Ересек құрттың дене ұзындығы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

№1- зертханалық-практикалық сабақ тапсырмалары
Тақырыбы: Қарапайымдылар типі. Саркодалылар класы. Талшықтылар классы.
Микроскоптың құрылысы.
Микроскоппен жұмыс істеу тәртібі
Кәдімгі амебаның құрылысының және даму кезенімен танысу.
Жасыл эвгленаның құрылысы мен даму кезеңдерімен таныса отырып жұмыс дәптерінде тапсырмаларды орындау.
Саркоммастигофоралар немесе жалған аяқтылар класы-Sercodina
Амебалар отряды - Amoebina
Өкілі:кәдімгі амеба - Amoeba proteus
Қабыршақты амебалар отряды - Testacea
Өкілдері: арцелла - Arcella
диффлюгия - Difflucia
Сабақтың мақсаты: Кәдімгі амебаны және арцелла мен диффлюгияны мысалға ала отырып, саркодиналар класының морфологиясын, жүйесін білу. Жасыл эвглена систематикасымен, дене құрылысымен танысу.
Қажетті құрал-жабдықтар: микроскоп, амебаның, жасыл эвглена, арцелланың, диффлюгиясының тұрақты микропрепараттары, микрокестелер және түрлі-түсті кестелер, слайдтар.
Қажетті құрал-жабдықтар: қол лупасы, жасыл эвглена, амеба, арцелла суреттері, жасыл эвгленаның, вольвокстың, трипаносоманың тұрақты препараттары, кестелер, слайдтар.

Жалпы түсінік
Кәдімгі амеба тұщы суларда, шалшық сулардың түбінде, топырақтарда көп тараған. Жасушасының көлемі 1-0,5мм. денесі сыртынан цитоплазмалық мембранамен қапталған, цитоплазма екі қабат түзейді, ашық түсті, түйіршіксіз сыртқы эктоплазма және қоңырқай келетін, түйіршікті эндоплазма, цитоплазманың ішінде бір ядро және көптеген органоидтар орналасқан.
Амеба жалған аяқтары немесе псевдоподиялар арқылы қозғалады. Бұлар денесінің сыртында өсінділер ретінде (1-сурет) пайда болып, сол өсінділердің бағытына қарай цитоплазма құйылып, ұзын, қысқа, жуан, жіңішке немесе доғал болып келген псевдоподиялары пайда болады, сонымен амебаның тұрақты пішіні болмайды.
Амеба бактериялармен, көк-жасыл балдырлармен және ұсақ қарапайымдармен фагацитоз жолымен қоректенеді. Қорек ететін заттарын жалған аяқтармен орап алып денесінің ішіне тартады, содан кейін ас қорыту вакуолі түзіледі. Вакуольдағы ферменттер арқылы ас қорытылып, қорытылған зат амебаның цитоплазмасына өтеді. Қорытылмаған ас қалдықтары сыртқа шығарылып отырады. Амебалар қорек заттарын денесінің кез-келген жерінен ұстап алып, қорытылмаған ас қалдықтарын денесінің кез-келген жерінен сыртқа шығарып отырады.
Цитоплазманың ішінде жиырылған вакуолі айқын көрінеді. Осы вакуоль жоғарыда айтылғандай үш қызмет атқарады зәр шығару, осмос қысымын реттеу және тыныс алу. Жиырылғыш вакуолі 5-8 минутта сұйық заттарға, судың артық мөлшеріне толып жиырылып тұрады.
Амебалар тек жыныссыз жолмен көбейеді: ядросы митоз жолымен бөлінеді. Қолайсыз жағдайда амеба цистаға айналады.
Қабыршақты амебалардың құрылысы кәбімгі амебалардың құрылысына өте ұқсас, негізгі айырмашылығы олардың денесі бір камералы қабыршақпен немесе сауытпен қапталған. Қабыршақтар органикалық заттан не қоймалжың заттан құралған, бұған майда қиыршық құм тағы басқа бөгде заттар жабысып тұрақты пішінін жасайды.
Пішіні қапшықтәрізді, табақшатәрізді т.б болып келеді. Қабыршақты устье деп аталатын арнайы тесігі болады, осы тесігі арқылы қабыршақ қуысы сыртқы ортамен қарым-қатынас жасайды және қоректі заттарын жинап алады. Жыныссыз жолмен көбейеді. Пайда болған екі клетканың біреуі устье арқылы сыртқа шығып жаңадан қабыршақ түзейді.

1-Сурет. Кәдімгі амеба
1-мембрана;2-эктоплазма;3-эндоплазм а;4-ядро;5-ас қорыту вакуолі;6-жиырылғыш вакуоль;7-жалған аяғы (псевдоподиясы)
Қабыршақты амебаларға (2-сурет) арцелла және диффлюгия туыстарының өкілдері жатады. Бұлар тұщы суларда судың түбіндегі шөгінділердің бетіне қоныстанады, батпақтарда, ылғалды мүктерде жиі кездеседі

2-Сурет. Арцелла және диффлюгия.
А-арцелланың үстіңгі жағынан қарағандағы түрі. Б-арцелланың бүйір жағынан қарағандағы түрі. 1-қабыршағы;2-устья;3-ядро;4-жалған аяғы. В-диффлюгия,1-қабыршақ;2-устья;3-жа лған аяғы.

Тапсырмалар

1. Систематикасымен танысып, альбомға жазып алу.
2. Кәдімгі амеба суретерін игеріп дене құрылыс ерекшелігімен танысып, суреттерін альбомға салып белгілеу керек.
3. Амеба денесінің сыртқы пішініне қарап, жалған аяқтыларының пайда болуын бақылай отырып, эндоплазмадағы ядроны, ас қорыту және жиырылғыш вакуольдер тауып алу керек.
4. Тұрақты даяр микропрепараттардан немесе суреттерден арцелла мен диффлюгияның құрылысындағы ерекшеліктерін қарап, тиісті белгілерін көрсетіп суреттерін салу.
5. Жасыл эвгленанын тұрақты даяр микропрепараттардан немесе суреттерден арцелла мен диффлюгияның құрылысындағы ерекшеліктерін қарап, тиісті белгілерін көрсетіп суреттерін салу.
6. Салған суреттерін көрсете отырып, қайталауға арналған сұрақтарға жауап беру.

Жүйесі:
Саркомастигофоралар типі - Sarcomastiqopora
Талшықтылар класы - Mastiqophora
Эвгленалар класы - Euqlenoiden
Өкілі: жасыл эвглена - Euqlena viridis
Фитомонадалар отряды - Phytomonadina
Өкілі: вольвокс - Volvox
Кинетопластидтер отряды - Kinetoplastida
Өкілдері: трипаносома - Trypanosoma
лейшмания - Leischmania
Жалпы түсінік
Жасыл эвглена-денесінің алдыңғы ұшында алға қарай бағытталған бір талшығы бар, денесі ұршық пішінді алдыңғы жағы доғалдау, ал артқы ұшы сүйірі микроскопиялық жәндік (3-сурет). Эвглена цитоплазмасының сыртқы қабаты тығыз болып, оның денесінің сыртында қабықша (пилликула) пайда болады.
Осындай қабықшасы болғандықтан эвгленаның қозғалғанда дене пішіні көп өзгермейді, тұрақты болады. Эвглена талшығының көмегімен бұранда тәрізді қозғалыс жасайды.
Гетеротрофты тәсілмен қоректенген кезде талшық үздіксіз тез қозғалу нәтижесінде ұсақ органикалық заттар (бактериялар, көк-жасыл балдырлар т.б) ауыз тесігіне жиналып жұтқыншаққа өтеді. Жұтқыншақтың түбінде ас қорыту вакуольдері пайда болып, солардың ішінде ас қорытылады, ал қорытылмаған заттар ауыз тесігі арқылы сыртқа шығарылып тұрады.

3 сурет. Жасыл эвглена: суреттін салып, белгіленіз

Эвгленаның денесінде көптеген жасыл түсті хромотофорлары болады. Осыған байланысты эвглена автотрофты жолымен қоректенеді, ал негізінде жасыл эвглена миксотрофты организмдер қатарына жатады. Үздіксіз қоректену арасында цитоплазма көптеген қор зат ретінде парамил түйіршіктері пайда болады, олар крахмалға жақын көмірсу-парамиласы. Денесінің алдыңғы жағында жарық сезгіш көзшесі-стигма орналасқан, қызыл пигмент-гематохромнан құралған. Зәр шығару және осмос қысымын реттеу жұмысын жиырылғыш вакуолі атқарады. Оны бірнеше қосымша ұсақ вакуольдері қоршап жатады. Қосымша вакуольдерінен жиналған сұйық зәр жиырылғыш вакуольден резервуарға құйылады да, жұтқыншақ арқылы сыртқа шығарылады.

Салыстыру элементтері
Жасыл эвглена
Трипаносома
Опалина
Дене пішіні

Өлшемі

Қозғалыс органеллаларының болуы

Ядролардың болуы, олардың саны

Жарықтың тітіркенуін қабылдау қабілеті

Суды сіңіру тәсілдері

Тіршілік ету тәсілі

Көбею тәсілдері

Мекендейтін орны

Электрондық материалдар
С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ электрондық кітапханасы
http:kazatu.kzruobrazovanieele ktronnie-izdaniya
2. Омыртқасыздар зоологиясы. 1-кітап Дәуітбаева...
b-ok.org›book3285528fe4d22. download
3. Электронная библиотека КазНУ Дәуітбаева, Күләш...
elib.kaznu.kz›book4372
4 "Зоология" пәні бойынша Оқу-әдістемелік кешен
bagdar.info›zoologiya-peni-bojinsha -ou-...
5. Омыртқасыздар зоологиясы
er.semgu.kz›Омыртқасыздарзоологиясы
6.Дәуітбаева К.Ә. Омыртқасыздар зоологиясы. 2-кітап...
twirpx.com›file2216579
Қайталауға арналған сұрақтар
1. Не себептен амеба денесінің тұрақты пішіні болмайды?
2. Амеба цитоплазмасы қандай қабаттарға ажыратылады?
3. Амеба тіршілігі үшін қажетті негізгі органоидты (органелаларды) атаңыздар?
4. Амебаның ас қорытуы, тыныс алуы, зәр шығаруы қалай жүзеге асады?
5. Жиырылғыш вакуоль қандай қызмет атқарады?
6. Амеба қалай көбейеді?
7. Қорғаныш қабықшасы-циста дегеніміз не және оның биологиялық маңызы қандай?
8. Арцелла және диффлюгияның кәдімгі амебадан айырмашылығы неде?
9. Жасыл эвглена денесінің тұрақты пішінін қалай түсіндіруге болады?
10 Жасыл эвглена жасушасында қандай органоидтар бар?
11. Жасыл эвгленаның аутотрофты, гетеротрофты қоректенуін қалай түсіндіруге болады.
12. Жасыл эвглена қалай көбейеді?
Салыстырмалы кестені толтырыңыз

2 Зертханалық-практикалық сабақ жұмысы
Тақырыбы: Қарапайымдылар типі (Protozoa).
Споралылар классы (Sporozoa). Инфузориялар классы (Infusoria)

Жұмыстын мақсаты: Безгек плазмодиясы мен қоян кокцидиясының даму кезендерімен танысып, даму кезендерінің суреттерін салып, белгілеу. Инфузорялы-кебісшенің дене құрылыс мен даму кезенімен танысып, суретерін салып, белгілеу.
Тапсырма 1. Микропрепараттарды, Зоология пәні бойынша құрастырылған оқу-құралын, слайдтарды қолданып безгек плазмодиясының, қоян кокцидиясының даму кезендерін игеріп суреттерді салып белгілеңіз.
Безгек плазмодиясының даму циклінің суреті

қоян кокцидиясының даму кезенінің суреті

Тапсырма 2. Микропрепараттарды, Зоология пәні бойынша құрастырылған оқу-құралын, слайдтарды қолданып инфузориялы-кебісшенің дене құрылысы мен даму кезенін игеру.

Керекті құрал-жабдықтар: 1. Безгек плазмодиясының даму кезенің кестесі, биологиялық микроскоп, кедр майы, адам маляриясымен ауырған адам қанының жұғындысы бар микропрепараттар, Зоология атласы, Практикум по Зоологии. Ахметбеков Н.А., Астана, 2014. Стр.-30-35.
2. Микроскоп, қоян кокцидиясының даму кезені салынған кесте, микропрепарат қоян кокцидиінің даму кезенің әр түрлі кезендеріндежасалған, Зоология атласы, Практикум по Зоологии. Ахметбеков Н.А., Астана, 2012. Стр.-35-37.
3. Микроскоп, қол лупасы, жапқыш шынылар, сағат шыны, пипеткалар, фильтр қағаздары, тушь немесе кармин, метиленовой көгі бояуы, мақта, пинцет, пробиркалар биологиялық немесе ішінде инфузориялы-кебісшеөсірілген стакан, микропрепараттар. Атлас по Зоологии, Практикум по Зоологии. Ахметбеков Н.А., - Астана, 2014. С.-37-41.
4. Слайды

Қорытынды сұрақтар:

1. Безгек плазмодиясының негізгіжәне аралық иелерін атаңыз?
2. Қоян кокцидиясының даму кезенің ерекшелігі?
3. Инфузориялы-кебісшенің дене құрылысының ерекшеліктері?
4. Инфузориялы-кебісшенің көбеюі қалай өтеді?
5. Қарапайымды жануарлардың негізгі биолгиялық ерекшелігі?

№3-Зертханалық-практикалық сабақ жұмысы
Тақырыбы: Жалпақ құрттар типі. Дигенетикалық сорғыш құрттар класы.
Сабақтың мақсаты: Бауыр сорғыштың систематикасымен танысу. Бауыр сорғыштың сыртқы және ішкі құрлысымен даму кезеңімен танысып және суреттерін белгілеу. Жалпақ құрттар типі.
Қажетті құрал-жабдыктар: лупалар. микроскоптар, бауыр сорғыштын макро-микропрепараттары, бауыр сорғыш құрттын даму кезеңдері бар таблицалар.
Жалпы түсінік.
Бауыр сорғыштың денесі бас жағынан конус сияқты кисыңкы келген жапырак тәріздес пішінді болады. Денесінің ұзындығы 20-50мм, ал жалпақтығы 8-13 мм. Денесінің алдыңғы ұшында ауыз сорғышы, ал одан кейінгі құрсақ жағында-құрсақ сорғышы орналасқан.

Осы ауыз сорғышы мен құрсақ сорғышының арасында жыныс тесігі орналасқан. Денесінің соңғы ұшында зәр бөліп шығару тесігі болады. Тері ет-қапшығы кірпікшелі құрттардікіне сәйкес келеді. Негізгі айырмашылығы сорғыштардың денесінің сыртынан кутикуламен емес тегументпен жабылуында. Оның үстіңгі қабатын плазмалык мембрана деп, ал астыңғы қабатын базальдық мембрана деп атайды. Базальдық мембрананың астында сақина салалы, қиғаш және ұзын салалы ет қабаттары болады.
Ас корыту жүйесі. Ас корыту жүйесі денесінің алдыңғы ұшындағы ауыз жабысқақсорғышының ортасында орналаскан ауыздан басталады. Ол жұтқыншаққа, жұтқыншақ өңешке, өңеш ішекке жалғасады. Ішегі тұйық болып бітетін екі ұзын тармақтан тұрады, бұдан көптеген өсінділер шығып, тарамдалған. Аналь тесігі болмайды, корытылмаған ас калдықтары қайтадан ауыз аркылы сыртқа шығарылады.
Эндопаразиттік тіршілік етуімен байланысты қан айналу, тыныс алу жүйелері, сезу мүшелері жойылған.
Нерв жүйесі. Нерв жүйесі жұтқыншақтың екі бүйірінде орналасқан бір жұп ми ганглиясынан тұрады. Одан алға қарай ауыз сорғыштарын нервтендіретін бірнеше нерв сабақшалар артқа қарай әдетте ұш жұп: арқа, бүйір және құрсақ нерв сабактары басқаларынан біршама жақсы жетілген. Арқа, бүйір және құрсақ нерв сабақтары өзара нерв комиссураларымен жалғасып жатады. Тыныс алу және қан айналу системалары болмайды.
Зәр шығару жүйесі. Бауыр сорғыштың зәр шығару мүшесі өте күрделі тармақталған түтікшелерден тұрады. Олар өзара қосыла келіп, денесінің ортасындағы бір ғана каналға жинақталып, денесінің -артқы ұшынан сыртқа ашылады. Терминальдық клеткалар бүкіл денесінде бытырап жатады, яғни бауыр сорғыштың зәр шығару жүйесі- протонефридия,
Жыныс жүйесі. Бауыр сорғышы қос жынысты ІгермзфродиттіІ организмдер. Аталық жыныс жүйесі күшті тармақталған бір жұп тұқым бездерінен тұрады. Одан екі тұқым жолы шығып, ол екеуі бауыр жа- бысқақ сорғышының; жоғарғы жағында қосылып, бір тұқым жолына айналып, ол аздап кеңейіп тұқым қалтасын құрайды. Одан кейін жіңішкерген тұқым шашқыш каналға айналады.
Аналық жыныс жүйесі сыңар жұмыртқа безінен, сары уыздан, Мелис денешігінен және жатыннан тұрады. Жұмыртқа безінде жұмыртқа пайда болып, жұмыртқа жолына келеді. Сары уыз безінде қоректік сары уыз клеткалары қалыптасады, Сары уыз безі бауыр сорғышының бүкіл екі бүйірін, артқы бөлігін алып жатқан көлемді без. Оның екі бүйіріндегі пайда болған сары уыз клеткалары бүйір каналдарына, одан көлденең каналдар арқылы жұмыртқа жолының ұшының жұмыртқа шығатын жеріне келіп құйылады. Осы жерде жұмыртқаның ұрықтану және жұмыртқаның қалыптасу процесі жүреді.
Ұрықтану кезіңде тұқым шашкыш аналык жыныс тесігі арқылы жатынға тұқым клеткаларын жібереді. Ол ары қарай оотипке барған кезде, ол жерге жұмыртка келіп ұрықтанады. Ұрыктанған жұмыртка сары уызбен қоршалып, қабығы пайда болып, жатынға түсіп, жатында Мелис денешігінен бөлінетін сұйык оның жыныс тесігіне қарай жылжуына әсер етеді. Осындай жұмыртқалар өт жолымен ұлтабарға, ащы ішек, тоқ ішек, тік ішекке барып, калдың затымен сыртка шығып, ары қарай даму үшін суға түсу керек, суға түскен жұмыртқаның қақпағы ашылып, денесі кірпікшелерімен жабылған мирацидий дернәсілі шығады. Мирацидийдің алдыңғы ұшында ми ганглиясы, көзшесі және ерекше безі болады. Ондай безден бөлінген зат мирацидийдің аралық иесінің денесіне енуіне себепші болады. Аралық иесі кіші тоспа су ұлуы. Оның денесіне түскесін мирацидий әдетте бауырына немесе жыныс безіне барып орналасу керек. Орналаскан соң кірпікшелері, көзшелері жойылып, спороцистаға айналады. Спороциста қозғалмайтын, қалта тәрізді стадиясы, оның ішінде ұрық шарлары жетіліп, партеногенетикалық жолмен редиялар пайда болады. Редия денесі сүйір, аузы, жұтқыншағы, қысқа ортаңғы ішегі бар козғала алатын дернәсіл. Ол өз тарапынан тағы да редиялар немесе ерекше дернәсілдер церкарийлер түзіледі. Церкарий денесі жұмыртқа пішінді, ми ганглиясы, екі жабысқақ сорғышы, екі тармақты ортаңғы ішегі, зәр шығару мүшесі, жыныс жүйесінің нұсқасы, денесінің артқы ұшында жүзуіне мүмкіндік беретін құйрығы бар дернәсіл.
Церкарий аралық иесінің организмінен шығып, суға түскесін құйрығы жойылып, циотамен қоршалып адолескарияға айналады. Олар судың бетінде жүзіп жүреді, немесе су өсімдіктеріне бекініп тұрады. Ақырғы иесінің ішіне түсу үшін сумен бірге, немесе шөппен бірге ішіне түсу керек. Осындай жолдармен малдың ішіне түссе, ішекке барғасын қабығы еріп, кішкене сорғыш кұрт шығып, ішек керегесінен қанға өтіп, қан арқылы бауырға барып орналасып, өсіп ересек құртқа айналады.

Тапсырмалар
I.Систематикасымен танысып, альбомға жазып алу.
2. Лупамен бауыр сорғыш құрттын ылғалды препараттарынан ауыз және құрсақ сорғыштарын және жыныс тесігін табу керек.
3. Бауыр сорғыштын тұрақты микропрепараттарын микроскоптың кіші ұлғайтқышымен қарап, ішкі мүшелерін анықтау
4. Бауыр сорғыштын ішкі құрылыстарының және даму кезеңдерінің суреттерін таблицаларға қарап салып, мүшелерін белгілеңіздер.
5. Қайталауға арналған сұрақтарға жауап бере отырып, салған суреттеріне талдау жасау.

Қайталауға арналған сұрақтар.
1. Бауыр және ланцет тәріздес сорғыштардың паразиттік тіршілікке бейімделген қандай белгілері бар?
2. Сорғыштардың дене пішіні кандай болып келеді?
3. Ас қорыту мүшелері қандай бөліктерден тұрады? Тамақ қалай сіңіріледі?
4. Зәр шығару процестері қалай жүреді?

№4-Зертханалық жұмыс
Тақырыбы: Жалпақ құрттар типі. Таспа құрттар классы. ЦЕПЕНЬДЕР ОТРЯДЫ.
Сабақтың мақсаты: Таспа құрттардың систематикасымен танысу. Цепеньдердің сыртқы және ішкі құрлысымен даму кезеңімен танысып және суреттерін белгілеу.
Қажетті құрал-жабдыктар: лупалар. микроскоптар, бауыр сорғыштын макро-микропрепараттары, бауыр сорғыш құрттын даму кезеңдері бар таблицалар.
Сурет 1. Сиыр цепенінің даму кезені, Суреті салып белгілеңіз.

Сурет 2. Шошқа цепеніңі даму кезені, Суреті салып белгілеңіз

ЖАЛПАҚ ҚҰРТТАР ТИПІ. ТАСПА КҰРТТАР КЛАСЫ. Лентецтер отряды.
Сабақтың мақсаты: Лентецтер отрядының өкілі кең сақиналы таспа құрттың құрылысымен және даму кезеңімен танысу.
Қажетті құрал-жабдықтар: кең сақиналы таспа құрттың суретті, интернет фотолар, микротаблицалар.
Жалпы түсінік.
Кең сақиналы таспа құрт ұзындығы 15м-ге дейін жететін аса қауіпті паразит. Оның басқа таспа құрттардан ерекше тән көптеген белгілері бар:аІ Басқа таспа құрттар тәрізді басында жабысқақ сорғыштары, ілмекшелері жоқ. Кең сақиналы таспа құрт өзі тіршілік ететін организмдердің ащы ішегінің керегесіне басының екі бүйірінде болатын саңылау тәрізді сайшалары-ботрияларымен бекінеді.

Дене сақиналарының ұзындығына қарағанда ені біраз жалпақ болып келеді. Сондықтан оларды кең сакиналы таспа құрттар деп атап кеткен. вІ Ұрықтанған жұмыртқаның дамып дернәсіл қалыптасу процесі баска таспа құрттардағыдай бір иеде өтпей, екі аралық иеде өтеді. гІ Ақырғы, немесе негізгі иесі біреу ғана болмай, бірнешеу болып келеді. Өйткені балықпен қоректенетін организмдердің барлығы дерлік Іадам, мысық, түлкі, карсақ т.б.І кең сақиналы таспа құрттың акырғы иесі бола алады.
Кең сақиналы таспа құрт көбінесе адамның ащы ішегінде кездесетін, денесі көптеген сақиналардан тұратын 14000, одан да көбі, аса кауіпті эндопаразит. Көбінесе адам организміне шала пісіріп, шала қуырып жеген балық етіндегі дернәсілі арқылы немесе шала тұздаған балық етін жеген кезде түседі.
Кең сақиналы таспа құрттың ұрықтанған жұмыртқасы ары қарай даму үшін, акырғы иесінің ішінен шыкққсын суға түсу керек І23- суретІ. Әр түрлі себептермен суға түссе, ондай жұмыртқадан шар тәрізді, сыртында кірпікшелері бар ішінде алты ілмекті онкосферасы бар корацидий дернәсілі шығады.

Ол дамуын жалғастыру үшін 6ірінші аралық иесі ұсақ шаян-циклоптың ішіне түсу керек. Оның ішіне түскесін екінші дернәсілдік сатысы-процеркоидқа айналады. Процеркоидтың дене пішіні ұзынша болып келеді де, денесінің артқы ұшында шар тәрізді-церкомер деп аталатын ілмектері бар өсіндісі болады. Циклоптың дене қуысында біраз болғаннан кейін жыртқыш балықтардың Іекінші аралык иесіІ- шортан, алабұға, нәлім сияқ- ты балыктардың ішіне түсу керек. Олар циклопты жұтып процеркоидты ішіне түсіреді. Балықтың қарнына барғасын церкомерін жоғалтып, балықтың бұлшық етіне, бауырына және басқа мүшелеріне барып, үшінші дернәсілдік сатысына-плероцеркоидқа айналады. Бұл дене мөлшері 6 мм шамасында болатын, айқын бөлінбеген басының екі жағында ботриясы бар, құрт тәрізді дене. Плероцеркоид дамып, ересек организмге айналу үшін акырғы иесінің организміне түсу керек. Сондықтан балық ұсталып, немесе басқа бір себептерден акырғы иесіке қорек болғанша балық организмінде тіршілігін жоймай жүре береді.
Кең сакиналы таспа құрт адам ішінде көбейіп кетсе адамды қан аздыққа шалдыктырады. Көбінесе ауруға шалдыкқыру себебі олардың ішекке бөліп шығаратын улы затының мөлшеріне байланысты болады. Одан сақтану үшін балықты әбден тұздап, жаңа ұсталған балықты дұрыс қуырып, дұрыс пісіріп жеу керек.
Тапсырмалар
1.Систематикасымен танысып, альбомға жазып алу.
СИСТЕМАТИКАСЫ
Жалпақ құрттар типі - Plathelminthes
Тaспа құрттар класы - Cestoda.
Ленцтер отряды - Pscadophyllidea
Өкілі: кең сақиналы таспа құрт - Diphyllobotrium latum
2. Кең сақиналы таспа құрттың ылғалды -препаратын лупамен қарап, ботриясын және сақиналарының пішініне назар аудару.
3. Кең сақиналы таспа құрттың бас бөлімінің және даму кезеңдерінің суреттерін салып, тиісті белгілерін кою.
4. Кең сақиналы таспа құрттың даму кезеңінің сызба нұсқасын альбомға жазу.
5.Қайталауға арналған сұрақтарға жауап бере отырып, салған суреттеріне талдау жасау.
6. Тапсырма
Кестені толтырыңыз: "Жалпақ құрттардың салыстырмалы сипаттамасы" .
Өкілі
дене өлшемі
аралық иесі
негізгі иесі
Мекендейтін орны

Бауыр сорғыш құрт

Мысық қос езуі

Кең сақиналы таспа құрт

Сиыр цепені

Шошқа цепені

Мәні бар мынадай терминдерді түсіндіріп жазыңыз:финна, сколекс, стробила,
проглоттидтер, терминалды жасушалар, онкосфера, негізгі иесі, аралық иесі.

Қайталауға арналған сұрақтар.
1. Кең сақиналы таспа құрттың баска таспа құрттардан қандай ерекшеліктері бар?
2. Ботрия дегеніміз не және ол не үшін керек?
3. Даму кезеңінде қандай дернәсілдер болады?
4. Кең сақиналы таспа құрттың қандай соңғы және аралық иелері бар?
Электрондық материалдар
С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ электрондық кітапханасы
http:kazatu.kzruobrazovanieele ktronnie-izdaniya
2. Омыртқасыздар зоологиясы. 1-кітап Дәуітбаева...
b-ok.org›book3285528fe4d22. download
3. Электронная библиотека КазНУ Дәуітбаева, Күләш...
elib.kaznu.kz›book4372
4 "Зоология" пәні бойынша Оқу-әдістемелік кешен
bagdar.info›zoologiya-peni-bojinsha -ou-...
5. Омыртқасыздар зоологиясы
er.semgu.kz›Омыртқасыздарзоологиясы
6. Дәуітбаева К.Ә. Омыртқасыздар зоологиясы. 2-кітап...
twirpx.com›file2216579

№5 - Зертханалық жұмыс
Тақырыбы: Жұмыр құрттар типі. Нематодалар класының жіктелуі.
Аскаридалардың сыртқы және ішкі құрылысы мен даму кезеңімен танысып (шошқа және жылқы аскаридалары) және суреттерін белгілеу. Жануарларда кездесетін жұмыр құрттар түрімен танысу, басқа құрттар түрімен дифференцациялай білу.
Сабақтың мақсаты: Жылқы аскаридасының және острицалар мысалында жұмыр құрттардың систематикалық жағдайы мен дене құрылыстарының және даму ерекшеліктерімен танысу
Қажетті құрал-жабдықтар: микроскоптар, формалинде қатырылған аскаридалар, аскарида денесінің көлденең кимасы бар және острицалардың микропрепараттары, таблицалар.
Жалпы түсінік.
Жылкы аскаридасының аналығының ұзыңдығы 37 см-ге дейін жетеді. Дене тұрқы өте созылыңқы болып, ұштарына қарай біртіндеп сүйірлене түседі, ал колденеңінен қиып қарағанда жұмыр болады. Денесінің сырты кутикуламен қапталған. Кутикуланың астында гиподерма және бұлшык еттер қабаты орналаскан. Осы аталған компоненттер тері-ет қапшығын түзеді. Еттері ұзын бойында төрт таспа түрінде болады: екі арқа және екі құрсақ. Ал олардың арасында төрт гиподерма білігі орналасқан. Гиподерманың бүйір біліктерінен зәр шығару каналдары өтеді, ал арқа және құрсақ біліктерінен арқа және құрсақ нерв тізбектері кетеді.
Тері-ет капшығы мен ішектің арасында дененің алғашқы куысы жатады. Бұл қуыстың өзінде меншікті қабырғасы болмайды және де ол қуыс көп сұйықтыққа толы болады. Оның кұрамында валериан қышқылы болғандықтан, сол себепті үлкен улылык касиетке ие.
Ас корыту жүйесі үш ерін төмпешігімен қоршалған ауыздан басталады І24-суретІ. Ауыз кутикуламен астарланған эктодермальды жұтттқыншаққа жалғасады. Оның керегесі бұлшык етті, ал кейбіреулерінің жұтқыншағында хитинді тісшелері бар. Жұтқыншақтың артқы ұшын бульбус деп атайды. Жұткыншақтан кейін энтодермалық ортаңғы ішек келеді. Оның керегесі бір кабатты эпителийден тұрады. Ет талшықтары болмайды. Ортаңғы ішек ешқандай иін жасамай дене қусында бос жатады. Жұмыр құрттардың жалпақ құрттардың ас қорытуларынан ерекшелігі-ас клеткадан тыс ортаңгы ішектің қуысында қорытылуында. Ортаңғы ішек қысқа эктодермалық артқы ішекке жалғасады. Артқы ішекте алдыңғы ішек сияқты кутикуламен астарланған.
Тамақтың корытылуы негізінен ортаңғы ішекте жүреді. Өйткені жұткыншақта арнайы бездер болады да, олардан бөлінген сөл тамақпен бірге ортаңғы ішекке келеді. Сөйтіп оның құрамындағы ферменттердің әсерінен тамақ қорытылып, ортаңғы ішектің керегесі арқылы денеге сіңіріледі. Қалдық заттар артқы ішек аналь тесігі арқылы денеден бөлінеді. Тіршілік ету тәсіліне қарай жұмыр құрттардың қоректік заттары, қоректену тәсілі түрліше болып келеді. Қан айналу және тыныс алу жүйелері болмайды.

Сурет 1. Аскариданың ішкі құрылысы. Суреті салы, белгілеңіз.

Нерв жүйесі және сезім мүшелері. Нерв жүйесі жұтқыншақ айналасындағы сақинасынанжәне оған жанасып жатқан нерв клеткаларының шоғырлануынан пайда болған ганглиядан тұрады. Нерв сақинасынан бас бөліміне- ерін төмпешіктеріне қарай алты нерв сабақшалары кетіп, ерін төмпешіктерінде болатын өсінділерді нервтендіреді. Денесінің артқы бөлігіне жұтқыншақ айналасындағы нерв сақинасынан алты нерв сабақтары кетеді. Оның ішінде біршама жақсы жетілгені құрсақ гиподермасындағы білікте орналасқаны. Жұтқыншак айналасындағы нерв сақинасы, онымек байланысқан ганглия және құрсақ нерв сабағы орталық нерв жүйесін құрайды. Құрсақ нерв сабағынан басқа гиподерма арқылы өтетін арқа, екі бүйір және терт өте жіңішке нерв сабақтары болады. Мұндай нерв сабақтары негізінен ганглиядан таралады. Құрсақ және арқа нерв сабақтары өзара жартылай нерв сақиналары арқылы жалғасып жатады.
Сезу мүшелері нашар жетілген. Олар ұсақ өсінділер, қылтандар түрінде болады да, негізінен денесінің алдыңғы бөлігіне шоғырланады.
Зәр шығару жүйесі. Аскаридалардың зәр шығару жүйесі екі канал түрінде болады да, бүйіріндегі гиподермада болатын біліктің ішіне орналасады. Бұл каналдар денесінің артқы бөлігінен тұйық болып басталып, алдыңғы бөлігіне жақындағанда құрсақ бөліміне қарай иіліп екеуі қосылып, бір каналға айналып, құрсағында болатын зәр тесігі арқылы сыртқа бөлінеді. Бұдан басқа аскаридаларда жұлдыз тәрізді фагоцитарлы клеткалар болады. Ол клеткалар дене қуысына жинақталатын ыдыраған өнімдерді өздеріне шоғырландырады, әрі бос оттегін организмнің пайдалануын реттеп отырады.
Жыныс жүйесі. Аскаридалар дара жынысты, бұларда жыныс диморфизмі айқын байқалады. Жыныс диморфизмі дегеніміз аталық және аналығын сыртқы пішініне қарап ажыратуға болады. Әдетте аскарида- лардың аталығы қысқа, жіңішке, артқы ұшы қармақ тәрізді иіліп тұрады. Керісінше аналығы біршама ұзын, жуан болап келеді. Жыныс мүшелері түтік пішінді болып, дене қуыстарында орналасқан. Аналықтарында қос, ал аталықтарында тақ бездері болады. Аналық жыныс мүшелері оң және сол жұмыртқа бездерінен тұрады, бұлар өте жіңішке түтік түрінде болады. Ол біртіндеп жуандап жұмыртқа жолына айналады. Бұл ішінде жұмыртқа клеткалары болмайтын қуыс түтік. Жұмыртка жолы біршама жуан бұлшық етті мүше жатынға жалғасады. Оның ішінде ұрықтану кезінде келген тұқым клеткалары сақталады. Жатында жұмыртқа ұрыктанады, сонымен қатар ұрықтық дамудың алғашқы сатысы басталады. Жатын өзара қосылып, сыңар қынапқа айналады. Қынап көбінесе денесінің алдыңғы ұшына жақын құрсақ жағынан сырт- қа ашылады.
Аталық жыныс безі бір ғана жіңішке түтік тәрізді тұқым безінен, аздап жуандау түтік тұқым жолынан, артқы ішекке ашылатык тұқым жинағыш каналдан тұрады. Ішектің артқы ұшы клоакаға айналып, оның ішінде ұрықтандырғыш мүше орналасқан. Ол ұзын екі қылтаннан - спикуладан тұрады. Ұрықтану кезінде спикула клоакадан шығып, аналық организмнің жыныс мүшесіне сперматозоидтарын жібереді.
Аскариданың ұрықтанған жұмыртқасының сыртында бірнеше қабаттан тұратын, күшті жетілген қабығы болады. Ондай кабық сыртқы ортада ұзак уакыт болғанда даму қабілетін жоймай жата беруіне мүмкіндік береді . Қолайлы жағдай туғанда ұрықтанған жұмыртқаның ішінде дернәсіл дамиды.
Ішінде калаптасқан дернәсілі бар жұмыртқаны инвазийлі жұмыртқа деп атайды. Осындай жұмыртқа әр түрлі себептермен жылқының, шошқаның ас корыту жолдарына өтсе, одан кішкене құрт шығып ішек керегесі арқылы қанға өтіп бауырға, одан бауыр венасы арқылы жүрекке, жүректен өкпеге, өкпеден ауызға келіп сілекеймен қайта жұтылса, ащы ішекке барғасын жетіліп ересек құртқа айналады.
Острица дене мөлшері-аналығнның 10-12 мм, ал аталығының 2-5 мм болатын ұсақ құрт. Аталығының денесінің артқы жағы доғалдау болса,аналығының артқы жағы сүйір болып келеді, оны құйрық деп атайды І25-суретІ. Ұрғашы острицаның бас бөлі- мінде кутикулді төмпешік- везикулдары болады. Денесінің алдыңғы жағында ау зы, одан кейін жіңішке өңеші кетеді. Өңешінің кеңейген жері бульбусы болады, ол ішекпен жалғасады да сыртқа аналь тесігі болып ашылады.
Острицалар дамуы кезінде иесін ауыстырмайды. Ұрғашылары ұрықтанғсын тік ішек арқылы аналь тесігіне барып, одан сыртқа шығып, айналасындағы теріге жұмыртқаларын салады. Осы кезде қатты қышытып, балалардың мазасы кетеді. Орта есеппен бір аналық тіршілігі барысында 11000 дай жұмыртқа салады. Жұмыртқалары өте ұсақ болғандықтан кеңістікке өте тез таралады. Оларды балалардың төсек орнынан, іш киімдерінен, парталарынан, еденнен тауып алуға болады. Жұмыртқаларының эмбриональдық дамуы аналық организмнің денесінде өтеді де, салынған жұмыртқадан 6 сағаттан соң дернәсіл пайда болады. Сондықтан мұндай жұмыртқаны инвазийлі жұмыртқа деп атайды. Егер лас қолмен бірге осындай жұмырткалар ауызға, одан ас корыту жолдарына түссе, одан ересек острица пайда болады.
Ішінде острицасы бар адамдар 2-3 күн, күніне екі таблеткадан биомицин Іертеңгісін, кешкісінІ ішсе, острицалардан арылуға болады. Өйткені острица ток ішектегі бактериалармен қоректенеді. Биомицин ішектегі бактерияларды жойып жібереді де, острица қоректенетін ешнәрсе болмайды. Соның нәтижесінде острицалар қырылып қалады. Острицадан сақтану үшін гигиеналық ережелерді, жеке бастың гигиенасын сақтау керек.
Тапсырмалар
1.Систематикасымен танысып, оны альбомға жазып алу.
СИСТЕМАТИКАСЫ
Жұмыр құрттар типі - Nemethelminthes
Нағыз жұмыр құрттар класы - Nemetoda
Аскаридалар отряды - Ascaridies
Өкілі: жылқы аскаридасы - Parascaris equorum
Острицалар отряды - Oxyurata
Өкілі: балалар острицасы - Enterobius Vermicularis
2. Аскариданың ылғалды препаратынан қол лупасының көмегімен жыныстык диморфизімін анықтап, ерін төмпешіктерін табу.
3. Аскариданың денесінің көлденең кесңндісінің тұрақты препаратын микроскоптың кіші ұлғайтқышымен қарап, қандай мүшелерінің көлденең кесінділері көрініп тұрғандығын анықтау.
4. Аскариданың Іаталығы мен аналығыныңІ сыртқы көрінісін және ішкі мүшелерінің жалпы орналасу ретінің суреттерін салып, тиісті белгілерін қою.
1-тапсырма Келесі терминдердің мәнін түсіндіріңіз: гиподерма, фагоцитарлық жасушалар, бульбус, жыныстық диморфизм, гиподермальды білікшелер.
2- тапсырма. Гельминттердің салыстырмалы сипаттамасын беріңіз. Кестені толтырыңыз.
Гельминттердің салыстырмалы сипаттамасы
Тип
Класс
Гельмин өкілдері
Ересек
құрттың
дене ұзындығы
Дене жабыны
Бекіну мүшесі
Ас қорыту
жүйесі
Жүйке жүйесі
Негізгі
иесі
Аралық иесі
Бауыр сорғыш

Шошқа цепені

Сиыр цепені

Эхинокок

Аскарида

Острица

Трихинелла

3-ТапсырмаАскариданың көлденен кесіндісін белгілеңіз:

4- тапсырма. " Тоғышар құрттардың өмірлік циклдарының кестесін толтырыңыз.
ТОҒЫШАР ҚҰРТТАРДЫҢ ӨМІРЛІК ЦИКЛДАРЫНЫҢ БАР КЕСТЕНІ ТОЛТЫРЫҢЫЗ
Тоғышар атауы
Соңғы иесі
Сыртқы орта және даму сатылары
Аралық иесі
Тоғышардың Аралық иесіндегі сатылары
Қосымша иесі
Қосымша иесіндегі сатылары
Инвазиялы кезеңі

Бауыр сорғыш
(Fasciola hepatica)

Ланцетті сорғыш
(Dicrocoelium lanceatum)

Мысық қос езуі
(Opistorchis felineus)

Өгіз цепені
(Taeniarynchus saginatus

Шошқа цепені
(Taenia solium)

Эхинококк
(Echinococcus granulosus)

Мониезия
(Moniezia expansa)

Мозговик овечий
(Multiceps multiceps)

Кең сақиналы таспа құрт
(Diphyllobotrium latum)

Аскарида свинная
(Ascaris suum)

Острица детская
(Enterobius vermicularis)

Трихинелла
(Trichinella spiralis)

Власоглав
(Trichocephalus suis)

Қайталауға арналған сұрақтар.
1. Аскариданың тері-ет қапшығы қандай құрылысты болып келеді?
2. Ас қорыту мүшелері қандай бөлімдерден тұрады? Ас қайда, қалай қорытылады? Қоректері?
3. Орталық нерв жүйесін қандай мүшелер құрайды?
4. Сезім мүшелері қалай дамыған?
5. Зәр шығару жүйесінің құрылысы қандай?
6. Аскариданың жыныс диморфизмін қалай ажыратуға болады?
7. Аналық, аталық жыныс жүйелері қандай мүшелерден құрылған?
8. Аскариданың ұрықтанған жұмыртқасы қалай дамиды?

№6 - Зертханалық жұмыс

Тақырыбы: Буылтық құрттар типі. Буылтық құрттар кластарының жіктелуі. Азқылтанды буылтық құрттар классы. Сүліктер классы.
Азқылтанды құрттардың сыртқы және ішкі құрылысы мен даму кезеңімен танысып (жауын құрт) және жауын құртының препаратымен таныса отырып ішкі сыртқы құрылысын белгілеу
Сүліктер (медициналық сүлік) сыртқы және ішкі құрылысы мен дамуы кезеңімен танысып және белгілеу
Сабактың мақсаты: Жауын кұртын мысалға алып, систематикалык жағдайы мен құрылыстарындағы және кебеюіндегі ерекшеліктерімен танысу.
Кажетті құрал-жабдыктар: микроскоптар, кол лупалары, инелер,скальпелдер, табақшалар, тірі жауын кұрттары, жауын құртының ішкі құрылысының ылғалды препараттары, көлденең қимасының тұрақты препараттары, рельефті таблицасы, микро- және түрлі ттсті таблицалар;

Жалпы түсінік.
Жауын құртының денесі біркелкі буылтықтан Ісегменттерден тұрады. Оның алдыңғыұшын бас бөлімі-простомиум деп атайды ІЗІ -- суретІ. Жауын құртының простомиумында ешкандай өсіннді болмайды.
Одан кейін бірінші ауыз буылтығы -- перистомиум орналаскан, оның төмеңгі жағында аузы болады. Одан кейін көптеген дене сегменттері кетеді. Денесінің екінші сегментінен бастап, әрбір сегментте төрт жүп кысқа кылтандары болады. Өйткені аз қылтанды күрт- тардың топырақта,лайда тіршілік етуге көшуімен байланысты параподиялары жойылып, қылтандарының калдықтары сакталған.Бұл кылтандары денесінің артқы жағынаа карай бағытталып, кұрттық кейін қарай жылжуына кедергі жасайды. Сол себепгі аз кылтаңды құрттартек қана алға карай жылжиды. Денесінің алдыңғы жак бөлігіңде шырыш бөліп шығаратын белдеушесі бар. Оларда шүйке пайда болатан көптегее безді клеткалар болады.
Жауын құртының денесі тері-ет капшығы кутикуламен, тері немесе жамылғы зпителиймен қапталынған.Бір қабат эпителпй кабатының астында ұзын салалы бұлшық еттері болады. Бірак, ұзын салалы еттері денесін жауып жатпай, төрт таспа түрінде бүкіл дене бойына созыльш жатады. Оның екеуі арка белімінде, екеуі кұрсак бөлімінде орналаскан.
Жауын кұртының екікші кайтара пайда болған дене куысы-целомперделермен жеке бәлімдерге бөлінген. Бұл куыс сұйыктыкқа толы болады, сұйықтық денесінің сегменттерінің арка жағындағы тесік- тері аркылы сыртка шығып, дене сыртын дымкылдап тұрады.
Ас қорыту жүйесі. Жауын құрты есімдіктердің шіріңділерімен,жапырағымен,сабағыме н қоректенеді.Қоректену кезінде кездескең топыракты ас қорыту жолдары арқылы өткізіп, түңге карай жер бетіне шығарып отырады.Оның алдыңғы ішегі жұтқыншактан, өңештен,жемсаудан және етті қарынңан тұрады 32-суреті.
Аузы денесінің алдыңғы ұшына орналасып, ауыз қуысымен жалғасқан. Ауыз қуысында корек жұтқыншақ аркылы өңешке түседі. Өңештің соңғы бөлігікенейе келіп жемсауға айналган. Жемсауға етті карын, карыңға. ішек жалғасады. Карында корек құрамындағы өсімдік калдыктары ұсақтанады. Ол ары қарай ас қорыту мүшесінің ең ұзын бөлігі-ортаңғы ішекке айналады. Ортаңғы ішектін арка жағында оның асты корыту және сіңіру бетін ұлғайтатын тифлозоль деп аталатын қатпарлы ойысы болады. Тамактың толық қорытылап, денеге сіңуі ішектің осы бөлімінде орындалады .Корытылмай қалған калдык заттар арткы ішекте қиыршакка айналып, сыртка шағарылада. Артқы ішек кыска, әрі ттифлозоль болмайды.
Тыныс алу жүйесі. Арнайы тыныс алу мүшесі болмайды. Тыныс алу қан тамырларының ұсақ капиллярларымен торланған тері арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан жауын.кезінде топырақ аркылы еткен су жауын құртының айналасындағы қуысты толтырып, терісі арқылы тыныс алуын қиындатып, тұншыктыра бастайды. Сол себепті топырақтыңбетіне, ауасы бар кеңістікке шығуға мәжбүр болады.
Міне осы ерекшелігіне байланысты жауын құрты деп атап кеткен. Кан айналу жүйесі тұйық. Арка кан тамыры канның айналуынасебепші болатын бөлігі. Ол кұрсақ каң тамырларилен метамерлі орналаскан өңеш айналасындагы саккна тәрізді қан тамырларыменен жалғасады. Өңеш маңындағы 5-6 сакиналы кан тамырлары жуандау болып келеді, бұларды жүрек деп атайды. Арка кан тамырында кан дененің арткы жағынан алдыңгы жағына карай ағады, ал қурсак кан тамырында бұған керісінше болады.
Нерв жүйесі жұткыншақ айналасындағы нерв сакинасынан және де кұрсак нерв тізбекшесінен. тұрады. Нерв сакинасы екіжұтқыншақ үсті түйіннен, жұткыншак айналасындағысақиналы комиссурадан және екі жұткыншак асты нерв түйінінен құралған. Кұрсақ нерв тізбекшелері ұзынша тәжі болып оркаласкан екі-екіден косылған нерв түйіндерінен тұрады.
Сезу мүшелері нашар жетілген. Әйткенмен жауын құрты жарықты өте жақсы сезеді. Олардың жарық сезгіш клеткалары денесінің алдыңғы ұшында шоғырланған.Зәршығару жүйесі -күрделі құрылысты метанефридия. Әдетте әрбір сегментіңде екі-екіден орналаскан кішкене имек түтікшелер шығару мүшесі. Имек түтікшенің бір жағы шұқырак воронка тәрізденіпдене қуысына, екінші жағы келесі сегмент арқылы сыртқа ашылады. Бірақ зәр шығару процесінде ерекше-хлорогенді клеткаларднң ролі зор. Зат алмасуының сұйық бөлігі қашен келіп ортаңғы ішекті сыртынан каптап жататын хлорогенді клеткаларға жиналады. Олар ортаңғн ішектің сыртынан дене куысндағы сұйыктыкқа одан шұқырак воронка, нефридиятүтігіарқылы сыртқа шығарылады.
Жыныс жүйесі және кебеюі. Жауын құрты гермафродитті.
Аталык жыныс мүшесі 10 және 11сақиналарда орналаскан екі жұп тұкым бездерінен, олардан воронкамен басталып, 15 сақинаның бауыр жағына ашылатын бір жүп -түқым жолынан түрады. Сол сияқтны 9-13 дене сақиналарын алып жатқан үш жұп түқым калталары болады.Бұларда дайынтүқым клеткалары сакталады. ұрыктану кезікде воронка және тұқым жолы аркылы сперматозойдтар сыртқа шығарылады.
Аналық жыныс мүшесі 13 сақинада орналасқан бір жұп жұмыртқа безінен, осы сакинадағы воронкадан басталып, 14 дене сакинасының бауыр жағынан сыртка ашылатын бір жұп жұмыртқа жолынан тұрады. Аналық жыныс мүшесіне Осы айтылғандардан баска 9,10. сақиналардың құрсақ жағындағы эктодермалық дене жабындысының кеңеюінен пайда болған бір жұп тұқым кабылдағышы болады.
Ересек құрттар айқаспалы ұрықтанады. Бұл ұлкезде екі құрт белдеушелері біріне-бірі қарама-қарсы келетіндей болып алдыңғы ұштарымен жанасады. Сол кезде әрбір құрттнң белдеушесінен шырышты секрет бөлініп, ауада қатайып шүйкеге айналады, яғнк құрттың екеуі де 115 сақинадан шүйкеге оперматозоид шығарады. Олар шүйкедегі ерекше жолақ арқылы бір құрттың сперматозоиды екіншісінің тұкым қабылдағышына, екіншісінің сперматозоиды біріншісінің тұқым қабылдағышына құйылып, тұқымдарны алмастырылады. Содан кейін екеуі ажырасып кетеді. Кейінірек екеуікде де жаңадан шүйке пайда болады. құрттың денесінің алдыңғы ұшыныңтолқын тәрізді қозғалысының нәтижесінде шүйке басына карай жылжиды, ол 14 дене сақинасының тұсына келгенде оған жұмыртқа, ал 9,10 сақинаның маңына келгенде оған жұмыртқа еніп, ұрыктанады. Шүйке құрттың басынансыпырылып топыракқа түскенде екі ұшы бітеліп, бітеу шүйкеге айналады. Жұмырткадан кішкене құрт шығып, түрленбей дамып ересек құртқа айналады.
Тапсырмалар.
Систематикасыментанысып, альбомға жазып алу.
СИСТИМАТИКАСЫ
Буылтық құрттар типі - Annelide
Белдеулілер тип тармағы - Clitellata
Аз кылтанда құрттар класы - Oliqochaeta
Күрделі аз кылтанды құрттар отряды - Neoliqochaeta
Өкілі: жауын құрты - Lumbricus terrestris
2.Тірі жауын құртын кағаз бетіне салып, арка-каралау жағын, құрсак-ақшылдау жағын тауып, денесінің алдыңғы жағы жұмырлау және жіңішкелеу екендігін, артқы ұшының жалпақтау екенін ажырату керек. Жауын кқұртының сегменттеріне, 32 және 37 сегменттер аралығындағы терінің кеңейген жері-белдеушесіне назар аударыңыздар. Лупаның көмегімен 2 ші сегментінде орналаскан ауыз тесігін және соңғы сегментіндегі аналь тесігін табыңыздар.
3.Алдын ала эфирмен немесе 10 процентті спиртпен жансыздырылған жауын құртының денесіңдегі шырышты кетіріп және құрсак жағын астына каратып, бас және арткы ұштарын табакшаның түбіне инелермен түйреу керек. Бас нерв түйінін бүлдірмеу үшін Зші сегменттің тусындағы ортаңғы ұзынша сызыктың бір жағынан түйрейді. Сосын, ортаңғы ұзынша сызықты бойлай скальпелмен немесе алмаспен тіледі. Әрбір 1-2 см-ден соң, дененің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.