Сейтқали Меңдешевтің өмірі мен қайраткерлік тұлғасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жаңақала аудандық білім беру бөлімі
М.Жүнісов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі

Алып тұлға – Сейітқали Меңдешұлы Меңдешев

Зерттеу жұмыстарын жүргізген:
9 а сынып оқушысы Бағдатқызы Жұлдыз

Жетекшісі: Кажгереева Ж.А.

2018 жыл

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Өткен ғасырда коммунистік партияның тұрақты
түрде жүргізген саяси қуғын-сүргін науқаны туралы айтылып та, жазылып та
жатыр. Солай болуы қажет те. Өткеннен сабақ алу үшін тоталитарлық
жүйенің өз халқына жасаған қастандығын, қиямет-қайымын, оның себепсалдарын
ел-жұрт білуі тиіс.

Дей тұрсақ та, Неге бұлай болған екен, деген сұрақ күні бүгінге
дейін
әркімді мазалай беретіні рас. Олай болса, қызыл қырғынның 1937 жылы
емес, коммунистер билік басына келісімен-ақ басталғанына кейде назар
аудармайтын сияқтымыз.

Ал бүгінгі тәуелсіз Қазақстан жағдайында оған мүмкіндік туып отыр.
Сондықтан да тәуелсіздік бізге Отан тарихын қайта жаңғыртуға мүмкіндік
беріп, қоғамдық ғылымдар алдында зор міндеттер қойды. Әсіресе, қазақ
халқының біртуар ұлдарының өмір жолын, қоғам үшін атқарған саяси
қызметтерін зерттеуге аса көңіл бөлініп отыр. Соның бірі – ХІХ ғасырдың
екінші жартысы – ХХ ғасырдың басында Бөкей өлкесінде елдің саясиқоғамдық,
әлеуметтік-экономикалық дамуына зор үлес қосып, Кеңес үкіметін
құруға белсене қатысып, қазақ мемлекеттілігінің құруда негізгі қызмет
атқарған Сейітқали Меңдешевтің өмірі мен қызметін зерделеу халқымыздың
төл тарихын шынайы тұрғыдан таныту қажеттілігінен туындап отырған
өзекті мәселелердің бірі.Кезінде большевиктерді барынша қолдап,
Қазақстанда Кеңес өкіметін орнатуға жан тәнімен қатысқан Сейтқали
Меңдешев несімен коммунистік билікке ұнамай қалды.
Жазушы Сәбит Мұқанов өзінің Есею жылдары романында атап
көрсеткеніндей, қазақ коммунистерінің арасына жарықшақ түсіргенін, арты
меңдешевшілдік, сейфуллиншілдік деп аталатын топтарға айналып
кеткендігін мойындауымыз керек. Бұдан сабақ алуымыз қажет-ақ.
Қарапайым ауылдан шығып, Қазақ АКСР-нің Орталық Атқару Комитетінің
төрағасы қызметіне дейін көтерілген Сейтқали Меңдешевтің еңбегін елеусіз
қалдырмай, бүгінгі ұрпақ зердесіне сіңіре білуіміз қажет.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Жалпы Сейтқали Меңдешев туралы
зерттелген материалдар баспасөз беттерінде көп кездеспейді.Кезінде Сәбит
Мұқанов Өмір мектебі кітабында Сейтқали Меңдешевтің өзінің бар
ғұмырын туған халқының бостандығы, еркіндігі жолына арнаған ірі саяси
тұлға екенін, оның өмір сүрген кезеңі елде саяси жағдай шиеленіскен
уақытта өткенін жазған болатын. Бұл кезең кең байтақ қазақ елінің тұңғыш
басшысы Сейітқали Меңдешевтің саяси тұлға ретінде қалыптасуына ықпал
еткенін де жазады.

Бөкей ордасын еш уақытта жадынан шығармаған. Белгілі өлкетанушы,
Қазақ ССР-інің еңбегі сіңген мұғалімі Ғұмар Зариповтың Бөкей ордасы
тарихи-мұражай кешені қорында сақталған С.Меңдешевпен кездесуі туралы
қолжазбасында:

Президентпен кездесу жиналысынан тараған жұрт, жүздерінде қуаныш
нұры ойнап, үйлеріне көңілді қайтты. Біреулер ұлы көсемнің қамқорлығына
разы болып, алғысты үсті-үстіне жаудырып келе жатты. Екінші біреулері
бірлесіп егін салудың, оған ерте бастан қалай қамданудың жайын кеңесіп
келе жатты. Ал үшінші біреулер Сейтақаңның өте кішіпейілдігін, арып-ашып
жол жүріп, халық үшін қажымай қызмет етіп жүргенін сөз етіп келе жатты.
Тек Ержақайдың Сәлімі сияқты мырзалар ғана көңілсіз қайтты. Әңгіменің
бәрі тек еңбекшілердің ғана қамы жөнінде болған соң, байлардың басына
тықырдың таялар күні онша қашық емес екенін сезсе керек - деп
келтіріпті.Қазақтың көрнекті жазушысы Қажым Жұмалиев өзінің Жайсаң
жандар естелік кітабында Сейтқали Меңдешевтің өмірі мен қызметіне оң
баға берген, барынша оның бейнесін ашып көрсетуге тырысқан.Белгілі
жазушы Серікқали Хасан Меңдешев туралы зерттеу жұмыстарын жүргізіп,
жинақтаған материалдарын Жаңарған өңірі газетіне, Ақиқат журналына және
т.б. баспа құралдарына жазды.

Дегенмен, Сейтқали Меңдешевтің өмірінің кейбір кезеңдері әлі де
зерттеліп, жазылып болды деп айта алмаймыз. Бұған қоса оның өміріне
қатысты деректер әлі де мұрағаттың терең қойнауларында табылуы ғажап
емес.

Зерттеу жұмысының деректік негізі : Баспасөз материалдары.

Зерттеу жұмысының хронологиялық щеңбері. Зерттеу нысаны
болып отырған біздің өлкеміздің қоғам және мемлекет қайраткері, педагог –
Сейтқали Меңдешевтің өмірі мен қызметі болып отырғандықтан зерттеу
шеңбері болып, оның өмір сүрген жылдары, яғни 1882-1937 жылдар
алынады.

Зерттеу жұмыстың зерттеу нысаны. Сейтқали Меңдешевтің өмірі
мен қайраткерлік тұлғасы.

Зерттеу жұмысының мақсат-міндеттері. Қазақ мемлекетін құруға
белсене қатысқан қоғам қайраткері Сейтқали Меңдешевтің үлгілі істері мен
қайраткерлік, Отансүйгішттік тұлғасын мен елі үшін атқарған қоғамдықсаяси
істерін айқындау, оның қызметі мен өнегелі өміріне обьективті баға
беру,оны кең көлемде зерттеп, жас ұрпаққа таныту.

Міндеттері:

- С.Меңдешевтің өмірі мен қоғамдық-саяси істерін сипаттаған еңбектерді
саралау;
- С.Меңдешев өмір сүрген тұстағы қоғамдық-саяси ахуалды қарастыру;
- С.Меңдешевтің партия саласындағы белсенді қызметтерін саралау;
- С.Меңдешевтің қазақ мемлекетін құрудағы қоғамдық-саяси істерін талдау;
- С.Меңдешевтің қазақ халқының қайсар ұлы, ұрпаққа үлгі қоғам қайраткері
екендігін дәлелдеу;
- С.Меңдешевтің елінің патриот екенін дәлелдеу;
- Туған өлке тарихына шолу;

Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі
бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден және қосымша
мәліметтер.

Зерттеу бөлімі

І.Сейтқали Меңдешевтің Қазан төңкерісіне дейінгі өмір жолы.

Сейтқали Меңдешев 1882 жылы 16 маусымда Батыс Қазақстан облысы Жаңақала
ауданы Жаңақазан ауылында төлеңгіт руынан шыққан балықшы ісімен айналысқан
қарапайым отбасында дүниеге келген. Оның өскен ауылының кәсібі балық аулау
болатын. Өсе келе Сейітқали да осы кәсіппен
шұғылданады. Тұрмыс пен тіршіліктің арқауы болған балық байлығы
Сейітқалиды өзен-көлдің сырына тереңірек үңілуге, оны молырақ оқып
білуге ынтазар етті. Бірақ тағдыр Сейітқалиды балықшылықтан аулаққа
алып кетті. Бұған туған ауылының Новая Казанкамен іргелес болып,
орысша-қазақша оқытатын мектептің болуы себеп еді.
Сейтқали Қазан қаласындағы мұғалімдер семинариясын 1903 жылы бітіріп,
өзінің кіндік қаны тамған Жаңақазан өңіріне келіп, 2 кластық Қамыс-Самар
мектебіне сабақ беріп, кейін меңгеруші болып қызмет атқарады.
Ол Қазан қаласында оқыған кезінде тек қана білім қумай, прогресшіл
бағыттағы оқытушылармен де танысып, байланыс жасап, саяси жағынан да
білімін толықтырып, дүниеге көзқарасын қалыптастыра бастайды.
1905 жылғы бірінші орыс революциясы жас мұғалім Сейітқали
Мендешевке үлкен әсер етті. Осы революциядан кейін Орда қаласы
айдаудағы орыс революционерлерінің саяси жұмыстар орталығына айналды.
Ол С.Меңдешев секілді алдыңғы қатарлы оқыған қазақ жастарының саяси
көзқарасының қалыптасуына үлкен әсерін тигізді.
1907-1908 жылдары революцияшыл мұғалімдер, дәрігерлер
жасырын кәсіпшілік одағын ұйымдастырады. Оны ұйымдастырушылардың бірі -
Сейітқали Мендешев болды.
1909 жылы аталмыш өңірдің қызы есенғұл беріш руынан шыққан қазақ қызына
үйленіп, жары екеуі екі ұл (Ғұбайдолла, Абдолла) және бір қыз (шын есімі –
Тамара (бірақ кейін оны Жұпар деп атап кеткен) тәрбиелейді. Ұлы
Ғұбайдолладан Мәдина, Ару, Асқар атты немерелері бар, ал екінші ұлы Абдолла
ақпар берілмеген. Тамараның қызы София белгілі ақын-жазушы, қоғам
қайраткері Жұбан Молдағалиевтің жары. Жұбайы Рәзия Меңдешова Жаңақазан
ауылындағы орта мектепте Алма Оразбаевамен бірге жұмыс жасай жүріп, мәдени
шараларға белсене қатысып, әртістік қабілеттерімен ауыл тұрғындарын тәнті
ете білген өнерлі жан болған.
Жылдар өткен сайын Сейітқали саяси жұмыста шындала түсті. Оның бұл
кездегі саяси көзқарасының қалыптасуына Петербургте болуы да ерекше
әсер етті. Ол 1913 жылы Петербургте болған Бүкіл Ресейлік халық ағарту
съезіне Бөкей ордасы қазақтары арасында халық ағарту ісінің жайы жөнінде
баяндама жасап, қазақ балаларының білімге құштар екенін, бірақ оған қолы
жетпей отырғанын мәлімдейді. Ол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.