Физикалық нивелирлеу

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі

Торайғыров университеті

Инженерия факультеті

«Өнеркәсіптік, азаматтық және көлік құрылысы» кафедрасы

ТӘЖІРИБЕ БОЙЫНША ЕСЕП

Оқу

(практика түрінің атауы)

Торайғыров атындағы университеттің «Б» стадионында

(практика өту орыны және кәсіпорыны)

(баға)

Нормобақылаушы

(лауазымы, ғылыми дәрежесі)

(аты- жөні)

(қолы) (күні)

Жетекші

(лауазымы, ғылыми дәрежесі)

(аты- жөні)

(қолы) (күні)

(күні)

Білім алушы

Захаева Айжан Тлеубековна

(аты- жөні)

Құр-101

(тобы)

(қолы) (күні)

(күні)

2023

1. Кіріспе

Оқу жобасымен келісе отырып, оқу практикасы 29. 05. 23 бастап 10. 06. 23 дейін университеттің Торайғыров корпусы Б стадионының аумағында игерілді,

Оқу-практикалық іс-шаралар студенттердің алған абстрактілі білімдерін нығайту, сондай-ақ мамандыққа сәйкес тәуелсіз қызмет мақсатында талап етілетін нақты қабілеттерді алу мақсатымен бірге жүзеге асырылады.

Практикадан өту міндеті-жұмыстың осы жағдайындағы іс-әрекеттің қабілеттерін игеру, осылайша оқыту барысында алынған абстрактілі білімдерді ең абсолютті игеру, теориялық білімдерді практикада жоғары деңгейдегі іс-әрекетте қолдану мүмкіндігі,

Оқу практикасының негізгі міндеттері:

- құрылғылармен бірге танысыңыз,

- құрылғылардың қызметі ережесін зерттеу.

- зерттелген теориялық білімді практикада қолдану.

- нәтижелерді жеткізу, монтажға сәйкес теориялық және нақты білімдерді, сондай-ақ құрылғылардың жұмыс принципін бекіту.

I. НИВЕЛИР

Нивелир - екі нүкте биіктіктерінің айырмашылығын анықтауға арналған геодезиялық аспап; көлденең нысаналау сәулесі мен осы нүктелерде тік орнатылған рейка көмегімен қолданылады.

Құралымының негізгі типтері бойынша нивелирлерді цилиндрлік деңгейлі нивелир және компенсаторлы нивелир деп екі топқа бөледі, соңғыларында нысаналау сызығы горизонталь жағдайға автоматты түрде келтіріледі. Дәлдігі жөнінен нивелирлер, негізінен, І және ІІ класты нивелирлеуге арналған өте дәл, ІІІ және ІV класты нивелирлеуге арналған дәл нивелирлер, зерттеу және құрылыс жұмыстарына арналған техникалық нивелирлер деп бөлінеді. Н-05 - оптикалық микрометрлік жоғары дәлдікті нивелир, биік айырымды 1 км-лік екі мәрте жүрісте 0, 5 мм-ден арпайтын орташа квадраттық қателікпен анықтауға арналған. Н-3, Н-3К, Н-3Л нивелирлері - дәл, 1 км екі мәрте жүрісте биік айырымды 3 мм-ден аспайтын орташа квадраттық қателікпен анықтауға арналған, дәл аспаптар. Инженерлік-геодезиялық зерттеулерде, ІІІ және ІV кластық нивелирлеу кезінде қолданылады. Н-10, 2Н-10Л, Н-10К, Н-10КЛ нивелирлері - 1 км-лік екі мәрте жүрісте биік айырымды 10 мм-ден аспайтын орташа квадраттық қателікпен анықтауға арналған техникалық нивелирлер. Олар құрылыста, инженерлік-геодезиялық зерттеулерде және топографиялық түсірістерде биіктік шама негіздерімен қамтамасыз ету үшін қолданылады. Қазіргі кездегі нивелир аспаптарында дүрбінің осін горизонталь жағдайға келтіру деңгейі арқылы тексеріледі немесе авторедукциялық компенсаторлар арқылы өздігінен жасалады. [1] Қалаларды пландауда, темір жолдар салуда, су жүретін трубаларды жүргізуде де ниверлеудің маңызы өте күшті. Ниверлеу көп еңбек сіңіруді керек қылатын жұмыс, сол себепті бұл жұмыс автоматтандырылды.

Нивелирлеу тірек геодезия желісін түзу, топографиялық түсірулердің биіктік негізін құру, жер бедерін түсіру, түрлі ғимараттарды, тас жол мен тас жолды жобалау, тағы басқа мақсаттарда жүргізіледі. Жер пішінін зерттеу, жер қыртысының вертикаль қозғалыстарының шамасын анықтау, теңіз және көл деңгейінің өзгерісін белгілеу, тағы басқа ғылыми зерттеулерге қажет мағлұматтар береді. Нүктелердің биіктігі іргелес екі нүктенің биіктік айырымына қарай анықталады. Геометриялық және тригонометриялық Нивелирлеу топография түсірулерде биіктіктерді үлкен дәлдікпен анықтауға мүмкіндік береді. Барометрлік және механикалық Нивелирлеу түрлі экспед. зерттеулер кезінде пайдаланылады. Гидростатикалық Нивелирлеумен ғимараттардағы өзгерістер айқындалады. Бұлардан басқа астрономиялық немесе астрономиялық-гравиметриялық Нивелирлеу қолданылады. [1]

Нивелирлеу геодезиялық өлшеулердің саңдық көрсеткішінің бір түрі. Ол биік тірек геодезиялық торды ( жер бетінің ойлы-қырлы өлшем көрсеткіштерін ) құруда, топографиялық жер бейнесін түсіруде жер бетінің бейнесін кішірейтіп (масштабпен), сондай-ақ инженерлік ғимараттарды, темір жолдар мен тас жолдарды, каналдарды және т. б. жобалау, құру және оларды пайдалану мақсаттары үшін жүргізіледі.

Биіктік өсімшесінің қандай əдіспен анықталуына байланысты, нивелирлеу бірнеше түрге бөлінеді: геометриялық, тригоно метриялық, физикалық, механикалық жəне стерофо тограмметриялық нивелирлеу əдістері.

Геометриялық нивелирлеу. Геометриялық нивелирлеу жақын екі нүктенің бір-бірінен биіктігін, аспаптың жазық көздеу осі арқылы анықтау болып саналады. Барлық нивелирлеу түрлеріне қарағанда геометриялық нивелирлеу ең дəлірегі. Бұл нивелирлеу түрі жер бетін тік жазықтықта түсіруде, ізденіс жұмыстарында, жобалауда жəне əртүрлі инженерлік құрылыстарды салуда, құ- 94 рылыс конструкцияларын, технологиялық жабдықтарды, с. с. монтаждау (құрастыру) кездерінде кеңінен қолданылады.

Тригонометриялық (геодезиялық) нивелирлеу. Бір-бірінен биіктігі анықталмақшы екі нүкте, арақашықтықты жəне осы екі нүкте арасындағы көлбеу бұрышты өлшеу арқылы, сол екі нүкте арасындағы өсімшені анықтау болып табылады. Тригонометрялық нивелирлеу жер бетінің бедерін (рельефін) түсіру үшін, сол аймақтағы биіктік түсіру негіздерін құру кездерінде пайдаланылады. Сонымен бірге тригонометриялық нивелирлеудің дəлдігі, құрылыс-монтаждау жұмыстарын геодезиялық жұмыстармен қамтамасыз етуге де жарайды.

Физикалық нивелирлеу. барометрлік, гидростикалық жəне радиолокациондық болып үш түрге бөлінеді.

Барометрлік нивелирлеу кезінде нүктенің абсолюттік биіктігін, атмосфераның қысымын əртүрлі барометр аспаптарымен өлшеу арқылы табады. Барометрлік нивелирлеу дəлдігі жағынан геометриялық, тригонометриялық нивелирлеулерден төмен (нивелирлеу қатесі 1-2 м жетуі мүмкін) . Сондықтан барометрлік нивелирлеу əртүрлі шолу, бақылау (рекогносировка) жұмыстары кезінде қолданылады.

Гидростатикалық нивелирлеу бір-біріне жалғасқан екі түтік (құбыр) ішіндегі сұйық деңгейлерінің айырмасын анықтауға негізделген. Арнаулы жабдықпен жəне ыңғайлы жағдай туғызған кезде гидростатикалық нивелирлеу үлкен дəлдікті береді. Технологиялық жабдықтарды орнату, əртүрлі ғимараттардың шөгуін анықтау кездерінде гидростатикалық əдіс жұмысты анағұрлым тездетуі мүмкін.

Радилокациондық нивелирлеу кезінде нүктелердің абсолюттік биіктіктерін ұшу аппаратарының (ұшақ, тік ұшақ, жер серігі, ауа шарлары, т. т. ) ішінде орналасқан радиолокациондық аспаптардың көмегімен анықтайды. Бұл нивелирлеуді аэрорадионивелирлеу деп атайды. Нивелирлеу дəлдігі жоғары емес, орташа ойлы-қырлы жерлерді нивелирлеуде ± 5 - 10 м қателік жіберуі мүмкін.

Механикалық нивелирлеу кезінде арнаулы аспаптың көмегімен жер бетінің профилін механикалық əдіспен салып отырады. Бұл аспапты велосипедте, автомобилде, жəне сондай көліктерде орнатылуы мүмкін. Көлікті жылжыту кезінде, оған орнатылған аспап арақашықтықты, биіктікті есепке ала отырып, жер беті- 95 нің профилін қағазға түсіреді. Бұл нивелирлеу түрі көбінесе ізденіс жұмыстарында жəне темір жолдарды тексеру кездерінде қолданылады. Нивелирлеу дəлдігі 1 шқ жүріске ± 0, 2 - 0, 3 м.

нивелирлеу кезінде жер бетінің аспаннан немесе жер бетінен түсірілген егіз екі суреті арқылы жазық координаталарымен бірге салыстырмалы биіктіктерін анықтайды. Бұл нивелирлеу түрі аэрофото жəне фототеодолиттік түсіріс нəтижелері негізінде топографиялық пландар жəне карталарды жасауда кеңінен қолданылады.

Рейканың құрылысы. Техникалық жəне III, IV кластық нивелирлеу кездерінде əртүрлі рейкалар қолданылады. РН3 типті рейкалар ұзындықтары 1, 5 м екі ағаш тақтайдан құралып, шарнирмен жалғасқан; рейкалар бір бүтін тақтайдан да жасалуы мүмкін, ұзындығы 3 м. Рейкаға сантиметрлік цифрлармен белгіленген бөліктері салынады. Бөліктер жəне сантиметрлік жазулар рейканың бір жағына қара, бір жағына қызыл түспен салынады. Рейкалар дөңгелек деңгейлермен жабдықталады, ал ұштары (табаны) металл қаңылтырмен қапталады.

Рейкаларды тексеру (компараторда тексеру немесе компарирлеу) . Жұмыс алдында рейка бөліктерінің дұрыстығын тексереді. Тексеруді бөліктері 1 мм тексергіш метрмен (кəдімгі сызғышпен) атқарады. Рейканы əртүрлі интервалда (аралықта), əр метрлік бөліктерін əуелі тура, сонан кейін кері бағытта өлшеп тексереді. Интервал ұзындығы екі есеп айырмасы ретінде анықталады. Шеткі табанына жақын жерлерін, алдымен жіңішке сызықтар жүргізіп белгілейді. Тура жəне кері бағытта өлшеу кезіндегі ауа қызуы өлшеніп, журналға жазылады. Метрлік бөліктерін тексергеннен кейін, дециметрлік бөліктерін тексеруге кіріседі. Техникалық нивелирлеу үшін, рейка бөліктерінің қатесі 1 мм аспауы керек. Рейканы жоғарыда келтірілген тексеруден басқа, қара жəне қызыл жақтарының айырмасын тексеру атқарылады. Ол үшін 20 - 30 м жерге, төбесі тегіс қырқылған қазықша қағып, оның үстіне рейканы тік орнатып (деңгей арқылы) қара жəне қызыл жағынан есеп алады да, есеп айырмалары арқылы рейканың нөлдік биіктігін анықтайды. Мұндай тексеру бірнеше рет, аспаптың əртүрлі биіктігінде қайталанады. Тексерудің орташа нəтижесі рейканың нөлдік биіктігі ретінде қабылданады. Нивелирлеу кезінде рейканың жерге кіріп кетпеуін қадағалап отырады. Ол үшін рейканы жерге емес, төбесі тегіс қырқылған ағаш қазықшаны жермен бірдей етіп қағып, соның үстіне ұстайды. Ағаш қазықшаның орынына металл қазықшалар (арматура кесінділері) немесе нивелирлеуге арнаулы дайындалған башмактар, т. с. с. заттар қолданылады.

Нивелир Н-3 (а - вид со стороны круглого уровня, б - вид со стороны цилиндрического уровня) : 1 - окуляр, 2 - корпус трубы, 3 - мушка, 4 - объектив, 5 - кремальера.

II. ТЕОДОЛИТ

Теодолит - жер өлшеу жұмыстарында, жерді тексеріп шолуда және ірі масштабты съемка жасауда көп пайдаланылатын бұрыш елшейтін геодезиялық аспап. Оның ең маңызды бөліктеріне: қарау түтігі, градусталған екі - вертикальды (тік) және горизонтальды (жазық) - шеңбері жатады. Сондықтан теодолитпен горизонтальды, вертикальды бұрыштарды бірдей анықтауға болады. Бұл аспап арқылы шырақтың не жердегі нәрсенің горизонталь координаталары, яғни азимут пен биіктігі анықталады. Аспап онша улкен емес, экспедицияға алып жүруге ыңғайлы.

Теодолиттің құрылысы және оның түрлері . Горизонталь және вертикаль бұрыштарды өлшеудің жоғарыда айтылған принципіне орай 39-суретте теодолит осьтерінің схемасы көрсетілген, теодолит мынандай осьтерден тұрады. ZZ-теодолиттің вертикаль айналу осі; ТТ ^/ -көру дүрбісінің айналу осі; UU ^/ - цилиндрлік деңгейдің осі; VV ^/ -көру дүрбісінің нысаналау (визирлік) осі. Көтергіш үш винттердің (1) көмегімен цилиндрлік деңгей (6) нөл пунктке қою арқылы теодолитгің айналу осі ZZ тік бағытқа келтіріледі. Үш көтергіш винтгер (2) тұғырығына орнатьшған. Теодолиттік негізгі жұмыстық бөлігі 0-ден, 360-қа дейін бөлінген шыныдан жасалған дөңгелек шеңбер-лимб (3) және дүрбімен бірге айналатын алидада деп аталатын

Көру дүрбісі (8) айналу осіне ТТ екі тұғырық (5) арқылы ұстатылады. Лимб (10) пен алидаданың (11), дүрбінің бекіткіш (11) және жетекші винтгері болады. Бұрышты өлшеген уақытта, теодолит штативке орнатылады. 40- суретте геодезиялық және маркшейдерлік жұмыстарда кеңінен қолданылып жүрген 2ТЗО теодолиттің сыртқы бейнееі көрсетілген. Мұнда есеп алатын құрылғы микроскоп (7), вертикаль (9) және горизонталь дөңгелектер, дүрбі, т. б. қай жерде орналасқандары көрсетілген. Дүрбі (8) бақылайтын нүктені жуықтап нысаналау үшін, оптикалық визирмен (13) жабдықталған. Дүрбіні фокустау кремальераны (12) айналдыру арқылы жүзеге асады. Есеп алатын микроскопқа жарық түсіру үшін, шалқаймалы айна қолданылады. Кейінірек тоқталамыз.

Қазіргі кезде қолданылып жүрген теодолиттер бұрыш өлшеу дәлдігіне, есеп алу құрылғыларының түрлеріне, горизонталь дөңгелектің вертикаль осьтері жүйесінің конструкциясына және атқаратын міндеттері жағынан әртүрлі болып бөлінеді. Горизонталь бұрыштарды өлшеу дәлдігіне қарай теодолиттер 3 топқа бөлінеді:

1. Техникалық Т15К, 2Т30, 2Т30М теодолиттік және тахеометриялық жүрістер мен түсірістерде, сондай-ак жер бетіндегі және жерасты қазбаларындагы маркшейдерлік жұмыстарды атқару кезінде бұрыштарды өлшеуге арналған.

2. Дәл теодолиттер 2Т2-3 және 4 кластық триангуляция мен полигонометриядағы бұрыштарды өлшеуге арналған, ал 2Т5К- триангуляциялық жүйелер мен 1 және 2 разрядтық полигонометриялық, сонымен қатар, жер беті маркшейдерлік жұмыстарда бұрыштарды өлшеуге арналған.

3. Жоғарғы дәлдікті электронды теодолиттер және тахеометрлер Та2М мен полигонометриядағы бұрыштарды өлшеуге теодолиттің негізгі бөліктеріне толығырақ арналған.

Теодолиттің шартты белгілеріндегі Т әрпі "теодолит" деген аспап атын білдірсе, сол әріптен кейінгі цифр горизонталь бұрышты өлшеудің секундтық орташа квадраттык қателігін білдіреді, мысалы Т5 теодолиті үшін mp-5, ТЗОМ үшін тр=5, ал Л/-деген әріп маркшейдерлік жұмыстарға арналгандыгын көрсетеді. Кейінгі кезде теодолиттер жаңартылып, 2Т2, 2Т5, 2Т30 тектес болып шығарылуда. Есеп алу тетіктерінің түріне байланысты теодолиттер тағы үш топқа бөлінеді: а) бағалау микроскобы; ә) шкалалы микроскоп; б) оптикалық микрометрлер.

Горизонталь дөңгелектің вертикаль осьтері конструкциясына байланысты қайталанатын және қайталанбайтын теодолиттер болып бөлінеді. Қайталанатын теодолиттерде лимб пен алидада жеке айналады, әрқайсысының қысып коятын және жетекші бұрандалары болады. Оларга ТЗО, 2Т30 теодолиттері жатады. Ал қайталанбайтындарга 2Т30М, 2Т5, 2Т2, т. б. жатады, оларда лимб арнайы күрылғы аркылы керекті жағына бұрылады.

Пайдалану аймағы:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.