Жұмыссыздықтың теориялық аспектілері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Жұмыссыздық - барлық қоғамда болып тұратын құбылыс. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде‚ мысалы‚ АҚШ-та‚ еңбекке қабілетті тұрғындардың жұмыспен толық қамтылуы жұмыссыздық мүлдем жоқ дегенді білдірмейді. Фрикциялық және құрылымдық жұмыссыздық болмай қоймайды деп есептеледі. Демек, елдегі тұрғындардың жұмыспен толық қамтылуы - ол елде циклдік жұмыссыздықтың жоқтығын білдіреді. Жұмыспен толық қамтылу кезіндегі жұмыссыздық деңгейі оның табиғи деңгейі болып саналады. Мұндай жағдай елдегі жұмыс күшінің рыноктары теңдестірілгенде, яғни жұмыс іздеушілердің саны бос жұмыс орындарының санына тең болғанда пайда болады. Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі қоғамдағы оң құбылыс болып есептеледі. Өйткені "фрикциялық" жұмыссыздарға бос жұмыс орнын табу үшін әрқашан уақыт керек‚ "құрылымдық" жұмыссыздарға да біліктілігін жетілдіру, жаңа мамандық алу үшін немесе жұмыс табу мақсатымен басқа жерге көшу үшін уақыт керек. Егер жұмыс іздеушілердің саны бос жұмыс орнынан асып түссе‚ онда жұмыс күші рыногінің тең болмағаны. Екінші жағынан‚ жиынтық сұраным молайған жағдайда жұмыс күшінің "жетіспеушілігі" сезіледі‚ яғни бос жұмыс орындарының саны жұмысқа мұқтаждардың санынан асып түседі. Қазақстанда нарықтық экономикаға өту кезеңінде бұрынғы тиімсіз кәсіпорындар мен ауыл шаруашылық мекемелерінің жұмысын уақытша тоқтатып, жабылуына, банкротқа ұшырауына, жекешелендіріліп, қайта құрылуына байланысты құрылымдық жұмыссыздық құбылысы байқалды. Жұмыссыздық-бұл ел халқының еңбекке қабілетті жасқа толған, жұмыссыз және заңнамада белгіленген уақыт аралығында жұмыс іздеп жүрген адамдардан тұратын бөлігі.
Жұмыссыздық-бұл жұмыс күшінің бір бөлігі өндіріспен айналыспайтын әлеуметтік-экономикалық құбылыс. Бұл еңбек ұсынысының оған деген сұраныстан асып кетуінен көрінетін циклдік құбылыс.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Халықты жұмыспен қамтамасыз ету мәселесі осы күндері ең өткір проблемаға айналып отыр. Қазақстанның ұзақ мерзімді стратегиялық даму бағдарламасында жұмыссыздық пен кедейшілікті толық та тұрақты жою мәселесі 2010 жылға дейін шешілетін мемлекеттік міндет ретінде анықталғаны белгілі. Осы 2010 жылға дейін Қазақстан экономикасында күрделі де қарқынды өндірісаралық құрылымдық өзгерістер жүруі қажет [1].
Қазақстанда еңбек сыйымдылығы (трудоемкость) жоғары өндіріс салаларын қалыптастыру және дамыту; ауыл шаруашылық шикі заттарын терең технологиялық өңдеу және түпкі өнім өндіру экономикасын мемлекет тарапынан басым түрде қолдап - дамыту мақсаты және міндеті анықталған. Бұл міндетті іске асыру:
біріншіден, көптеген жұмыс орындарын ашуға, жаңа мамандықтар дайындауға, жұмыссыздықты жоюға, еңбекақы табысын арттыруға жол ашады;
екіншіден, еңбек пен жұмыс күшінің сапасы жоғарылап, еңбек өнімділігі және жалпы экономика тиімділігі артады;
үшіншіден, жалпы ұлттық өнімнің құрылымы жақсарып, ұлттық табыс үлесі артады; төртіншіден, салық төлемдері өседі және мемлекет бюджетінің мүмкіншіліктері кеңейеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Еңбек нарығының экономикадағы рөлін, яғни еңбек нарығы дегеніміз бұл ең алдымен жұмыс күшіне сұранысы мен ұсынысы.
-- тұрғындарды жұмыспен қамту теориялары;
-- Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық мәселелері және оны шешудің жолдары.
Еңбек нарығының негізгі мақсаты - еңбек ресурстарын жұмыспен тиімді және нәтижелі қамту. Еңбекке жарамды адамдарды жұмыспен қамтамасыз ету аса күрделі әрі мемлекеттік маңызды мәселе. Жұмыспен тиімді қамту әрбір елдің нақтылы даму кезеңдерінің деңгейіне сай жұмысқа жарамды адамдарды үнемді және нәтижелі пайдаланып, оларды шаруашылық салалары және аймақ бойынша бөлудің тепе - теңдік үлесімділігіне жету.
Курстық жұмыстың міндеттеріне мыналар жатады:
-- жұмыссыздық теорияларын анықтау;
-- жұмыссыздықтың болу себептерін қарастыру;
oo жұмыссыздықты реттеу мәселелерін қарастыру;
oo Қазақстандағы жұмыссыздық мәселелері және оны шешудің жолдарын қарастыру;
oo Еңбек нарығы және халықты жұмыспен қамту мәселелерін зерттеу болын табылады.
oo Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығының мемлекетте атқарған жұмысын, орнын талдап көрсету;
oo Қазақстан Републикасында еңбек нарығы және оның бүгінгі мәселелерінің экономикаға тигізетін ықпалын қарастыру;
oo еңбек нарығы және тұрғындарды жұмыспен қамтудың жолдарын ұсыну.
Курс жұмысының құрылымын негіздеу. Қазақстан Республикасында тәжірибесінде енді ғана тұрғындарды жұмыспен қамтудың нарықтық механизмге өтуі қарастырылуда. Осы зерттеу жұмысы экономикаға ықпалын, еңбек нарығының мәнін, құрылымын зерттейді, яғни тұрғындарды толық және тиімді еңбекпен қамтылуын шешеді.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен және қорытындыдан тұрады.

1 Жұмыссыздықтың теориялық аспектілері
1.1 Жұмыссыздың мәні, себептері, түрлері және салдары

Жұмыссыздық - бұл жұмыс істегісі келетін еңбекке жарамды халықтың өндірісте жұмыспен қамтымауы.
Жұмыс қабілеті бар, бірақ жұмыс күшіне қосылмайтын жандар әдетте егделеу адамдар немесе жұмыстан жолы болмай жүрген адам екені аян. Осылайша жұмыссыз адамдар жұмыссыздық бірлестігін құрайды.
Адам мына төмендегі төрт түрлі себептің біріне байланысты жұмыссыз атанады:
Ол жұмыс күші қатарына жаңадан қосылуы мүмкін, яғни ол - жұмыс орнын бірінші рет іздеп жүрген адам. Немесе төрт аптаның ішінде өзіне лайықты жұмыс орнын таппай, қайтадан жұмыс күші қатарына қосылған адам.
Бұл адам басқа жұмыс орнын іздеп жұмыстан босанады, ол осылайша жұмыс орнын тапқанша жұмыссыз болып саналады.
Адамды жұмытан босатып жіберуі мүмкін. Сөйтіп жұмыстан босатылғаны жөніндегі анықтамада төлем тоқталып, жұмысшы бұл жөнінде ескертілмей, бұдан бейхабар қалады.
Жұмысшы фирманың жабылуына байланысты жұмыссыз қалуы мүмкін. Ең соңғы жұмыс орнынан айырылу еріксіз жұмыстан босану деп есептелінеді.
Жұмыссыздық - еңбекшілердің бір бөлігінің жұмыс таппай, артық халыққа, еңбектің резерв армиясына айналуы, бұл - капитал құрылысқа тән құбылыс. Ол К.Маркс ашқан капиталистік қорлаудың жалпылық заңының әрекететуінен туады.
Жұмыссыздық капиталистік өндірістің жемісі және шарты болып табылады. Артық адам болу азабын капитализм тарихында тұңғыш рет Еуропаның қазіргі экономикалық жағынан дамыған елдерінің, әсіресе Англияның еңбекшілері тартты. Капитализмнің жалпы дағдарысы кезінде жаппай жұмыссыздық дамыған капиталистік елдер үшін үнемі айрылмайтын тұрақты құбылысқа айналады. Сырттай қарағанда жұмыссыздық капиталистік рыноктың жұмыс күшіне деген сұранымы мен жұмыс күшін ұсынудың арасындағы сәйкессіздік сияқты болып көрінеді, ал іс жүзінде ол неғұрлым терең, ішкі себептердің салдарынан туады. Қосымша құнды неғұрлым көп алуға ұмтылу және бәсеке күресі кәсіпкерлерді жанды еңбекті қаруландыруға, өзгермелі капиталға қарағанда өндіріс құрал-жабдықтарын неғұрлым тез өсіруге мәжбүр етеді. Мыс Қазақстанда 1993 жылдан 2003 ж. дейін жұмысшылар саны 4 есе, ал капитал құны 12 есе өсті [2].
Өзгермелі капиталдың бір шама тез азаюы, көбінесе өндрістегі ғылыми-техникалық революцияға байланысты болды. Бұл еңбекке деген сұранымның абсолют азаюын да туғызады. Оның үстіне жұмыс күні неғұрлым ұзақ және жұмыстың қауырттылығы неғұрлым күшті болса, қолда бар өндіріс құрал-жабдығын жұмысқа қосуға қажетті жалдама еңбек адамы соғұрлым аз керек болады.
Жұмысшылардың жаппай жұмыстан шығарылуы өндірісте қалған жұмысшыларды капиталистер қойған қанау шарттарына амалсыздан көнуіне мәжбүр етеді. Мұның бәрі жұмысшы табының тұрмыс дәрежесін бұрынғыдан нашартылады. Артық еңбекші халық капитализм қоранудың жемісі, осы қорланудың құралына, тіптен капитализмнің дамуы мен өмір сүруінің шартына айналады. Жаппай жұмыссыздық болуы әрбір жұмыс істейтін жұмысшыға жұмыссыздардың қатарына шығып қалу қорқынышын туғызызады. Капитализм бұл қорқынышты пайдаланады, жұмыссыздық неғұрлым көп болса, капитал жұмысшыларға соғұрлым күшті қысым жасайды.
Капитализм қоғамда жұмыссыздықтың екі нақты мәні бар. Капиталистер үшін ол - арзан, көбінесе құқықсыз жұмыс күшінің қоры, бүкіл жұмысшы табын қанауды күшейтудің құралы, капитализм экономиканың дамуы мен өмір сүруінің қажетті шарты. Еңбекшілер үшін жұмыссыздық - тек материалдық, моральдық жағынан зардап шегу, қорлық көру, жасына жетпей қартаю. Формасы жағынан жұмыссыздық күнделікті, жасырын, тоқыраулы жұмыссыздық болы бөлінеді. Жұмыссыздардың дәл есебін шығару қиын. Буржуазиялық саяси экономия мен статистикада қолданылып жүрген жұмыссыздықтың формаларын анықтау методологиясы, сондай-ақ артық адамдарды есепке алу әдісі жұмыссыздықтың дәл мөлшерін әдейі азайтып көрсетеді. Буржуазияшыл экономитсер жұмысшылардың жұмыссыз жүрген мерзіміне қарай толық және ішінара жұмыссыздық деп ажыратылады. Мыс., АҚШ-та бір апта немесе онан көп уақыт жұмыс істемеген адамды толық жұмыссыз деп санайды, ал бір аптаның ішінде бір сағат та жұмыс істеген болса жұмыссыз деп санамайды.
Жұмыссыздық - капиталистік экономиканың ажырамас серігі. Экономика жағынан дамыған капиталистік елдердің бәрін де артық еңбек ресурстарының көлемі қарастырылып отырған кезеңде не бір дәрежеде сақталып, не кейбір жылдары тіпті көбейтіп кетеді.
Қазақстан Республикасының еңбек нарығын зерттеу барысында төрт бірдей негізгі өзгешелікті байқаймыз:
:: Жұмыссыздық деңгейі әр алуан топқа қатысты және олардың жасына, тіршілік - тәжірибесіне қарай анықталынады.
:: Еңбек нарығында тауар айналымы жоғары болады. Жұмыспен қамтамасыз етілгендер де, жұмыссыздар да молынан ұшырасады.
:: Тауар айналымның қажетті бөлігі циклды: жұмыстан босату және жұмысынан айыру, әсіресе құлдырау кезеңдерінде жоғары деңгейде болады, ал жаңа даму кезеңінде өз еркімен жұмыстан босану жоғарылайды.
:: Белгілі бір айда жұмыссыз қалған ер адам аз уақыт қана (уақытша) жұмыссыз қалады.
Жұмысшы жұмыссыз қалған кездегі уақыттың орташа саны, әрбір кезеңін - жұмыссыздық жиілігі деп атаймыз. Жұмыссыздық жиілігінің екі негізгі факторы бар. Біріншісі - экономикадағы фирма арқылы жұмыс сұранымның сан түрлі болуы. Тіпті жиынтық сұраным тұрақты болған жағдайда да кейбір фирмалар ұлғаяды да, енді бірі қысқарады. Осылайша қысқартылған фирмалар өз жұмысшыларынан айырылып, ал ұлғая бастағандары жұмысшыларды көбірек жалдайтын болады. Сұраным көп болуына орай жұмыссыздық деңгейі де жоғарылайды. Бұдан ары қарай жиынтық сұранымдағы өзгерістің өзі жұмыс сұранымдағы өзгеріске әсерін тигізеді.
Келесі фактор еңбеккердің жұмыс күшіне ену деңгейі, жұмыс күшінің арту деңгейі жеделдеген сайын жұмыссыздықтың натуралды деңгейі жоғарылайды.
Енді жұмыспен толық қамтылғанда пайда болған жұмыссыздықты - құрылымдық жұмыссыздық деп атаймыз. Құрылымдық жұмыссыздық - жұмыссыздық еңбек нарығын құрылымның нәтижесі. Құрылымдық жұмыссыздық деңгейі натуралды жұмыссыздық деңгейімен бара-бар.
Ал циклдық жұмыссыздық - құрылымдық жұмыссыздықтан жоғары. Ол өнім жұмысын толық қамтылу деңгейінен төмен болған тұста пайда болады.
Ымыраға келмеушілік - еңбек нарығының әрдайым өзгерістерге болуынан туынадатын жайт. Кейбір адамдар зейнет демалысына шығады. Ал енді біреулері жұмыс істеуді жалғастыра бареді. Бір фирма жұмысшы жалдаса, енді бірі оны жұмыстан босатып жатады.
Адамға жұмыс табу үшін уақыт қажет.
Фрикциондық жұмыссыздық дегеніміз - жұмысшының жаңа жұмыс іздеуі мен сол аралықтағы жұмыссыздық.
Жұмыс күшін немесе экономикадағы жалпы еңбек ресурстарының жұмыс істейтіндердің тұтас санымен қатынасы жұмыссыздық коэффиценті құрайды. Кейбір кезде барлық жұмысқа қабілетті халық бос болмауы табиғи құбылыс. Оған объективті себептер бар: біріншіден, адамдардың бір орнынан екінші орынға көшіп отыруы, бір қызмет орнынан екіншіге ауысуы, тиімді жұмыс іздеуі және оны күтуі және т.б. Осы себептен жұмысы жоқ адамдар фрикциондық жұмыссыздықты құрайды [3].
Фрикциондық жұмыссыздық - бұл жұмыс күшінің объективті қажетті қозғалысымен байланысты жұмыссыздық.
Екіншіден, өндірістегі технологиялық өзгерістер жұмысшы күшінің сұранысына құрылымдық өзгерісін көрсетеді.
Адам өзіне қолайлы жұмыс орнын іздеу үшін жұмыстан босанады. Мұндай жұмыссыздықты ізденіс үстіндегі жұмыссыздыққа жатқызамыз. Жұмыстың бәрі бірдей болған жағдайда, жұмыссыз адам бірінші ұсынылған жұмысқа орналасады. Егер жұмыссыздық бойынша төленетін жәрдемақы жоғары болса, онда сол адамға жұмыс орнын одан ары қарастыра берген қолайлы.
Жұмыстан босатылған жұмысшы өзінің бастапқы жұмысына қайта оралып, басқа жұмыс іздемейді. Себебі: жұмысшы сол фирманың қыр-сырын түгел біледі: сол жерден еңбек стажын жинайды. Мұндай адам, әрине, басқа жұмыс іздемейді.

1.2 ҚР - дағы жұмыссыздың жағдайы және оны шешу жолдары

Жұмыссыздық - елдегі еңбекке қабілетті тұрғындардың бір бөлігі өзіне пайдалы еңбекпен айналысатын кәсіп таба алмай дағдаратын әлеуметтік-экономикалық құбылыс. Кез келген қоғамдағы экономикалық даму барысында тұтыну тауарларының сұранымы құрылымында және өндіріс технологиясында маңызды өзгерістер болады. Бұл өзгерістер өз кезегінде жұмыс күшіне жалпы сұранымның құрылымын да өзгертеді. Осындай өзгерістерге байланысты кәсіптердің кейбір түрлері азаяды не қысқарады‚ ал басқа бір түрлері көбейеді. Қоғамдағы жұмыссыздықтың пайда болу себебі жұмыс күшінің осы өзгерістерге баяу ыңғайланатындығына және оның құрылымының нақты жұмыс орнына сай келмейтіндігіне байланысты болады.
Жұмыссыздық - барлық қоғамда болып тұратын құбылыс. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде‚ мысалы‚ АҚШ-та‚ еңбекке қабілетті тұрғындардың жұмыспен толық қамтылуы жұмыссыздық мүлдем жоқ дегенді білдірмейді. Демек, елдегі тұрғындардың жұмыспен толық қамтылуы - ол елде циклдік жұмыссыздықтың жоқтығын білдіреді. Жұмыспен толық қамтылу кезіндегі жұмыссыздық деңгейі оның табиғи деңгейі болып саналады. Мұндай жағдай елдегі жұмыс күшінің рыноктары теңдестірілгенде, яғни жұмыс іздеушілердің саны бос жұмыс орындарының санына тең болғанда пайда болады. Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі қоғамдағы оң құбылыс болып есептеледі. Егер жұмыс іздеушілердің саны бос жұмыс орнынан асып түссе‚ онда жұмыс күші рыногының тең болмағаны. Екінші жағынан‚ жиынтық сұраным молайған жағдайда жұмыс күшінің жетіспеушілігі сезіледі‚ яғни бос жұмыс орындарының саны жұмысқа мұқтаждардың санынан асып түседі. Қазақстанда нарықтық экономикаға өту кезеңінде бұрынғы тиімсіз кәсіпорындар мен ауыл шаруашылық мекемелерінің жұмысын уақытша тоқтатып, жабылуына, банкротқа ұшырауына, жекешелендіріліп, қайта құрылуына байланысты жұмыссыздық құбылысы байқалды. 2000 жылы елдегі жұмыссыздар саны 1997 жылғы деңгеймен салыстырғанда біршама (0,2%-ке) төмендеді. Елдегі түбегейлі әлеуметтік-экономикалық реформалар барысында жаңа жұмыс орындары ашылуына, ішкі, сыртқы инвестициялар көмегімен, бірқатар өндіріс ошақтары мен ауыл шаруашылығының жандануына орай, ауылды қайта өркендетудің 3 жылдық бағдарламасына байланысты жұмыссыздық деңгейі де біртіндеп табиғи деңгейге түсе бастады [4].
Ресми статистика деректеріне сәйкес Қазақстандағы жұмыссыздық жағдайы бір қарағанда, егер басқа посткеңестік елдермен және алыс шет елдермен салыстырсақ, салыстырмалы түрде қолайлы: соңғы 5 жылда оның деңгейі 4,8-5,2% дәлізде тұрақтанды, ал АҚШ - та, мысалы, тербеліс дәлізі кеңірек-3,9-7,4%, ал дамушы елдерде оның деңгейі жұмыссыздық тұрақты түрде 10% - дан асуы мүмкін.
Статистика комитетінің деректері Қазақстандағы жұмыссыздық деңгейі жылдан жылға төмендеп келе жатқанын көрсетеді. Сонымен қатар, жалпы көрсеткіштер де, жастар жұмыссыздығы да.
Дегенмен, жағдай соншалықты оң емес.
Қазақстандағы жұмыссыздық деңгейі қандай жолмен есептелетініне назар аударған жөн. Қазақстандықтардың едәуір бөлігі өзін-өзі жұмыспен қамтығандарға жатқызылған, бұл ретте олардың қызметінің сипаты мен табысы мүлдем басқа сипатта болады. Оларға компаниялардың иелері де, өнімсіз жұмыспен қамтылғандар, соның ішінде табысы кейде ең төменгі күнкөріс деңгейіне жетпейтін отбасылық кәсіпорындардың жалақысы төленбейтін қызметкерлері де кіреді.
Азаматты Қазақстандағы жұмыссыздар қатарына жатқызу үшін ол тұрғылықты жері бойынша халықты жұмыспен қамту орталығына немесе электрондық үкіметпорталы арқылы жұмысқа орналасуға жәрдемдесу үшін жүгінуі де маңызды. Алайда, еңбекке қабілетті жастағы адамдардың көпшілігі жұмыс іздеп жұмыспен қамту орталықтарына жүгінбейді, бірақ интернет арқылы және таныстары арқылы хабарландырулар бойынша жұмыс іздеуді жөн көреді.
Баламалы зерттеулердің, оның ішінде әлеуметтанулық зерттеулердің деректері Қазақстанда бұл проблеманың қаншалықты өткір тұрғанын көрсетеді, өйткені респонденттердің шамамен 40% - ы оны басымдық ретінде бөледі.
Бұл мәселенің өзектілігін көрсететін фактор ішкі көші-қон болып табылады, оның өсіп келе жатқан ағындары, соның ішінде жұмыссыздық проблемасына байланысты. Еліміздің кейбір аймақтарында мәселе онша өткір емес, ал басқаларында, әсіресе қалаларға жұмыс іздеп, ең алдымен ұтқырлығымен ерекшеленетін жастар келеді. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев баяндамалардың бірінде мынадай деректерді келтірді: қазақстандық жастардың шамамен 40% - ы жұмысқа орналасу проблемасына тап болады, сондай-ақ жастардың шамамен 51% - ы бизнеспен айналысуды жоспарламайды.
Жастар жұмыссыздығына ең алдымен әлеуметтік-психологиялық сипаттамалар әсер етеді-жұмыс іздеушілердің шамадан тыс өршілдігі, кәсіби немесе мансаптық дамуды қажет етпейтін жоғары лауазымға немесе лауазымдарға бірден орналасуға деген ұмтылыс, кәсіби қызметті жүзеге асыруда ұзақ мерзімді жоспарлардың болмауы.
Сонымен қатар, жастардың, атап айтқанда, кешегі жоғары оқу орындарының түлектерінің кәсіби тәжірибесі жеткіліксіз. Осы жерден бірінші жалдау тұзағы деп аталады: жалдау туралы хабарландырулардағы жұмыс берушілер, әдетте, өтініш берушіден 3 жылдан 5 жылға дейін қызығушылық танытқан жағдайда жұмыс тәжірибесі болуын талап етеді [5].
Жастардың тағы бір проблемасы: жоғары оқу орындарында алған білімдері теориялық, тәжірибеден, экономиканың түрлі секторларындағы жұмыс шындығынан алшақтайды. Жастар еңбек нарығының қажеттіліктерін нашар түсінеді, белгілі бір кәсіптердің, мамандықтардың беделіне назар аударады.
Зейнеткерлік жасқа дейінгі азаматтар еңбек нарығындағы халықтың ең осал санатына жатады. Көптеген жұмыс берушілер халықтың бұл санаты қазіргі еңбек нарығында бәсекеге қабілетсіз деп санайды. Жұмыс берушілер арасында 50 жастан асқан адамдар онша оқытылмайды және олар үшін жаңа технологиялар мен әдістерді игеру қиын деген пікір бар. Жасы, денсаулық жағдайы әлеуетті қызметкерлердің жұмысқа қабілеттілігіне, ұтқырлығына әсер етеді деп болжанады.
Сонымен қатар, осы жас санатындағы жұмысшылар, жастардан айырмашылығы, көбінесе өздерінің еңбек құқықтары туралы жақсы біледі, салықтарды аударуды талап етеді, Жалпы жұмыс берушіге сауатты және талғампаз. Сондықтан компаниялар, фирмалар, ұйымдар, рекрутингтік агенттіктер өздерінің жалдау туралы хабарландыруларында қызметкерлерге 45 жасқа дейіндеген талап қоюы ғажап емес.
Әр өңірде экономиканың салалық құрылымы, халықтың тығыздығы, көші-қон процестері, кәсіптік даярлық деңгейі, кәсіпорындардың белсенділігі, мемлекеттік сектордың қызметі сияқты әртүрлі факторлардың әсерінен бірегей еңбек нарығы қалыптасады.
Дамыған елдерде нарық өзгермелі конъюнктурасымен жұмысшылардың үштен екісін үздіксіз оқуға мәжбүр етеді.
Ауыл шаруашылығы және дәстүрлі өнеркәсіп өндірістері экономиканың негізгі секторлары болуды тоқтатады, қызмет көрсету саласының қарқынды дамып келе жатқан салалары бірінші орынға шығады. Дәл осындай жағдай Қазақстанда да қалыптасуда. Жұмыс күшінің шамамен 60% - ы қызмет көрсету саласында жұмыс істейді.
ҚР көптеген өңірлерінде салалық мамандану дамығандықтан, бұл проблемалар туғызады. Мәселен, Түркістан облысы сияқты ауыл шаруашылығына маманданған, халқы тығыз орналасқан өңірдегі аса күрделі жағдай. Үкіметтің Еңбек ресурстарын оңтүстіктен - елдің солтүстігіне бағыттауға тырысуы заңды.
Жұмыссыздық тұрғысынан өте қиын жағдай моноқалаларға тән. Көмірсутек шикізаты мен қатты пайдалы қазбалар кен орындарының сарқылуына және автоматтандырудың дамуына байланысты мұндай өңірлерде еңбекке деген сұраныс азаяды. Жер қойнауын пайдаланушылардың жұмыспен қамтуды ресурстарға төмен бағамен ұстап тұру мүмкіндігін шектейді. Бүгінгі таңда Маңғыстау облысында, атап айтқанда, өткен жылдың ақпан айында, жазда және күздің басында жұмыссыздар ереуілге шыққан Жаңаөзенде аса өткір жағдай қалыптасты.
Маңғыстау облысы мен Жаңаөзен билігі экономиканы әртараптандыруға, қызмет көрсету саласында және мұнай-газ секторынан басқа салаларда жаңа жұмыс орындарын құруға тырысуда. Экономиканы әртараптандырумен, еңбек нарығын кеңейтетін экономиканың жаңа секторларын дамытумен қатар, билік ішкі көші-қон саласында шаралар қабылдауда. Моноқаладан 400-ге жуық отбасын Ақтаудың облыстық орталығына көшіру жоспарлануда, онда еңбек нарығы неғұрлым сыйымды және алуан түрлі. Олар үшін үйлер 13 жаңа шағын ауданда салынады [6].
Статистика көрсеткендей, әйелдер арасында жұмыссыздар көп-5,4%, ал ерлер арасында - 4,3%. Жұмыспен қамту бағдарламаларында әйелдер жеке санатқа бөлінеді, яғни бұл проблема мемлекеттік деңгейде танылады. Себептері қандай?
Көбінесе бос орындарға кандидатураларға қойылатын негізгі талаптардың бірі арнайы техникалық білімнің болуы болып табылады, оның иелері көбінесе ер адамдар болып табылады, яғни бос жұмыс орындары негізінен жұмысшы мамандықтарының өкілдеріне арналған. Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасы аясында жұмысшы мамандықтары бойынша 1000 білім алушының тек 185-і ғана әйел болды. Ал Алматы қалалық жұмыспен қамту орталығының мәліметінше, техникалық салада жұмыс берушілер ұсынатын Бос орындар шамамен 40% құрайды.
Қазақстандық еңбек нарығы демографиялық, салалық, өңірлік салалар бойынша теңгерімсіз. Жұмыспен қамту мамандарының айтуынша, әйелдер мамандықтары бәсекеге қабілеттілігі төмен, көбінесе аз төленеді.
Көмір және тау-кен, мұнай өңдеу аудандарында ерлер еңбегі басым және әйелдер еңбегі барынша толық қолданылатын кәсіпорындар нашар дамыған. Еңбек нарығының көрсеткіштері Қазақстанның өңірлері бойынша да айтарлықтай ерекшеленеді. Мысалы, Маңғыстау облысында және еліміздің басқа да Батыс Мұнай-газ өңірлерінде, сондай-ақ Қарағанды облысында және тау-кен металлургия өнеркәсібі экономикада айқындаушы болып табылатын бірқатар басқа өңірлерде мужчин жұмысқа орналасуы осы салаларда да, тұтастай алғанда да әйелдерге қарағанда жоғары.
Зерттеушілердің тағы бір айырмашылығы-ерлер мен әйелдердің жұмыссыздығы арасында сандық ғана емес, сонымен қатар сапалық айырмашылықтар да бар.
Жұмыссыз ерлердің көпшілігі тез жұмыс табады, ал қоғамда әйелдердің көпшілігі оны біржола жоғалтады.
Декреттік демалыстан шыққан әйелдердің жеке оқуға мүмкіндігі жоқ екендігі де үлкен маңызға ие.
Ерлер мен әйелдердің теңдігі туралы көп айтылады. Бірақ іс жүзінде жағдай басқаша. Жұмыс берушінің бала туу жасындағы әйелге деген көзқарасы да маңызды. Бұл әсіресе жастар жұмыссыздығы туралы Статистика негізінде айқын көрінеді, мұнда әйел еркектен екі есе көп.
Әйелдердің жұмыспен қамтылуы туралы жағымсыз стереотиптердің болуын жоққа шығаруға болмайды. Мысалы, балалары бар әйелдер, мысалы, жалғызбасты еркектермен салыстырғанда, аз тартымды жұмыс іздеушілер ретінде бағаланады. Қазақстандағы үй жұмысы әлі күнге дейін әйелдің иығында екенін ұмытпаған жөн, яғни біз ақысыз әйелдер жұмысы туралы айтып отырмыз.
Қазіргі таңда біздің елімізде жұмыссыздықты жою мақсатында көптеген мәселелер қарастырылып жатыр. Елімізде жұмыссыздық мәселесі көбінесе жастардың әлеуметтік әл-ауқатына ерекше әсер ететін мәселелердің бірі. Себебі, Қазақстанның болашағы - жастардың қолында! Жастар - ел болашағы. Ал, болашақ бағдарсыз болмайды. Осыны жете түсінген еліміздің экспрезидент Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан Республикасының Үкіметіне келер жылдың бірінші жартысына дейін Жастар саясаты жөніндегі заңды қабылдауды тапсырған болатын. Ал, биылғы жылдың басынан ҚР мемлекеттік жастар саясатының 2020 жылға дейінгі Тұжырымдамасы қабылданды. Жалпы бұл тұжырымдамада жастар арасында мәселелер мен проблемалардың алдын алу және оларды шешудегі нақты басым бағыттар көрсетілген. Баршамызды толғандыратын сұрақ жастардың әлеуметтік сипаттағы мәселелері, яғни ол жұмыссыздық мәселесі, тұрғын үймен қамту, жас буын арасында салауатты өмір салтын қалыптастыру екендігі мәлім. Концепцияда басты назарға осы басымдықтар алынды. Нақтылап айтсам, Дипломмен - ауылға, Жастар тәжірибесі, Қолжетімді баспана, Мемлекеттік кадрлар резерві деген бағдарламалар. Егер де жастар, яғни біз, осындай мемлекет тарапынан жасалып жатқан игі істерден қалыс қалмай, жалқауланбай, белсенділік танытсақ, әрине бізге берері өте көп. Мәселе мүлде жоқ деп айтуға келмейді, бірақ ол бірте-бірте шешілетін мәселе. Себебі, қазіргі таңда Қазақстанда жас мөлшері 14-тен 29-ға дейінгі адамдар жастар қатарына жатқызылады. Бүгінгі таңда жастар еліміздің халқының 30% құрап, қоғамның маңызды бөлігі болып табылады. 14-29 жас аралығындағы әрбір қазақстандық жас бала өмірінің маңызды бөлігін жұмыспен қамтылу мәселесі құрайды. Жоғарыда айтылып өткендей, өздерінің жас мөлшеріне байланысты жас адамдар қандай да бір салада үлкен тәжірибеге ие болмағанымен, ірі көлемді инновациялық және шығармашылық мүмкіндіктер, сондай-ақ жемісті еңбек етуге деген айрықша құлшынысқа ие. Бұл жерден көріп отырғанымыздай, мемлекет тарапынан бізге барлық жағдай жасалынып жатыр. Қандай мықты мемлекет болмасын жастардың білімі мен оқу-ағарту ісіне көп көңіл бөледі. Келешектің іргетасын қалау үшін, ең алдымен сол елдің жастарының саналы ұрпақ болып жетілуіне күш салу керек. Қазіргі таңда Елбасымыз дәл осы бағытта көптеген жұмыстар атқаруда. Әрбір жастың алаңсыз, білім нәрімен сусындауына барынша жағдай жасалған. Нұрлы болашақтың даңғыл жолында шабысы қатты тұлпардай жүйткіген Қазақстанның жастары текті ұлттың ұрпақтары екеніне келер күн мен атқан таң бірден-бір куәгері болмақ. Біздің міндетіміз -- білім жолына салынып, түзу жолдан таймай, санаға сәуле шашар оқу білімнің тізгінін ұстау. Және жақсы білім алып, білікті маман болу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.