияларды жүргізу тәртібін белгілеу;
:: сипатына, субъектісіне, объектісіне, көлеміне байланысты белгілі валюталық операцияларды жүргізуге шектеу енгізу; :: шетел валютасын пайдаланатын қызметтерді лицензиялау;
:: валюталық операцияларды тіркеу;
:: валюталық операциялар туралы есептемені жинау және талдау валюталық заңдылықтардың орындалуын бақылау;
:: валюталық реттеу мәселелері бойынша халықаралық байланыс. (Қазақстан 1992 жылдың ортасынан бастап халықаралық валюта қорының (ХВҚ) мүшесі болып табылады).
Валюталық реттеудің негізін құраушы жүйе валюталық бақылау болып табылады. Валюталық бақылаудың мақсаты - Қазақстан Республикасының резидент және бейрезидент тұлғаларының валюталық операция жүргізу кезінде заңдылықтарды сақтаудың қамтамасыз ету. Валюталық бақылаудың негізгі бағыттары:
:: Заңдылықтарға сәйкес жүргізілетін валюталық операциялардың сәйкестігін анықтау және оларды жүзеге асыру үшін қажетті лицензиялар мен куәліктердің болуы;
:: Шетел валютасындағы төлемдердің шарт жағдайына сәйкестігін тексеру;
:: Валюталық операциялар бойынша есеп жүргізу және есеп берудің толықтығын және объективтігін тексеру.
Валюталық қатынастарды реттеу кезінде негізгі рөлді арнайы валюталық заңдылықтар атқарады. Қазақстан Республикасында валюталық реттеудің негізгі органы республикалық заңдылықтарына сәйкес валюталық реттеудің қызметтерін атқаратын Ұлттық банк болып табылады. Үкімет және басқа да мемлекеттік органдар валюталық реттеудің заңдылықтарына сәйкес өз кұзыретінің шегінде жүргізеді. Валюталық реттеу бойынша негізгі нормативтік актілер 1909 жылдың 24 желтоқсанында Валюталық реттеу туралы заңға толықтырулар мен қосымшалар енгізілген заң болып табылады. Ол Қазақстан аумағында жүргізілетін валюталық операциялардың принциптері мен тәртібін валюталық операция субъектілердің құқықтары мен міндеттерін, валюталық заңдылықтар бұзылуының жауапкершілігін анықтайды. Валюталық бақылау агенттері ретінде валюталық операцияларды жүргізу кезінде валюталық заңдылықтардың орындалуын бақылау міндеті жүктелген уәкілетті банктер мен банктік емес қаржылық мекемелер болып табылады.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында келесідей валюталық шектеулер қолданылады:
:: Резиденттер арасында жүргізілетін операциялар бойынша барлық төлемдер тек қазақстандық валютада жүргізілуі керек, тек Ұлттық банктің нормативтік құқықтық актілерінде, салық және кеден заңдылықтарында көрсетілген жағдайлардан басқа;
:: Шетел валютасын сатып алуга, сатуға және айырбастау өкілетті банктер мен банктік операциялардың бөлек түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан тыс жерде жүргізуге болмайды;
:: Қызмет және тауар үшін төлем ретінде және несие ретінде резиденттер алатын шетел валютасы, олардың өкілетті банктеріндегі шоттарына міндетті түрде есепке алынуы керек.
Сонымен қатар, Казақстан Республикасы Президенті халықаралық міндеттемелерді орындау мақсатында және күтпеген жағдайлардың туындау кезінде кез келген валюталық операцияларды шектеуге және тоқтатуға құқылы.
Валюталық реттеу - нормативтік құқықтық актілерді жасау және бекіту, ақпараттар жинау, валюталық заңдылықтардың орындалуына бақылау жасау, заңмен көзделген санкцияларды қолдану шараларын білдіреді.
Валюталық заңға сәйкес, валюталық реттеу шараларына мыналар жатады:
- лицензиялау;
- тіркеу;
- хабарлау.
Тіркеу және лицензиялауға жататын валюталық операциялар тізімі төмендегі кестемен берілген.
Кесте -1. Тіркеу және лицензиялауға жататын валюталық операциялар
Валюталық операциялар түрлері
ҚР-на кіретін
ҚР-шығатын
180 күн мерзімнен асатын коммерциялық несиелер
Тіркеледі
Лицензияланады
Тікелей инвестициялар
Тіркеледі
Тіркеледі
Бағалы қағаздарды сатып алу
Тіркеледі
Лицензияланады
180 күн мерзімнен асатын қаржылық займдар
Тіркеледі
Тіркеледі
Капитал қозғалысымен жасалатын тіркеледі өзге операциялар
Тіркеледі
Тіркеледі
Сонымен қатар заңды тұлға резиденттердің шетелдегі филиалдары мен өкілдіктерін устау шығыстарын қаржыландырумен байланысты шетел банктерінде шот ашуы тіркеуге алынады.
Банктердің мынадай меншікті операциялары 300 мың АҚШ долларынан асса хабарлануға жатады:
- 180 күн мерзімнен асатын бейрезиденттерден алған коммерциялық несиелер мен займдар;
- бейрезиденттердің банктерге жасаған тікелей инвестициялары;
- бейрезиденттердің банктердің бағалы қағаздарын сатып алу, сондай- ақ банктердің халықаралық капитал нарығында бағалы қағаздарды алғашқы эмиссиялауы;
- жылжымайтын мүлікке деген меншік құқықғын сатып алумен байланыстар жасаған бейрезиденттердің аударымдары.
Валюталық операциялар бойынша тіркеу куәлігін беру, лицензиялау және хабарламаны қабылдауды ҚР Ұлттық банкінің Төлем балансы және валюталық бақылау департаменті жүзеге асырады.
2 ЖШС Build Team ұйымының валюталық операциялар есебі
2.1 ЖШС Build Team ұйымының валюталық операциялар есебін ұйымдастыру
Қазақстан Республикасының белгіленген заңына сәйкес ел ішіндегі әр түрлі операциялар бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың бір - біріне төлейтін төлемдері тек қана ұлттық валюта түрінде жүргізілуі тиіс. Ұйымдардың резидент емес заңды тұлғалармен орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін шетелдік валюта түрінде қаржы төлеуі немесе қаржы қабылдауы арнайы рұқсатты қажет етеді.
Шетелдік валюта дегеніміз кәсіпорындар мен ұйымдардағы тауарларды, дайын өнімдерді сату (сатып алу), қызмет көрсету (пайдалану), жұмыстарды орындау барысында қолданатын Қазақстан Республикасының ұлттық валютасынан (теңгеден) басқа ақша бірліктері болып табылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың шетелдік валюта түрінде алатын табысы сол операция жасалған күнгі Қазақстан Республикасы Ұлттық банк мекемесі белгілеген ақша айырбастау бағамы (курсы) бойынша есептеліп, Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы түрінде (теңгемен) көрсетілуі тиіс.
ЖШС Build Team ұйымы шетел ақша бірлігімен (валютамен) операциялар жасау үшін банк мекемесінен валюталық шот аша алады. Ал банктен валюталық шот ашу үшін банк мекемесіне осы кәсіпорынның жарғысының көшірмесін, валюталық шот ашу туралы өтініш, тиісті адамдардың қолдары қойылып және ұйымдардың мөрі басылған арнайы карточка және тағы да басқа құжаттарды табыс етуі қажет.
ЖШС Build Team ұйымында негізгі құралдарды, материалдық қорларды және басқа да активтерді шетел валютасына сатқанда немесе оларды сатып алғанда, банктерден сондай-ақ банкіден тыс мекемелерден шетел валютасымен несие алғанда немесе оны қайтарғанда және тағы басқа жағдайларда шетелдік валюталармен жүргізілетін операциялар пайда болады. Осы операциялардың орындалған уақытымен, яғни тауарларды сатылған күні мен сол тауарлар үшін ақша қаражаттарының төленген мерзімі аралығындағы бағамның өзгеруі нәтижесінде бағамдық айырмашылық пайда болады.
Бұл бағамдық айырмашылық қай уақытта пайда болса кәсіпорындар мен ұйымдардың сол кезендегі бухгалтерлік есебінде және қаржылық есеп беруінде көрсетіледі. Сондай-ақ кәсіпорындар мен ұйымдардың бағамдық айырмашылықтан алатын табыстар немесе шеккен шығындары өз алдына бөлек есептеледі.
Қазақстан Республикасында резидент және резидент еместермен жүзеге асырылатын валюталық операциялар, кедендік және салықтық заңдылықтармен, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің нормативтік кұқықтық актілерінде қарастырылған жағдайларды ескермегенде, өкілетті банктер және өкілетті банктік емес қаржылық мекемелер арқылы жүргізіледі.
Кассадағы шетелдік валюта түріндегі ақшалар есебі Қазақстан Республикасы Ұлттық банктің бекіткен Валютаны реттеу жөніндегі 29 қазан 2005 жылғы №134 ші қаулысына сай жүргізіледі.
Валютадағы акита каражаттарының есебі Қазақстан Республикасы Ұлттық банктің қойған теңгедегі бағамымен (курсымен) есепке алынады. Яғни валюталық операциялар бухгалтерлік есеп жазуына қазақстандық теңгемен жазылады.
ҚР Ұлттық банкі басқармасының 1997 жылғы 2 мамырдағы № 206 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүргізудің ережесіне сәйкес валюталық операцияларды жасау үшін заңды және жеке тұлғалар өкілетті банктердің бірінде валюталық шот ашады.
Схема-1. ЖШС Build Team ұйымының өкілетті банктен шот ашуы үшін тапсыратын құжаттар түрі
Резидент заңды тұлғалардың валюталық шотты ашуы, жүргізуі және жабуы Клиенттердің екінші деңгейдегі банктерде банк шоттарын ашу, жүргізу және жабу тәртібі туралы 1997 жылғы 4 наурыздағы № 61 Нұсқаулықта көзделген тәртіппен жүргізіледі7
Валюталық операциялар жүргізуші ұйымдар өздеріне қызмет көрсетуші банктен валютаның жекелеген түрлеріне рубль, доллар, марка, фунт т.с.с.) қарай шот ашуына болады. Ірі корпорациялар мен компаниялар өз кызметі аумағының ерекшеліктеріне қарай бірнеше валюталық шоттар ашуына болады.
Ұйымдарда ашылған валюталық шоттарға түсетін ақшалар төмендегі ағындардан түсуі мүмкін:
:: экспортталған тауарлар, шикізаттар, көрсетілген қызметтер, орындалған жұмыстар құнын шетелдік валютамен алу;
:: резидент емес тұлғалардан, көлік және сақтандыру компанияларынан;
:: валюталық биржадан сатылып алынған валюталар немесе қызмет көрсетуші банктен бағамдалған валюталар сатып алу;
:: ҚР валюталық заңнамасына сай басқа да валюталар алу.
Валютадағы ақшалар валюталық шот иесінің шешіміне сай төмендегі ағындарға жасалуы мүмкін:
:: экспорттық және импорттық операцияларды жабу үшін шетелдерге жібере алу
:: валюталық биржаға шығарып сатуға немесе бағамдауға;
:: іс-сапарға шығушылар шығынына;
:: шетелдік валюта түрінде алынған несиелерді қайтаруға;
:: ҚР валюталық заңнамасына сай басқада мақсаттарға жұмсалынуы мүмкін.
Валюталық операцияларды іске асыру және қатысушы жақтармен валютамен есеп айырысу барысында ұйымдар 21 ХҚЕС Валюталық бағам өзгерісінің әсері стандартына жазылған әдіснамалық ұсыныстарды ұстануы керек. Осы стандарт шетелдік валюта операцияларын есепке алуда және шетелдік өндірістегі қаржылық қорытынды есеп көрсеткіштерін (сомаларды) отандық ақшамен бағалау үшін де қолданылады.
Сурет-2. Валюталық шоттар бойынша ЖШС Build Team ұйымының операциялары рәсімделетін құжаттар түрі
а) қолма-қол валютаның (түсім, пайдаланылмаған сома, есеп беретін сомалар және тағы басқалар) келіп түсуі валюталық кіріс ордерімен ресімделеді;
ә) қолма-қол валютаның берілуі (шығысы) 1 валюталық шығыс касса ордерімен (тапсырмамен);
б) шетелде жүрген бенефициарға (алушыға) валюта қаражатын аудару аударым өтінішімен рәсімделеді.
Валюталық шоттар бойынша операциялардың есебі активтік 1050 -- Ағымдағы корреспонденттік шоттағы шетел валютасы шотында жүргізіледі. Мұндай шотты ашу және сол бойынша операциялар жасау ҚР Ұлттық банкі берген алдын ала рұқсаттың болуын талап етеді. Бұл орайда шаруашылық субьектісі аталған шоттардағы қаражаттардың қалдығы бойынша және басқа да мәліметтер бойынша есептемені ҚР Ұлттық банкі белгілеген нысанда және мерзімде тапсыруға міндетті. 1050-шоттың дебеті бойынша бастапқы қалдык, ақша қаражаттарының түсуі және соңғы қалдық көрсетіледі. 1050-шоттың кредиті бойынша субъектінің валюталық шотынан қаражаттардың есептен шығарылуы (аударылуы, берілуі) көрініс табады. 1050-шоттың кредиті бойынша операциялар банк көшірмесінің негізінде № 2 журнал-ордерге, 1050 шоттың дебеті бойынша № 2 ведомоске жазылады. Жиынтық айналым мен сальдо ай соңында бас кітапқа көшіріледі.
Кесте-2. ЖШС Build Team ұйымының ағымдағы корреспонденттік шоттағы шетел валютасы бойынша шоттар корреспонденциясы
№
Шаруашылық операциялардың мазмұны
Шоттар корреспонденциясы
Сомасы, мың.тг
Дт
Кт
1
Экспортқа жөнелтілген өнімдер мен көрсетілген қызметтер үшін шетелдік сатып алушылардан түсім түсті
1050
1210
1226
2
Әр түрлі шетелдік дебиторлардан берешектің келіп түсуі
1050
1280
5469
3
Бұрын берілген аванстардың түсуі (қайтарылуы)
1050
1610
5457
4
Құрылтайшылардың жарғылық капиталға салымы шетелдік валютамен түсті
1050
5020
6933
5
Шетелдік валютамен несие, займ алу
1050
3010,3540
2364
6
Шетелдік валютамен аванс алынғанда
1050
3510,4410
3644
7
Оң бағамдық айырма
1050
6250
122
8
TMҚ жеткізуге, жұмыс және қызмет үшін шетелдік валютамен берілген аванс (алдын-ала төлем)
1610,2910
1050
6563
9
Несиелер, займдар берешек өтелді (қайтарылды)
3010,3540
1050
646
10
Шетелдік жеткізушілердің шотын төлеу
3310
1050
563
11
Өзге кредиторларға берешектерді өтеу
3390
1050
3648
12
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға берешектерді өтеу
3330,3320
1050
4722
13
Теріс бағамдық айырма
7430
1050
326
ЖШС Build Team ұйымында шетел валюталарымен байланысты операциялардың есебі 21 -- Валюта бағамының өзгерісінің әсері ХҚЕС-мен реттеледі. 21 ХҚЕС мақсаты қаржылық есептілікте шетел операцияларын және шетелдік валютамен болған операцияларды қалай бейнелеу қажеттігін көрсетеді. Сонымен қатар стандарт қаржылық есептілікті ұсынылатын валютаға ауыстыру ретін белгілейді.
21 ХҚЕС сәйкес валюталық операция болып шетел валютасынан ауыстырылған операция табылады немесе ұйымда келесі жағдайлар бойынша есептілік қажет болғанда жасалынады:
:: бағасы шетелдік валютада көрсетілетін, тауарларды немесе кызметтерді сатып алады немесе сатады;
:: алу немесе жабу сомасы шетел валютасында бекітілген құралдарды береді немесе қарызға алады;
:: шетел валютасында бейнеленген міндеттемелерді өзіне қабылдайды немесе жабады, басқа әдіспен активтерді алады немесе сатады.
ЖШС Build Team ұйымы шетелдік валютамен байланысты қызметті екі әдіспен жүргізе алады. Ол не операцияларды шетелдік ватютамен жүргізе, не шетелдік қызметті жүзеге асыра алады. Сонымен бірге өзінің каржы есептілігіңде ұйым деректерді шетелдік валютамен көрсете алады.
21 Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты Валюталық бағам өзгерісінің әсері деп аталады. Стандарт 1995 жылы құрастырылған, толықтырулар мен өзгерістер 01.01 2005 жылдан бері қолданылып келеді.
Осы стандарттың мақсаты - шетелдік валютамен операцияларды және шетелдік қызметті ұйымның қаржы есептілігінде көрсету, сондай-ақ қаржы есептілігінің көрсеткіштерін ұсыну валютасына қайта есептеу тәртібін орнату. Сонымен қатар негізгі мәселелер қандай айырбас бағамын (бағамдарын) белгілеу және айырбас бағамдарындағы өзгерістердің салдарын қаржы есептілігінде қалайша көрсету болып табылады.
21 ХҚЕС қолданылу саласы:
- шетелдік валюталармен операцияларды және қалдықтарды 39 ХҚЕС Қаржы құралдары -- мойындау және бағалау қолдану аясындағы туынды операциялар мен қалдықтардан басқаларын есепке алу кезінде ;
- шетелдік қызметтің шоғырландыру, тепе-тең шоғырландыру немесе үлесті қатысуды есепке алу әдістерімен ұйымның қаржы есептілігіне енгізілген нәтижелері мен қаржы көрсеткіштерін қайта есептеу кезінде;
- ұйымның нәтижелері мен қаржы көрсеткіштерін ұсыну валютасына қайта есептеу кезінде қолданылуға тиіс.
Осы стандарт ұйым қаржы есептілігін шетелдік валютамен берген кезде қолданылады және қаржы есептілігі түпкілікті түрінде Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарына сәйкес келуін көздейтін талаптар белгілейді.
Осы стандарт ақша қаражатының қозғалысы туралы есепте шетелдік валютамен операциялар немесе шетелдік қызметтен ақша қаражатының ағынын қайта есептеу нәтижесінде пайда болатын ақша қаражатының ағынын көрсетуге қатысты емес (7-Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер) ХҚЕС.
Стандартта төменде көрсетілген мәндерде мынадай терминдер пайдаланылады:
:: Жабу бағамы - валюталардың баланс күнгі ағымдағы айырбас бағамы;
:: Бағам айырмашылығы - шетелдік валюталар бірлігінің бірдей санын қайта есептеу нәтижесінде пайда болатын айырмашылық;
:: Валюта бағамы - бір валютаны басқасына айырбастау коэффициенті.
:: Әділ құн - жақсы хабардар, осындай операция жасағысы келетін, бірбіріне тәуелді емес тараптар арасында мәміле жасау кезінде активті айырбастауға немесе міндеттемені реттеуге болатын сома;
:: Шетелдік валюта - ұйымның қолданыстағы валютасынан өзгеше валюта.
:: Шетелдік қызмет - өз қызметі есеп беруші ұйым елінен немесе валютасынан озгеше елде немесе валютада орналасқан немесе жүзеге асатын есеп беруші ұйымның еншілес, қауымдасқан, бірлескен ұйымы немесе филиалы болып табылатын ұйым.
:: Қолданыстағы валюта - ұйым өз қызметін жүзеге асыратын негізгі экономикалық ортада пайдаланылатын валюта;
:: Ақша баптары - қолда бар валюта бірліктері, активтер және валюта бірлігіне нақты немесе белгіленетін сомаларда алу немесе төлеу жөніндегі міндеттемелер;
:: Шетелдік қызметке таза инвестициялар - осы қызметтің таза активтеріндегі есеп беруші ұйым үлесінің шамасы;
:: Ұсыну валютасы - қаржы есептілігі берілетін валюта.
Ағымдағы валюталық бағам -- дереу есеп айырысуға арналған айырбас бағамы. ХҚЕС 21 сәйкес қаржылық есептілікте ашып көрсетіледі:
а) есепті кезең үшін таза пайдада немесе шығында танылған бағам айырмашылықтарының сомасы;
б) есепті кезеңнің басы мен аяғында меншікті капиталдың кұраушысы ретінде танылған таза бағам айырмашылықтары, сонымен қатар мұндай бағам айырмашылықтарының келісілген сомалары;
в) активтің баланстық құнына қосылатын, есепті кезең үшін бағам айырмашылықтарының сомасы.
Егер қолданыстағы валюта гиперинфляциялы экономика жағдайларында пайдаланылатын валюта болса, ұйымның қаржы есептілігі 29 Гиперинфляция жағдайларындағы қаржы есептiлiгi Халықаралық стандартына сәйкес қайта есептелуге тиіс.
Сонымен, шетелдік еншілес және құрамдас мекемелерімен олардың құрылымдық бөлімдерімен есептесу кезінде, қаржылық баптарды қайта бағалау уақытында туындайтын курстық айырма шетелдік ұйымдарға салынған таза инвестицияның бір бөлігі болып табылады және ол баланста капитадың құрамында көрсетілуге тиіс (инвестиция сатылмай тұрғанда). Бір мезгілде курстық айырма пайда мен залал есебінде де көрініс табады.
2.2 ЖШС Build Team ұйымының валюталық бағам өзгерісінің әсері және ҚХЕС-на сәйкес бағам айырмашылығының есебі
Бухгалтерлік есепте бағам айырымының сомасы (капиталға мүліктер түрінде салынған салымдар айырымынан басқалары) Бағам айырымына түскен табыстар шотында жүргізіледі. Осы шотқа жазылатын жазулар төмендегі шоттармен корреспонденцияланады: Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар тармағындағы және Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар тармағындағы шоттармен; облигацияларды жабу және депозиттерді қайтару жөніндегі операциялар; қоюшылар және мердігерлермен есеп айырысу шотында сатып алынған негізгі құралдар, басқа да материалды құндылықтар, материалды емес активтер, пайдаланылған қызметтер және берілген вексельдерді төлеу операциялары; сатып алушылар және тапсырыс берушілерге жөнелтілген өнімдер, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер және алынған вексельдерді төлеу операциялары; сақтандыру төлемдерін төлеу операциялары; шетелдік валютамен салықтар және салыққа жатпайтын төлемдер операциялары; жауапкершілікке берілген сомаларды жабу операциялары жоғарыда айтылған шоттарда жүргізіледі.
ЖШС Build Team ұйымының есеп жүргізу ерекшеліктеріне және өз қалауына қарай жыл ішінде жүргізілген валюталық операциялардан пайда болған бағамдық айырымдар 3520 Алдағы кезеңдер табысы шотында арнайы ашылған субшотта жүргізілуі мүмкін. Субшот құрамындағы аналитикалық жіктеу шоттары бойынша курстық бағам жөніндегі ақпараттар валюталық құндылықтардың жекелеген түрлеріне қарай: валюталық шоттар, берешектер қарызы, қоюшылардың қарызы, банктер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
1
Сыртқы экономиканы қалыптастыруда валюталық операциялардың алатын орны және олардың теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
1.1
Валюталық операциялардың экономикалық мазмұны мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.2
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды реттеу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9
2
ЖШС Build Team ұйымының валюталық операциялар есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
15
2.1
ЖШС Build Team ұйымының валюталық операциялар есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15
2.2
ЖШС Build Team ұйымының валюталық бағам өзгерісінің әсері және ҚХЕС-на сәйкес бағам айырмашылығының есебі ... ..
20
3
Функционалды валюта. Бағамдық айырмашылықтарды тану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
35
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
37
Кіріспе
Валюталық операциялар кәсіпорынның сыртқы экономикалық қызметімен тікелей байланысты. Валюталық операциялардың бухгалтерлік есебі кейінгі қосымшалар мен өзгерістермен қоса, субъектілердің қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары негізінде жүргізіледі.
Сыртқы экономикалық операциялар есебінің ерекшелігі есеп теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі тұрады. Кәсіпорындарда сыртқы экономикалық қызметтің жүргізілуіне байланысты барлық операциялардың есебі шоттарда салыстырмалы түрде (теңгеде және шетелдік валютада) жүргізіледі.
Ұйымдардың шетелдік валютамен жасаған операцияларын жүргізу тәсілі: - ҚЕХС 2 Шетелдік валютамен операция жасау 30 бөлімінде және - ХҚЕС (IAS) 21 Валюталық курс өзгерісінің әсері деп аталатын бөлімдерде қаралады.
Еліміздің әлемдік нарықта алдыңғы қатарлы елдер санатына қосылуы үшін ішкі экономикалық өсумен қатар, халықаралық экономикалық қатынастарымыз дамып, соның ішінде өзекті саласы халықаралық валюталық қатынастардың дамуы еліміз үшін маңызды. Өйткені біздің экономикамызда теңгеміз еркін айналысқа шыққандықтан, әлемдегі валюта өзгерістері бізге де әсер етеді.
Курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі -- кез келген ұйым шетелдік валютамен байланысты қызметті екі әдіспен жүргізе алады: не операцияларды шетелдік валютамен жүргізеді, не шетелдік қызметті жүзеге асыра алады. Сонымен бірге өзінің қаржы есептілігінде ұйым деректерді шетелдік валютамен көрсете алады. Сондықтан валюталық операциялар есебінің мақсатының, міндетінің теориялық және әдістемелік ережесін анықтап, экономикалық категория ретінде мазмұны мен міндеттерін ашу үшін әдебиет көздерін зерттеу және мәліметтер мен деректерді, заңнамаларды қарастыру негізінде, оның қызметінің теориялық сипатын беру. Сонымен қатар шетелдік валютамен операцияларды және шетелдік қызметті ұйымның қаржы есептілігінде көрсету, сондай-ақ қаржы есептілігінің көрсеткіштерін ұсыну валютасына қайта есептеу тәртібін ҚХЕС-сүйене отырып орнату.
Курстық жұмыстың мақсаты - 21 Валюталық бағам өзгерісінің әсері ҚХЕС-ның қолданылуын, мемлекетте жүргізілетін валюталық операцияларды қарастыру, валюталық операциялар түрлерін анықтау, валюта есебін ұйымдастыруды жан-жақты қарастырып, оны жетілдіру жолдарын және нарықтық талаптарға сай жағдайға әкелу бағыттарын зерделеу болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер қойылады:
- валюталық операциялардың экономикалық мазмұны және валюталық операциялардың түрлерін анықтау
- Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды реттеу тәртібін анықтау
- валюталық операциялар есебін ұйымдастыру - 21 Валюталық бағам өзгерісінің әсері ҚХЕС-ның сипаттамасы - шетелдік валютадағы операцияларды фунционалдық валютада көрсету - бағам айырмашылықтарын тану - валюталық операциялар есебін жетілдіру жолдарын қарастыру.
Курстық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы - біздің елімізде валюта операцияларын және оның жүргізілу әдістерін үйренуге байланысты мәселелердің теориялық және практикалық маңызы зор.
1 Сыртқы экономиканы қалыптастыруда валюталық операциялардың алатын орны және олардың теориялық аспектілері
1.1 Валюталық операциялардың экономикалық мазмұны мен түрлері
Валюта дегеніміз - мемлекеттердің заңды төлем құралы ретінде қабылданған ақша бірлігі немесе банкноттар, қазыналық билеттер мен тиындар, соның ішінде қымбат металдардан жасалған тиындар түріндегі қолма-қол және аударым нысанындағы құнның ресми стандарттары, сондай-ақ, шоттардағы, соның ішінде халықаралық ақша немесе есеп айырысу бірлігіндегі қаражаттары.
Валюталық нарық дегеніміз - ұлттық валютаны шетелдік валютаға алып сатқан кезде, ұсыныс пен сұраныс нәтижесінде қалыптасқан белгілі-бір ресми орын.
Халықаралық есеп айрысу спецификасының маңызы мынада: валюталық баға төлем құралы ретінде көбінесе шетелдік валютаны қолданады, өйткені әлі халықаралық бүкіл мемлекеттерде алуға тиісті белгілі-бір валюта жоқ, сондықтан да сыртқы саудада, несиеде, инвестицияда мемлекет аралық есеп айырысу үшін бір валютаны екінші валютаға сату керек. Валюталық курстың бағамы оны сатып алу қабілеті арқылы белгіленеді.
Валюталық бағам дегеніміз - бір ақша бірлігінің екінші ақша бірлігімен алғандағы бағасы. Ол нарықты экономика жағдайында сұраныс пен ұсыныстың нәтижесінде анықталады және экономиканың жағдайын көрсетеді. Валюталық бағам халықаралық сауда және капитал қозғалысында өте үлкен рөл атқарады. Валюталық бағамның өзгерісін байқасақ, ол сол валютаның құнсызданғанын немесе құнының жоғарлағанын көрсетеді.
Валюталық операциялар дегеніміз - меншік құқығының және өзге де құқықтардың валюталық құндылықтарға ауысуына байланысты операциялар, яғни, валюталық құндылықтарды кез келген тәсілмен Қазақстан Республикасына әкелу және жөнелту, сондай-ақ Қазақстан Республикасынан әкету және жөнелту болып табылады.
Қазақстандық ұйымдардың сыртқы экономикалық қызметінің ұлғая түсуіне байланысты, олардың шетелдік валюталарды сыртқы және ішкі қарым-қатынастарда көбірек қолдануына орай, валюталық операцияларды жүргізу механизмін үйренудің қажеттілігі туындауда.
Ұйымның қызмет нәтижесінде қалыптасатын қаржылық жағдайына курстық айырмашылық зор ықпал етеді. Халықаралық қарым қатынастың дамуына байланысты, ұлттық ақшалай бірлікті, басқа да шетелдік әріптестердің валютасына айырбастаудың қажеттігі туындайды. Бұл қажеттілікті орындау валюта нарығы арқылы іске асырылады, сол жерде сұраныс пен ұсынысқа орай валюталық курс қалыптасады. Есептесу кезінде төлемақы операцияларын жүргізген кездегі сұраныс пен ұсынысына байланысты анықталады.
Валюталық операцияларды атқару кезінде, төменде көрсетілген түсініктерді пайдаланады:
- Қолданыстағы валюта- қаржылық есеп берілетін валюта;
- Шетелдік валюта - кәсіпорын есеп беретін функционалдық валютадан басқа валюта:)
- Валюталық курс - қаржы рыногында сұраныс пен ұсыныстың нәтижесінде анықталған, бір валютаны екіншісіне аудару үшін қолданылатын олардың ара қатынасы;
- Курс айырмасы - бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп барысында, шетелдік валютаның курсы өзгерген кезде пайда болатын айырмашылық;
- Соңғы курс немесе жабылу кезіндегі курс - белгілі есепті кезеңдегі қолданыстағы валютаның, шетелдік валютаға шаққандағы курсы.
Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу туралы заңына (24.12.1996 ж.) сәйкес, валюталық құндылықтарға мыналар жатады:
1) шетел валютасы;
2) шетел валютасында көрсетілген бағалы қағаздар және төлем құралдары;
3) тазартылған құйма алтын, бағалы металдар, бағалы тастар.
Валюталық қатынастың субъектілеріне Қазақстан Республикасының резидент және бейрезидент тұлғалары жатады. Мұндағы резиденттерге жататындар:
- ҚР-ның тұрақты тұрғыны, соның ішінде уақытша шетелде немесе республикадан тысқары жерлерде мемлекеттік қызметте жүрген жеке тұлға;
- ҚР-ның заңдылықтарына сәйкес құрылған барлық заңды тұлғалар, олардың республика ішіндегі немесе одан тысқары жерлерде орналасқан филиалдары мен өкілеттігі;
- ҚР-нан тысқары жердегі орналасқан дипломатиялық, сауда және өзге де өкілеттіктер жатады.
Ал, бейрезиденттерге резидент құрылымында көрсетілмеген ҚР-ң барлық заңды және жеке тұлғалары немесе одан тысқары жерлердегі олардың филиалдары мен өкілеттіктері жатады.
Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу туралы заңына сәйкес валюталық операциялар ағымдық операциялар және капитал қозғалысымен байланысты операцияларға бөлінеді.
1. Ағымдық операцияларға жататындар:
:: тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін төлемнің не аванс төлемінің мерзімін 180 күннен аспайтын мерзімге ұзартуды көздейтін экспорт-импорт мәмілелері бойынша есеп айрысуларды жүзеге асыруға арналған аударымдар;
:: 180 күннен аспайтын мерзімге несиелер беру және алу;
:: салымдар (депозиттер), инвестициялар, заем және өзге операциялар бойынша дивиденттерді, сыйақыларды және өзге де табыстарды алу және аудару;
:: гранттарды қоса алғанда, сауда сипатына жатпайтын аударымдар, мұрагерлік соманы, жалақыны, зейнетақыны, алименттерді және басқа сомаларды аудару;
:: осы заңмен капитал қозғалысына байланысты операцияларға жатпайтын барлық өзге де валюталық операциялар.
2. Капитал қозғалысына байланысты операцияларға жататындар:
:: инвестицияларды жүзеге асыру;
:: интеллектуалдық меншік объектілеріне ерекше құқықты толық беруді көздейтін мәмілелер бойынша есеп айырысуларды жүргізуге арналған аударымдар;
:: мүліктік құқыққа және өзге де жылжымайтын мүлік құкығына төлеуге аударымдар;
:: тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін төлемнің не аванс төлемінің мерзімін 180 күннен асатын мерзімге ұзартуды көздейтін экспорт-импорт мәмілелері бойынша есеп айрысуларды жүзеге асыруға арналған аударымдар;
:: 180 күннен асатын мерзімге несиелер беру және алу;
:: өздері тіркелген мемлекеттердің заңдары бойынша банк операцияларын жүзеге асыруға құқығы бар шетел банкілерінде және өзге де қаржылық ұйымдарда салымдарды (депозиттерді) жүзеге асыру;
:: зейнетақы активтерін жинақтауға байланысты мәмілелер бойынша халықаралық аударымдар;
:: жинақтау сипатындағы сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары бойынша халықаралық аударымдар.
Сурет-1. Валюталық операцияларды критерийлер бойынша жіктеу
- шетелдік және ұлттық валюталармен операциялар;
1. объектісі бойынша
- шетелдік валютадағы бағалы қағаздармен операциялар;
-қымбат бағалы металдармен және тастармен операциялар.
- жеке және заңды тұлғалардың операциялары;
2. субъектісі бойынша
- мемлекеттік, әкімшілік-аумақтық және муниципалды құрылымдардың операциялары;
-шетелдік мемлекеттердің және халықаралық ұйымдардың операцилары.
- әмбебап операция жүзеге асырудың құқықтық режимі резиденттік мәртебеге тәуелді болмайды;
3.Жүзеге асырудың режимі бойынша
- жекелеген операция жүзеге асырудың құқықтық режимі резиденттік мәртебеге тәуелді болады.
- ішкі;
4. Жүзеге асырудың аумағы бойынша
- шетелдік.
Экономикалық әдебиеттерде банктер жүргізетін валюталық операциялардың өзіндік белгілеріне байланысты жіктелуін көрсетеді.
1. Клиенттердің шоттарын ашу және жүргізу. Бұл операция мынадай түрлерден тұрады:
- заңды және жеке тұлғаларға (резиденттер мен бейрезиденттерге) валюталық шот ашу;
- шоттардағы қалдық бойынша пайыз төлеу;
- овердрафт (банктің жетекшілерінің шешімімен ерекше клиенттерге) несиелерін беру;
- операция жасалуына қарай шоттың көшірмелерін беру;
- кез келген уақыт аралығына шот архивін рәсімдеу;
- клиенттердің тапсырмалары бойынша операцияларды орындау (клиенттер есебінен шетел валютасын сатып алу және сату);
- экспорттық-импорттық операцияларға бақылау жасау.
2. Сауда емес операциялар. Сауда емес операцияларға клиенттерге тауарлар және қызметтер экспорты мен импорты және капитал қозғалысы бойынша қызмет көрсетулер үшін есеп айрысуларға байланыссыз операциялар жатады. Өкілетті банктер сауда емес сипатта мынадай операцияларды жасауы мүмкін:
- қолма-қол шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын сатып алу және сату;
- шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын Инкассациялау;
- шетел банктерінің жол чектерін сатып алу (төлеу);
- ақшалай аккредитивтерді төлеу.
3. Шетел банктерімен корреспонденттік қатынас орнату. Халықаралық есеп айрысуларды жүзеге асыру үшін банктер шетел банктерінде өздерінің корреспонденттік шоттарын ашады. Ондай шоттар екі түрлі болып келеді:
- НОСТРО шоты (біздің шотымыз сізде) - банк-корреспондентте коммерциялық банктің атына ашылған ағымдық шот;
- ЛОРО шоты (сіздің шотыңыз бізде) -- коммерциялық банкте банккорреспондентінің атына ашылған ағымдық шот.
4. Конверсиондық операциялар. Конверсиондық операциялар - сол елдің қолма-қол және қолма-қолсыз ұлттық валюталарына қолма-қол және қолма-қолсыз шетел валюталарын сатып алу және сату мәмілелері. Конверсиондық операцияларға мынадай валюталық мәмілелер жатады:
- СПОТ мәмілесі - бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу және сатуға байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі екінші банктік жұмыс күніндегі валюталау кері жүргізілген операциялар.
- ФОРВАРД (мерзімді, аутрайт) мәмілесі - бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу және сатуға байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі 2 банктік жұмыс күніндегі валюталау күні жүргізілген операциялар.
- СВОП мәмілесі - бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу және сатуға байланысты осы валютаны болашақта қайта сатып алу және сатуға сәйкес, яғни екі қарама-қарсы операциядан тұратын банктік мәміле.
- Аутрайтпен жасалатын мәміле - белгілі бір күнге валютамен жабдықтау шартын білдіреді;
- Опционмен жасалатын мәміле - валютамен жабдықтаудың күні белгіленбеген шартын сипаттайды.
5. Халықаралық есеп айырысу бойынша операциялар. Сыртқы саудада есеп айырысудың мынадай формалары қолданылады: құжатталған аккредитив, құжатталған инкассо, банктік аударым.
Құжатталған аккредитив -- аккредитивте көрсетілген құжаттарға қарсы. экспортердың (бенефициарға) пайдасына өзінің бұйырушы-клиентінің (импортердің) өтініші бойынша жасайтын аккредитив ашушы банктің (эмитентбанктің) міндеттемесін білдіреді.
Құжатталған инкассо - эмитент-банктің, сенім білдірушінің берген құжаттарын төлеушіге (импортерға) төлеу үшін ұсынуға немесе ақшасын алып беруге өзіне алған міндеттемесі.
Банктік аударым - банктік аударым жасаушының жасаған тапсырмасы негізінде барлық есеп айырысудағы валюталық түсімдердің өкілетті банктердің шотына есепке алынуын білдіреді.
6. Валюталық, қаражаттарды тарту және орналастыру операциялары. Мұндай операцияларға мыналар жатады:
1) депозиттерді тарту:
:: жеке тұлғалардан;
:: заңды тұлғалардан, соның ішінде банкаралық депозиттер
2) несиелер беру:
:: жеке тұлғаларға;
:: заңды тұлғаларға;
3) банкаралық нарықта несиелерді орналастыру.
1.2 Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды реттеу тәртібі
Нарықтық қатынастар жағдайында валюта бір елден басқа елдерге ауыстырып отыратын ақшаға айналды. Қазақстан Республикасының заңды және жеке тұлғаларының меншігіне басқа елдердің валюталары мысалыға, АҚШ доллары, Евро, Ресей рублі т.б. ене бастады. Қазақстан Республикасында валюталық операциялар жүргізу принциптері мен тәртібі, сондай-ақ валюталық операцияларды орындаушы заңды және жеке тұлғалар, бұлардың заңды түрдегі жауапкершілігі Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 24 желтоқсан № 54-1 Валютаны реттеу және валюталық бақылау жөніндегі, 1995 жылғы 30 наурыз № 2155 Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жөніндегі, 2003 жылғы 5 сәуір No 401-2 Қазақстан Республикасы Кеден кодексі Заңдары және басқада құқықтық-нормативтік актілерімен реттелген. Сонымен қатар, ҚР Ұлттық банк басқармасының 2005 жылғы қазан № 134 қаулысында қаралған.
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды реттеп отырушы орган - ҚР Ұлттық Банкі болып белгіленген.
Қазіргі заманда шаруашылық және қаржылық қызметтер атқару үшін біздің елімізде тек қазақстандық теңге қолданылып қана қоймай, басқа да шетелдік валюталар экономикалық қатынастарға енген.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің шектеп қойған (лимиті) валюта көлеміне сай өкілетті банктер шетелдік валюталарды Қазақстан Республикасы аймақтарында және шетелдерде басқа ақшаларға айырбастауға, сатып алуға, сатуға құқылы.
Банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүргізуші, Қазақстан Республикасында шетелдік валюталарды басқа ақшаларға айырбастауына, сатып алуына және басқаларға сатуына болады.
Қазақстан Республикасының белгілі бір аймағында тұрақты тұратын заңды тұлғалар (резиденттер) және Қазақстан Республикасынан тыс аймақтарда тұрақты тұратын резиденттер емес тұлғалар Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің 1997 жылғы 25 шілде № 295-ші Қолма-қол шетелдік валюта айырбастау операцияларын ұйымдастыру жөніндегі нұсқауында қаралған тәртіпке сәйкес шетелдік валюталарды айырбастауға, сатып алуға және сатуға құқылы.
Шетелдік қолма-қол валютамен айырбас операцияларын ұйымдастыруға Ұлттық банкінің рұқсаты (лицензиясы) бар заңды тұлғалар (резиденттер) өздерінің өкілетті банкте ашқан шоттарынан қолма-қол шетелдік валюталар алып, тиісті айырбас операцияларын орындауына болады.
Өкілетті банктер Қазақстан Республикасының валюталық заңнамаларын сақтау және тексеру мақсатында жүргізілетін валюталық операцияларға тән қажетті қосымша ақпараттар мен құжаттарды резиденттерден талап ете алады.
Заңды тұлғалардың (резиденттер) банктегі шоттарынан алынған қолмақол шетелдік валютаны резидент емес еңбеккерлерге еңбек ақы төлеуге, шетелдік іс-сапарларға шығушылар шығындарына жұмсау үшін алады. Заңды тұлғалар (резиденттер) шетелдік валютадағы ақша алу үшін өздеріне қызмет көрсететін өкілетті банкке арнайы рәсімделген құжаттар (іс-сапар жөніндегі бұйрықтың көшірмесі, іс-сапар шығынының сметасы, еңбек ақы төлеу жөніндегі арыз т.б.) тапсыруы керек. Өкілетті банктегі шоттан алынған шетелдік валютадағы ақшаның жұмсалынбай қалған бөлігі 10 күн ішінде (мысалы, іс-сапардан қайтқан күннен кейінгі) өкілетті банктегі шотқа қайтарылуы керек.
Занды тұлғалар - резиденттер шетелдік валютаны iшкi валюталық рыноктан тек мына төмендегі мақсаттар үшін ғана сатып алады:
:: резидент еместердің пайдасына төлем төлеу және ақша аудару;
:: шетелдік валютамен өкілетті банктен алынған несиені жабу міндеттемесін орындау;
:: Қазақстан Республикасынан тыс жерлердегі іс-сапар шығындары және уәкілдік шығындар үшін;
:: Ұлттық банктің нормативті-құқықтық актісі негізінде корпоративтік карт-шоттардағы ақшаны толтыру;
:: жеке тұлғалардың шетелдік валютамен салған салымдарын (депозиттер) жабу;
:: колма-қол шетелдік валютамен айырбас операцияларын жүргізу (қолма-қол шетелдік валютамен айырбас операцияларын ұйымдастыру жөніндегі Ұлттық банктің лицензиясы бар заңды тұлғалар үшін);
:: Қазақстан Республикасы заңнамаларында қаралған басқа да жағдайлар үшін.
Қазақстандағы валюталық операциялардың орындалуына қойылатын бақылау белгілі бір дәрежеде шектеулі, ал бұл тәртіптің анықтау, ескерту және бұлғартпау бойынша шараларын мемлекеттік өкілетті ұйымдар -- ҚР Ұлттық банкі, ҚР Қаржы министрлігі, ҚР қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі Агенттігі, валюталық бақылау ұйымдары жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының шетелдермен жүргізілетін валюталық қатынастарының негізгі элементтері республикада қабылданған заңдарда айқындалған. Оларға:
- Қазақстан Республикасының ақша жүйесі туралы 1993 жылдың 13 желтоқсандағы заң;
- Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы 1995 жылдың 30 наурызындағы заң;
- Асыл тастар және қымбат бағалы металдармен байланысты катынастарды мемлекеттік реттеу туралы 1995 жылдың 20 шілдедегі заң;
- Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары;
- Үкімет Қаулылары мен Ұлттық банк басқармасының нормативтік актілері (мысалы, 1994 жылдың 24 қарашасында Ұлттық банк басқармасы бекіткен Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүргізу тәртібі);
- 2003 жылы Валюталық реттеу және валюталық бақылау деген заң қабылданды.
Қазақстан заңдары бойынша валюталық реттеудің объектісі болып шетел валютасы, шетел валютасындағы бағалы қағаздар, валюталық құндылықтарды республикаға әкелу, алып кету және жіберу тәртібін белгілеу болып есептеледі.
Валюталық қатынастардың субъектілері болып резиденттер және резидент еместер саналады.
Қазақстан Республикасында валюталық реттеу органы болып Ұлттық Банк саналады. Ол:
- Шетел валютасының және шетел валютасындағы бағалы қағаздар айналысының аясы мен тәртібін белгілейді, шетел валютасында операциялар жүргізуге қажетті шектеулер енгізеді;
- Резиденттердің шетел банктерінде шот ашу шарттарын анықтайды; беру, тіркеу ережелерін белгілеп, валюталық операциялар жүргізуге лицензиялар береді;
- Ұлттық валютаның - теңгенің шетел валютасына шаққандағы бағамын, оның ішінде бухгалтерлік есеп жүргізу, кедендік және салық төлемдері үшін, сондай-ақ шетел валюталарымен және бағалы металдармен жасалатын операциялар бойынша Қазақстан Республикасының теңгесіне нарықты баға белгілеу мақсатында Ұлттық банктің ресми бағамын белгілеу жолымен реттейді;
- Алтын валюта активтерін құрап, солармен операциялар жүргізіледі;
- Халықаралық есеп айырысуды ұйымдастырып, шетелдермен қаржывалюталық және несие-есеп айырысу қатынастарын жетілдіреді;
- Қабылданған мемлекеттік шараларға сәйкес шетелдік және халықаралық ұйымдармен шетел валюталарын тартады.
Валюталық операцияларды біздің елімізде шетел валютасымен банктік операциялар жүргізуге ҚР Ұлттық банкінен алған лицензиясы бар өкілетті банктер ғана орындай алады. Сонымен қатар, ҚР Ұлттық банк валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүргізеді.
2000 жылдың сәуірінен бастап Ұлттық банк теңгенің еркін қалқымалы бағамын белгіледі. Ол Ұлттық банк қатысуынсыз валюталық нарықта сұраныс және ұсыныс негізінде ұлттық валюта бағамын құрылуын болжайды. Бұндай жағдайда валюталық реттеудің маңызы кенеттен өседі, негізгі міндеттері келесілер болып табылады:
:: Қазақстан Республикасының аумағында жүргізілетін валюталық операциялардың жүргізілу тәртібі мен қағидаларын анықтайтын нормативтік кұқықтық актілерді шығару. Валюталық операциялар субъектінің құқықтары мен міндеттері, валюталық заңдылықтарды бұзғаны үшін жауапкершілік;
:: валюта заңдылықтарының орындалуын бақылау (валюталық бақылау);
:: валюталық нарық, жүргізілген валюталық операциялар көлемін және құрылымының жағдайын талдау. Валюталық реттеу мәселелерін шешу үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі келесі негізгі әдістерді қолданады:
:: валюталық операциялар объектілері мен субъектілерін, валюталық операциялар субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін, жіктелуін, валюталық құндылықтармен айналысу тәртібін белгілеуді анықтайтын валюталық операцияларды жүргізу тәртібін белгілеу;
:: сипатына, субъектісіне, объектісіне, көлеміне байланысты белгілі валюталық операцияларды жүргізуге шектеу енгізу; :: шетел валютасын пайдаланатын қызметтерді лицензиялау;
:: валюталық операцияларды тіркеу;
:: валюталық операциялар туралы есептемені жинау және талдау валюталық заңдылықтардың орындалуын бақылау;
:: валюталық реттеу мәселелері бойынша халықаралық байланыс. (Қазақстан 1992 жылдың ортасынан бастап халықаралық валюта қорының (ХВҚ) мүшесі болып табылады).
Валюталық реттеудің негізін құраушы жүйе валюталық бақылау болып табылады. Валюталық бақылаудың мақсаты - Қазақстан Республикасының резидент және бейрезидент тұлғаларының валюталық операция жүргізу кезінде заңдылықтарды сақтаудың қамтамасыз ету. Валюталық бақылаудың негізгі бағыттары:
:: Заңдылықтарға сәйкес жүргізілетін валюталық операциялардың сәйкестігін анықтау және оларды жүзеге асыру үшін қажетті лицензиялар мен куәліктердің болуы;
:: Шетел валютасындағы төлемдердің шарт жағдайына сәйкестігін тексеру;
:: Валюталық операциялар бойынша есеп жүргізу және есеп берудің толықтығын және объективтігін тексеру.
Валюталық қатынастарды реттеу кезінде негізгі рөлді арнайы валюталық заңдылықтар атқарады. Қазақстан Республикасында валюталық реттеудің негізгі органы республикалық заңдылықтарына сәйкес валюталық реттеудің қызметтерін атқаратын Ұлттық банк болып табылады. Үкімет және басқа да мемлекеттік органдар валюталық реттеудің заңдылықтарына сәйкес өз кұзыретінің шегінде жүргізеді. Валюталық реттеу бойынша негізгі нормативтік актілер 1909 жылдың 24 желтоқсанында Валюталық реттеу туралы заңға толықтырулар мен қосымшалар енгізілген заң болып табылады. Ол Қазақстан аумағында жүргізілетін валюталық операциялардың принциптері мен тәртібін валюталық операция субъектілердің құқықтары мен міндеттерін, валюталық заңдылықтар бұзылуының жауапкершілігін анықтайды. Валюталық бақылау агенттері ретінде валюталық операцияларды жүргізу кезінде валюталық заңдылықтардың орындалуын бақылау міндеті жүктелген уәкілетті банктер мен банктік емес қаржылық мекемелер болып табылады.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында келесідей валюталық шектеулер қолданылады:
:: Резиденттер арасында жүргізілетін операциялар бойынша барлық төлемдер тек қазақстандық валютада жүргізілуі керек, тек Ұлттық банктің нормативтік құқықтық актілерінде, салық және кеден заңдылықтарында көрсетілген жағдайлардан басқа;
:: Шетел валютасын сатып алуга, сатуға және айырбастау өкілетті банктер мен банктік операциялардың бөлек түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан тыс жерде жүргізуге болмайды;
:: Қызмет және тауар үшін төлем ретінде және несие ретінде резиденттер алатын шетел валютасы, олардың өкілетті банктеріндегі шоттарына міндетті түрде есепке алынуы керек.
Сонымен қатар, Казақстан Республикасы Президенті халықаралық міндеттемелерді орындау мақсатында және күтпеген жағдайлардың туындау кезінде кез келген валюталық операцияларды шектеуге және тоқтатуға құқылы.
Валюталық реттеу - нормативтік құқықтық актілерді жасау және бекіту, ақпараттар жинау, валюталық заңдылықтардың орындалуына бақылау жасау, заңмен көзделген санкцияларды қолдану шараларын білдіреді.
Валюталық заңға сәйкес, валюталық реттеу шараларына мыналар жатады:
- лицензиялау;
- тіркеу;
- хабарлау.
Тіркеу және лицензиялауға жататын валюталық операциялар тізімі төмендегі кестемен берілген.
Кесте -1. Тіркеу және лицензиялауға жататын валюталық операциялар
Валюталық операциялар түрлері
ҚР-на кіретін
ҚР-шығатын
180 күн мерзімнен асатын коммерциялық несиелер
Тіркеледі
Лицензияланады
Тікелей инвестициялар
Тіркеледі
Тіркеледі
Бағалы қағаздарды сатып алу
Тіркеледі
Лицензияланады
180 күн мерзімнен асатын қаржылық займдар
Тіркеледі
Тіркеледі
Капитал қозғалысымен жасалатын тіркеледі өзге операциялар
Тіркеледі
Тіркеледі
Сонымен қатар заңды тұлға резиденттердің шетелдегі филиалдары мен өкілдіктерін устау шығыстарын қаржыландырумен байланысты шетел банктерінде шот ашуы тіркеуге алынады.
Банктердің мынадай меншікті операциялары 300 мың АҚШ долларынан асса хабарлануға жатады:
- 180 күн мерзімнен асатын бейрезиденттерден алған коммерциялық несиелер мен займдар;
- бейрезиденттердің банктерге жасаған тікелей инвестициялары;
- бейрезиденттердің банктердің бағалы қағаздарын сатып алу, сондай- ақ банктердің халықаралық капитал нарығында бағалы қағаздарды алғашқы эмиссиялауы;
- жылжымайтын мүлікке деген меншік құқықғын сатып алумен байланыстар жасаған бейрезиденттердің аударымдары.
Валюталық операциялар бойынша тіркеу куәлігін беру, лицензиялау және хабарламаны қабылдауды ҚР Ұлттық банкінің Төлем балансы және валюталық бақылау департаменті жүзеге асырады.
2 ЖШС Build Team ұйымының валюталық операциялар есебі
2.1 ЖШС Build Team ұйымының валюталық операциялар есебін ұйымдастыру
Қазақстан Республикасының белгіленген заңына сәйкес ел ішіндегі әр түрлі операциялар бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың бір - біріне төлейтін төлемдері тек қана ұлттық валюта түрінде жүргізілуі тиіс. Ұйымдардың резидент емес заңды тұлғалармен орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін шетелдік валюта түрінде қаржы төлеуі немесе қаржы қабылдауы арнайы рұқсатты қажет етеді.
Шетелдік валюта дегеніміз кәсіпорындар мен ұйымдардағы тауарларды, дайын өнімдерді сату (сатып алу), қызмет көрсету (пайдалану), жұмыстарды орындау барысында қолданатын Қазақстан Республикасының ұлттық валютасынан (теңгеден) басқа ақша бірліктері болып табылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың шетелдік валюта түрінде алатын табысы сол операция жасалған күнгі Қазақстан Республикасы Ұлттық банк мекемесі белгілеген ақша айырбастау бағамы (курсы) бойынша есептеліп, Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы түрінде (теңгемен) көрсетілуі тиіс.
ЖШС Build Team ұйымы шетел ақша бірлігімен (валютамен) операциялар жасау үшін банк мекемесінен валюталық шот аша алады. Ал банктен валюталық шот ашу үшін банк мекемесіне осы кәсіпорынның жарғысының көшірмесін, валюталық шот ашу туралы өтініш, тиісті адамдардың қолдары қойылып және ұйымдардың мөрі басылған арнайы карточка және тағы да басқа құжаттарды табыс етуі қажет.
ЖШС Build Team ұйымында негізгі құралдарды, материалдық қорларды және басқа да активтерді шетел валютасына сатқанда немесе оларды сатып алғанда, банктерден сондай-ақ банкіден тыс мекемелерден шетел валютасымен несие алғанда немесе оны қайтарғанда және тағы басқа жағдайларда шетелдік валюталармен жүргізілетін операциялар пайда болады. Осы операциялардың орындалған уақытымен, яғни тауарларды сатылған күні мен сол тауарлар үшін ақша қаражаттарының төленген мерзімі аралығындағы бағамның өзгеруі нәтижесінде бағамдық айырмашылық пайда болады.
Бұл бағамдық айырмашылық қай уақытта пайда болса кәсіпорындар мен ұйымдардың сол кезендегі бухгалтерлік есебінде және қаржылық есеп беруінде көрсетіледі. Сондай-ақ кәсіпорындар мен ұйымдардың бағамдық айырмашылықтан алатын табыстар немесе шеккен шығындары өз алдына бөлек есептеледі.
Қазақстан Республикасында резидент және резидент еместермен жүзеге асырылатын валюталық операциялар, кедендік және салықтық заңдылықтармен, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің нормативтік кұқықтық актілерінде қарастырылған жағдайларды ескермегенде, өкілетті банктер және өкілетті банктік емес қаржылық мекемелер арқылы жүргізіледі.
Кассадағы шетелдік валюта түріндегі ақшалар есебі Қазақстан Республикасы Ұлттық банктің бекіткен Валютаны реттеу жөніндегі 29 қазан 2005 жылғы №134 ші қаулысына сай жүргізіледі.
Валютадағы акита каражаттарының есебі Қазақстан Республикасы Ұлттық банктің қойған теңгедегі бағамымен (курсымен) есепке алынады. Яғни валюталық операциялар бухгалтерлік есеп жазуына қазақстандық теңгемен жазылады.
ҚР Ұлттық банкі басқармасының 1997 жылғы 2 мамырдағы № 206 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүргізудің ережесіне сәйкес валюталық операцияларды жасау үшін заңды және жеке тұлғалар өкілетті банктердің бірінде валюталық шот ашады.
Схема-1. ЖШС Build Team ұйымының өкілетті банктен шот ашуы үшін тапсыратын құжаттар түрі
Резидент заңды тұлғалардың валюталық шотты ашуы, жүргізуі және жабуы Клиенттердің екінші деңгейдегі банктерде банк шоттарын ашу, жүргізу және жабу тәртібі туралы 1997 жылғы 4 наурыздағы № 61 Нұсқаулықта көзделген тәртіппен жүргізіледі7
Валюталық операциялар жүргізуші ұйымдар өздеріне қызмет көрсетуші банктен валютаның жекелеген түрлеріне рубль, доллар, марка, фунт т.с.с.) қарай шот ашуына болады. Ірі корпорациялар мен компаниялар өз кызметі аумағының ерекшеліктеріне қарай бірнеше валюталық шоттар ашуына болады.
Ұйымдарда ашылған валюталық шоттарға түсетін ақшалар төмендегі ағындардан түсуі мүмкін:
:: экспортталған тауарлар, шикізаттар, көрсетілген қызметтер, орындалған жұмыстар құнын шетелдік валютамен алу;
:: резидент емес тұлғалардан, көлік және сақтандыру компанияларынан;
:: валюталық биржадан сатылып алынған валюталар немесе қызмет көрсетуші банктен бағамдалған валюталар сатып алу;
:: ҚР валюталық заңнамасына сай басқа да валюталар алу.
Валютадағы ақшалар валюталық шот иесінің шешіміне сай төмендегі ағындарға жасалуы мүмкін:
:: экспорттық және импорттық операцияларды жабу үшін шетелдерге жібере алу
:: валюталық биржаға шығарып сатуға немесе бағамдауға;
:: іс-сапарға шығушылар шығынына;
:: шетелдік валюта түрінде алынған несиелерді қайтаруға;
:: ҚР валюталық заңнамасына сай басқада мақсаттарға жұмсалынуы мүмкін.
Валюталық операцияларды іске асыру және қатысушы жақтармен валютамен есеп айырысу барысында ұйымдар 21 ХҚЕС Валюталық бағам өзгерісінің әсері стандартына жазылған әдіснамалық ұсыныстарды ұстануы керек. Осы стандарт шетелдік валюта операцияларын есепке алуда және шетелдік өндірістегі қаржылық қорытынды есеп көрсеткіштерін (сомаларды) отандық ақшамен бағалау үшін де қолданылады.
Сурет-2. Валюталық шоттар бойынша ЖШС Build Team ұйымының операциялары рәсімделетін құжаттар түрі
а) қолма-қол валютаның (түсім, пайдаланылмаған сома, есеп беретін сомалар және тағы басқалар) келіп түсуі валюталық кіріс ордерімен ресімделеді;
ә) қолма-қол валютаның берілуі (шығысы) 1 валюталық шығыс касса ордерімен (тапсырмамен);
б) шетелде жүрген бенефициарға (алушыға) валюта қаражатын аудару аударым өтінішімен рәсімделеді.
Валюталық шоттар бойынша операциялардың есебі активтік 1050 -- Ағымдағы корреспонденттік шоттағы шетел валютасы шотында жүргізіледі. Мұндай шотты ашу және сол бойынша операциялар жасау ҚР Ұлттық банкі берген алдын ала рұқсаттың болуын талап етеді. Бұл орайда шаруашылық субьектісі аталған шоттардағы қаражаттардың қалдығы бойынша және басқа да мәліметтер бойынша есептемені ҚР Ұлттық банкі белгілеген нысанда және мерзімде тапсыруға міндетті. 1050-шоттың дебеті бойынша бастапқы қалдык, ақша қаражаттарының түсуі және соңғы қалдық көрсетіледі. 1050-шоттың кредиті бойынша субъектінің валюталық шотынан қаражаттардың есептен шығарылуы (аударылуы, берілуі) көрініс табады. 1050-шоттың кредиті бойынша операциялар банк көшірмесінің негізінде № 2 журнал-ордерге, 1050 шоттың дебеті бойынша № 2 ведомоске жазылады. Жиынтық айналым мен сальдо ай соңында бас кітапқа көшіріледі.
Кесте-2. ЖШС Build Team ұйымының ағымдағы корреспонденттік шоттағы шетел валютасы бойынша шоттар корреспонденциясы
№
Шаруашылық операциялардың мазмұны
Шоттар корреспонденциясы
Сомасы, мың.тг
Дт
Кт
1
Экспортқа жөнелтілген өнімдер мен көрсетілген қызметтер үшін шетелдік сатып алушылардан түсім түсті
1050
1210
1226
2
Әр түрлі шетелдік дебиторлардан берешектің келіп түсуі
1050
1280
5469
3
Бұрын берілген аванстардың түсуі (қайтарылуы)
1050
1610
5457
4
Құрылтайшылардың жарғылық капиталға салымы шетелдік валютамен түсті
1050
5020
6933
5
Шетелдік валютамен несие, займ алу
1050
3010,3540
2364
6
Шетелдік валютамен аванс алынғанда
1050
3510,4410
3644
7
Оң бағамдық айырма
1050
6250
122
8
TMҚ жеткізуге, жұмыс және қызмет үшін шетелдік валютамен берілген аванс (алдын-ала төлем)
1610,2910
1050
6563
9
Несиелер, займдар берешек өтелді (қайтарылды)
3010,3540
1050
646
10
Шетелдік жеткізушілердің шотын төлеу
3310
1050
563
11
Өзге кредиторларға берешектерді өтеу
3390
1050
3648
12
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға берешектерді өтеу
3330,3320
1050
4722
13
Теріс бағамдық айырма
7430
1050
326
ЖШС Build Team ұйымында шетел валюталарымен байланысты операциялардың есебі 21 -- Валюта бағамының өзгерісінің әсері ХҚЕС-мен реттеледі. 21 ХҚЕС мақсаты қаржылық есептілікте шетел операцияларын және шетелдік валютамен болған операцияларды қалай бейнелеу қажеттігін көрсетеді. Сонымен қатар стандарт қаржылық есептілікті ұсынылатын валютаға ауыстыру ретін белгілейді.
21 ХҚЕС сәйкес валюталық операция болып шетел валютасынан ауыстырылған операция табылады немесе ұйымда келесі жағдайлар бойынша есептілік қажет болғанда жасалынады:
:: бағасы шетелдік валютада көрсетілетін, тауарларды немесе кызметтерді сатып алады немесе сатады;
:: алу немесе жабу сомасы шетел валютасында бекітілген құралдарды береді немесе қарызға алады;
:: шетел валютасында бейнеленген міндеттемелерді өзіне қабылдайды немесе жабады, басқа әдіспен активтерді алады немесе сатады.
ЖШС Build Team ұйымы шетелдік валютамен байланысты қызметті екі әдіспен жүргізе алады. Ол не операцияларды шетелдік ватютамен жүргізе, не шетелдік қызметті жүзеге асыра алады. Сонымен бірге өзінің каржы есептілігіңде ұйым деректерді шетелдік валютамен көрсете алады.
21 Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты Валюталық бағам өзгерісінің әсері деп аталады. Стандарт 1995 жылы құрастырылған, толықтырулар мен өзгерістер 01.01 2005 жылдан бері қолданылып келеді.
Осы стандарттың мақсаты - шетелдік валютамен операцияларды және шетелдік қызметті ұйымның қаржы есептілігінде көрсету, сондай-ақ қаржы есептілігінің көрсеткіштерін ұсыну валютасына қайта есептеу тәртібін орнату. Сонымен қатар негізгі мәселелер қандай айырбас бағамын (бағамдарын) белгілеу және айырбас бағамдарындағы өзгерістердің салдарын қаржы есептілігінде қалайша көрсету болып табылады.
21 ХҚЕС қолданылу саласы:
- шетелдік валюталармен операцияларды және қалдықтарды 39 ХҚЕС Қаржы құралдары -- мойындау және бағалау қолдану аясындағы туынды операциялар мен қалдықтардан басқаларын есепке алу кезінде ;
- шетелдік қызметтің шоғырландыру, тепе-тең шоғырландыру немесе үлесті қатысуды есепке алу әдістерімен ұйымның қаржы есептілігіне енгізілген нәтижелері мен қаржы көрсеткіштерін қайта есептеу кезінде;
- ұйымның нәтижелері мен қаржы көрсеткіштерін ұсыну валютасына қайта есептеу кезінде қолданылуға тиіс.
Осы стандарт ұйым қаржы есептілігін шетелдік валютамен берген кезде қолданылады және қаржы есептілігі түпкілікті түрінде Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарына сәйкес келуін көздейтін талаптар белгілейді.
Осы стандарт ақша қаражатының қозғалысы туралы есепте шетелдік валютамен операциялар немесе шетелдік қызметтен ақша қаражатының ағынын қайта есептеу нәтижесінде пайда болатын ақша қаражатының ағынын көрсетуге қатысты емес (7-Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер) ХҚЕС.
Стандартта төменде көрсетілген мәндерде мынадай терминдер пайдаланылады:
:: Жабу бағамы - валюталардың баланс күнгі ағымдағы айырбас бағамы;
:: Бағам айырмашылығы - шетелдік валюталар бірлігінің бірдей санын қайта есептеу нәтижесінде пайда болатын айырмашылық;
:: Валюта бағамы - бір валютаны басқасына айырбастау коэффициенті.
:: Әділ құн - жақсы хабардар, осындай операция жасағысы келетін, бірбіріне тәуелді емес тараптар арасында мәміле жасау кезінде активті айырбастауға немесе міндеттемені реттеуге болатын сома;
:: Шетелдік валюта - ұйымның қолданыстағы валютасынан өзгеше валюта.
:: Шетелдік қызмет - өз қызметі есеп беруші ұйым елінен немесе валютасынан озгеше елде немесе валютада орналасқан немесе жүзеге асатын есеп беруші ұйымның еншілес, қауымдасқан, бірлескен ұйымы немесе филиалы болып табылатын ұйым.
:: Қолданыстағы валюта - ұйым өз қызметін жүзеге асыратын негізгі экономикалық ортада пайдаланылатын валюта;
:: Ақша баптары - қолда бар валюта бірліктері, активтер және валюта бірлігіне нақты немесе белгіленетін сомаларда алу немесе төлеу жөніндегі міндеттемелер;
:: Шетелдік қызметке таза инвестициялар - осы қызметтің таза активтеріндегі есеп беруші ұйым үлесінің шамасы;
:: Ұсыну валютасы - қаржы есептілігі берілетін валюта.
Ағымдағы валюталық бағам -- дереу есеп айырысуға арналған айырбас бағамы. ХҚЕС 21 сәйкес қаржылық есептілікте ашып көрсетіледі:
а) есепті кезең үшін таза пайдада немесе шығында танылған бағам айырмашылықтарының сомасы;
б) есепті кезеңнің басы мен аяғында меншікті капиталдың кұраушысы ретінде танылған таза бағам айырмашылықтары, сонымен қатар мұндай бағам айырмашылықтарының келісілген сомалары;
в) активтің баланстық құнына қосылатын, есепті кезең үшін бағам айырмашылықтарының сомасы.
Егер қолданыстағы валюта гиперинфляциялы экономика жағдайларында пайдаланылатын валюта болса, ұйымның қаржы есептілігі 29 Гиперинфляция жағдайларындағы қаржы есептiлiгi Халықаралық стандартына сәйкес қайта есептелуге тиіс.
Сонымен, шетелдік еншілес және құрамдас мекемелерімен олардың құрылымдық бөлімдерімен есептесу кезінде, қаржылық баптарды қайта бағалау уақытында туындайтын курстық айырма шетелдік ұйымдарға салынған таза инвестицияның бір бөлігі болып табылады және ол баланста капитадың құрамында көрсетілуге тиіс (инвестиция сатылмай тұрғанда). Бір мезгілде курстық айырма пайда мен залал есебінде де көрініс табады.
2.2 ЖШС Build Team ұйымының валюталық бағам өзгерісінің әсері және ҚХЕС-на сәйкес бағам айырмашылығының есебі
Бухгалтерлік есепте бағам айырымының сомасы (капиталға мүліктер түрінде салынған салымдар айырымынан басқалары) Бағам айырымына түскен табыстар шотында жүргізіледі. Осы шотқа жазылатын жазулар төмендегі шоттармен корреспонденцияланады: Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар тармағындағы және Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар тармағындағы шоттармен; облигацияларды жабу және депозиттерді қайтару жөніндегі операциялар; қоюшылар және мердігерлермен есеп айырысу шотында сатып алынған негізгі құралдар, басқа да материалды құндылықтар, материалды емес активтер, пайдаланылған қызметтер және берілген вексельдерді төлеу операциялары; сатып алушылар және тапсырыс берушілерге жөнелтілген өнімдер, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер және алынған вексельдерді төлеу операциялары; сақтандыру төлемдерін төлеу операциялары; шетелдік валютамен салықтар және салыққа жатпайтын төлемдер операциялары; жауапкершілікке берілген сомаларды жабу операциялары жоғарыда айтылған шоттарда жүргізіледі.
ЖШС Build Team ұйымының есеп жүргізу ерекшеліктеріне және өз қалауына қарай жыл ішінде жүргізілген валюталық операциялардан пайда болған бағамдық айырымдар 3520 Алдағы кезеңдер табысы шотында арнайы ашылған субшотта жүргізілуі мүмкін. Субшот құрамындағы аналитикалық жіктеу шоттары бойынша курстық бағам жөніндегі ақпараттар валюталық құндылықтардың жекелеген түрлеріне қарай: валюталық шоттар, берешектер қарызы, қоюшылардың қарызы, банктер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz