Кәсіпорынның ақшалай қаражаттармен болатын операцияларының есебі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
1
ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының қаржылық көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.1
Кәсіпорынның ақшалай қаражаттармен болатын операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.2
Кәсіпорынның мүліктік жағдайы мен төлем қабілеттілігі ... ... ... ... ...
9
2
ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының өнімдерінің өзіндік құнын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15
2.1
Өнім өндіруге кеткен шығындардың жалпы сомасын талдау ... ... ... .
15
2.2
Тауарлы өнімнің бір теңгесіне кеткен шығындарды талдау ... ... ... ...
19
3
ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынында жүргізілетін сатып алу, өндіріс және өткізу циклдерінің аудиті ... ... ... ... ... ... ..
22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
30
Мазмұны
Кіріспе
Мен, есеп және аудит мамандығының 3 курс студенті Сержанова Диана өндірістік іс-тәжірибемді ЖШС Cargo Trans Service компаниясында өттім. Өндірістік іс-тәжірибемді өткен уақытымда, кәсіпорын туралы мәліметтер жинай отырып, өндірістік іс-тәжірибием біткеннен соң, өндірістік іс-тәжірибемнің есебін жаздым.
Ұсынылып отырған тәжірибе есебімнің мақсаты - ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорыны теориялық және әдістемелік негізі туралы мағлұмат беру, оны ұғыну, оларға талдау жүргізу.
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының есеп саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Cargo Trans Service кәсіпорынында бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу, бухгалтерлік есепшоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өндеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз мүліктерін және міндеттемелерін басқа кәсіпорынның мүліктері мен міндеттемелерінен бөліп көрсетуі тиіс.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының заңы мен бухгалтарлік есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі көрсетілген.
Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:
:: бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына сәйкес жүргізілуі;
:: бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын син-тетикалық және аналитикалық шоттарының жұмысын жоспары;
:: алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
:: ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
:: актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
:: актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентарзациясын) өткізу тәртібі (реті)
:: құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу технологиясы;
:: шаруашылық операциялары бақылау тәртібі;
:: бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Cargo Trans Service кәсіпорынының қабылдаған есеп саясатын сол ұйымдағы бухгатерлік есептің маңызды мәселелерінің бірі.
Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша амортизация есептеу әдістері, табысты (түсімді) тесептеу әдістері және тағы сол сияқты.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет:
:: негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері;
:: материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу және оларды есептеп шығару жолдары;
:: шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу әдістері;
:: өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляциялау жүйесі;
:: жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату әдісі;
:: дайын өнімдерді кіріске алудың есебі;
:: аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау және бағалау жолдары;
:: материалдық қорларды бағалау әдістері;
:: негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру;
:: бағамдық айырманы есептеу.
1. ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының қаржылық көрсеткіштері
1.1Кәсіпорынның ақшалай қаражаттармен болатын операцияларының есебі
Ақшалай қаражатты басқару қаржы рыногындағы өте күрделі қиындықтарға байланысты үлкен мәнге ие. Бәсекеге қабілеттілік технологиялық процестерді заманға сай жаңғырту мен одан әрі даму үшін фирмадан ақшалай қаражат талап етеді. Сондықтан ақшалай қаражатпен олардың баламаларын дұрыс ашып көрсету мен сыныптау компанияның өтемпаздығын дәл бағалау үшін қажет.
Ақшалай қаражаттың козғалысы туралы есеп 7 бухгалтерлік есеп стандартында ақшалай қаражат кассадағы және банктегі шоттардағы қолма-қол ақша ретінде белгіленген. Ақшалай қаражат қозғалысы - олардың операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметінің нәтижесіндегі түсімімен жұмсалуы.
Ақшалай қаражат қозғалысы туралы есеп 7 қаржылық есеп беру стандарттарына сәйкес ақшалай қаражатка қолма-қол ақша мен талап етілгенге дейінгі салымдар кіреді.
Кассадағы ақшалай қаражатты сақтау, жұмсау және есептеу тәртібі есеп саясатына сәйкес шаруашылық жүргізуші субъект дербес жасайтын кассалық операцияларды жүргізу ережелері белгіленген.
Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 1030 Ағымдағы банктік шоттағы ақшалай қаржылар шотында жүргізіледі. Оның дебеті бойынша ақша қаражаттарының қалдығы мен келіп түсуін, яғни көбеюін көрсетеді, ал кредиті бойынша есеп айырысу шотынан ақша қаражаттарының есептен шығарылуын көрсетеді.
Кесте-1. ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының ағымдағы банктік шоттардағы ақшалай қаржылар шоты бойынша шаруашылық операцияларының шоттар корреспонденциясы
Шаруашылық операциялар мазмұны
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1.Кассадан ақшалардың ағымдағы банк шотына түсуі
1030
1010
2.Сатып алушылардың дебиторлық қарыздарын жою есебінен түсуі:
- қысқа мерзімді
- ұзақ мерзімді
1030
1030
1210
2010
3. Қысқа мерзімді несиелер алынды
1030
3010, 3020
4.Жолдағы ақшалар ұйымның есеп айырысу шотына алынды
1030
1030
5.Жарғылық қорды толтыру үшін үлес қосушылардан келіп түскен ақшалар есеп айырысу шотына кіріске алынды
1030
5110
6.Алынған банк несиесі есеп айырысу шотына кірістелді
1030
3010,4010
7.Жабдықтаушылар мен мердігерлердің қарызы қайтарылды
3310, 4110
1030
8.Бюджетке ҚҚС аударылды
3130
1030
9.Бюджетке корпоративтік табыс салығы аударылды
3110
1030
10.Басқа да кредиторлық қарыздар жойылды
3390, 4170
1030
Жолдағы ақша аударымдарына сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден кассаға алынған, банк бөлімшелеріне енгізілген, почта бөліміне енгізілген, ұйымның ағымдағы банктік шотына енгізу үшін инкассаторға өткізілген табыс жатады.
Касса - бұл ақша сақталуын қамтамасыз ететін арнайы жабдықталған бөлме. Операция жүргізілетін уакытта есіктер ішкі жағынан жабылады, сейфтің және темір шкафтың кілттері кассирде сақталады, ал кілттердің көшірмелері мөрленген пакетте кәсіпорын басшысында болады. Қабылдаған құндылықтардың сақталуы үшін материалдық толық жауапкершілік көтеретін кассир кассалық операцияларды жүргізеді. Кассирді жұмысқа тағайындау туралы бұйрық шыққаннан кейін басшы оны кассалық операция-ларды жүргізу тәртібімен таныстыруға міндетті және толық жеке жауапкершілік жайлы шарт жасасады.
Жолдағы ақшалардың қозғалысы жөніндегі ақпараттарды жалпылау және есептеу үшін 1030 Жолдағы ақшалай қаражаттар шоты арналған.
1030 Жолдағы ақшалай қаражаттар шоты бойынша сомаларды есепке алу үшін банк мекемелерінің, почта бөлімдерінің квитанциялары; банк инкассаторы түсімдерді өткізгеніне жолсерік тізімдемелерінің көшірмелері негіз болып табылады.
Кесте-2. ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының жолдағы ақшалай қаражаттар шоты бойынша шоттар корреспонденциясы
Шаруашылық операциялар мазмұны
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден аударылуға жататын жолдағы ақшалай қаражаттар
1030
1210,2110
2. Почта бөліміне есеп беруге тиісті тұлғамен өткізілген табыс, бірақ әлі ағымдағы банктік шотқа аударылмаған
1030
1250
3. Кассадан жіберілген, бірақ әлі мақстаы бойынша түспеген ақшалар
1030
1010
4. Еншілес, ассоцирленген ұйымдардың жолдағы ақшалай қаражаттары
1030
1220, 1230
5. Жолдағы аванс түріндегі ақшалар
1030
3510, 4410
6. Жолдағы ақшаларды алу
1010,1030
1030
Ақшалай қаржылардың түгендеуі.
Ақшалай қаржыларды түгендеу олардың сақтығын қамтамасыз ету, ақшалай операциялар бойынша операциялардың жүргізілуінің дұрыстығын тексеру мақсатында кәсіпорынның басшысымен бекітілген комиссиямен жүзеге асырылады. Түгендеу кезінде кассадағы ақшалардың және басқа да құндылықтардың нақты бары қаралады. Түгендеуде барлық ақшалай қаражаттар бойынша жүргізілген операциялардың толықтығы, дұрыстығы, нақты іс жүзінде бары және толтырылған құжаттардың дұрыстығы қаралады. Бағалықтардың нақты бары анықталып, құжаттардағы мәліметтермен салыстырылады. Түгендеу тізіміне барлық тексерілген құндылықтар жазылады. Түгендеу нәтижелерін шығарғанда ауытқулар, яғни артықшылықтар немесе жетіспеушіліктер анықталуы мүмкін . Мұндай артықшылықтар кіріске алынуы керек.
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысулардың есебі
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысулардың есебі үшін 1210 "Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық қарызы" және 2110 "Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің ұзақ мерзімді дебиторлық қарызы" шоттарында жүргізіледі. Бұл шоттардың дебеті бойынша қарыздардың қалдығы және оның пайда болуы, ал кредитінен - жойылуы көрсетіледі.
Бұл шотта сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге көрсетілген және жөнелтілген өнімдер, қызметтер мен жұмыстар үшін есеп айырысу құжаттары төлемге банкпен қабылданған есеп айырысулар туралы ақпараттар көрсетіледі.
Сатып алушыларға көрсетілген есеп айырысу құжаттарындағы сомаларға 1210 шот дебеттеліп, 6010, 6210 шоттар кредиттеледі. 1210 шот сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен қарыздарын өтеу кезінде ақша қаражаттары есебінің шоттарымен корреспонденциялана отырып кредиттеледі.
Кесте-3. ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысулардың есебі бойынша шоттар корреспонденциялары
Шаруашылық операциялар мазмұны
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1. Сатылған өнімдер үшін сатып алушыларға шот көрсетілді
1210,2110
6010
2. ҚҚС есептелді
1210,2110
3130
3. Сатылған өнімдердің іс жүзіндегі өндірістік өзіндік құны қажетсіздендірілді
7010
1320
4. Сатып алушылардың қарызын қамтамасыз етуде вексель алынды
1280, 2180
1210, 2110
5. Вексельдік процент есептелді
1270, 2170
6110
6. Ағымдағы банктік шотқа алынды
1030
1210, 2110,
1280, 2180
7. Ағымдағы банктік шоттан бюджетке ҚҚС есептелді
3130
1030
1210 шотта алынған вексельдермен қамтамасыз етілген сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысулар да есептеледі.
Ұйым сатып алушылар және тапсырыс берушілерден аванстар алуы мүмкін. Алынған аванстар сомасы 3510 Қысқа мерзімді алынған аванстар шотының кредиті мен ақша қаражаты есебінің шоттарының дебеті бойынша көрсетіледі. Тапсырысты орындаудан кейін немесе өнімді тиегеннен кейін алынған аванс сомалары есепке жазылады. Бұл кезде 3510 шот кредиттеледі.
Сатып алушыларға өнім тиелгенде: Дебет шот 7010 Кредит шот 1320. Сатып алушыларға шот көрсетілген кезде 1210 шот дебеттеліп, 6010 шот кредиттеледі.
1210, 2110 тобының шоттары бойынша кредиттік айналымдар №11 журнал-ордер тіркелді, ал бухгалтерияда сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысулар есебі бойынша тізімдемеде жүргізіледі. Тізімдеме сатылған өнімдер бойынша шот-фактураларды жинақтау және топтау үшін және сатып алушылармен оларды уақытылы төленуіне бақылауды жүзеге асыру үшін жүргізіледі.
Еншілес және қауымдастырылған ұйымдардың дебиторлық қарыздарының есебі
Еншілес ұйым бас компанияның бақылауындағы ұйым болып табылады.
Тәуелді ұйым инвестордың ықпалынан тәуелді болады және оның еншілес емес, бірігіп бақыланатын заңды тұлға да болмайды.
Еншілес (тәуелді) серіктестердің қарыздарын есепке алу үшін 1220 Еншілес ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары және 1230 Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары, 2120 Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздары және 2130 Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздары шоттары арналған.
Бұл шоттарында еншілес, тәуелді және бірлескен ұйымдардың ағымдағы дебиторлық қарыздары жинақталып көрсетіледі.
1220, 1230 шоттарда еншілес, тәуелді және бірлескен ұйымдармен ағымдағы есеп айырысудың барлық түрлері жөніндегі ақпараттар жинақталып қорытылады (балансаралық есеп айырысу). Бұл шоттар-негізгі, активті, күрделі; әрбір еншілес, тәуелді және бірлескен ұйымдар бойынша талдамалық есеп осы шоттардың көмегімен тізімдемелерде немесе машинограммада жүргізіледі. Кредиттік айналымдары №11 журнал-ордерде тіркеледі.
Кесте-4. ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысулардың есебі бойынша шоттар корреспонденциялары
Шаруашылық операциялар мазмұны
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1. Сатылған негізгі құралдар үшін еншілес ұйымдарға шот көрсетілді
1220
6210
2. ҚҚС есептелді
1220
3130
3. Ағымдағы банктік шотқа еншілес ұйымдардан алынды
1040
1220
4. Ағымдағы банктік шоттан бюджетке ҚҚС есептелді
3130
1040
1.2 Кәсіпорынның мүліктік жағдайы мен төлем қабілеттілігін талдау
Баланс активтерінін құрамы мен құрылымының динамикасын талдау - кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінін абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және олар-да болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның же-ке топтарын талдау, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді.
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Алайда, кәсіпорын мүлік құныньщ өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі баланстық есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты көрсеткіштерден айтарлықтай ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет. Отандық тәжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстық құнын құру барысында жүргізіледі.
Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім және тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді. Сондықтан да олардың құнының өсуі, инфляциялық фактор әсерінен болатыны күмәнсіз.
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына талдау жасау үшін келесі аналитикалық кесте құрылады.
Кесте-5. ЖШС Cargo Trans Service ұйымының баланс активтерінің құрамы мен құрылуы.
Активтер
Сомасы, мың тг.
Құрылымы, %
Өзгеріс (+ ; -)
Жыл басында
Жыл соңында
Жыл басында
Жыл соңында
Мың тг.
Үлес салмағы, %
Ұзақ мерзімді активтер
Негізгі құралдар
147 795
210 260
40,03
58.44
+62 465
+42,26
Аяқталмаған өндіріс
45 300
17 280
12,27
4,80
-28 020
-61,85
Ұзақ мерзімді қаржылық салымдар
18 590
18 590
5.03
5.17
0
0
Алдағы кезең шығындары
395
655
0,11
0,18
+260
+65,82
Жиыны
212 080
246 785
57.44
68,60
+34 705
+16,36
Қысқа мерзімді активтер
0,00
0,00
0
0,00
Тауарлы-материалдық қорлар
57 780
53 600
15,65
14,90
-4 180
-7,23
Дебиторлық борыш
91 595
47 525
24,81
13,21
-44 070
-48,11
Қысқа мерзімді қаржылық салымдар
0
670
0,00
0,19
+670
Ақша қаражаттары
1 505
5 470
0,41
1,52
+3 965
+263,46
Басқа да қысқа мерзімді активтер
6 290
5 715
1,71
1,58
-575
-9,14
Жиыны
157 170
112 980
42,56
31,40
-44 190
-28,12
Барлығы
369 250
359 765
100,00
100,00
-9 485
2,57
5-Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының есепті жылы 9 485 мын теңгеге немесе 2,57%-ға кемігенін көруге болады. Бұл кәсіпорын дамуының теріс нәтижесін сипаттайды. Алайда активтерді талдай отырып, олардың қалай таратылғанын және есепті жылы неге көбірек көңіл бөлінгенін, сондай-ақ кәсіпорынның өндірістік потенциалы мен оның негізгі құралдарының жағдайын және кәсіпорын мүлкінің мобильділігін (іске тартылу деңгейін) анықтау қажет.
Мәліметтер көрсеткендей қаражаттарды ағымдағы және ұзақ мерзімді активтер арасына тарату жыл аяғына соңғылардың пайдасына шешілді. Егер ағымдағы активтердің үлесі жыл басында 14,88 пунктке аз болса (42,56-57,44), жыл аяғында ол 37,2 пунктке (52,33-47,67) дейін төмендеді және 31,40%-ды құрады.
Осы көрсеткіштен кейін баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесін анықтау маңызды: ағымдағы активтер құнының кәсіпорынның барлық мүлкінің құнына қатынасымен анықталатын кәсіпорын активтерінің іске тартылу (мобильді) коэффициентінің өсуі. Ол қарызды өтеуге арналған қаражат үлесін сипаттайды. Коэффициент мағынасы артқан сайын кәсіпорынның үздіксіз жұмысты қамту және кредиторлармен есеп айырысу мүмкіндігі де арта түседі. Қаржы тұрғысынан алғанда оның өсуі актив құрылымындағы жағымды өзгеріс болып табылады яғни мүлік әлдеқайда мобильді (іске тартылған) болады, бұл оның айналымдылығының жылдамдығын және оны пайдалану тиімділігінің өскендігін көрсетеді.
Талдау жүргізіп отырған кәсіпорындарда бұл коэффициенттің деңгейі жыл басында 0,43 (157170:369250), ал жыл соңында 0,31 (112980:359765) құрады. Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш-мобильді және иммобильді қаражаттар қатынасының коэффициенті. Ол ағымдағы активтер құнын ұзақ мерзімді активтер құнына бөлу арқылы анықталады.
Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, кәсіпорынның салалық ерекшіліктеріне байланысты. Өндірістік кәсіпорындарда берілген көрсеткіштің деңгейі 0,5-тен төмен болмауы тиіс.
Талданып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш деңгейі жыл басында - 0,74 (157170:212080), ал жыл аяғында - 0,46 (112980:246785) құрайды. Бұл коэффициент деңгейі иммобильді қаражаттардың өсу қарқыны мобильді қаражаттардың өсу қарқынан артуының нәтижесінде кеміп отыр. Есепті жылы біріншілер, яғни иммобильлді қаражаттар 1,2 есеге (246785:212080) өссе, ал екіншілері - 28,12%-ға (-44190:157170100) азайған. Кәсіпорын ең төменгі қаржылық тұрақтылыққа, кәсіпорын міндеттемелері кепілдендірілген түрде ағымдағы активтермен өтелген жағдайда қол жеткізеді және келесі шарттың орындалуы осы тұрақтылықтың белгісі болып табылады: ағымдағы және ұзақ мерзімді активтер қатынасының коэффициенті қарыз капиталы мен меншікті капитал қатынасының коэффициентінен артық болуы керек.
Әрі қарай кәсіпорынның мүліктік жай-күйінде қандай сапалық өзгерістер болғанын зерттеу қажет. Бұл кәсіпорынның материалды-техникалық базасын құрайтын және негізгі қорлары болып саналатын, оның өндірістік потенциалының маңызды элементінің жағдайын зерттеу қажет.
Кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі құралдардың нақты құнының (қалдық) үлес салмағының өзгеруі, ерекше назар аударады. Өйткені бұл көрсеткіш кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің көлемін анықтаудағы басты бағыт болып табылады. Кәсіпорын мүліктерінің жалпы жиынындағы Негізгі құралдардың нақты құнының коэффициентінің мөлшері баланс активтерінің барлық сомасының 50 пайызынан кем болмауы тиіс.
Біздің мысалымыз бойынша баланс валютасындағы негізгі құралдардың қалдық құнының үлесі жыл басында - 40,03%-ды, ал жыл соңында - 58,44%-ды құрайды, яғни бұл көрсеткіштің теориялық мәнінен 8,44 пунктке асып отыр.
Әрі қарай ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымын талдау қажет. Кестеде келтірілген мәліметтер кәсіпорынның ағымдағы активтерінің жағымсыз динамикасын көрсетеді. Оларды жеке элементтер тұрғысынан зерттеу келесідей қортындыларды жасауға мүмкіндік береді. Ең мобильді активтер яғни ақша қаражаттары бір жылда 3965 мың теңгеге немесе 263,46%-ға артқан болса, ал қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар жыл соңында - 670 мың теңгені құрады.
Кәсіпорынның материалдық айналым қаражаттары есепті жылы 7,23%-ға төмендеді және ол жыл аяғында 53600 мың теңгені құрады. Олардың үлесі 0,75 (15,65-14,90) пунктке азайған. Бұл жағдай, материалды айналым каражаттары-ның құрамында сұранысы жоқ немесе шектеулі сұранысқа ие болатын және де сол себептен өтімділігі төмен болып табылатын басы артық және қалып қойған материалдық құндылықтар, дайын өнімдер, нормадан тыс шикізат қорлары, материалдар, аяқталмаған өндірістер жоқтығын көрсетеді.
Есепті жылы дебиторлық борыш та әжептеуір азайған. Егер оның көлемі жыл басында - 91595 мың теңгені құраса, жыл аяғында ол - 47525 мың теңгені құрайды немесе 48,11%-ға төмендеген, ал ағымдағы активтер құрамындағы оның үлесі 11,6 пунктке азайды (24,81-13,21).
Айта қеткен жөн, кәсіпорынның қаржы жағдайына дебиторлық борыштың нақты бар болуы емес, онын көлемі, қозғалысы және түрі, яғни бұл борыштың пайда болу себебі әсер етеді. Дебиторлық борыштың пайда болуы кредиторлық борыш сияқты ақшаны аудару арқылы есеп айырысу жүйесі кезеңіндегі шаруа-шылық қызметтегі объективті процесс болып табылады. Дебиторлық борыш барлық уақытта есептеулер тәртібінін бұзылуы нәтижесінде туындап, барлық уақытта да қаржылық жағдайды нашарлатады деуге болмайды. Сондықтан да, оны меншікті қаражатты толығымен айналымнан шығару деп есептеуге бол-майды, өйткені оның бір бөлігі банктік несиелендірудің нысаны болып табыла-ды да кәсіпорынның төлем қабілеттілігіне ешбір ықпал етпейді. Кәсіпорынның дебиторлық борышы қалыпты және өтелмеген болып екіге бөлінеді. Өтелмеген дебиторлық борышқа, төлеу мерзімі өтіп кеткен есеп айырысу құжаттары бойынша тиеліп жіберілген тауарлар үшін қарыздар жатады. Өтелмеген дебиторлық борыш айналым қаражаттарының заңсыз бұрмалануын және қаржы тәртібінің бұзылуын көрсетеді. Осыған байланысты талдаушы оның құрылымын зерттеу негізінде өтелмеген дебиторлық борышты анықтауы тиіс.
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңыз-ды белгілерінің бірі және сондықтан онымен тығыз байланысты болады. Сол себепті нарық экономикасы жағдайында оған көп көңіл бөлінеді. Кәсіпорынның төлем қабілеттігін талдау баланс өтімділігін талдаудан басталады.
Баланс өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында, жалпы активтер-дің, баланстың және кәсіпорынның өтімділігін анықтап алу керек.
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша өтімділік: кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу қабілетілігі ұғынылады. Ал екінші тұжырымдама бойынша, өтімділік - бұл ағымдағы активтердің ақша қаражаттарына айналуға дайындығы мен жылдамдығы.
Өтімділік кәсіпорынның сөзсіз төлем қабілеттілігін білдіреді және активтер мен міндеттемелердің арасындағы жалпы сомасы бойынша да, келіп түсу уақыты бойынша да әрдайым теңдікті көрсетеді. Кәсіпорынның өтімділігі шын мәнінде баланс өтімділігін көрсетеді. Сондықтан кәсіпорынның төлем қабілеттілігін бағалау үшін бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін тереңінен зерттеу керек.
Баланс өтімділігін талдаудың мәні - активтегі өтімділік дәрежесі бойынша топталған қаражаттарды пассивтегі міндеттемелермен салыстыруда. Актив пен пассив баптары белгілі бір тәртіппен топталады.
Өтімділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты кәсіпорын активтері келесідей топтарға бөлінеді:
А1. Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде бұларға кәсіпорынның ақша қаражаттарының барлық баптары мен құнды қағаздары жатады.
А2. Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш басқа да активтерді жатқызады.
А3. Баяу өткізілетін активтер. Бұларға тауарлы-материалдық қорлар жатады.
А4. Қиын өткізілетін активтер. Бұлардың құрамында ұзақ мерзімді активтер жатқызылады.
Баланс пассивтері оларды қайтару, төлеу уақытының мерзіміне байланысты топтастырылады:
П1. Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер. Бұларға уақытында төленбеген кредиторлық борыш, қарыздар, басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер, жұмыскерлермен олардың алған қарыздары бойынша есеп айырысу көлемінен асқан мөлшерде жұмыскерлерге берілген қарыздар жатады.
П2. Қысқа мерзімді міндеттемелер - қысқа мерзімді несиелер мен заемдар және жұмыскерлерге арналған қарыздар.
П3. Ұзақ мерзімді міндеттемелер - ұзақ мерзімді несиелер мен заемдар.
П4. Тұрақты міндеттемелер. Бұған меншікті капитал жатқызылады.
Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив бойынша келтірілген топ-тар жиындарын салыстыру керек. Баланс толық өтімді деп келесідей қатынас-тарда саналады:
Басқа сөзбен айтқанда, егер активтің сол алғашқы үш теңсіздігінің әрбір тобы кәсіпорынның сәйкес міндеттемелер тобын жапса немесе оған тең болса баланс өтімді болады, кері жағдайда баланс өтімді емес.
Жоғарыда келтірілген жүйедегі алғашқы үш теңсіздіктің орындалуы төртінші теңсіздікті орындау қажеттілігін туғызады, сондықтан актив пен пассив бойынша алғашқы үш топтың жиындарын салыстыру маңызды орын алады. Төртінші теңсіздікті "баланстау" сипатын алады, сонымен қатар терең экономика-лық мәні бар: оның орындалуын қаржылық тұрақтылықтың ең төменгі шарттарының сақталғандығын, кәсіпорынның меншікті айналым қаражатының ба-рын дәлелдейді.
Баланстың топтастырылған баптарын кесте түрінде көрсету орынды болады.
Жалпы баланс өтімділігі мына формуламен анықталады:
К= (А1+0,5А2+0,3А3)(П1+0,5П2+0,3П3)
Біздің кәсіпорын үшін оның мәні:
жыл басында - 1,3;
жыл соңында - 1,07;
Бұл көрсеткіштің қолайлы мәні 0,9 болып табылады.
Алайда бұл көрсеткіш кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу жөніндегі мүмкіндіктерін көрсете алмайды. Сондықтан, осы көрсеткішпен қатар, кәсіпорынның төлем қабілеттігін бағалау үшін, өтімді қаражаттардың жиы-нымен ажыратылатын, өтімділік көрсеткіштерінің бүтіндей жүйесі қолданыла-ды.
Кәсіпорын жоғары немесе төмен дәрежеде өтімді болуы мүмкін, себебі ағымдағы активтердің құрамына әртекті төлем қаражаттары кіреді, бұлардың ішінде қысқа мерзімді міндеттемелерді жабуға арналған оңай өткізілетін де, қиын өткізілетін де қаражаттар болады. Қарастырылған жүйедегі маңыздылары болып үш көрсеткіш саналады: абсолюттік өтімділік коэффициенті, жабудың аралық коэффициенті және жабудың жалпы коэффициенті.
2. ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының өнімдерінің өзіндік құнын талдау
2.1 Өнім өндіруге кеткен шығындардың жалпы сомасын талдау
Өнімнің өзіндік талдау мақсаты - өнімді шығару кезіндегі үнемдеу мен шығындардың асып кетуіне маңызды факторлардың әсер етуін бағалау және өзіндік құны бойынша жоспардың орындалуын анықтау. Осы негізде өндірістің тоқтауын әрі қарай төмендететін ішкі резервтер анықталады. Өнімнің өзіндік құнын төмендету - кәсіпорын табысы мен қаржылық ресурстарын жоғарылататын маңызды фактор.
Талдаудың қортынды этапы - ашылған өндіріс ішілік ресурстарды пайдалануға бағытталған іс шараларды әзірлеу.
Біріншіден тұтас өзіндік құн талданады және жоспардан ауытқу байқалатын шығындар элементтері анықталады.
Нақты деңгейдің жоспардан ауытқуын тудыратын себептерді анықтау мақсатында жеке-жеке әрбір шығындар элементі бойынша өзіндік құнның өзгеруін талдау анағұрлым қызығушылық тудырады.
Өнім, жұмыс және қызметтің өзіндік құны кәсіпорын жұмысын сипаттайтын маңызды көрсеткіші болып табылады. Оның деңгейіне кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижесі, кеңейтілген ұдайы өндірістің қарқыны, шаруашылық ету субъектінің қаржылық жағдайы тәуелді.
Өнім, жұмыс және қызметтің өзіндік құнын талдау өте маңызды орын алады. Ол аталған көрсеткіштің өзгеру қарқынын ашуға, оның деңгейі бойынша жоспардың орындалуын анықтауға, оның өсіміне әсер ететін факторларды анықтауға, резервтерді тағайындауға және өнімнің өзіндік құнын төмендету мүмкіндігін пайдалану бойынша кәсіпорынның жұмысын бағалауға мүмкіндік береді.
Келесі көрсеткіштер өнімнің өзіндік құнын талдау объектілері болып табылады:
- тұтас және шығынның элементтері бойынша тауарлы өнімнің толық өзіндік құны;
- тауарлы өнімнің бір теңгесіне кеткен шығындар;
- жекелеген бұйымдардың өзіндік құны;
- шығындардың жекелеген баптары.
Ақпарат көздері: Кәсіпорынның (ұйым) өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру мен өткізуге кеткен шығындар туралы есеп, өнімнің өзіндік құнының жоспарлық және есептік калькуляциясы, негізгі және қосалқы өндіріс бойынша шығындарды синтетикалық және талдамалы есебінің деректері және т.б.
Кәсіпорындарда өзіндік құнды жоспарлау мен есептеу шығындар элементі және шығындардың калькуляциялық баптары бойынша жүргізіледі.
Шығындар элементі: материалдық шығындар (шикізат пен материалдар, сатып алынатын толықтырушы бұйымдар мен жартылай фабрикаттар, отын, электр энергиясы, жылу энергиясы және т.б.), еңбек ақыға кеткен шығындар, әлеуметтік қажеттілікке аударымдар, негізгі құралдардың амортизациясы, өзге шығындар (өнімнің өзіндік құнына жататын материалды емес активтердің тозуы, жалдық төлем, міндетті сақтандыру төлемдері, банк несиесі бойынша пайыздар, салықтар, бюджеттен тыс қорларға аударымдар және т.б.).
Шығындарды элементтер бойынша топтастыру материал, энергия, еңбек, қор сыйымдылығын зерттеу және техникалық прогрестің шығынның құрылымына әсер етуін анықтау үшін қажет. Егер еңбек ақы үлесі кеміп, ал амортизация үлесі өссе, онда бұл кәсіпорынның техникалық деңгейінің жоғарылауын, еңбек өнімділігінің өсуін көрсетеді. Егер сатып алынатын толықтырушы бұйымдардың, жартылай фабрикаттардың үлесі өскен кезде еңбек ақының үлес салмағы қысқарады, бұл кооперация және мамандандырудың жоғарылауын көрсетеді.
Арнауы бойынша, яғни калькуляция баптары бойынша шығындарды топтастыру ресурстардың қайда, қандай мақсатқа және қандай шамада шығындалғанын көрсетеді. Ол көп номенклатуралы өндірісте бұйымдардың жекелеген түрлерінің өзіндік құнын анықтау үшін, шығындардың шоғырлану орталығын анықтау үшін және оны қысқарту резервтерін іздеу үшін қажет.
Калькуляцияның негізгі баптары: шикізат пен материалдар, қайтымды қалдықтар (есептен алынады), сатып алынатын бұйымдар мен жартылай фабрикаттар, технологиялық мақсатқа кеткен отын мен энергия, өндірістік жұмыскерлерге негізгі және қосымша еңбекақы, өндірістік жұмыскерлерге әлеуметтік және медициналық сақтандыруға кеткен аударымдар, машина мен жабдықтарды күтіп ұстауға және пайдалануға кеткен шығындар, жалпы өндірістік шығындар, жалпы шаруашылықтық шығындар, ақаулы өнімдерден түскен шығындар, өзге өндірістік шығындар, коммерциялық шығындар.
Сондай-ақ шығындар тікелей және жанама шығындарға бөлінеді. Тікелей шығындар өнімнің белгілі бір түрін өндіруге байланысты (шикізат, материалдар, өндірістік жұмыскерлерге еңбекақы және басқалар). Жанама шығындар өнімнің бірнеше түрлерін өндіруге байланысты және сәйкес базаға пропорционалды калькуляция объектісі бойынша бөлінеді (жұмыскерлердің негізгі және қосымша еңбекақысына немесе өндірістік алаңның барлық тікелей шығындарына және т.б.). Жанама шығындарға жалпы өндірістік және жалпы шаруашылықтық шығындар, негізгі құралдарды күтіп ұстауға кеткен шығындар және т.б. мысал бола алады.
Нарықтық экономикада шығындар сондай-ақ нақты және нақты емес (имплицитті) шығындарға жіктеледі. Нақты шығындарға өндіріс пен аралық бұйымдар факторларына жеткізушілерге тура ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
3
1
ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының қаржылық көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.1
Кәсіпорынның ақшалай қаражаттармен болатын операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.2
Кәсіпорынның мүліктік жағдайы мен төлем қабілеттілігі ... ... ... ... ...
9
2
ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының өнімдерінің өзіндік құнын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15
2.1
Өнім өндіруге кеткен шығындардың жалпы сомасын талдау ... ... ... .
15
2.2
Тауарлы өнімнің бір теңгесіне кеткен шығындарды талдау ... ... ... ...
19
3
ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынында жүргізілетін сатып алу, өндіріс және өткізу циклдерінің аудиті ... ... ... ... ... ... ..
22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
30
Мазмұны
Кіріспе
Мен, есеп және аудит мамандығының 3 курс студенті Сержанова Диана өндірістік іс-тәжірибемді ЖШС Cargo Trans Service компаниясында өттім. Өндірістік іс-тәжірибемді өткен уақытымда, кәсіпорын туралы мәліметтер жинай отырып, өндірістік іс-тәжірибием біткеннен соң, өндірістік іс-тәжірибемнің есебін жаздым.
Ұсынылып отырған тәжірибе есебімнің мақсаты - ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорыны теориялық және әдістемелік негізі туралы мағлұмат беру, оны ұғыну, оларға талдау жүргізу.
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының есеп саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Cargo Trans Service кәсіпорынында бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу, бухгалтерлік есепшоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өндеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз мүліктерін және міндеттемелерін басқа кәсіпорынның мүліктері мен міндеттемелерінен бөліп көрсетуі тиіс.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының заңы мен бухгалтарлік есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі көрсетілген.
Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:
:: бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына сәйкес жүргізілуі;
:: бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын син-тетикалық және аналитикалық шоттарының жұмысын жоспары;
:: алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
:: ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
:: актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
:: актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентарзациясын) өткізу тәртібі (реті)
:: құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу технологиясы;
:: шаруашылық операциялары бақылау тәртібі;
:: бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Cargo Trans Service кәсіпорынының қабылдаған есеп саясатын сол ұйымдағы бухгатерлік есептің маңызды мәселелерінің бірі.
Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша амортизация есептеу әдістері, табысты (түсімді) тесептеу әдістері және тағы сол сияқты.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет:
:: негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері;
:: материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу және оларды есептеп шығару жолдары;
:: шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу әдістері;
:: өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляциялау жүйесі;
:: жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату әдісі;
:: дайын өнімдерді кіріске алудың есебі;
:: аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау және бағалау жолдары;
:: материалдық қорларды бағалау әдістері;
:: негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру;
:: бағамдық айырманы есептеу.
1. ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының қаржылық көрсеткіштері
1.1Кәсіпорынның ақшалай қаражаттармен болатын операцияларының есебі
Ақшалай қаражатты басқару қаржы рыногындағы өте күрделі қиындықтарға байланысты үлкен мәнге ие. Бәсекеге қабілеттілік технологиялық процестерді заманға сай жаңғырту мен одан әрі даму үшін фирмадан ақшалай қаражат талап етеді. Сондықтан ақшалай қаражатпен олардың баламаларын дұрыс ашып көрсету мен сыныптау компанияның өтемпаздығын дәл бағалау үшін қажет.
Ақшалай қаражаттың козғалысы туралы есеп 7 бухгалтерлік есеп стандартында ақшалай қаражат кассадағы және банктегі шоттардағы қолма-қол ақша ретінде белгіленген. Ақшалай қаражат қозғалысы - олардың операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметінің нәтижесіндегі түсімімен жұмсалуы.
Ақшалай қаражат қозғалысы туралы есеп 7 қаржылық есеп беру стандарттарына сәйкес ақшалай қаражатка қолма-қол ақша мен талап етілгенге дейінгі салымдар кіреді.
Кассадағы ақшалай қаражатты сақтау, жұмсау және есептеу тәртібі есеп саясатына сәйкес шаруашылық жүргізуші субъект дербес жасайтын кассалық операцияларды жүргізу ережелері белгіленген.
Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 1030 Ағымдағы банктік шоттағы ақшалай қаржылар шотында жүргізіледі. Оның дебеті бойынша ақша қаражаттарының қалдығы мен келіп түсуін, яғни көбеюін көрсетеді, ал кредиті бойынша есеп айырысу шотынан ақша қаражаттарының есептен шығарылуын көрсетеді.
Кесте-1. ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының ағымдағы банктік шоттардағы ақшалай қаржылар шоты бойынша шаруашылық операцияларының шоттар корреспонденциясы
Шаруашылық операциялар мазмұны
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1.Кассадан ақшалардың ағымдағы банк шотына түсуі
1030
1010
2.Сатып алушылардың дебиторлық қарыздарын жою есебінен түсуі:
- қысқа мерзімді
- ұзақ мерзімді
1030
1030
1210
2010
3. Қысқа мерзімді несиелер алынды
1030
3010, 3020
4.Жолдағы ақшалар ұйымның есеп айырысу шотына алынды
1030
1030
5.Жарғылық қорды толтыру үшін үлес қосушылардан келіп түскен ақшалар есеп айырысу шотына кіріске алынды
1030
5110
6.Алынған банк несиесі есеп айырысу шотына кірістелді
1030
3010,4010
7.Жабдықтаушылар мен мердігерлердің қарызы қайтарылды
3310, 4110
1030
8.Бюджетке ҚҚС аударылды
3130
1030
9.Бюджетке корпоративтік табыс салығы аударылды
3110
1030
10.Басқа да кредиторлық қарыздар жойылды
3390, 4170
1030
Жолдағы ақша аударымдарына сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден кассаға алынған, банк бөлімшелеріне енгізілген, почта бөліміне енгізілген, ұйымның ағымдағы банктік шотына енгізу үшін инкассаторға өткізілген табыс жатады.
Касса - бұл ақша сақталуын қамтамасыз ететін арнайы жабдықталған бөлме. Операция жүргізілетін уакытта есіктер ішкі жағынан жабылады, сейфтің және темір шкафтың кілттері кассирде сақталады, ал кілттердің көшірмелері мөрленген пакетте кәсіпорын басшысында болады. Қабылдаған құндылықтардың сақталуы үшін материалдық толық жауапкершілік көтеретін кассир кассалық операцияларды жүргізеді. Кассирді жұмысқа тағайындау туралы бұйрық шыққаннан кейін басшы оны кассалық операция-ларды жүргізу тәртібімен таныстыруға міндетті және толық жеке жауапкершілік жайлы шарт жасасады.
Жолдағы ақшалардың қозғалысы жөніндегі ақпараттарды жалпылау және есептеу үшін 1030 Жолдағы ақшалай қаражаттар шоты арналған.
1030 Жолдағы ақшалай қаражаттар шоты бойынша сомаларды есепке алу үшін банк мекемелерінің, почта бөлімдерінің квитанциялары; банк инкассаторы түсімдерді өткізгеніне жолсерік тізімдемелерінің көшірмелері негіз болып табылады.
Кесте-2. ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының жолдағы ақшалай қаражаттар шоты бойынша шоттар корреспонденциясы
Шаруашылық операциялар мазмұны
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден аударылуға жататын жолдағы ақшалай қаражаттар
1030
1210,2110
2. Почта бөліміне есеп беруге тиісті тұлғамен өткізілген табыс, бірақ әлі ағымдағы банктік шотқа аударылмаған
1030
1250
3. Кассадан жіберілген, бірақ әлі мақстаы бойынша түспеген ақшалар
1030
1010
4. Еншілес, ассоцирленген ұйымдардың жолдағы ақшалай қаражаттары
1030
1220, 1230
5. Жолдағы аванс түріндегі ақшалар
1030
3510, 4410
6. Жолдағы ақшаларды алу
1010,1030
1030
Ақшалай қаржылардың түгендеуі.
Ақшалай қаржыларды түгендеу олардың сақтығын қамтамасыз ету, ақшалай операциялар бойынша операциялардың жүргізілуінің дұрыстығын тексеру мақсатында кәсіпорынның басшысымен бекітілген комиссиямен жүзеге асырылады. Түгендеу кезінде кассадағы ақшалардың және басқа да құндылықтардың нақты бары қаралады. Түгендеуде барлық ақшалай қаражаттар бойынша жүргізілген операциялардың толықтығы, дұрыстығы, нақты іс жүзінде бары және толтырылған құжаттардың дұрыстығы қаралады. Бағалықтардың нақты бары анықталып, құжаттардағы мәліметтермен салыстырылады. Түгендеу тізіміне барлық тексерілген құндылықтар жазылады. Түгендеу нәтижелерін шығарғанда ауытқулар, яғни артықшылықтар немесе жетіспеушіліктер анықталуы мүмкін . Мұндай артықшылықтар кіріске алынуы керек.
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысулардың есебі
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысулардың есебі үшін 1210 "Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық қарызы" және 2110 "Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің ұзақ мерзімді дебиторлық қарызы" шоттарында жүргізіледі. Бұл шоттардың дебеті бойынша қарыздардың қалдығы және оның пайда болуы, ал кредитінен - жойылуы көрсетіледі.
Бұл шотта сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге көрсетілген және жөнелтілген өнімдер, қызметтер мен жұмыстар үшін есеп айырысу құжаттары төлемге банкпен қабылданған есеп айырысулар туралы ақпараттар көрсетіледі.
Сатып алушыларға көрсетілген есеп айырысу құжаттарындағы сомаларға 1210 шот дебеттеліп, 6010, 6210 шоттар кредиттеледі. 1210 шот сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен қарыздарын өтеу кезінде ақша қаражаттары есебінің шоттарымен корреспонденциялана отырып кредиттеледі.
Кесте-3. ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысулардың есебі бойынша шоттар корреспонденциялары
Шаруашылық операциялар мазмұны
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1. Сатылған өнімдер үшін сатып алушыларға шот көрсетілді
1210,2110
6010
2. ҚҚС есептелді
1210,2110
3130
3. Сатылған өнімдердің іс жүзіндегі өндірістік өзіндік құны қажетсіздендірілді
7010
1320
4. Сатып алушылардың қарызын қамтамасыз етуде вексель алынды
1280, 2180
1210, 2110
5. Вексельдік процент есептелді
1270, 2170
6110
6. Ағымдағы банктік шотқа алынды
1030
1210, 2110,
1280, 2180
7. Ағымдағы банктік шоттан бюджетке ҚҚС есептелді
3130
1030
1210 шотта алынған вексельдермен қамтамасыз етілген сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысулар да есептеледі.
Ұйым сатып алушылар және тапсырыс берушілерден аванстар алуы мүмкін. Алынған аванстар сомасы 3510 Қысқа мерзімді алынған аванстар шотының кредиті мен ақша қаражаты есебінің шоттарының дебеті бойынша көрсетіледі. Тапсырысты орындаудан кейін немесе өнімді тиегеннен кейін алынған аванс сомалары есепке жазылады. Бұл кезде 3510 шот кредиттеледі.
Сатып алушыларға өнім тиелгенде: Дебет шот 7010 Кредит шот 1320. Сатып алушыларға шот көрсетілген кезде 1210 шот дебеттеліп, 6010 шот кредиттеледі.
1210, 2110 тобының шоттары бойынша кредиттік айналымдар №11 журнал-ордер тіркелді, ал бухгалтерияда сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысулар есебі бойынша тізімдемеде жүргізіледі. Тізімдеме сатылған өнімдер бойынша шот-фактураларды жинақтау және топтау үшін және сатып алушылармен оларды уақытылы төленуіне бақылауды жүзеге асыру үшін жүргізіледі.
Еншілес және қауымдастырылған ұйымдардың дебиторлық қарыздарының есебі
Еншілес ұйым бас компанияның бақылауындағы ұйым болып табылады.
Тәуелді ұйым инвестордың ықпалынан тәуелді болады және оның еншілес емес, бірігіп бақыланатын заңды тұлға да болмайды.
Еншілес (тәуелді) серіктестердің қарыздарын есепке алу үшін 1220 Еншілес ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары және 1230 Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары, 2120 Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздары және 2130 Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздары шоттары арналған.
Бұл шоттарында еншілес, тәуелді және бірлескен ұйымдардың ағымдағы дебиторлық қарыздары жинақталып көрсетіледі.
1220, 1230 шоттарда еншілес, тәуелді және бірлескен ұйымдармен ағымдағы есеп айырысудың барлық түрлері жөніндегі ақпараттар жинақталып қорытылады (балансаралық есеп айырысу). Бұл шоттар-негізгі, активті, күрделі; әрбір еншілес, тәуелді және бірлескен ұйымдар бойынша талдамалық есеп осы шоттардың көмегімен тізімдемелерде немесе машинограммада жүргізіледі. Кредиттік айналымдары №11 журнал-ордерде тіркеледі.
Кесте-4. ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысулардың есебі бойынша шоттар корреспонденциялары
Шаруашылық операциялар мазмұны
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1. Сатылған негізгі құралдар үшін еншілес ұйымдарға шот көрсетілді
1220
6210
2. ҚҚС есептелді
1220
3130
3. Ағымдағы банктік шотқа еншілес ұйымдардан алынды
1040
1220
4. Ағымдағы банктік шоттан бюджетке ҚҚС есептелді
3130
1040
1.2 Кәсіпорынның мүліктік жағдайы мен төлем қабілеттілігін талдау
Баланс активтерінін құрамы мен құрылымының динамикасын талдау - кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінін абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және олар-да болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның же-ке топтарын талдау, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді.
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Алайда, кәсіпорын мүлік құныньщ өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі баланстық есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты көрсеткіштерден айтарлықтай ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет. Отандық тәжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстық құнын құру барысында жүргізіледі.
Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім және тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді. Сондықтан да олардың құнының өсуі, инфляциялық фактор әсерінен болатыны күмәнсіз.
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына талдау жасау үшін келесі аналитикалық кесте құрылады.
Кесте-5. ЖШС Cargo Trans Service ұйымының баланс активтерінің құрамы мен құрылуы.
Активтер
Сомасы, мың тг.
Құрылымы, %
Өзгеріс (+ ; -)
Жыл басында
Жыл соңында
Жыл басында
Жыл соңында
Мың тг.
Үлес салмағы, %
Ұзақ мерзімді активтер
Негізгі құралдар
147 795
210 260
40,03
58.44
+62 465
+42,26
Аяқталмаған өндіріс
45 300
17 280
12,27
4,80
-28 020
-61,85
Ұзақ мерзімді қаржылық салымдар
18 590
18 590
5.03
5.17
0
0
Алдағы кезең шығындары
395
655
0,11
0,18
+260
+65,82
Жиыны
212 080
246 785
57.44
68,60
+34 705
+16,36
Қысқа мерзімді активтер
0,00
0,00
0
0,00
Тауарлы-материалдық қорлар
57 780
53 600
15,65
14,90
-4 180
-7,23
Дебиторлық борыш
91 595
47 525
24,81
13,21
-44 070
-48,11
Қысқа мерзімді қаржылық салымдар
0
670
0,00
0,19
+670
Ақша қаражаттары
1 505
5 470
0,41
1,52
+3 965
+263,46
Басқа да қысқа мерзімді активтер
6 290
5 715
1,71
1,58
-575
-9,14
Жиыны
157 170
112 980
42,56
31,40
-44 190
-28,12
Барлығы
369 250
359 765
100,00
100,00
-9 485
2,57
5-Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының есепті жылы 9 485 мын теңгеге немесе 2,57%-ға кемігенін көруге болады. Бұл кәсіпорын дамуының теріс нәтижесін сипаттайды. Алайда активтерді талдай отырып, олардың қалай таратылғанын және есепті жылы неге көбірек көңіл бөлінгенін, сондай-ақ кәсіпорынның өндірістік потенциалы мен оның негізгі құралдарының жағдайын және кәсіпорын мүлкінің мобильділігін (іске тартылу деңгейін) анықтау қажет.
Мәліметтер көрсеткендей қаражаттарды ағымдағы және ұзақ мерзімді активтер арасына тарату жыл аяғына соңғылардың пайдасына шешілді. Егер ағымдағы активтердің үлесі жыл басында 14,88 пунктке аз болса (42,56-57,44), жыл аяғында ол 37,2 пунктке (52,33-47,67) дейін төмендеді және 31,40%-ды құрады.
Осы көрсеткіштен кейін баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесін анықтау маңызды: ағымдағы активтер құнының кәсіпорынның барлық мүлкінің құнына қатынасымен анықталатын кәсіпорын активтерінің іске тартылу (мобильді) коэффициентінің өсуі. Ол қарызды өтеуге арналған қаражат үлесін сипаттайды. Коэффициент мағынасы артқан сайын кәсіпорынның үздіксіз жұмысты қамту және кредиторлармен есеп айырысу мүмкіндігі де арта түседі. Қаржы тұрғысынан алғанда оның өсуі актив құрылымындағы жағымды өзгеріс болып табылады яғни мүлік әлдеқайда мобильді (іске тартылған) болады, бұл оның айналымдылығының жылдамдығын және оны пайдалану тиімділігінің өскендігін көрсетеді.
Талдау жүргізіп отырған кәсіпорындарда бұл коэффициенттің деңгейі жыл басында 0,43 (157170:369250), ал жыл соңында 0,31 (112980:359765) құрады. Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш-мобильді және иммобильді қаражаттар қатынасының коэффициенті. Ол ағымдағы активтер құнын ұзақ мерзімді активтер құнына бөлу арқылы анықталады.
Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, кәсіпорынның салалық ерекшіліктеріне байланысты. Өндірістік кәсіпорындарда берілген көрсеткіштің деңгейі 0,5-тен төмен болмауы тиіс.
Талданып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш деңгейі жыл басында - 0,74 (157170:212080), ал жыл аяғында - 0,46 (112980:246785) құрайды. Бұл коэффициент деңгейі иммобильді қаражаттардың өсу қарқыны мобильді қаражаттардың өсу қарқынан артуының нәтижесінде кеміп отыр. Есепті жылы біріншілер, яғни иммобильлді қаражаттар 1,2 есеге (246785:212080) өссе, ал екіншілері - 28,12%-ға (-44190:157170100) азайған. Кәсіпорын ең төменгі қаржылық тұрақтылыққа, кәсіпорын міндеттемелері кепілдендірілген түрде ағымдағы активтермен өтелген жағдайда қол жеткізеді және келесі шарттың орындалуы осы тұрақтылықтың белгісі болып табылады: ағымдағы және ұзақ мерзімді активтер қатынасының коэффициенті қарыз капиталы мен меншікті капитал қатынасының коэффициентінен артық болуы керек.
Әрі қарай кәсіпорынның мүліктік жай-күйінде қандай сапалық өзгерістер болғанын зерттеу қажет. Бұл кәсіпорынның материалды-техникалық базасын құрайтын және негізгі қорлары болып саналатын, оның өндірістік потенциалының маңызды элементінің жағдайын зерттеу қажет.
Кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі құралдардың нақты құнының (қалдық) үлес салмағының өзгеруі, ерекше назар аударады. Өйткені бұл көрсеткіш кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің көлемін анықтаудағы басты бағыт болып табылады. Кәсіпорын мүліктерінің жалпы жиынындағы Негізгі құралдардың нақты құнының коэффициентінің мөлшері баланс активтерінің барлық сомасының 50 пайызынан кем болмауы тиіс.
Біздің мысалымыз бойынша баланс валютасындағы негізгі құралдардың қалдық құнының үлесі жыл басында - 40,03%-ды, ал жыл соңында - 58,44%-ды құрайды, яғни бұл көрсеткіштің теориялық мәнінен 8,44 пунктке асып отыр.
Әрі қарай ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымын талдау қажет. Кестеде келтірілген мәліметтер кәсіпорынның ағымдағы активтерінің жағымсыз динамикасын көрсетеді. Оларды жеке элементтер тұрғысынан зерттеу келесідей қортындыларды жасауға мүмкіндік береді. Ең мобильді активтер яғни ақша қаражаттары бір жылда 3965 мың теңгеге немесе 263,46%-ға артқан болса, ал қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар жыл соңында - 670 мың теңгені құрады.
Кәсіпорынның материалдық айналым қаражаттары есепті жылы 7,23%-ға төмендеді және ол жыл аяғында 53600 мың теңгені құрады. Олардың үлесі 0,75 (15,65-14,90) пунктке азайған. Бұл жағдай, материалды айналым каражаттары-ның құрамында сұранысы жоқ немесе шектеулі сұранысқа ие болатын және де сол себептен өтімділігі төмен болып табылатын басы артық және қалып қойған материалдық құндылықтар, дайын өнімдер, нормадан тыс шикізат қорлары, материалдар, аяқталмаған өндірістер жоқтығын көрсетеді.
Есепті жылы дебиторлық борыш та әжептеуір азайған. Егер оның көлемі жыл басында - 91595 мың теңгені құраса, жыл аяғында ол - 47525 мың теңгені құрайды немесе 48,11%-ға төмендеген, ал ағымдағы активтер құрамындағы оның үлесі 11,6 пунктке азайды (24,81-13,21).
Айта қеткен жөн, кәсіпорынның қаржы жағдайына дебиторлық борыштың нақты бар болуы емес, онын көлемі, қозғалысы және түрі, яғни бұл борыштың пайда болу себебі әсер етеді. Дебиторлық борыштың пайда болуы кредиторлық борыш сияқты ақшаны аудару арқылы есеп айырысу жүйесі кезеңіндегі шаруа-шылық қызметтегі объективті процесс болып табылады. Дебиторлық борыш барлық уақытта есептеулер тәртібінін бұзылуы нәтижесінде туындап, барлық уақытта да қаржылық жағдайды нашарлатады деуге болмайды. Сондықтан да, оны меншікті қаражатты толығымен айналымнан шығару деп есептеуге бол-майды, өйткені оның бір бөлігі банктік несиелендірудің нысаны болып табыла-ды да кәсіпорынның төлем қабілеттілігіне ешбір ықпал етпейді. Кәсіпорынның дебиторлық борышы қалыпты және өтелмеген болып екіге бөлінеді. Өтелмеген дебиторлық борышқа, төлеу мерзімі өтіп кеткен есеп айырысу құжаттары бойынша тиеліп жіберілген тауарлар үшін қарыздар жатады. Өтелмеген дебиторлық борыш айналым қаражаттарының заңсыз бұрмалануын және қаржы тәртібінің бұзылуын көрсетеді. Осыған байланысты талдаушы оның құрылымын зерттеу негізінде өтелмеген дебиторлық борышты анықтауы тиіс.
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңыз-ды белгілерінің бірі және сондықтан онымен тығыз байланысты болады. Сол себепті нарық экономикасы жағдайында оған көп көңіл бөлінеді. Кәсіпорынның төлем қабілеттігін талдау баланс өтімділігін талдаудан басталады.
Баланс өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында, жалпы активтер-дің, баланстың және кәсіпорынның өтімділігін анықтап алу керек.
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша өтімділік: кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу қабілетілігі ұғынылады. Ал екінші тұжырымдама бойынша, өтімділік - бұл ағымдағы активтердің ақша қаражаттарына айналуға дайындығы мен жылдамдығы.
Өтімділік кәсіпорынның сөзсіз төлем қабілеттілігін білдіреді және активтер мен міндеттемелердің арасындағы жалпы сомасы бойынша да, келіп түсу уақыты бойынша да әрдайым теңдікті көрсетеді. Кәсіпорынның өтімділігі шын мәнінде баланс өтімділігін көрсетеді. Сондықтан кәсіпорынның төлем қабілеттілігін бағалау үшін бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін тереңінен зерттеу керек.
Баланс өтімділігін талдаудың мәні - активтегі өтімділік дәрежесі бойынша топталған қаражаттарды пассивтегі міндеттемелермен салыстыруда. Актив пен пассив баптары белгілі бір тәртіппен топталады.
Өтімділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты кәсіпорын активтері келесідей топтарға бөлінеді:
А1. Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде бұларға кәсіпорынның ақша қаражаттарының барлық баптары мен құнды қағаздары жатады.
А2. Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш басқа да активтерді жатқызады.
А3. Баяу өткізілетін активтер. Бұларға тауарлы-материалдық қорлар жатады.
А4. Қиын өткізілетін активтер. Бұлардың құрамында ұзақ мерзімді активтер жатқызылады.
Баланс пассивтері оларды қайтару, төлеу уақытының мерзіміне байланысты топтастырылады:
П1. Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер. Бұларға уақытында төленбеген кредиторлық борыш, қарыздар, басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер, жұмыскерлермен олардың алған қарыздары бойынша есеп айырысу көлемінен асқан мөлшерде жұмыскерлерге берілген қарыздар жатады.
П2. Қысқа мерзімді міндеттемелер - қысқа мерзімді несиелер мен заемдар және жұмыскерлерге арналған қарыздар.
П3. Ұзақ мерзімді міндеттемелер - ұзақ мерзімді несиелер мен заемдар.
П4. Тұрақты міндеттемелер. Бұған меншікті капитал жатқызылады.
Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив бойынша келтірілген топ-тар жиындарын салыстыру керек. Баланс толық өтімді деп келесідей қатынас-тарда саналады:
Басқа сөзбен айтқанда, егер активтің сол алғашқы үш теңсіздігінің әрбір тобы кәсіпорынның сәйкес міндеттемелер тобын жапса немесе оған тең болса баланс өтімді болады, кері жағдайда баланс өтімді емес.
Жоғарыда келтірілген жүйедегі алғашқы үш теңсіздіктің орындалуы төртінші теңсіздікті орындау қажеттілігін туғызады, сондықтан актив пен пассив бойынша алғашқы үш топтың жиындарын салыстыру маңызды орын алады. Төртінші теңсіздікті "баланстау" сипатын алады, сонымен қатар терең экономика-лық мәні бар: оның орындалуын қаржылық тұрақтылықтың ең төменгі шарттарының сақталғандығын, кәсіпорынның меншікті айналым қаражатының ба-рын дәлелдейді.
Баланстың топтастырылған баптарын кесте түрінде көрсету орынды болады.
Жалпы баланс өтімділігі мына формуламен анықталады:
К= (А1+0,5А2+0,3А3)(П1+0,5П2+0,3П3)
Біздің кәсіпорын үшін оның мәні:
жыл басында - 1,3;
жыл соңында - 1,07;
Бұл көрсеткіштің қолайлы мәні 0,9 болып табылады.
Алайда бұл көрсеткіш кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу жөніндегі мүмкіндіктерін көрсете алмайды. Сондықтан, осы көрсеткішпен қатар, кәсіпорынның төлем қабілеттігін бағалау үшін, өтімді қаражаттардың жиы-нымен ажыратылатын, өтімділік көрсеткіштерінің бүтіндей жүйесі қолданыла-ды.
Кәсіпорын жоғары немесе төмен дәрежеде өтімді болуы мүмкін, себебі ағымдағы активтердің құрамына әртекті төлем қаражаттары кіреді, бұлардың ішінде қысқа мерзімді міндеттемелерді жабуға арналған оңай өткізілетін де, қиын өткізілетін де қаражаттар болады. Қарастырылған жүйедегі маңыздылары болып үш көрсеткіш саналады: абсолюттік өтімділік коэффициенті, жабудың аралық коэффициенті және жабудың жалпы коэффициенті.
2. ЖШС Cargo Trans Service кәсіпорынының өнімдерінің өзіндік құнын талдау
2.1 Өнім өндіруге кеткен шығындардың жалпы сомасын талдау
Өнімнің өзіндік талдау мақсаты - өнімді шығару кезіндегі үнемдеу мен шығындардың асып кетуіне маңызды факторлардың әсер етуін бағалау және өзіндік құны бойынша жоспардың орындалуын анықтау. Осы негізде өндірістің тоқтауын әрі қарай төмендететін ішкі резервтер анықталады. Өнімнің өзіндік құнын төмендету - кәсіпорын табысы мен қаржылық ресурстарын жоғарылататын маңызды фактор.
Талдаудың қортынды этапы - ашылған өндіріс ішілік ресурстарды пайдалануға бағытталған іс шараларды әзірлеу.
Біріншіден тұтас өзіндік құн талданады және жоспардан ауытқу байқалатын шығындар элементтері анықталады.
Нақты деңгейдің жоспардан ауытқуын тудыратын себептерді анықтау мақсатында жеке-жеке әрбір шығындар элементі бойынша өзіндік құнның өзгеруін талдау анағұрлым қызығушылық тудырады.
Өнім, жұмыс және қызметтің өзіндік құны кәсіпорын жұмысын сипаттайтын маңызды көрсеткіші болып табылады. Оның деңгейіне кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижесі, кеңейтілген ұдайы өндірістің қарқыны, шаруашылық ету субъектінің қаржылық жағдайы тәуелді.
Өнім, жұмыс және қызметтің өзіндік құнын талдау өте маңызды орын алады. Ол аталған көрсеткіштің өзгеру қарқынын ашуға, оның деңгейі бойынша жоспардың орындалуын анықтауға, оның өсіміне әсер ететін факторларды анықтауға, резервтерді тағайындауға және өнімнің өзіндік құнын төмендету мүмкіндігін пайдалану бойынша кәсіпорынның жұмысын бағалауға мүмкіндік береді.
Келесі көрсеткіштер өнімнің өзіндік құнын талдау объектілері болып табылады:
- тұтас және шығынның элементтері бойынша тауарлы өнімнің толық өзіндік құны;
- тауарлы өнімнің бір теңгесіне кеткен шығындар;
- жекелеген бұйымдардың өзіндік құны;
- шығындардың жекелеген баптары.
Ақпарат көздері: Кәсіпорынның (ұйым) өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру мен өткізуге кеткен шығындар туралы есеп, өнімнің өзіндік құнының жоспарлық және есептік калькуляциясы, негізгі және қосалқы өндіріс бойынша шығындарды синтетикалық және талдамалы есебінің деректері және т.б.
Кәсіпорындарда өзіндік құнды жоспарлау мен есептеу шығындар элементі және шығындардың калькуляциялық баптары бойынша жүргізіледі.
Шығындар элементі: материалдық шығындар (шикізат пен материалдар, сатып алынатын толықтырушы бұйымдар мен жартылай фабрикаттар, отын, электр энергиясы, жылу энергиясы және т.б.), еңбек ақыға кеткен шығындар, әлеуметтік қажеттілікке аударымдар, негізгі құралдардың амортизациясы, өзге шығындар (өнімнің өзіндік құнына жататын материалды емес активтердің тозуы, жалдық төлем, міндетті сақтандыру төлемдері, банк несиесі бойынша пайыздар, салықтар, бюджеттен тыс қорларға аударымдар және т.б.).
Шығындарды элементтер бойынша топтастыру материал, энергия, еңбек, қор сыйымдылығын зерттеу және техникалық прогрестің шығынның құрылымына әсер етуін анықтау үшін қажет. Егер еңбек ақы үлесі кеміп, ал амортизация үлесі өссе, онда бұл кәсіпорынның техникалық деңгейінің жоғарылауын, еңбек өнімділігінің өсуін көрсетеді. Егер сатып алынатын толықтырушы бұйымдардың, жартылай фабрикаттардың үлесі өскен кезде еңбек ақының үлес салмағы қысқарады, бұл кооперация және мамандандырудың жоғарылауын көрсетеді.
Арнауы бойынша, яғни калькуляция баптары бойынша шығындарды топтастыру ресурстардың қайда, қандай мақсатқа және қандай шамада шығындалғанын көрсетеді. Ол көп номенклатуралы өндірісте бұйымдардың жекелеген түрлерінің өзіндік құнын анықтау үшін, шығындардың шоғырлану орталығын анықтау үшін және оны қысқарту резервтерін іздеу үшін қажет.
Калькуляцияның негізгі баптары: шикізат пен материалдар, қайтымды қалдықтар (есептен алынады), сатып алынатын бұйымдар мен жартылай фабрикаттар, технологиялық мақсатқа кеткен отын мен энергия, өндірістік жұмыскерлерге негізгі және қосымша еңбекақы, өндірістік жұмыскерлерге әлеуметтік және медициналық сақтандыруға кеткен аударымдар, машина мен жабдықтарды күтіп ұстауға және пайдалануға кеткен шығындар, жалпы өндірістік шығындар, жалпы шаруашылықтық шығындар, ақаулы өнімдерден түскен шығындар, өзге өндірістік шығындар, коммерциялық шығындар.
Сондай-ақ шығындар тікелей және жанама шығындарға бөлінеді. Тікелей шығындар өнімнің белгілі бір түрін өндіруге байланысты (шикізат, материалдар, өндірістік жұмыскерлерге еңбекақы және басқалар). Жанама шығындар өнімнің бірнеше түрлерін өндіруге байланысты және сәйкес базаға пропорционалды калькуляция объектісі бойынша бөлінеді (жұмыскерлердің негізгі және қосымша еңбекақысына немесе өндірістік алаңның барлық тікелей шығындарына және т.б.). Жанама шығындарға жалпы өндірістік және жалпы шаруашылықтық шығындар, негізгі құралдарды күтіп ұстауға кеткен шығындар және т.б. мысал бола алады.
Нарықтық экономикада шығындар сондай-ақ нақты және нақты емес (имплицитті) шығындарға жіктеледі. Нақты шығындарға өндіріс пен аралық бұйымдар факторларына жеткізушілерге тура ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz