Тәрбиенің эгоцентрикалық стилі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:

Дипломдық жұмыстың тақырыбы:

ОТБАСЫДАҒЫ ГИПЕРҚАМҚОРЛЫҚТЫҢ КЕРІ ӘСЕРІН ЗЕРТТЕУ

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . …. . ……. . 7-9

1 ОТБАСЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМИ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕР . . . 10

Отбасы туралы ғылыми тұжырымдар. . ……… . . . . …10-17

1. 2 Отбасыдағы тәрбие стильдері ……. . . ………. 17-25

Отбасыдағы гиперқамқорлық . . . 25-35

2 ОТБАСЫДАҒЫ ГИПЕРҚАМҚОРЛЫҚТЫҢ КЕРІ ӘСЕРІН ЗЕРТТЕУ… . . . 36

2. 1 Зерттеудің мақсат-міндеттері мен әдістемелері . . . 36-37

2. 2 Зерттеу барысы мен нәтижелері. …… . . . 38-43

2. 3 Отбасымен психологиялық жұмыс түрлері………. . . . 44-54

ҚОРЫТЫНДЫ. . ……. . …55-56

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР. . . . 57-58

ҚОСЫМШАЛАР. 59-61

КІРІСПЕ

Зерттеу өзектілігі. Қазіргі уақытта барлық әлеуметтік институттар тарапынан отбасы мәселелеріне аса назар аударылуда, өйткені отбасы баланың жеке басының болашақ өміріне үлкен әсер ететін негіздерден құралған күрделі жүйе. Зерттеу тақырыбының өзектілігі білім беру саласындағы жағымсыз тенденцияларды тудыратын отбасы институтының дағдарысымен анықталады.

Қазақстанда отбасы әрқашан әлеуметтің аса маңызды құраушы элементі ретінде қарастырылып келеді. Ол қоғам болмысының, мемлекеттің негізі, адалдық, адамгершілік және рухани үйлесімділік жүйесіндегі маңызды буын болып табылады.

Дұрыс тәрбие баланың денсаулығын қалыптастырудың маңызды компоненттерінің бірі болып табылады. Баланың физикалық ерекшеліктерінен, дұрыс тамақтануды ұйымдастырудан және санитарлық-гигиеналық дағдыларды үйретуден басқа, отбасындағы психологиялық қатынастар өте маңызды, яғни ата-аналар мен балалар бір-біріне әсер етеді деген сөз [1] .

Осы қарым-қатынас арқылы негізгі адам құндылықтары беріледі, атап айтқанда жанашырлық, сүйіспеншілік, өзін және басқа адамды түсіну, агрессивті мінезді бақылауда ұстау, басқаларға зиян тигізбеу, алға қойған мақсаттарға жету, өзіңіздің және басқалардың өмірін құрметтеу және т. б.

Бұл рухани құндылықтардың мағынасын, ең алдымен отбасы жағдайында түсінуге болады. Ата-аналардың жан жылуы мен жауаптылығы, сондай-ақ олардың шектеулі бақылауы балаларға ең пайдалы әсер етеді [2] .

Бұл жұмыс өте өзекті, өйткені соңғы бірнеше онжылдықта гиперқамқорлық құбылысы көбейіп, қауіп төндіруде. Гиперқамқорлыққа ұшыраған балалар өздерінің жасына сәйкес өмірлік міндеттерін шешуге қиналады. Олар ата-аналардың немесе басқа ересектердің көмегін күтеді, тіпті оған қажет емес жағдайларда да. Бұл болашақта елеулі теріс салдарға әкеледі: мұндай балалар ересек өмірін ұйымдастыра алмайды.

Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, біз отбасыдағы гиперқамқорлықтың кері әсерін зерттеу мәселесін өзекті деп санаймыз.

Зерттеу мақсаты: гиперқамқорлықтың баланың қалыптасуы мен ересек өміріне тигізетін кері әсерін зерттеу.

Зерттеу жұмысының болжамы: гиперқамқорлық жасөспірім балалардың өзін-өзі бағалауын төмендетеді деп есептейміз.

Зерттеу нысаны: отбасы.

Зерттеу пәні: гиперқамқорлықтың кері әсері.

Зерттеу міндеттері:

1. Зерттелетін мәселенің өзектілігін негіздеу.

2. Отбасыдағы гиперқамқорлықтың кері әсерін зерттеудің әлеуметтік-психологиялық аспектілерін теориялық тұрғыдан негіздеу.

3. "Гиперқамқорлық" ұғымына анықтама беру.

4. Гиперқамқорлықтың теріс салдарын қарастыру.

5. Тиімді әдістемелерді таңдап, отбасыдағы гиперқамқорлықтың кері әсерін эмпирикалық зерттеу.

6. Алынған нәтижелерге талдау жасап, отбасындағы гиперқамқорлық бойынша ұсыныстар беру.

Зерттеу мәселелерін шешу үшін бірқатар әдістер қолданылды:

1. Зерттеудің теориялық әдістері:

- зерттеу мәселесі бойынша арнайы психология-педагогикалық әдебиетті талдау, синтездеу, зерделеу және қорыту;

- абстракция, нақтылау, ұқсастық.

2. Тәжірибелік зерттеу әдістері:

- қадағалау (ғылыми жетекшінің басшылығымен) ;

- әңгімелесу;

- В. В. Добровтың модификациясындағы Розенцвейгтің сурет сынағы (балалар нұсқасы) ;

- "Отбасы суреті" атты проективтік әдістемесі.

3. Математикалық статистика әдістері.

4. Логика және салыстырмалы талдау әдістері.

Зерттеу көздері: зерттеу мәселесі бойынша әлеуметтанушылардың, психологтар мен педагогтардың еңбектері; Қазақстан Республикасының ресми құжаттары мен Білім және ғылым саласындағы нормативтік құжаттар (стандарттар, оқу кешендері, тұжырымдамалар және т. б. ) ; шетелдік және отандық педагогтардың ғылыми еңбектері мен тәжірибелері, ғылыми мерзімді басылымдар.

Эксперименттік іріктеу: біз жасөспірім балалардағы гиперқамқорлық көріністерін зерттедік. Зерттеуге Алматы қаласының жалпы білім беру мектептерінің 8-ші, 9-шы және 10-шы сынып оқушылары қатысты, барлығы 96 адам.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы - отбасыдағы гиперқамқорлықтың кері әсері туралы терең білім алу.

Практикалық маңыздылығы: дипломдық жұмыстың негізгі тұжырымдары мен қорытындыларын мамандар (психологтар, педагогтар, әлеуметтік қызметкерлер) өздерінің практикалық қызметінде пайдалана алады.

Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспе, негізгі бөлім (екі тарау), қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімі (25 атаулар) . Жұмыс баспа мәтінінің 61 бетінде баяндалған, 3 кестемен рәсімделген, 4 суретпен безендірілген.

Түйін сөздер: отбасы, отбасы түрлері, гиперқамқорлық, тұлға, бала, тәрбие стильдері, ықпал, кері әсер, гиперқамқорлықтың теріс салдары.

1 ОТБАСЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМИ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕР

1. 1 Отбасы туралы ғылыми тұжырымдар

Адамзат тарихында болашақ ұрпақты тәрбиелеудің екі бағыты қалыптасты: отбасылық және қоғамдық. Осы бағыттардың әрқайсысы әлеуметтік тәрбие институты мен баланың жеке басын қалыптастыруда өз ресурстарын ұсынады.

Отбасылық тәрбиенің негізін ерекше эмоционалды микроклимат және оның арқасында балалар өзіне деген көзқарасын қалыптастыруы құрайды. Отбасының тәрбиелік функциясының тиімділігін ата-аналардың өз үлгісі мен жеке тұлғалық ерекшеліктері анықтайды.

Отбасы - ерлі-зайыптылық, ата-ана, туыстық, бірлескен үй шаруашылығы қатынастарымен байланысты адамдардың ортақтығы; ол қоғамның негізгі ұясы ретінде маңызды әлеуметтік функцияларды орындайды, жалпы қоғамдық дамуда, адам өмірі мен оны қорғауда, рухани қажеттіліктерді қалыптастыру мен қанағаттандыруда, бастапқы әлеуметтенуді қамтамасыз етуде ерекше маңызды рөл атқарады [3] .

Заманауи әлеуметтанушы Энтони Гидденс отбасыға неғұрлым кең анықтама беріп отыр: отбасы - бұл бір-бірін әлеуметтік, экономикалық немесе психологиялық тұрғыдан қолдайтын немесе бір-бірін қолдаушы жасуша ретінде анықтайтын адамдардан тұратын қоғамның жасушасы.

Поляк ғалымы Ян Щепаньский отбасыға арнайы шағын әлеуметтік топ ретінде келесі анықтама береді. Отбасы - бұл ерлі-зайыптылық қатынастармен және ата-аналар мен адамдар арасындағы қатынастармен байланысты адамдардан тұратын топ [4] .

Американдық әлеуметтанушы Джон Масионис отбасыға әлеуметтік институт ретінде назар аударады. Отбасы - бұл барлық қоғамдарда ұсынылған, адамдарды топтарға біріктіретін, балаларды бірге тәрбиелеп, өсіре алатын әлеуметтік институт. Отбасылық байланыстардың синонимі деп - туыстық, неке қатынастарына негізделген немесе бала асырап алу нәтижесінде белгіленген туыстық-әлеуметтік байланысты айтуға болады [5] .

Әр түрлі авторлар отбасының көзқарасын туыстық, неке немесе бала асырап алуға негізделген, жалпы өмірмен және бала тәрбиесіндегі өзара жауапкершілікпен байланысты адамдардың бірлестігі деп тұжырымдама жасайды.

Көптеген ғасырлар бойы "отбасы" ұғымының мәніне айтарлықтай өзгерістер енгізілген жоқ. Отбасы құрамы бойынша:

- ядролық отбасы - ол күйеуі мен әйелі және олардың балаларынан тұрады;

- толықтырылған отбасы - бұл кеңейтілген және құрама одақ: ерлі-зайыптылар және олардың балалары, сонымен қатар басқа ұрпақтардың ата-аналары, мысалы, әжелер, аталар, ағалар, тәтелер, барлығы бірге немесе бір-біріне жақын өмір сүретін отбасы;

- аралас отбасы - ажырасқан адамдардың некесі нәтижесінде пайда болған "қайта құрылған" отбасы. Оған туған емес ата-аналар мен туған емес балалар кіреді, өйткені бұрынғы некеден шыққан балалар жаңа отбасыға қосылады;

- жалғыз басты ата-ананың отбасы - ажырасуға, жұбайының кетуіне немесе қайтыс болуына байланысты немесе ешқашан неке құрылмаған бір ата-ана басқаратын отбасылар болып бөлінеді (Д. Леви, 1993) .

Сонымен, теориялық зерттеулердің талдауы бойынша дәстүрлі отбасы ұғымы - бұл ұрпақтар сабақтастығы, яғни балалардың әлеуметтенуі жүзеге асырылатын, отбасылық құндылықтар мен мінез-құлық стереотиптерін қалыптастыратын әлеуметтік тәрбие институты ретінде көрсетіледі (Л. С. Выготский) .

Енді қазақстандық авторларға келетін болсақ. Р. Нұрғалиевтің философиялық сөздігі бойынша «Отбасы» - әлеуметтік қауымдастықтың түрі, яғни ерлі-зайыпты одаққа және ері мен әйелінің, атааналар мен апа-қарындастардың, бірге тұрып, ортақ шаруашылық жүргізетін туыстардың арасындағы сан-алуан қатынастарға негізделген жеке тұрмысты ұйымдастырудың маңызды формасы» - деп түсіндіріледі [6] .

Қ. Т. Атемованың еңбектерінде: «Отбасында балалар мен ересектер де тәрбиеленеді. Әсіресе отбасының ықпалы жасөспірімдерге ерекше әсер етеді. Сондықтан отбасының тәрбие берушілік қызметі үш аспектіден тұрады:

- Бірінші - баланың жеке басын қалыптастыру, оның қызығушылығы мен қабілетін дамыту;

- Екінші - үйдегі әрбір адамның жеке басына отбасы ұжымының үнемі жүйелі түрде тәрбиелік ықпал етіп отыруы;

- Үшінші - отбасындағы балалардың үнемі ересектердің өздерін-өздері белсенді түрде тәрбиелеп отыруына мәжбүр ететіндей әсер етуі» бұл айтылғандардың барлығы дерлік өмірлік тәжірибелер арқылы жүзеге асырылады дейді. Олар: өмірге ғылыми көзқарас, еңбекке деген жоғары адамгершілікті қарым-қатынас, достық пен бауырмашылдық сезімін ояту, қоғамдық мінез-құлық талаптарын сақтай білу, интеллекттік, эстетикалық дамуды дене жағынан дамумен ұштастыру, денсаулығын сақтау мен санитарлық-гигиеналық білімін жетілдіру секілді қоғамнан алған өмірлік тәжірибелері болуы мүмкін» деп беріледі [7] . Ғалымның пікірінше, отбасы баланың өмір жолын бастайтын және қоршаған орта туралы тиянақты да терең әсер алатын ұжым екенін, соның негізінде білім, әдет, мінезқұлықпен өмірге деген көзқарастың қалыптасатынын көруге болады.

Ш. М. Шүйіншина қазақ халқының ұлттық сана сезімін жетілдіруде отбасының маңызын негізге алады. Ол өзінің еңбегінде: «Отбасы - дүниеге келген жас нәрестеге әлеуметтік орта тәжірибелерін беретін басты институт» деп тұжырым жасайды. Ғалымның бұл пікірінен біздің байқайтынымыз, отбасы адам үшін өмірдің мақсаты, құндылықтары жайлы алғашқы мағлұмат беретін әлеуметтік орта екендігінде болмақ. Сондай-ақ, өзіміздің ұлттық кодымызға сай келетін әлеуметтік орта тәжірибелеріне отбасындағы қарымқатынас ерекшеліктерін айтуға болады. Ш. М. Шүйіншина және көптеген қазақ ғалымдарының еңбегінен ой түйсек, мысалы, ерлі-зайыпты адамдардың бірін-бірі сыйлау негізінде бір-біріне ат қоюы; қыз баланы шешесі арқылы тәрбиелеуі, отбасында ұл баланың әке-шешеге қатынасы және т. б. сынды тәжірибелердің мәні зор [8] .

Қ. Оразбекұлы өзінің еңбегінде отбасы жайлы: «Жанұя - бұл өркениет мәдениетін тудырып, жасаушы және соның нәтижесі. Ол қоғам дамуының аса маңызды әлеуметтік, экономикалық қайнар көзі болып табылады және қоғамның басты байлығы - жаңа формация адамын қалыптастырады. Болашақ отбасы тәрбиесі - көп қырлы процесс. Онда микро-мего және макро факторлардың ықпалымен қалыптасатын жастарды жанұялық, жеке және әлеуметтік өмірге дайындаудың міндеттері тығыз ұштасып жатыр», - дей келе, жас ұрпақтың қоғам мен өмірде өз орнын нақты табудағы болашақ ата-аналарға лайықталған нұсқау-кеңестердің жүйесін жасауды алға шығарады [9] .

Соңғы жүзжылдықта әлемде, соның ішінде Қазақстанда да кіші әлеуметтік топ ретінде отбасы эволюциясының динамикасында бірін-бірі алмастыратын отбасының төмендегі типтері айқындалған:

1) патриархалды отбасы;

2) заманауи отбасы, негізгі өзегі бала;

3) постзаманауи отбасы (ерлізайыптылық одақ) .

Зерттеуімізде қазақстандық және шетелдік ғалымдар еңбектеріндегі «отбасы» ұғымына талдау жасалды [10] . Ғалымдар «отбасы» категориясының мәнін ашып көрсетеді (1- кесте)

Кесте 1 - Қазақстандық және шетелдік ғалымдар еңбектеріндегі «Отбасы» ұғымына контент-талдау

№

Авторлар

Анықтама

Дереккөз

№: 1

Авторлар: 2

Анықтама: 3

Дереккөз: 4

№: 1

Авторлар: Арғынбаев Х. А.

Анықтама: Отбасы - бұл ерлі-зайыптылар (әкешешесі) некесіне, олардың балалары мен басқа қандас туыстарының рухани байланысына, тұрмыстық және моралдық жауапкершілік ортақтығына негізделген қоғамдастық.

Дереккөз: [11]

№: 2

Авторлар: Харчев А. Г.

Анықтама: Отбасы - бұл ерлі-зайыптылар, атааналар мен балалары арасындағы өзара қарым-қатынастың тарихи-нақты жүйесі; бұл мүшелері некемен немесе ата-аналық қатынаспен, тұрмыстық және өзара моралдық жауапкершіліктің және қоғамның физикалық, рухани қажеттіліктерін өндірумен негізделген әлеуметтік қажеттіліктің ортақтығымен байланысқан кіші әлеуметтік топ.

Дереккөз: [12]

№: 3

Авторлар: Слуцкий В. М., Андольфи М.

Анықтама: Отбасы - негізгі ерекшелігі оның үнемі өзгеруге бейімділігі болып табылатын біртұтас жүйе; өзін-өзі реттеуге қабілеттілігі оның дұрыс қызмет атқаруының негізі; жүйе ретінде отбасының маңызды ерекшелігі оның ашықтығы болып саналады, яғни басқа әлеуметтік жүйелермен: мектеп, өндіріс, көрші, т. б. өзара әрекеттестігі.

Дереккөз: [13]

№: 4

Авторлар: Обозова А. Н.

Анықтама: Отбасы көптеген әлеуметтік үрдістердегі маңызды рөлдерді (тікелей және жанама) атқарады; отбасының әлеуетіне сүйенбей, көптеген әлеуметтік мәселелердің шешілуі мүмкін емес: болашақ ұрпақты тәрбиелеу, мәдени мұраны беру, мәдени тұрмыс пен сұраныстың өсуі, қылмыс, ішімдік, психикалық аурулармен күрес, т. б.

Дереккөз: [14]

№: 5

Авторлар: Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. М.

Анықтама: Отбасы - некемен немесе қандас туыстықпен байланысқан, бірге өмір сүретін туыстар тобы (ата-ана, балалар, т. б. ) .

Дереккөз: [15]

№: 6

Авторлар: Артёмова О. Ю., Тишков В. А.

Анықтама: Отбасы неке, қандас туыстық немесе қандай да басқа қарым-қатынастар бойынша байланысқа негізделген және барлық адамзаттық қоғамда болған кіші әлеуметтік бірлестік.

Дереккөз: [16]

№: 7

Авторлар: Куликова Т. А.

Анықтама: Отбасы - айрықша әлеуметтік институт, онда қоғамның, отбасы мүшесінің тұтас және әрқайсысының жеке қызығушылықтары бірігеді.

Дереккөз: [17]

№: 8

Авторлар: Қоңырбаева С. С.

Анықтама: Отбасы - құрамы өзара туысқандықпен байланысқан, өзара қарым-қатынас пен өзара жақын топтың әлеуметтік бірлестігі

Дереккөз: [18]

№: 9

Авторлар: Қазақстан Республикасын-дағы неке және отбасы Кодексі

Анықтама: Отбасы - некеден (ерлізайыптылықтан), туыстықтан, қайын жұрттан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиеге алудың өзге де нысандарынан туындайтын мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге байланысты және отбасы қатынастарын нығайту мен дамытуға жәрдемдесуге тиісті адамдар тобы.

Дереккөз: [19]

Кестеде көрсетілгендей, жасалған контент-талдау «отбасы» категориясының көп қырлылығы мен көп мағыналылығын анықтайды. Ғалымдар өз еңбектерінде бұл ұғымның мазмұнын келесі мәнде: біртұтас жүйе; ерлі-зайыптылар, ата-аналар мен балалар арасындағы өзара қарымқатынас жүйесі; әлеуметтік институт; жақсылық жасауға үйренетін алғашқы орта, тәрбиенің дәстүрлі негізгі институты және тұлғаның базалық өмірлік тренингінің моделі мен формасы ретінде ашып көрсетеді.

Біз, жоғарыда көптеген ғалымдардың «отбасы» түсінігіне берген тұжырымдарын негізге ала отырып, «отбасы» ұғымының құрылымын ұсынамыз (сурет 1) .

Отбасы

Отбасы: Адамзат тегін жалғастырушы табиғи тұтастық

Адамгершілік мәдениетін қалыптастырушы орта

Жалпы сүйіспеншілік қағидасын іске асырушы топ

Отбасы: Адамдардың бір-бірімен үйлесім табатын тобы

Адамды жақсылық жасауға үйрететін алғашқы орта

Ниеттік сезімдері ортақ некеге және қандас туыстыққа негізделген қоғамдық топ

Баланың өмір жолын бастайтын және қоршаған орта туралы әсер алатын бірінші ұжым

Сурет 1 - Отбасы ұғымының құрылымы

Сонымен, отбасы ұғымы жайлы жоғарыда талданған зерттеулерге, ғалымдардың тұжырымдауларына сүйене келе, «Отбасы - адамдардың бірбірімен үйлесімді, адамгершілік мәдениетін қалыптастыратын, өзара әрекеттестік, адамзат тегін жалғастырушы табиғи тұтастық ұжым деп өз анықтамамызды береміз.

Заманауи зерттеулерді талдай отырып, қоғам дамуының қазіргі кезеңінде отбасылардың әртүрлі ерекшеленетінін көруге болады:

- балалар саны бойынша отбасылар: көп балалы (4 баладан астам), аз балалы, бір балалы және баласыз болып бөлінеді;

- құрамы бойынша: бір ұрпақ (тек ерлі-зайыптылар), екі ұрпақ (ата-аналар мен балалар) ; ұрпақ аралық (ата-аналар, балалар, немерелер) болып бөлінеді;

- толық емес отбасы: әйел некені тіркеместен бала туып, тәрбиелеген жағдайларда.

1. 2 Отбасыдағы тәрбие стильдері

Қазақстандық және шетелдік психологтар әртүрлі отбасындағы тәрбие

ерекшеліктерін зерттей келе, мынадай тұжырымға келді, балалардың жеке дара қасиеттерінің қалыптасуы олардың отбасындағы қарым-қатынас пен біріккен іс-әрекеттеріне тікелей байланысты болып келеді. Бұдан әрі қарай отбасылық тәрбиенің негізгі стильдеріне мысалдар және олардың сіздің балаңыздың тұлғасының дамуына әсерін келтіргім келеді, - деді (М. Кравцова бойынша) [20] .

«Ата-аналық стиль» немесе «тәрбие стилі» ұғымдары «позиция» ұғымының синонимі ретінде жиі қолданылады. Біз «стиль» терминін қалыптасқан ұғымдарды және талапқа сай мінез-құлықты білдіру үшін сақтауымыз дұрыс деп санаймыз, бұлар нақты баламен емес, жалпы балалармен қарым-қатынасты сипаттайды.

Келесі ата-аналық тәрбие стильдерін атап көрсетуге болады:

1 Демократиялық стиль.

2 Бақылаушы стиль.

3 Авторитарлық стиль.

4 Либералдық стиль.

5 Кері қайтару стилі.

6 Индифферентті стиль.

7 Гиперсоциалды стиль.

8 Эгоцентрикалық стиль.

9 Беделдік стиль.

Әдетте отбасы тәрбиесінің стилі балада әртүрлі психикалық жағдайлардың пайда болуына себеп болады. Бұл әлеуметтік қауіпсіздік немесе қорғансыздық сезімі, мейірімділік немесе қатыгездік, гиперактивтілік және т. б. болуы мүмкін.

Демократиялық стиль былай анықталады:

- бала мен ата-ана арасындағы қарым-қатынаста вербалды қатынастың

жоғары болуы;

- баланың отбасылық мәселелерге араласып, өз ойын білдіруі мен оны

үлкендердің ескеруі;

- қажет болған жағдайда ата-ананың көмекке келуге дайын болуы және баланың өз бетімен жетістікке жететіндігіне деген сенім;

- баланы қарастырған кезде, өзіндік субъективтілікті шектеу.

Демократиялық стильдегі отбасында тәрбиеленген балалар көшбасшылыққа деген қабілеттілік пен агрессивтілік, басқа балаларды бақылауға деген құштарлықпен сипатталады, бірақ ол балалардың өздері сырттай бақылауға әрең көнеді. Ол балалар дене дамуы тұрғысынан жақсы дамыған және өз қатарластарымен тез тіл табысып кететіндігімен ерекшеленеді.

Бақылаушы стиль - бұл:

- Баланың іс-қимылына шектеу қою;

- Балаға шектеу сөзінің мағынасын айқындап түсіндіру;

- Тәртіп мәселесі бойынша ата-ана мен бала арасында келіспеушіліктің болмауы.

Тәрбиенің бақылаушы стилі түрінде балалар тәртіпті, ұғымтал, қорқақ, өз мақсаттарына жетуде табандылық көрсетпейді, агрессивті емес.

Тәрбиенің аралас түрінде балалар ұғымтал, тәртіпті, эмоционалды сезімталдық, агрессивті емес, жаңа нәрсені білуге деген қызығушылықтың болмауы, ойлаудың бірегейлігі, ой ұшқырлығының жұтаңдығы.

Тәрбиенің авторитарлық стилі. Балалар мен ата-ана арасында қарым-қатынас мүлде жоқ, оны қатал тәртіп пен ережелер алмастырады. Ата-аналар көбінесе бұйрық беріп, оның нақты орындалатынына, талқыланбайтынына сенімді болады.

Мұндай отбасыларда балалардың оқшау, тұйық, қорқақ, жалтақ болатыны заңды. Бойжеткен шаққа дейін қыз балалар әдетте пассивті және бағынышты болып өседі. Ұл балалар керісінше, басқаруға келмейтін агрессивті, шектеу қоятын талаптарға бірден қарсы шығатын қызу қанды болып өседі.

Тәрбиенің либералды стилі. Балалармен қарым-қатынастағы ашықтық. Ата-аналар балалардың іс-әрекетіне тиым салмайды десек те болады. Ата-ана тарапынан аздаған басқару жүргізіліп, балаларға толық еркіндік берілген.

Ешқандай шектеу қоймау құлақсыздық пен агрессивтілікке алып келеді, балалар адамдардың көзінше өздерін көбінесе дұрыс ұстамайды, өздерінің қабілетсіздіктерін алға тартып, импульсивті болып келеді. Отбасындағы жағдай жақсы болса, мұндай отбасында тәрбиеленген балалар белсенді, сенімді шығармашыл тұлға болып өседі. Егер де жасалған бассыздыққа ата-ана тарапынан ашық түрде қарсылық болса, баланың ең бұзық ойларын жүзеге асыруына ешнәрсе кедергі болмайды.

Тәрбиенің кері қайтару стилі. Ата-аналар өздерінің ашық немесе жасырын іс-әрекеттерімен баланы қабылдамауын көрсетеді. Мысалы, ата-ананың баланың дүниеге келуін немесе қыз бала болғанын қалап, ұл баланың дүниеге келуін қаламауы. Бала басынан бастап ата-ананың қалауына сәйкес келмейді. Кей жағдайда бала ата-ананың қалауымен дүниеге келіп, оны мұқият қарап, оны бағып-қағады, бірақ та оның ата-анасымен рухани байланысы жоқ. Мұндай отбасындағы балалар агрессивті немесе, тұйық, жасқаншақ, ренжігіш болып келеді. Мұндай қабылдамаушылық балада наразылық сезімін тудырады. Оның әсіресе үлкендермен қарым-қатынастағы мінез-құлқында тұрақсыздық, негативтілік байқалады.

Тәрбиенің индифферентті стилі. Ата-аналар балаларға ешқандай шектеу қоймайды, оларға немқұрайлылықпен қарайды, қарым-қатынасқа түспейді. Көбінесе олардың өз мәселелерімен бастары қатып, балаларын тәрбиелеуге уақыты болмайды. Егер ата-ананың немқұрайлылығы өшпенділікке үйлессе, бала бейсоциалды қылықтарға бейімділік танытуы мүмкін.

Тәрбиенің гиперсоциалды стилі. Ата-аналар «үлгілі» тәрбиелеуде барлық нұсқауларды тәптіштеп орындауға ұмтылады.

Мұндай отбасындағы балалар өте тәрбиелі және ұқыпты болып келеді.

Олар үнемі өздерінің эмоцияларын және қалауларын тежеуге мәжбүр болады.

Осындай тәрбиелеу нәтижесі қатты қарсылыққа, баланың өзін агрессивті ұстауына, кейде аутоагрессияға алып келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.