Қысқа мерзімді активтердің айналымын талдау
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1 Кәсіпорынның жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1. KazBuild Logistic ЖШС құқықтық ұйымдастыру формасы ... ... ... ...
4
2 KazBuild Logistic ЖШС қаржылық экономикалық жағдайына талдау.6
2.1. Қысқа мерзімді активтердің айналымын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 6
2.2. Дебиторлық берешектердің есебін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .9
2.3. Кәсіпорынның өтімділігі мен төлем қабілеттілігін
бағалау ... ... ... ... .14
3 KazBuild Logistic ЖШС бухгалтерлік есебі мен аудит жұмыстарын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .23
3.1 Қаржылық жағдайын бағалауын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 23
3.2 Қаржылық жағдайларының
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .27
3.3 Қаржылық жағдайын стратегиялық
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..30
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Кіріспе
Нарықтық жағдайдппп ақпараттарды құрастырушы мен қолданушылардың
арасында мүдделерінің бірдей болмауы бизнестің нақты сферасында қалыптасқан
ситуацияға аудиторлық тексеру жүргізуді талап етеді. Тәжірибе
дәлелдегендей, бизнесте қабылданған шешімдердің сапасы алынған ақпараттың
растылығына және олардың түбегейлі аналитикалық негізделуіне тәуелді.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау, обьективті ғылыми
негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік әсіресе қаржылық шешімдер
қабылдау үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең және ұқыпты
аудит және талдау негізінде ғана оның қызметін обьективті бағалап,
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту және оның
іскерлік белсенділігін арттыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау
үшін басшылыққа жақсы ұсыныстар беруге болады.
Оқу процесiнің элементтердiң бiрі болып бухгалтерлiк есеп және аудит
мамандығының бакалаврларды әзiрлеу үшін өндiрiстiк тәжiрибе өте маңызды
орын алады. Ол теориялық үйренудiң қорытындылаушы кезеңдерiнiң бiрi болып
табылады. Өндiрiстiк тәжiрибе - теориялық бiлiмдердi бекiтуге және оны
тереңдетуге мүмкiндiк туғызады. Өндірістік тәжірибенің мақсаты
студенттердiң бiлiмдерiн бекiту,тереңдету және жүйелеуi болып табылады.
Өндірістік тәжiрибенiң басты мақсаты болып:
-теориялық бiлiмдердi бекiту, кеңейту және тереңдету;
-өндірістік тәжірибені алуы;
-негізгі кәсіби дағдыларды мамандыққа қатысты қалыптастыру
Студенттің өндiрiстiк тәжiрибені өтудiң нәтижесiнде:
-шаруашылық жүргізуші субьектінің қаржы-шаруашылық қызметiне арналған
нормативтiк құжаттарымен жұмысы, анықтама әдебиеттерді және басқа
ақпараттық көздерді шаруашылық қызметіне байланысты өз құзыретінде қолдану
және сұрақтарға байланысты шешім қабылау;
-шаруашылық жүргiзушi субъектi қаржы экономикалық қызметтерiн
жұмыстарын ұйымдастыру;
-информация өңдеуi үшiн дербес компьютерде жұмыс істеу;
-бухгалтерлiк есеп, басқару есебі мен салық есебiн жүргiзу;
-бухгалтерлiк, қаржы және статистикалық есептiлiктi құрастыру;
-салық төлемiне арналған декларацияның құрастырылуы;
-шаруашылық жүргiзушi субъектiнің негiзгi экономикалық көрсеткiштерiн
есептеуi
-экономикалық талдаудың өткiзуi.
Жоғарыда айтылған мақсаттарға қол жеткізу үшін мен өндiрiстiк
тәжiрибемді KazBuild Logistic ЖШС-де 2019 жылдың 18 наурызынан 07
маусым аралығында өткіздім.
1 Кәсіпорынның жалпы сипаттамасы
1.1 KazBuild Logistic ЖШС құқықтық ұйымдастыру формасы
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк KazBuild Logistic, ҚР-ының
қосымша жауапкершiлiк шектелген серiктестiктерi туралы заңынымен, ҚР-ның
азаматтық кодексiмен, басқа да заң акттерiне сәйкес жасалған және жұмыс
iстейді. Серіктестік орта кәсіпкерліктің жылдық орташа жұмыскерлердің елу
адамнан асатын және жылдық орташа активерінен үш жүз жиырма бес айлық
есептік көрсеткіштен аспайтын субьектісі болып табылады.
ЖШС заңды тұлға болып табылады, өзінің мөрі, өзінің балансын, банктегi
шоты, өз атауы бар бланкқа ие болады. Серіктестік өз атынан келісімдер
жүргізуге, мүліктік және мүліктік емес құқықтарды иелік етуге,
міндеттемелерді атқаруға, жәбірленуші және сотта жауапкер болуға құқықты.
Серіктестік өз міндеттемелеріне барлық өзінің мүлкімен жауап береді
және өзінің қатысушыларына жауапты болмайды.
Ал оның құрылтайшылары кәсіпорынның қызметіне байланысты шығындарға
өздерінің салған салымдарының көлеміне байланысты тәуекел болады.
Серіктестіктің басқарушы органдары болып:
- жоғарғы орган - Қатысушылардың жалпы жиналысы;
- жекеменшікті, атқарушы орган - Басқарушы серіктес, Бас директор.
KazBuild Logistic ЖШС-i негізгі қызметі болып келесілер табылады:
- Қазақстан Республикасының нарығына қажетті тауарлар мен қызмет
түрлерін жеткізу;
- басқару және коммерциялық қызметте техникалық үрдістерді тиімді
пайдаланудың қарым-қатынасын орнату;
- отандық ғылыми- техникалық жетістіктерді шетелдік тәжірибемен
ұштастыру;
- ішкі және сыртқы нарықта тауар өндіру және қызмет көрсетулерден
қосымша табыс табу болып табылады;
Жаһанданудың процесі – жеткізулер тізбегін одан да қиын болуына
әкеледі, бұл жерде тағы да KazBuild Logistic ЖШС -iнің кең ауқымды
географиялық қызмет көрсетуі, сондай-ақ, аймақтық нарықтың егжей-тегжейлі
білуі бәсекеге қабілетті шешімдерді ұсынуға мүмкіндік берді.
KazBuild Logistic ЖШС-iнің қаржылық жағдайы мен тұрақтылығы
кәсіпорын қандай мүлікке ие, капитал салымдары қандай активтерге салынған
және ол қандай оған пайда әкелетініне едәуір дәрежеде байланысты болып
келеді.
KazBuild Logistic ЖШС -iнің басқарушылық құрылымын төмендегі 1-
суреттен көруге болады.
Кәсіпорын мүлкінің абсолютті және салыстырмалы өсімін немесе кемуін
анықтау үшін, кәсіпорынның баланс активтерінің құрамы мен құрылымына,
динамикасына талдау жүргізіледі. Ол кәсіпорынның мүлкін жалпы бағалауға,
сондай-ақ, жеке түрлері бойынша рационалды орналастыруға мүмкіндік береді.
Яғни, мұнда кәсіпорынның мүлкін жалпылай түрде бағалау мен ағымдағы
активтер мен ұзақ мерзімді активтердің жеке түрлері бойынша
қарастытырылады.
Нарықтағы жағдайына байланысты KazBuild Logistic ЖШС-i компаниясына
SWOT-анализін жасаған дұрыс болады, оны төмендегі 1 және 2 кестелерден
көруге болады.
Кесте 1
KazBuild Logistic ЖШС-iнің SWOT-талдауы
Жағымды әсері Жағымсыз әсері
Мықты жақтары Әлсіз жақтары
Ішкі орта Атақты сауда белгісі бәсекелестердің жақын
Үлкен тәжірибеге ие, нарықта 20 орналасуы
жылдан астам кадрлардың тез ауысуы
Мамандандырылған сервистік орталық клиенттермен қызмет ету
шетелдік компания, бірнеше қуатты бөліміндегі мамандардың
компаниялардың бірігуі (тәжірибе мен әлсіздігі
білім алмасуы)
маркетингтің белсенді рөлі
клиенттермен тұрақты және
ұзақмерзімді қатынасқа ие
тұтынушылар арасында беделге ие
технология саласында жаңа
енгізілімдерді қолдану
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің
мәліметтерінен
Кесте 2
KazBuild Logistic ЖШС-iнің сыртқы ортада жағымды және жағымсыз
әсері
Жағымды әсері Жағымсыз әсері
Мүмкіндігі Қауіп-қатері
Сыртқы Қосымша тұтынушылар тобына қызмет экономикалық дамудың қолайсыз
орта көрсету тенденциялары
Мемлекетте және әлемде жалпы нарықтағы бәсекелестердің
экономикалық жағдайдың жақсаруы бағаны төмендетуі
жүкті тасымалдау кезінде
форс-мажорлық жағдай
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің
мәліметтерінен
2 KazBuild Logistic ЖШС- қаржылық экономикалық жағдайына талдау
2.1 Қысқа мерзімді активтердің айналымын талдау
Қолдағы ақша қаражаттарының есебі 1000 "Ақша қаражаттары" ҚР
субьектілеріне арналған типтік шоттар жоспарында жүзеге асырылады. осы
шоттың бөлімі активті болып табылады.
ЖШС кассасы қолма-қол ақшалай қаражаттардың беруi үшiн арналған, және
оларды сақтауға, қабылдауға, сонымен қатар фирма өзінің ақша қаражаттарын
сәйкесінше банктік мекемелерде сақтайды.Басқа субьектілердің алдындағы
міндетті төлемдер ақшалайсыз есеп айырысу банктік мекемелер арқылы жүзеге
асырады. Қолма-қол есеп айырысулар ҚР Ұлттық банкінің нормативтік
құжаттарымен бекітілген шегінде жүзеге асырылады.
Ақша қаражаттарына кассадағы ақша қаражаттарын, банктегі ақша
қаражаттарын, арнайы шоттардағы ақша қаражаттарын және жолдағы ақша
қаражаттарын кіргізеді (теңге және валюта).
Кассалық операцияларды жүргiзу 22.06.2007 жылы №2214-шi ҚР ҚМ
"Бухгалтерлік есепті жүргізу ережелері" бекітілген бұйрығына сәйкес жүзеге
асырылады.
Кассалық кiтап автоматтандырылған әдiспен жүргiзіледi.
Қолма-қол ақшамен есеп беруiкелесі жағдайларда жүзеге асырылады.
Қызметтiк iссапарлармен байланысты шығындарға,- iссапарға жiберiлген
тұлға осы тиесiлi мақсатқа байланысты шегіндегісомада;
ЖШС-тың директорыныңұйғарымының негізінде - операциондық, шаруашылық
және өкілдік шығындарға байланысты.
Қолданылмаған есеп беруге тиісті сомалар кассаға мерзімінен үш айдан
кешіктірілмей өткізілуі тиіс.Есеп беруге тиісті қолма қол ақшалар тек қана
толық есеп берген кезде ғана беріледі.
Шетел валютасындағы операциялар нарықтық бағамның есептілікте сол
күнге көрсетілген бағасы қойылады.
Егер бағамдық айырмашылық қай уақытта пайда болған кезде, сол
кезеңдегі бухгалтерлік есепте және қаржылық есебінде көрсетіледі. Және де
бағамдық айырмашылықтан алатын табыстары немесе шеккен шығындары өз алдына
бөлек есептеледі.
Кассада ақшаның қабылдау, сақтау және беруi №221-шi 22.06.2007 жылдың
Қазақстан Республика Қаржы Министрінің бұйрығының Бухгалтерлiк есептiң
жүргiзуiнiң ережелерiмен сәйкес жүргiзедi.
Касса операциясының есебі активті синтетикалық шоттың 1000 "Ақша
қаражаттары" шотында көрініс табады және де шоттың кіші бөлімі 1010
"Кассадағы ақша қаражаттары" шотында жүргізіледі.
Қолма-қол ақшаның қабылдауы бас бухгалтермен қол қойылған (бұдан әрi -
кiрiс ордер) кассалық кiрiс ордерiмен рәсімделеді. қолма-қол ақшаны
қабылдағанда бас бухгалтердің және кассирдың мөрімен куәландырылған қол
қойылған куәлігімен расталған қағазды бередi.
Кассадан нақты ақшаларды алу кассалық шығыс ету ордері немесе тиісті
үлгілі түрде дайындалған басқа да ақша төлеу тізімдемелері, сондай ақ
қолдары қойылған ақша лау үшін жазылған өтініштер, шоттар және тағы басқа
құжаттар бойынша беріледі. Бұл құжаттарға кассалық ордердің деректемесі
көрсетілген мөртаңбасы басылуы керек.
Кiрiс ордері және шығыс ордерiлерi әр айдың кiрiс және шығын
кассалық құжаттары тiркеу журналында тiркеледi.
Бастапқы құжаттардың негiзінде келесi шоттық корреспонденциялар
орындалады:
Еңбекақы төлеу үшін кассадан қолма қол ақша берілді:
Дт 3350 Кт 1010
Кассадан есеп айырысу үшін қолма қол ақша берілді:
Дт 1250 Кт 1010
Есеп айырысу шотынан ақша алынды:
Дт 1010 Кт 1030
Активтер балансының (сурет 1) бөлімдерін топтастырудың негізгі белгісі
болып олардың өтімділігінің деңгейі болып саналады. Яғни, олардың нақты
ақшаларға айналу жылдамдығы. Осы белгісі бойынша баланстың барлық активтері
ұзақ мерзімді немесе негізгі капитал және айналым активтері деп бөлінеді.
Кәсіпорын қаражаттары оның ішкі, сондай-ақ сыртқы айналымында да
(дебиторлық борыш, ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді қаржылық салымдар,
банк шоттарындағы ақша қаражаттары) қолданылуы мүмкін.
KazBuild Logistic ЖШС-iнің активтерін талдау процесінде ең алдымен
олардың құрамы мен құрылымындағы өзгерістерді зерттеп алып, оларды бағалау
қажет.
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің бухгалтерлік
есептемелері негізінде автормен құрастырылған
Сурет 1. KazBuild Logistic ЖШС-iнің активтерінің топтастырылуы
Төмендегі 2 – сурет бойынша кәсіпорынның консолидацияланған
бухгалтерлік балансы негізінде құрастырылған соңғы 2016, 2017 және 2018
жылдардағы құралдарының үлес салмағын бақылай алуға болады. Бұл сызбадан
жыл сайын ұзақ мерзімді активтердің үлесі төмендеп, ал ағымдағы активтердің
үлесі жылдан жылға артуын көреміз. Алайда, олардың өзгерістері айтарлықтай
дәрежеде емес.
KazBuild Logistic ЖШС-iнің соңғы үш жыл бойынша баланс құрылымын
бағалай отырып, 2016 жылы активтер құрылымында ең үлкен үлес салмағын ұзақ
мерзімді активтер алып отырғанын байқаймыз, ал 2017 жылы оның көлемі 80,6
пайызды құрады. Ағымдағы активтер 19,4 пайызды құрайды. Ұзақ мерзімді
активтердің құрамына 2018 жылы 17475202 теңгеге азайған негізгі құралдар
кіреді. Сондай-ақ, аяқталмаған құрылыс капиталының сомасы 8529574 теңгеге
кеміген. Ұзақ мерзімді инвестициялар 54202816 теңгеге азайды.
Материалдар сомасы 2018 жылдың соңында 38823487 теңгеге өсті. Сонымен
қатар, ағымдағы активтердегі дебиторлық борыштың 12810715 теңгеге өсімін
көреміз. Дебиторлық борыштың артуы кәсіпорын сатып алушылары онымен нашар
есеп айырысады дегенді білдіреді, сондай жағдай бола отырып кәсіпорын өз
өнімдерін қарызға береді.
Ағымдағы активтердегі болған өзгерістерді зерттеу кезінде дебиторлық
борышқа үлкен үлкен назар аударған жөн. Себебі, ол кәсіпорынның қаржылық
жағдайына, яғни айналым активтеріне салынған капиталдың айналысына үлкен
әсерін тигізеді. Дебиторлық борыштың артуы шаруашылық айналымында қатысатын
құралдардың төмендегенін білдіреді. Ал оның төмендеуі – айналым
шаруашылығына үлкен қаражаттарды тарту болып табылады. Дебиторлық борыштың
өсуі келесі жағдайлардан туындауы мүмкін: кәсіпорынның тұтынушыларға деген
несиелік саясатының аңғалсоқтығы, серіктестерді таңдаудағы талғамсыздығы,
сатудың өсу деңгейінің тым жоғары болуы және өнімді өндірумен байланысты
қиыншылықтардан болуы мүмкін.
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің қаржылық
есептемелері негізінде автормен құрастырылған
Сурет 2. KazBuild Logistic ЖШС-iнің соңғы 3 жылдағы құралдары
бойынша үлес салмағының диаграммасы
2.2 Дебиторлық берешектердің есебін талдау
Дебиторлық борыштар –кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе
жеке тұлғалардан оларға сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері, сондай ақ
аванс ретінде алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштары. Өтелінетін
уақытына қарай алынуға тиісті дебиторлық борыштар ағымдағы алынуға тиісті
борыштар және ұзақ мерзімді алынуға тиісті борыштар болып екіге бөлінеді.
Саудалық дебиторлық берешек - бұл негізгі қызметтің нәтижесінде сатып
алушыларға көрсеткен қызметі үшін төлемдер. Саудалық емес дебиторлық
берешек қызметтiң басқа түрлерiнің нәтижесінде пайда болады.
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық
берешектің айналымы жатады. Яғни дебиторлық берешек есептелген уақыты мен
өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны. Ұйымның дебиторлық
берешегі оған байланысты кіріс танылған жағдайда ғана анықталады.
Дебиторлық берешектерсатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан баға
жеңілдіктерін және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы қалдық
сома бойынша есептеледі. Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық
берешектер Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек болып есептеледі.
Бухгалтерлік операциялардың негізігі болып, олардың мойындалуы мен бағасы
болып табылады.
Сатып алушылар мен тапсырыс беруші заңды және жеке тұлғалардың төлем
қабілеттілігін анықтау жүйесін қаншалықты арттырғанымен, оларға несиеге
сатылған тауарлар немесе көрсетілген қызмет үшін уақытылы есеп айырыспай
немесе алынуға тиісті сомалардың бір бөлігі ғана өтеліп, қалған бөлігінің
алынбай қалуыіс тәжірибеде әрдайым кездесіп отырады. Мұндай жағдайлардың
алғашқы нысандары болып борышкер кәсіпорындар мен ұйымдардың банкрот болып
қалуы немесе кәсіпорындар мен ұйымдардың таратылуы, сондай ақ борышты талап
ету мерзімінің өтіп кетуі болып табылады. Сатып алушылардың келісімшартқа
сәйкес белгіленген мерзімде төлемеген шоттары күмәнді қарыздар деп
аталады. Күмәнді қарыздарға – уақытында төленбеген, жабылмаған және де
тиісті кепілдікпен қамтамасыз етілмеген дебиторлық борыштар жатады. ҚР
заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен дебиторлық берешек күмәнді
қарыздар болып саналады. Өтелу өтелмеуі белгісіз, күмән тудыратын
борыштарды есептен шығарудың екі тәсілі бар. Біріншісі – тікелей есептен
шығару әдісі, мұнда шығындар нақты шоттарды үмітсіз деп танығаннан кейін
ғана тікелей есептен шығарылады. Екіншісі - резервтік әдіс, бұл жағдайда
шығындар алдын ала қарастырылған тәсілмен есептеледі. Күмәнді дебиторлық
берешектерге байланысты резервтердің құрылуы мен қолдануы туралы ақпарат
1290 "күмәнді талаптар бойынша резерв" шотында жинақталады.Күмәндi
борыштары бойымен резерв жеткiзушiлер және сатып алушылар арналған
дебиторлық берешектiң түгендеуiн өткiзiлген есептi жылының аяғында
нәтижелерi негiзiнде құрылады.
Басқа дебиторлық берешектің есебі үшін 1280 басқа қысқа мерзiмдi
дебиторлық берешек, 2180 басқа ұзақ мерзiмдi дебиторлық берешек шоттары
қолданылады.
Келесі қадам болып активтердің құрылу көздерін бағалау болып табылады.
Кәсіпорын мүлкінің құрылуы мен келіп түсуі оның қаржылық жағдайының мәнін
анықтайтын меншікті және тартылған капитал есебінен жүзеге асырылатынын
естен шығармау қажет.
KazBuild Logistic ЖШС-iнің қаражаттарының құрылу көздерін бағалау
үшін келесі 3-кестесі жасалды. Осы кестенің мәліметтері KazBuild Logistic
ЖШС-iнің активтерінің құрылуының негізгі көздерін қамтиды.
Төмендегі 4-кесте бойынша KazBuild Logistic ЖШС-iнің соңғы 3 жылдағы
пассив балансының мәліметтері берілген. Оның негізінде пассив балансындағы
соңғы 2018 жыл бойынша 31,5 пайызды құрайтын меншікті капитал үлесі жылдан
жылға артуда. Оның өзгерісі айтарлықтай дәрежеде болды. Әсіресе 2016 мен
2017 жылдарды салыстырғанда, оның өзгерісі 17,1 пайызды көрсетіп отыр. Сол
сияқты ұзақ мерзімді міндеттемелердің мәндерін бақылайтын болсақ, дәл
сондай жағдайды көреміз. Ал, ағымдағы міндеттемелер бойынша олардың мәні
керісінше жыл сайын кемуде. Бұл ұзақ мерзімді міндеттемелер мен меншікті
капитал сомасының артуының салдарынан туындап отыр. Бұл кәсіпорынның
кредиторлық қарызын тез арада өтелуін қолға алды деген сөз.
Кесте 3
KazBuild Logistic ЖШС-iнің 2016, 2017 және 2018 жыл бойынша
меншікті капиталы мен міндеттемелері
Пассив 2016 жыл, 2017жыл, 2018жыл, 20172016 ж.20182016 ж.
тг. тг. тг. өзгерісі, өзгерісі,
тг. тг.
Меншікті
капитал 102 212 055 313 314 646 369 726 +211 102 591+56 411 944
590
Ұзақ мерзімді
міндеттемелер342 531 842 415 493 679 519 333 +72 961 837 +103 839 321
000
Ағымдағы
міндеттемелер692716584 471 716 220 283 335 -221 000 364-188 380 993
, оның 227
ішінде: - - - -
қысқа -
мерзімді 692 716 584 471 716 220 -221 000 364-188 380 993
несиелер 283 335
кредиторлық 227
қарыз
Баланс 1 137 460 1 200 524 1172394817+63 064 064 -28 129 728
481 545
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің бухгалтерлік
есептемелері негізінде автормен құрастырылған
Кесте 4
KazBuild Logistic ЖШС-iнің 2016, 2017 және 2018 жыл бойынша меншікті
капиталы мен міндеттемелерінің үлес салмағы
Пассив Үлес Үлес Үлес 20172016 20182016
салмағы,салмағы, салмағы, ж. ж.
% % % өзгерісі, өзгерісі,
2016ж. 2017ж. 2018 ж. % %
Меншікті капитал
9 26,1 31,5 +17,1 +5,4
Ұзақ мерзімді
міндеттемелер 30,1 34,6 44,3 +4,5 +9,7
Ағымдағы
міндеттемелер 60,9 39,3 24,2 -21,6 -15,1
Баланс 100 100 100 - -
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің бухгалтерлік
есептемелері негізінде автормен құрастырылған
3-суретте KazBuild Logistic ЖШС-iнің соңғы үш жыл бойынша пассив
балансының құрылымдық диаграммасы көрсетілген. Бұл сурет негізінде пассив
балансы бойынша оның көп бөлігін ағымдағы міндеттемелер құрайтынын көрдік,
яғни 60,9 пайызын алып отыр, бұл 2016 жыл бойынша. Ал, 2017 жылы оның үлес
салмағы 39,3 пайызды құраса, 2018 жылы ол 24,2-ні алып тұр. Яғни, бұл
дегеніміз жыл сайын оның үлесі кемуде. Бұл меншікті капитал мен ұзақ
мерзімді міндеттемелердің үлесінің артуын салдарында туындап отыр.
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің
мәліметтерінен
Сурет 3. KazBuild Logistic ЖШС-iнің 2016, 2017 және 2018 жылғы
пассив балансының құрылымы бойынша үлес салмағының диаграммасы
Кәсіпорынның активтерінің құрылу көздеріне бағалау жасаған кезде, 2018
жылы меншікті капитал 56411944 теңгеге өскенін атап айту қажет. Бұл өсім
өткен жылдардағы жабылмаған зиянның кему есебінен болып отыр. Сондай-ақ,
103839321 теңгеге ұзақ мерзімді міндеттемелер көлемі артты, себебі қосымша
несиелер тартылған болатын. Ал, ағымдағы міндеттемелер керісінше, 188380993
теңгеге кеміді. Бұл, кәсіпорын басшылығы өз уақытында қарыздарын жабуға
ынталануда деген сөзді білдіреді. KazBuild Logistic ЖШС-iнің активтерінің
құрылу көздерін бағалауды сапалырақ өткізу үшін, ағымдағы міндеттемелердің
құрылымын, оның ішінде кредиторлық қарыз құрылымын қарастыру қажет.
Төмендегі кесте бойынша келесідей нәтиже шығаруға болады: яғни кәсіпорынның
кредиторлық қарыз құрылымы бойынша көп үлесін алып отырған төленуге тиіс
шоттар мен вексельдер сомасы жыл сайын азаюда, ал төленуге тиіс дивидендтер
бойынша керісінше жағдайды бақылай аламыз, яғни оның сомасының артуын
көреміз. Бұл дегеніміз кәсіпорын өз қарызын өтеуге талаптануда, және ол
әзіргі уақытқа дейін кәсіпорын үшін жағымды көрсеткіштер әкелуде деген
мағынаны білдіреді.
2017 жыл бойынша кредиторлық қарыздың құрылымына бағалау жасап,
біздер, кредиторлық борыштың құрамында үлкен үлесті төленуге тиіс шоттар
мен вексельдер алатынын көреміз. Олардың бөлігі 83 пайызға жуық. 11 пайызды
салықтар бойынша қарыздар құрайды. 3 пайызын кредиторлық борыштың құрамында
алынған аванстар мен төленуге тиіс дивидендтер алып отыр және де 1-ден аз
мөлшердегі пайызын басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелінген төленуге
тиіс шығындар құрайды.
2018 жылы кредиторлық қарыздың құрылымына бағалау жасап, кредиторлық
қарыз сомасы 188380993 теңгеге айтарлықтай төмендегенін атап өткен жөн.
Бұл, кәсіпорындағы өнімді өткізуден алатын табыстың артуы нәтижесінде
ақша қаражаттарының пайда болуы мен кәсіпорын өз міндеттемелерімен есептесе
алғанының салдарынан туындап отыр.
Кредиторлық борыштың сомасының кемуі келесідей бөлімдер бойынша
байқалады:
Төленуге тиіс шоттар мен вексельдер – 156506372 теңгеге;
Алынған аванстар – 11825597 теңгеге;
Салықтар бойынша қарыз – 25623001 теңгеге;
Кредиторлық борыштың сомасының өсуі келесідей бөлімдер бойынша
байқалады:
Төленуге тиіс дивидендтер – 1652174 теңгеге;
Басқа да кредиторлық қарыз – 960440 теңгеге;
Есептелінген төленуге тиіс шығындар – 2961363 теңгеге.
Ұзақ мерзімді активтер бойынша кему байқалса, ал ағымдағы активтердің
керісінше өсуін байқауға болады.
Ағымдағы активтердің құрамында материалдар үлесі жыл сайын өсуде.
Айтарлықтай үлесін дебиторлық борыш алып отыр. Оның да үлесі жыл сайын
артуда.
Кесте 5
KazBuild Logistic ЖШС-iнің 2016, 2017 және 2018 жылдар бойынша
кредиторлық қарыз құрылымы
Кредиторлық қарыз2016жыл, 2017 жыл, 2018 жыл, 20172016ж. 20182016 ж.
тг. тг. тг. өзгерісі, тгөзгерісі,
тг.
Төленуге тиіс
шот-тар мен 400 211 20389 482 477 232 -10 728 724 -156 506 372
вексельдер 1 976 105
Алынған аванстар 14 021 04812 641 070 815 473 -1 379 978 -11 825 597
Салықтар бойынша
қарыз 54 885 65752 366 156 26 743 155-2 519 501 -25 623 001
Төленуге тиіс
дивидендтер 10 258 44512 677 316 14 329 4902 418 871 1 652 174
Басқа да 875 851 1 935 782 2 896 222 1 059 931 960 440
кредиторлық қарыз
Есептелінген
төленуге тиіс 1 547 269 2 613 419 574 782 1 066 150 2 961 363
шығындар
Кредиторлық қарыз481 799 47471 716 220 283 335 -10 083 251 -188 380 993
жиыны 1 227
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің бухгалтерлік
есептемелері негізінде автормен құрастырылған
Қорыта келе, 2.2 бөлімде жалпы KazBuild Logistic ЖШС-iне қысқаша
сипаттама берілді. Сондай-ақ, экономикалық потенциалына бағалау жасалды,
яғни нақты айтқанда кәсіпорынның активтерінің құрамы мен құрылымындағы
өзгерістерді зерттеу нәтижесінде активтер құрылымында ең үлкен үлес
салмағын ұзақ мерзімді активтер алып отырғаны анықталды. Соңғы 2016, 2017
және 2018 жылдық мәліметтер бойынша кәсіпорынның жыл сайын оның үлесі
азайып жатқаны белгілі болды. Ұзақ мерзімді активтер құрамында үлкен үлесін
аяқталмаған құрылыс капиталы алып отыр. Жыл сайын оның үлесі артуда.
Дебиторлық борыштың артуы кәсіпорынның тұтынушылары, яғни клиенттері
онымен нашар есеп айырысады деген сөз, сондай күйде бола отырып, кәсіпорын
өз өнімдерін, қызмет көрсетулерін қарызға беруін жалғастыруда.
Сонымен қатар, активтердің құрылу көздеріне бағалау жасалды. Яғни,
активтер меншікті немесе тартылған капитал есебінен жүзеге асырылатыны
екенін анықтадық. Көп пайызын ағымдағы міндетттемелер алып отыр. Ал оның
ішінде қысқа мерзімді несиелер мүлдем жоқ. Тек кредиторлық қарыз арқылы
жүзеге асырылады. 2018 жылы 2017 жылмен салыстырғанда оның үлесі азайды, ал
меншікті капитал үлесі жыл сайын артуда. Сондай-ақ, жыл сайын ұзақ мерзімді
міндеттемелерінің көлемінің артқанын көруге болады. Бұның себебі –
тартылған несиелердің есебінен жүзеге асырылып отыр. Кредиторлық қарыздың
жыл сайын үлесінің кемуін байқадық, бұл дегеніміз кәсіпорын өз қарыздарын
уақытында төлеуге ынталануда дегенді білдіреді. KazBuild Logistic ЖШС-
iнің активтерінің құрылу көздеріне бағалауды сапалырақ өткізу үшін,
ағымдағы міндеттемелердің құрылымын, оның ішінде, кредиторлық қарыз
құрылымын қарастырдық. Оның нәтижесінде кредиторлық қарыздың 82,5 пайызға
жуық бөлігін төленуге тиіс шоттар мен вексельдер алғанын анықтадық. 2018
жылы 2017 жылмен салыстырғанда оның үлесі азайды. Бұл кәсіпорын өзінің
өнімді өткізуден алған табысының нәтижесінде өз ақша қаражаттарының пайда
болуы мен кәсіпорын өз міндеттемелермен есептесе алғанын білдіреді.
2.3 Кәсіпорынның өтімділігі мен төлем қабілеттілігін бағалау
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңызды
белгілерінің бірі және сондықтан онымен тығыз байланысты болады. Сол
себепті нарық экономикасы жағдайында оған көп көңіл бөлінеді. Кәсіпорынның
төлем қабілеттігін бағалау баланс өтімділігін бағалаудан басталады.
Баланс өтімділігін бағалау мәселесін қарастырар алдында, жалпы
активтердің, баланстың және кәсіпорынның “өтімділігін” анықтап алу керек.
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша
өтімділік: кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу
қабілеттілігі ұғынылады. Ал екінші тұжырымдама бойынша, өтімділік – бұл
ағымдағы активтердің ақша қаражаттарына айналуға дайындығы мен жылдамдығы.
Өтімділік кәсіпорынның сөзсіз төлем қабілеттілігін білдіреді және активтер
мен міндеттемелердің арасындағы жалпы сомасы бойынша да, келіп түсу уақыты
бойынша да әрдайым теңдікті көрсетеді. Кәсіпорынның өтімділігі шын мәнінде
баланс өтімділігін көрсетеді. Сондықтан кәсіпорынның төлем қабілеттілігін
бағалау үшін бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін тереңінен зерттеу керек.
Баланс өтімділігін бағалаудың мәні – активтегі өтімділік дәрежесі бойынша
топталған қаражаттарды пассивтегі міндеттемелермен салыстыруда. Актив пен
пассив баптары белгілі бір тәртіппен топталады. Өтімділік дәрежесіне, яғни
ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты кәсіпорын активтері
келесідей топтарға бөлінеді:
Баланс пассивтері оларды қайтару, төлеу уақытының мерзіміне байланысты
топтастырылады:
Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив бойынша келтірілген
топтар жиындарын салыстыру керек.
Кесте 6
Активтердің өтімділік дәрежесіне қарай топтасуы
Актив
Өтімділік дәрежесіне Топтың ішіне кіретін активтердің түрлері
байланысты активтердің
топтастырылуы
А1 – ең өтімді кассадағы және есеп айырысу шотындағы ақша
активтер қаражаттар, қысқа мерзімді қаржылық салымдар
А2 – тез өткізілетін ағымдағы шаруашылық операциялар бойынша
активтер дебиторлық борыш
А3 – баяу өткізілетін тауарлы-материалдық қорлар құндылықтары,
аяқталмаған өндіріс, алдағы кезең шығындары
активтер
А4 – қиын өткізілетін негізгі құралдар, материалдық емес активтер,
активтер аяқталмаған капиталды салымдар, ұзақ мерзімді
қаржылық салымдар
Е с к е р т у – дерек көзі: К.Ш. Дүйсенбаев Кәсіпорынның қаржылық
жағдайын талдау- оқулығынан алынған
Кесте 7
Пассивтердің өтеу уақытының мерізіміне қарай топтасуы.
Пассив
Өтеу уақытының мерзіміне Топтың ішіне кіретін пассивтердің түрлері
байланысты пассивтердің
топтастырылуы
П1 – неғұрлым тезірек уақытында төленбеген, төлеу уақыты келген
төленуге тиісті кредиторлық борыш, қарыздар, басқа да қысқа
міндеттемелер мерзімді міндеттемелер, жұмыскерлермен олардың
алған қарыздары бойынша есеп айырысу көлемінен
асқан мөлшерде жұмыскерлерге берілген қарыздар
П2 – қысқа мерзімді банктің қысқа мерзімді несиелері мен заемдары
міндеттемелер және жұмыскерлерге арналған қарыздар
П3 – ұзақ мерзімді банктің ұзақ мерзімді несиелері мен заемдары
міндеттемелер
П4 – тұрақты міндеттемелер меншікті капитал
Е с к е р т у – дерек көзі: К.Ш. Дүйсенбаев Кәсіпорынның қаржылық
жағдайын талдау- оқулығынан алынған
Баланс толық өтімді деп келесідей қатынастарда саналады:
(1)
Басқа сөзбен айтқанда, егер активтің сол алғашқы үш теңсіздігінің
әрбір тобы кәсіпорынның сәйкес міндеттемелер тобын жапса немесе оған тең
болса баланс өтімді болады, кері жағдайда баланс өтімді емес.
Жоғарыда келтірілген жүйедегі алғашқы үш теңсіздіктің орындалуы
төртінші теңсіздікті орындау қажеттілігін туғызады, сондықтан актив пен
пассив бойынша алғашқы үш топтың жиындарын салыстыру маңызды орын алады.
Төртінші теңсіздікті “баланстау” сипатын алады, сонымен қатар терең
экономикалық мәні бар: оның орындалуын қаржылық тұрақтылықтың ең төменгі
шарттарының сақталғандығын, кәсіпорынның меншікті айналым қаражатының барын
дәлелдейді.
Мұндай талдау түрі баланс өтімділігін кешенді бағалауға мүмкіндік
береді. өтімділіктің жалпы көрсеткіші келесі формуламен анықталады:
Мұндағы:
Кж.ө. - жалпы өтімділік коэффициенті,
а1, а2, а3 – маңызды коэффициенттер,
А1, А2, А3 – активтер балансының сәйкес топтарының жиыны,
П1, П2, П3 – баланс пассивінің сәйкес топтарының жиыны.
Баланстың жалпы өтімділік көрсеткіші кәсіпорынның барлық айналым
қаражаттарының төлем міндеттемелеріне қатынасын сипаттайды.
Сондай-ақ, келесідей маңызды коэффициенттер тобын: а1 = 1; а2 = 0,5;
а3 = 0,3 қолдана отырып, төмендегідей жалпы өтімділік көрсеткішінің
формуласын аламыз:
Мұндағы:
Кж.ө. - жалпы өтімділік коэффициенті.
Осы көрсеткіштің көмегімен кәсіпорынның төлемқабілеттілігін жалпы
бағалау үшін қолданады. Берілген көрсеткіш сондай-ақ, есеп беру негізінде
көптеген потенциалды серіктестердің ішінен ең сенімдісін таңдауда
қолданылады.
Алайда бұл көрсеткіш кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу
жөніндегі мүмкіндіктерін көрсете алмайды. Сондықтан, осы көрсеткішпен
қатар, кәсіпорынның төлем қабілеттілігін бағалау үшін, өтімді қаражаттардың
жиынымен ажыратылатын, өтімділік көрсеткіштерінің бүтіндей жүйесі
қолданылады.
Кәсіпорын жоғары немесе төмен дәрежеде өтімді болуы мүмкін, себебі
ағымдағы активтердің құрамына әртекті төлем қаражаттары кіреді, бұлардың
ішінде қысқа мерзімді міндеттемелерді жабуға арналған оңай өткізілетін де,
қиын өткізілетін де қаражаттар болады. Қарастырылған жүйедегі маңыздылары
болып үш көрсеткіш саналады: абсолюттік өтімділік коэффициенті, жабудың
аралық коэффициенті және жабудың жалпы коэффициенті. Олар туралы төменде
айтылады.
Кәсіпорынның перспективті төлем қабілеттігін анықтау үшін кәсіпорын
активіндегі ақша қаражатына айналдыра алатын жылдамдық және дайындықты
сипаттайтын өтімділіктің статистикалық көрсеткіштері кеңінен қолданылады.
Үш көрсеткіш жиі қолданылады:
-абсолютті өтімділік коэффициенті;
-аралық өтеу (жабу) коэффициенті;
-жалпы өтеу (жабу) коэффициенті.
Абсолютті өтімділік коэффициенті ақша қаражаттары мен тез өткізілетін
бағалы қағаздардың мерзімді және қысқа мерзімді міндеттемелерге қатынасы
ретінде есептеледі және келесідей формуламен есептеледі:
Мұндағы:
Ка.ө. – абсолютті өтімділік коэффициенті.
Ол баланс жасалған мерзімінде немесе жақын мезгілде ағымдағы
қарыздардың қандай бөлігі өтелетінін көрсетеді. Оның көлемі жоғары болған
сайын, қарызды өтеу кепілдігі де жоғары, себебі кәсіпорын таратылған кезде
осы активтер тобы үшін құнын жоғалту қауіпі мүлдем төмен, және олардың
төлем қаражаттарына айналуына ешқандай күмән тудырмайды. Берілген
көрсеткіштің қалыпты шегі 0,2.
Алайда, айта кеткен жөн, абсолютті өтімділік коэффициенті өз-өзіне
кәсіпорынның төлемқабілеттілігінің жақсы немесе жаман белгісі болып таныла
алмайды. Оның деңгейін анықтау кезінде, ағымдағы активтердегі айналым
қаражаттарының жылдамдығын және қысқа мерзімді міндеттемелердің айналымын
ескеру қажет.
Келесі көрсеткіш аралық өтеу коэффициенті (немесе оның басқаша аталуы:
қауіпті өтім коэффициенті, өтімділіктің дәл коэффициенті). Бұл көрсеткішті
есептеу үшін ақша қаражатының құрамына алдыңғы көрсеткіштің алымына
дебиторлық борыш және басқа да активтер қосылады. Ол кәсіпорынның
дебиторлармен өз уақытында есеп жүргізу жағдайында болжамданған төлемдік
мүмкіндігін көрсетеді, яғни ағымдағы міндеттемелердің қандай бөлігі тек
ақша қаражаты есебінен емес, сонымен қатар өткізілген өнімдер, орындалған
жұмыстар немесе көрсетілген қызметтер бойынша түсімдер есебінен өтелетінін
сипаттайды. Ол келесі формуламен есептеледі:
Мұндағы:
Кар.ө. – аралық өтеу коэффициенті.
Аралық өтеу коэффициентінің қалыпты мәні 0,8-1,0-мен
өрнектеледі:
Келесі үшінші көрсеткіш ол ағымдағы өтімділік коэффициенті (жалпы өтеу
өтімділігі, жалпы өтеу коэффициенті) барлық ағымдағы активтердің жедел және
қысқа мерзімді міндеттемелердің көлеміне қатынасын көрсетеді.
Және де ол мына формуламен анықталады:
Мұндағы:
Кағ.ө. – ағымдағы өтімділік коэффициенті.
Ол ағымдағы активтер мен міндеттемелердің қандай есесін өтейтінін
белгілеуге мүмкіндік береді және дебиторлармен өз уақытында есеп айырысу
және дайын өнімді тиімді өткізу жағдайларында ғана емес, сонымен бірге
материалды айналым құралдарының басқа элементтері қажет болған кезде сату
жағдайында бағаланатын кәсіпорынның төлемдік мүмкіндіктерін көрсетеді.
Жалпы өтеу коэффициенті өтімді құралдар жедел және қысқа мерзімді
міндеттемелердің сомасын өтейтінін белгілеуге мүмкіндік береді және сонымен
баланс құрылымының тұрақтылық дәрежесін ғана емес, кәсіпорынның өзінің
қысқа мерзімді қарыздары бойынша тез есептесе алу қабілеттілігін
дәлелдейді.
Берілген көрсеткіш үшін қалыпты мән 2 болып табылады.
Нарықтық экономика жағдайында төлемқабілеттілікке үлкен назар
аударылған. Кәсіпорынның төлемқабілеттілігі оның өз міндеттемелері бойынша
төлемдерді өз уақытында орындау дайындығын айтады.
Төлем қабілеттілік төлемқабілеттілік коэффициентімен анықталады, яғни,
белгілі мерзімге немесе алдағы кезеңде қолда бар нақты ақша қаражаттарының
сомасының тез төленуге тиіс төлемдерге қатынасын білдіреді және келесі
формуламен анықталады:
Мұндағы:
Кт.қ. – төлемқабілеттілік коэффициенті.
Егер төлемқабілеттілік коэффициенті бірге тең немесе одан көп болса,
онда ол кәсіпорынның төлемқабілеттілігін көрсетеді. Егер, бірден төмен
болған жағдайда, онда бағалау процесі кезінде төлем қаражаттарының
жеткіліксіздігінің себептерін анықтап алу керек.
Төлем қаражаттарына ақша қаражаттары, қысқа мерзімді бағалы қағаздар,
дебиторлық борыштың бөлігі жатады. Ағымдағы міндеттемелерге қысқа мерзімді
банктік несиелер, қысқа мерзімді займдар, кредиторлық қарыздар мен басқа да
пассивтер жатады. Төлем қаражаттарының ағымдағы міндеттемелерден асуы
кәсіпорынның төлемқабілеттілігін көрсетеді. Ал, төлемқабілетсіздігін
банктердегі есеп айырысу және басқа да шоттардағы ақша қаражаттарының
жоқтығы, банктерге деген қарыздарының, займның мерзімдерінің өтуі, қаржы
органдарына қарыздарының болуы және т.б. сигналдары болуы мүмкін.
Сонымен қатар, тағы бір орын алатын нәрсе ол табыс және ақша
қаражаттарын табу қабілеттілігі. Себебі, осы факторлар кәсіпорынның
қаржылық жағдайын анықтаудың бірден бір факторы болып саналады.
Ақша қаражаттарын табу түсінігі кәсіпорынның болашақта негізгі
қызметінен үнемі пайда табу мүмкіндігін айтады. Бұл қабілеттілікті бағалау
бағалау үшін келесі ақша қаражаттарының жеткіліктілігі мен оның
капитализациясының коэффициентімен анықтайды.
Ақша қаражаттарының жеткіліктілігінің коэффициенті кәсіпорынның
капитал шығындарын жабу үшін, айналым қаражаттарының өсуін жабу мен
дивидендтерді төлеу үшін қажетті ақша қаражаттары табу қабілетін көрсетеді.
Ол мына формуламен есептеледі:
Мұндағы:
К а.қ.ж. – ақша қаражаттарының жеткіліктілік коэффициенті.
Бұл коэффициент бірге тең болған жағдайда кәсіпорын ішкі
қаржыландыруға келмей-ақ, қызмет етуге қабілетті екенін көрсетеді. Егер,
бірден төмен болған жағдайда онда кәсіпорын өзінің қызметінің нәтижесі
есебінен дивидендтерді төлеу мен өндіріс деңгейін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1 Кәсіпорынның жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1. KazBuild Logistic ЖШС құқықтық ұйымдастыру формасы ... ... ... ...
4
2 KazBuild Logistic ЖШС қаржылық экономикалық жағдайына талдау.6
2.1. Қысқа мерзімді активтердің айналымын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 6
2.2. Дебиторлық берешектердің есебін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .9
2.3. Кәсіпорынның өтімділігі мен төлем қабілеттілігін
бағалау ... ... ... ... .14
3 KazBuild Logistic ЖШС бухгалтерлік есебі мен аудит жұмыстарын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .23
3.1 Қаржылық жағдайын бағалауын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 23
3.2 Қаржылық жағдайларының
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .27
3.3 Қаржылық жағдайын стратегиялық
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..30
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Кіріспе
Нарықтық жағдайдппп ақпараттарды құрастырушы мен қолданушылардың
арасында мүдделерінің бірдей болмауы бизнестің нақты сферасында қалыптасқан
ситуацияға аудиторлық тексеру жүргізуді талап етеді. Тәжірибе
дәлелдегендей, бизнесте қабылданған шешімдердің сапасы алынған ақпараттың
растылығына және олардың түбегейлі аналитикалық негізделуіне тәуелді.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау, обьективті ғылыми
негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік әсіресе қаржылық шешімдер
қабылдау үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең және ұқыпты
аудит және талдау негізінде ғана оның қызметін обьективті бағалап,
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту және оның
іскерлік белсенділігін арттыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау
үшін басшылыққа жақсы ұсыныстар беруге болады.
Оқу процесiнің элементтердiң бiрі болып бухгалтерлiк есеп және аудит
мамандығының бакалаврларды әзiрлеу үшін өндiрiстiк тәжiрибе өте маңызды
орын алады. Ол теориялық үйренудiң қорытындылаушы кезеңдерiнiң бiрi болып
табылады. Өндiрiстiк тәжiрибе - теориялық бiлiмдердi бекiтуге және оны
тереңдетуге мүмкiндiк туғызады. Өндірістік тәжірибенің мақсаты
студенттердiң бiлiмдерiн бекiту,тереңдету және жүйелеуi болып табылады.
Өндірістік тәжiрибенiң басты мақсаты болып:
-теориялық бiлiмдердi бекiту, кеңейту және тереңдету;
-өндірістік тәжірибені алуы;
-негізгі кәсіби дағдыларды мамандыққа қатысты қалыптастыру
Студенттің өндiрiстiк тәжiрибені өтудiң нәтижесiнде:
-шаруашылық жүргізуші субьектінің қаржы-шаруашылық қызметiне арналған
нормативтiк құжаттарымен жұмысы, анықтама әдебиеттерді және басқа
ақпараттық көздерді шаруашылық қызметіне байланысты өз құзыретінде қолдану
және сұрақтарға байланысты шешім қабылау;
-шаруашылық жүргiзушi субъектi қаржы экономикалық қызметтерiн
жұмыстарын ұйымдастыру;
-информация өңдеуi үшiн дербес компьютерде жұмыс істеу;
-бухгалтерлiк есеп, басқару есебі мен салық есебiн жүргiзу;
-бухгалтерлiк, қаржы және статистикалық есептiлiктi құрастыру;
-салық төлемiне арналған декларацияның құрастырылуы;
-шаруашылық жүргiзушi субъектiнің негiзгi экономикалық көрсеткiштерiн
есептеуi
-экономикалық талдаудың өткiзуi.
Жоғарыда айтылған мақсаттарға қол жеткізу үшін мен өндiрiстiк
тәжiрибемді KazBuild Logistic ЖШС-де 2019 жылдың 18 наурызынан 07
маусым аралығында өткіздім.
1 Кәсіпорынның жалпы сипаттамасы
1.1 KazBuild Logistic ЖШС құқықтық ұйымдастыру формасы
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк KazBuild Logistic, ҚР-ының
қосымша жауапкершiлiк шектелген серiктестiктерi туралы заңынымен, ҚР-ның
азаматтық кодексiмен, басқа да заң акттерiне сәйкес жасалған және жұмыс
iстейді. Серіктестік орта кәсіпкерліктің жылдық орташа жұмыскерлердің елу
адамнан асатын және жылдық орташа активерінен үш жүз жиырма бес айлық
есептік көрсеткіштен аспайтын субьектісі болып табылады.
ЖШС заңды тұлға болып табылады, өзінің мөрі, өзінің балансын, банктегi
шоты, өз атауы бар бланкқа ие болады. Серіктестік өз атынан келісімдер
жүргізуге, мүліктік және мүліктік емес құқықтарды иелік етуге,
міндеттемелерді атқаруға, жәбірленуші және сотта жауапкер болуға құқықты.
Серіктестік өз міндеттемелеріне барлық өзінің мүлкімен жауап береді
және өзінің қатысушыларына жауапты болмайды.
Ал оның құрылтайшылары кәсіпорынның қызметіне байланысты шығындарға
өздерінің салған салымдарының көлеміне байланысты тәуекел болады.
Серіктестіктің басқарушы органдары болып:
- жоғарғы орган - Қатысушылардың жалпы жиналысы;
- жекеменшікті, атқарушы орган - Басқарушы серіктес, Бас директор.
KazBuild Logistic ЖШС-i негізгі қызметі болып келесілер табылады:
- Қазақстан Республикасының нарығына қажетті тауарлар мен қызмет
түрлерін жеткізу;
- басқару және коммерциялық қызметте техникалық үрдістерді тиімді
пайдаланудың қарым-қатынасын орнату;
- отандық ғылыми- техникалық жетістіктерді шетелдік тәжірибемен
ұштастыру;
- ішкі және сыртқы нарықта тауар өндіру және қызмет көрсетулерден
қосымша табыс табу болып табылады;
Жаһанданудың процесі – жеткізулер тізбегін одан да қиын болуына
әкеледі, бұл жерде тағы да KazBuild Logistic ЖШС -iнің кең ауқымды
географиялық қызмет көрсетуі, сондай-ақ, аймақтық нарықтың егжей-тегжейлі
білуі бәсекеге қабілетті шешімдерді ұсынуға мүмкіндік берді.
KazBuild Logistic ЖШС-iнің қаржылық жағдайы мен тұрақтылығы
кәсіпорын қандай мүлікке ие, капитал салымдары қандай активтерге салынған
және ол қандай оған пайда әкелетініне едәуір дәрежеде байланысты болып
келеді.
KazBuild Logistic ЖШС -iнің басқарушылық құрылымын төмендегі 1-
суреттен көруге болады.
Кәсіпорын мүлкінің абсолютті және салыстырмалы өсімін немесе кемуін
анықтау үшін, кәсіпорынның баланс активтерінің құрамы мен құрылымына,
динамикасына талдау жүргізіледі. Ол кәсіпорынның мүлкін жалпы бағалауға,
сондай-ақ, жеке түрлері бойынша рационалды орналастыруға мүмкіндік береді.
Яғни, мұнда кәсіпорынның мүлкін жалпылай түрде бағалау мен ағымдағы
активтер мен ұзақ мерзімді активтердің жеке түрлері бойынша
қарастытырылады.
Нарықтағы жағдайына байланысты KazBuild Logistic ЖШС-i компаниясына
SWOT-анализін жасаған дұрыс болады, оны төмендегі 1 және 2 кестелерден
көруге болады.
Кесте 1
KazBuild Logistic ЖШС-iнің SWOT-талдауы
Жағымды әсері Жағымсыз әсері
Мықты жақтары Әлсіз жақтары
Ішкі орта Атақты сауда белгісі бәсекелестердің жақын
Үлкен тәжірибеге ие, нарықта 20 орналасуы
жылдан астам кадрлардың тез ауысуы
Мамандандырылған сервистік орталық клиенттермен қызмет ету
шетелдік компания, бірнеше қуатты бөліміндегі мамандардың
компаниялардың бірігуі (тәжірибе мен әлсіздігі
білім алмасуы)
маркетингтің белсенді рөлі
клиенттермен тұрақты және
ұзақмерзімді қатынасқа ие
тұтынушылар арасында беделге ие
технология саласында жаңа
енгізілімдерді қолдану
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің
мәліметтерінен
Кесте 2
KazBuild Logistic ЖШС-iнің сыртқы ортада жағымды және жағымсыз
әсері
Жағымды әсері Жағымсыз әсері
Мүмкіндігі Қауіп-қатері
Сыртқы Қосымша тұтынушылар тобына қызмет экономикалық дамудың қолайсыз
орта көрсету тенденциялары
Мемлекетте және әлемде жалпы нарықтағы бәсекелестердің
экономикалық жағдайдың жақсаруы бағаны төмендетуі
жүкті тасымалдау кезінде
форс-мажорлық жағдай
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің
мәліметтерінен
2 KazBuild Logistic ЖШС- қаржылық экономикалық жағдайына талдау
2.1 Қысқа мерзімді активтердің айналымын талдау
Қолдағы ақша қаражаттарының есебі 1000 "Ақша қаражаттары" ҚР
субьектілеріне арналған типтік шоттар жоспарында жүзеге асырылады. осы
шоттың бөлімі активті болып табылады.
ЖШС кассасы қолма-қол ақшалай қаражаттардың беруi үшiн арналған, және
оларды сақтауға, қабылдауға, сонымен қатар фирма өзінің ақша қаражаттарын
сәйкесінше банктік мекемелерде сақтайды.Басқа субьектілердің алдындағы
міндетті төлемдер ақшалайсыз есеп айырысу банктік мекемелер арқылы жүзеге
асырады. Қолма-қол есеп айырысулар ҚР Ұлттық банкінің нормативтік
құжаттарымен бекітілген шегінде жүзеге асырылады.
Ақша қаражаттарына кассадағы ақша қаражаттарын, банктегі ақша
қаражаттарын, арнайы шоттардағы ақша қаражаттарын және жолдағы ақша
қаражаттарын кіргізеді (теңге және валюта).
Кассалық операцияларды жүргiзу 22.06.2007 жылы №2214-шi ҚР ҚМ
"Бухгалтерлік есепті жүргізу ережелері" бекітілген бұйрығына сәйкес жүзеге
асырылады.
Кассалық кiтап автоматтандырылған әдiспен жүргiзіледi.
Қолма-қол ақшамен есеп беруiкелесі жағдайларда жүзеге асырылады.
Қызметтiк iссапарлармен байланысты шығындарға,- iссапарға жiберiлген
тұлға осы тиесiлi мақсатқа байланысты шегіндегісомада;
ЖШС-тың директорыныңұйғарымының негізінде - операциондық, шаруашылық
және өкілдік шығындарға байланысты.
Қолданылмаған есеп беруге тиісті сомалар кассаға мерзімінен үш айдан
кешіктірілмей өткізілуі тиіс.Есеп беруге тиісті қолма қол ақшалар тек қана
толық есеп берген кезде ғана беріледі.
Шетел валютасындағы операциялар нарықтық бағамның есептілікте сол
күнге көрсетілген бағасы қойылады.
Егер бағамдық айырмашылық қай уақытта пайда болған кезде, сол
кезеңдегі бухгалтерлік есепте және қаржылық есебінде көрсетіледі. Және де
бағамдық айырмашылықтан алатын табыстары немесе шеккен шығындары өз алдына
бөлек есептеледі.
Кассада ақшаның қабылдау, сақтау және беруi №221-шi 22.06.2007 жылдың
Қазақстан Республика Қаржы Министрінің бұйрығының Бухгалтерлiк есептiң
жүргiзуiнiң ережелерiмен сәйкес жүргiзедi.
Касса операциясының есебі активті синтетикалық шоттың 1000 "Ақша
қаражаттары" шотында көрініс табады және де шоттың кіші бөлімі 1010
"Кассадағы ақша қаражаттары" шотында жүргізіледі.
Қолма-қол ақшаның қабылдауы бас бухгалтермен қол қойылған (бұдан әрi -
кiрiс ордер) кассалық кiрiс ордерiмен рәсімделеді. қолма-қол ақшаны
қабылдағанда бас бухгалтердің және кассирдың мөрімен куәландырылған қол
қойылған куәлігімен расталған қағазды бередi.
Кассадан нақты ақшаларды алу кассалық шығыс ету ордері немесе тиісті
үлгілі түрде дайындалған басқа да ақша төлеу тізімдемелері, сондай ақ
қолдары қойылған ақша лау үшін жазылған өтініштер, шоттар және тағы басқа
құжаттар бойынша беріледі. Бұл құжаттарға кассалық ордердің деректемесі
көрсетілген мөртаңбасы басылуы керек.
Кiрiс ордері және шығыс ордерiлерi әр айдың кiрiс және шығын
кассалық құжаттары тiркеу журналында тiркеледi.
Бастапқы құжаттардың негiзінде келесi шоттық корреспонденциялар
орындалады:
Еңбекақы төлеу үшін кассадан қолма қол ақша берілді:
Дт 3350 Кт 1010
Кассадан есеп айырысу үшін қолма қол ақша берілді:
Дт 1250 Кт 1010
Есеп айырысу шотынан ақша алынды:
Дт 1010 Кт 1030
Активтер балансының (сурет 1) бөлімдерін топтастырудың негізгі белгісі
болып олардың өтімділігінің деңгейі болып саналады. Яғни, олардың нақты
ақшаларға айналу жылдамдығы. Осы белгісі бойынша баланстың барлық активтері
ұзақ мерзімді немесе негізгі капитал және айналым активтері деп бөлінеді.
Кәсіпорын қаражаттары оның ішкі, сондай-ақ сыртқы айналымында да
(дебиторлық борыш, ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді қаржылық салымдар,
банк шоттарындағы ақша қаражаттары) қолданылуы мүмкін.
KazBuild Logistic ЖШС-iнің активтерін талдау процесінде ең алдымен
олардың құрамы мен құрылымындағы өзгерістерді зерттеп алып, оларды бағалау
қажет.
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің бухгалтерлік
есептемелері негізінде автормен құрастырылған
Сурет 1. KazBuild Logistic ЖШС-iнің активтерінің топтастырылуы
Төмендегі 2 – сурет бойынша кәсіпорынның консолидацияланған
бухгалтерлік балансы негізінде құрастырылған соңғы 2016, 2017 және 2018
жылдардағы құралдарының үлес салмағын бақылай алуға болады. Бұл сызбадан
жыл сайын ұзақ мерзімді активтердің үлесі төмендеп, ал ағымдағы активтердің
үлесі жылдан жылға артуын көреміз. Алайда, олардың өзгерістері айтарлықтай
дәрежеде емес.
KazBuild Logistic ЖШС-iнің соңғы үш жыл бойынша баланс құрылымын
бағалай отырып, 2016 жылы активтер құрылымында ең үлкен үлес салмағын ұзақ
мерзімді активтер алып отырғанын байқаймыз, ал 2017 жылы оның көлемі 80,6
пайызды құрады. Ағымдағы активтер 19,4 пайызды құрайды. Ұзақ мерзімді
активтердің құрамына 2018 жылы 17475202 теңгеге азайған негізгі құралдар
кіреді. Сондай-ақ, аяқталмаған құрылыс капиталының сомасы 8529574 теңгеге
кеміген. Ұзақ мерзімді инвестициялар 54202816 теңгеге азайды.
Материалдар сомасы 2018 жылдың соңында 38823487 теңгеге өсті. Сонымен
қатар, ағымдағы активтердегі дебиторлық борыштың 12810715 теңгеге өсімін
көреміз. Дебиторлық борыштың артуы кәсіпорын сатып алушылары онымен нашар
есеп айырысады дегенді білдіреді, сондай жағдай бола отырып кәсіпорын өз
өнімдерін қарызға береді.
Ағымдағы активтердегі болған өзгерістерді зерттеу кезінде дебиторлық
борышқа үлкен үлкен назар аударған жөн. Себебі, ол кәсіпорынның қаржылық
жағдайына, яғни айналым активтеріне салынған капиталдың айналысына үлкен
әсерін тигізеді. Дебиторлық борыштың артуы шаруашылық айналымында қатысатын
құралдардың төмендегенін білдіреді. Ал оның төмендеуі – айналым
шаруашылығына үлкен қаражаттарды тарту болып табылады. Дебиторлық борыштың
өсуі келесі жағдайлардан туындауы мүмкін: кәсіпорынның тұтынушыларға деген
несиелік саясатының аңғалсоқтығы, серіктестерді таңдаудағы талғамсыздығы,
сатудың өсу деңгейінің тым жоғары болуы және өнімді өндірумен байланысты
қиыншылықтардан болуы мүмкін.
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің қаржылық
есептемелері негізінде автормен құрастырылған
Сурет 2. KazBuild Logistic ЖШС-iнің соңғы 3 жылдағы құралдары
бойынша үлес салмағының диаграммасы
2.2 Дебиторлық берешектердің есебін талдау
Дебиторлық борыштар –кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе
жеке тұлғалардан оларға сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері, сондай ақ
аванс ретінде алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштары. Өтелінетін
уақытына қарай алынуға тиісті дебиторлық борыштар ағымдағы алынуға тиісті
борыштар және ұзақ мерзімді алынуға тиісті борыштар болып екіге бөлінеді.
Саудалық дебиторлық берешек - бұл негізгі қызметтің нәтижесінде сатып
алушыларға көрсеткен қызметі үшін төлемдер. Саудалық емес дебиторлық
берешек қызметтiң басқа түрлерiнің нәтижесінде пайда болады.
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық
берешектің айналымы жатады. Яғни дебиторлық берешек есептелген уақыты мен
өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны. Ұйымның дебиторлық
берешегі оған байланысты кіріс танылған жағдайда ғана анықталады.
Дебиторлық берешектерсатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан баға
жеңілдіктерін және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы қалдық
сома бойынша есептеледі. Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық
берешектер Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек болып есептеледі.
Бухгалтерлік операциялардың негізігі болып, олардың мойындалуы мен бағасы
болып табылады.
Сатып алушылар мен тапсырыс беруші заңды және жеке тұлғалардың төлем
қабілеттілігін анықтау жүйесін қаншалықты арттырғанымен, оларға несиеге
сатылған тауарлар немесе көрсетілген қызмет үшін уақытылы есеп айырыспай
немесе алынуға тиісті сомалардың бір бөлігі ғана өтеліп, қалған бөлігінің
алынбай қалуыіс тәжірибеде әрдайым кездесіп отырады. Мұндай жағдайлардың
алғашқы нысандары болып борышкер кәсіпорындар мен ұйымдардың банкрот болып
қалуы немесе кәсіпорындар мен ұйымдардың таратылуы, сондай ақ борышты талап
ету мерзімінің өтіп кетуі болып табылады. Сатып алушылардың келісімшартқа
сәйкес белгіленген мерзімде төлемеген шоттары күмәнді қарыздар деп
аталады. Күмәнді қарыздарға – уақытында төленбеген, жабылмаған және де
тиісті кепілдікпен қамтамасыз етілмеген дебиторлық борыштар жатады. ҚР
заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен дебиторлық берешек күмәнді
қарыздар болып саналады. Өтелу өтелмеуі белгісіз, күмән тудыратын
борыштарды есептен шығарудың екі тәсілі бар. Біріншісі – тікелей есептен
шығару әдісі, мұнда шығындар нақты шоттарды үмітсіз деп танығаннан кейін
ғана тікелей есептен шығарылады. Екіншісі - резервтік әдіс, бұл жағдайда
шығындар алдын ала қарастырылған тәсілмен есептеледі. Күмәнді дебиторлық
берешектерге байланысты резервтердің құрылуы мен қолдануы туралы ақпарат
1290 "күмәнді талаптар бойынша резерв" шотында жинақталады.Күмәндi
борыштары бойымен резерв жеткiзушiлер және сатып алушылар арналған
дебиторлық берешектiң түгендеуiн өткiзiлген есептi жылының аяғында
нәтижелерi негiзiнде құрылады.
Басқа дебиторлық берешектің есебі үшін 1280 басқа қысқа мерзiмдi
дебиторлық берешек, 2180 басқа ұзақ мерзiмдi дебиторлық берешек шоттары
қолданылады.
Келесі қадам болып активтердің құрылу көздерін бағалау болып табылады.
Кәсіпорын мүлкінің құрылуы мен келіп түсуі оның қаржылық жағдайының мәнін
анықтайтын меншікті және тартылған капитал есебінен жүзеге асырылатынын
естен шығармау қажет.
KazBuild Logistic ЖШС-iнің қаражаттарының құрылу көздерін бағалау
үшін келесі 3-кестесі жасалды. Осы кестенің мәліметтері KazBuild Logistic
ЖШС-iнің активтерінің құрылуының негізгі көздерін қамтиды.
Төмендегі 4-кесте бойынша KazBuild Logistic ЖШС-iнің соңғы 3 жылдағы
пассив балансының мәліметтері берілген. Оның негізінде пассив балансындағы
соңғы 2018 жыл бойынша 31,5 пайызды құрайтын меншікті капитал үлесі жылдан
жылға артуда. Оның өзгерісі айтарлықтай дәрежеде болды. Әсіресе 2016 мен
2017 жылдарды салыстырғанда, оның өзгерісі 17,1 пайызды көрсетіп отыр. Сол
сияқты ұзақ мерзімді міндеттемелердің мәндерін бақылайтын болсақ, дәл
сондай жағдайды көреміз. Ал, ағымдағы міндеттемелер бойынша олардың мәні
керісінше жыл сайын кемуде. Бұл ұзақ мерзімді міндеттемелер мен меншікті
капитал сомасының артуының салдарынан туындап отыр. Бұл кәсіпорынның
кредиторлық қарызын тез арада өтелуін қолға алды деген сөз.
Кесте 3
KazBuild Logistic ЖШС-iнің 2016, 2017 және 2018 жыл бойынша
меншікті капиталы мен міндеттемелері
Пассив 2016 жыл, 2017жыл, 2018жыл, 20172016 ж.20182016 ж.
тг. тг. тг. өзгерісі, өзгерісі,
тг. тг.
Меншікті
капитал 102 212 055 313 314 646 369 726 +211 102 591+56 411 944
590
Ұзақ мерзімді
міндеттемелер342 531 842 415 493 679 519 333 +72 961 837 +103 839 321
000
Ағымдағы
міндеттемелер692716584 471 716 220 283 335 -221 000 364-188 380 993
, оның 227
ішінде: - - - -
қысқа -
мерзімді 692 716 584 471 716 220 -221 000 364-188 380 993
несиелер 283 335
кредиторлық 227
қарыз
Баланс 1 137 460 1 200 524 1172394817+63 064 064 -28 129 728
481 545
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің бухгалтерлік
есептемелері негізінде автормен құрастырылған
Кесте 4
KazBuild Logistic ЖШС-iнің 2016, 2017 және 2018 жыл бойынша меншікті
капиталы мен міндеттемелерінің үлес салмағы
Пассив Үлес Үлес Үлес 20172016 20182016
салмағы,салмағы, салмағы, ж. ж.
% % % өзгерісі, өзгерісі,
2016ж. 2017ж. 2018 ж. % %
Меншікті капитал
9 26,1 31,5 +17,1 +5,4
Ұзақ мерзімді
міндеттемелер 30,1 34,6 44,3 +4,5 +9,7
Ағымдағы
міндеттемелер 60,9 39,3 24,2 -21,6 -15,1
Баланс 100 100 100 - -
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің бухгалтерлік
есептемелері негізінде автормен құрастырылған
3-суретте KazBuild Logistic ЖШС-iнің соңғы үш жыл бойынша пассив
балансының құрылымдық диаграммасы көрсетілген. Бұл сурет негізінде пассив
балансы бойынша оның көп бөлігін ағымдағы міндеттемелер құрайтынын көрдік,
яғни 60,9 пайызын алып отыр, бұл 2016 жыл бойынша. Ал, 2017 жылы оның үлес
салмағы 39,3 пайызды құраса, 2018 жылы ол 24,2-ні алып тұр. Яғни, бұл
дегеніміз жыл сайын оның үлесі кемуде. Бұл меншікті капитал мен ұзақ
мерзімді міндеттемелердің үлесінің артуын салдарында туындап отыр.
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің
мәліметтерінен
Сурет 3. KazBuild Logistic ЖШС-iнің 2016, 2017 және 2018 жылғы
пассив балансының құрылымы бойынша үлес салмағының диаграммасы
Кәсіпорынның активтерінің құрылу көздеріне бағалау жасаған кезде, 2018
жылы меншікті капитал 56411944 теңгеге өскенін атап айту қажет. Бұл өсім
өткен жылдардағы жабылмаған зиянның кему есебінен болып отыр. Сондай-ақ,
103839321 теңгеге ұзақ мерзімді міндеттемелер көлемі артты, себебі қосымша
несиелер тартылған болатын. Ал, ағымдағы міндеттемелер керісінше, 188380993
теңгеге кеміді. Бұл, кәсіпорын басшылығы өз уақытында қарыздарын жабуға
ынталануда деген сөзді білдіреді. KazBuild Logistic ЖШС-iнің активтерінің
құрылу көздерін бағалауды сапалырақ өткізу үшін, ағымдағы міндеттемелердің
құрылымын, оның ішінде кредиторлық қарыз құрылымын қарастыру қажет.
Төмендегі кесте бойынша келесідей нәтиже шығаруға болады: яғни кәсіпорынның
кредиторлық қарыз құрылымы бойынша көп үлесін алып отырған төленуге тиіс
шоттар мен вексельдер сомасы жыл сайын азаюда, ал төленуге тиіс дивидендтер
бойынша керісінше жағдайды бақылай аламыз, яғни оның сомасының артуын
көреміз. Бұл дегеніміз кәсіпорын өз қарызын өтеуге талаптануда, және ол
әзіргі уақытқа дейін кәсіпорын үшін жағымды көрсеткіштер әкелуде деген
мағынаны білдіреді.
2017 жыл бойынша кредиторлық қарыздың құрылымына бағалау жасап,
біздер, кредиторлық борыштың құрамында үлкен үлесті төленуге тиіс шоттар
мен вексельдер алатынын көреміз. Олардың бөлігі 83 пайызға жуық. 11 пайызды
салықтар бойынша қарыздар құрайды. 3 пайызын кредиторлық борыштың құрамында
алынған аванстар мен төленуге тиіс дивидендтер алып отыр және де 1-ден аз
мөлшердегі пайызын басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелінген төленуге
тиіс шығындар құрайды.
2018 жылы кредиторлық қарыздың құрылымына бағалау жасап, кредиторлық
қарыз сомасы 188380993 теңгеге айтарлықтай төмендегенін атап өткен жөн.
Бұл, кәсіпорындағы өнімді өткізуден алатын табыстың артуы нәтижесінде
ақша қаражаттарының пайда болуы мен кәсіпорын өз міндеттемелерімен есептесе
алғанының салдарынан туындап отыр.
Кредиторлық борыштың сомасының кемуі келесідей бөлімдер бойынша
байқалады:
Төленуге тиіс шоттар мен вексельдер – 156506372 теңгеге;
Алынған аванстар – 11825597 теңгеге;
Салықтар бойынша қарыз – 25623001 теңгеге;
Кредиторлық борыштың сомасының өсуі келесідей бөлімдер бойынша
байқалады:
Төленуге тиіс дивидендтер – 1652174 теңгеге;
Басқа да кредиторлық қарыз – 960440 теңгеге;
Есептелінген төленуге тиіс шығындар – 2961363 теңгеге.
Ұзақ мерзімді активтер бойынша кему байқалса, ал ағымдағы активтердің
керісінше өсуін байқауға болады.
Ағымдағы активтердің құрамында материалдар үлесі жыл сайын өсуде.
Айтарлықтай үлесін дебиторлық борыш алып отыр. Оның да үлесі жыл сайын
артуда.
Кесте 5
KazBuild Logistic ЖШС-iнің 2016, 2017 және 2018 жылдар бойынша
кредиторлық қарыз құрылымы
Кредиторлық қарыз2016жыл, 2017 жыл, 2018 жыл, 20172016ж. 20182016 ж.
тг. тг. тг. өзгерісі, тгөзгерісі,
тг.
Төленуге тиіс
шот-тар мен 400 211 20389 482 477 232 -10 728 724 -156 506 372
вексельдер 1 976 105
Алынған аванстар 14 021 04812 641 070 815 473 -1 379 978 -11 825 597
Салықтар бойынша
қарыз 54 885 65752 366 156 26 743 155-2 519 501 -25 623 001
Төленуге тиіс
дивидендтер 10 258 44512 677 316 14 329 4902 418 871 1 652 174
Басқа да 875 851 1 935 782 2 896 222 1 059 931 960 440
кредиторлық қарыз
Есептелінген
төленуге тиіс 1 547 269 2 613 419 574 782 1 066 150 2 961 363
шығындар
Кредиторлық қарыз481 799 47471 716 220 283 335 -10 083 251 -188 380 993
жиыны 1 227
Е с к е р т у – дерек көзі: KazBuild Logistic ЖШС-нің бухгалтерлік
есептемелері негізінде автормен құрастырылған
Қорыта келе, 2.2 бөлімде жалпы KazBuild Logistic ЖШС-iне қысқаша
сипаттама берілді. Сондай-ақ, экономикалық потенциалына бағалау жасалды,
яғни нақты айтқанда кәсіпорынның активтерінің құрамы мен құрылымындағы
өзгерістерді зерттеу нәтижесінде активтер құрылымында ең үлкен үлес
салмағын ұзақ мерзімді активтер алып отырғаны анықталды. Соңғы 2016, 2017
және 2018 жылдық мәліметтер бойынша кәсіпорынның жыл сайын оның үлесі
азайып жатқаны белгілі болды. Ұзақ мерзімді активтер құрамында үлкен үлесін
аяқталмаған құрылыс капиталы алып отыр. Жыл сайын оның үлесі артуда.
Дебиторлық борыштың артуы кәсіпорынның тұтынушылары, яғни клиенттері
онымен нашар есеп айырысады деген сөз, сондай күйде бола отырып, кәсіпорын
өз өнімдерін, қызмет көрсетулерін қарызға беруін жалғастыруда.
Сонымен қатар, активтердің құрылу көздеріне бағалау жасалды. Яғни,
активтер меншікті немесе тартылған капитал есебінен жүзеге асырылатыны
екенін анықтадық. Көп пайызын ағымдағы міндетттемелер алып отыр. Ал оның
ішінде қысқа мерзімді несиелер мүлдем жоқ. Тек кредиторлық қарыз арқылы
жүзеге асырылады. 2018 жылы 2017 жылмен салыстырғанда оның үлесі азайды, ал
меншікті капитал үлесі жыл сайын артуда. Сондай-ақ, жыл сайын ұзақ мерзімді
міндеттемелерінің көлемінің артқанын көруге болады. Бұның себебі –
тартылған несиелердің есебінен жүзеге асырылып отыр. Кредиторлық қарыздың
жыл сайын үлесінің кемуін байқадық, бұл дегеніміз кәсіпорын өз қарыздарын
уақытында төлеуге ынталануда дегенді білдіреді. KazBuild Logistic ЖШС-
iнің активтерінің құрылу көздеріне бағалауды сапалырақ өткізу үшін,
ағымдағы міндеттемелердің құрылымын, оның ішінде, кредиторлық қарыз
құрылымын қарастырдық. Оның нәтижесінде кредиторлық қарыздың 82,5 пайызға
жуық бөлігін төленуге тиіс шоттар мен вексельдер алғанын анықтадық. 2018
жылы 2017 жылмен салыстырғанда оның үлесі азайды. Бұл кәсіпорын өзінің
өнімді өткізуден алған табысының нәтижесінде өз ақша қаражаттарының пайда
болуы мен кәсіпорын өз міндеттемелермен есептесе алғанын білдіреді.
2.3 Кәсіпорынның өтімділігі мен төлем қабілеттілігін бағалау
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңызды
белгілерінің бірі және сондықтан онымен тығыз байланысты болады. Сол
себепті нарық экономикасы жағдайында оған көп көңіл бөлінеді. Кәсіпорынның
төлем қабілеттігін бағалау баланс өтімділігін бағалаудан басталады.
Баланс өтімділігін бағалау мәселесін қарастырар алдында, жалпы
активтердің, баланстың және кәсіпорынның “өтімділігін” анықтап алу керек.
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша
өтімділік: кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу
қабілеттілігі ұғынылады. Ал екінші тұжырымдама бойынша, өтімділік – бұл
ағымдағы активтердің ақша қаражаттарына айналуға дайындығы мен жылдамдығы.
Өтімділік кәсіпорынның сөзсіз төлем қабілеттілігін білдіреді және активтер
мен міндеттемелердің арасындағы жалпы сомасы бойынша да, келіп түсу уақыты
бойынша да әрдайым теңдікті көрсетеді. Кәсіпорынның өтімділігі шын мәнінде
баланс өтімділігін көрсетеді. Сондықтан кәсіпорынның төлем қабілеттілігін
бағалау үшін бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін тереңінен зерттеу керек.
Баланс өтімділігін бағалаудың мәні – активтегі өтімділік дәрежесі бойынша
топталған қаражаттарды пассивтегі міндеттемелермен салыстыруда. Актив пен
пассив баптары белгілі бір тәртіппен топталады. Өтімділік дәрежесіне, яғни
ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты кәсіпорын активтері
келесідей топтарға бөлінеді:
Баланс пассивтері оларды қайтару, төлеу уақытының мерзіміне байланысты
топтастырылады:
Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив бойынша келтірілген
топтар жиындарын салыстыру керек.
Кесте 6
Активтердің өтімділік дәрежесіне қарай топтасуы
Актив
Өтімділік дәрежесіне Топтың ішіне кіретін активтердің түрлері
байланысты активтердің
топтастырылуы
А1 – ең өтімді кассадағы және есеп айырысу шотындағы ақша
активтер қаражаттар, қысқа мерзімді қаржылық салымдар
А2 – тез өткізілетін ағымдағы шаруашылық операциялар бойынша
активтер дебиторлық борыш
А3 – баяу өткізілетін тауарлы-материалдық қорлар құндылықтары,
аяқталмаған өндіріс, алдағы кезең шығындары
активтер
А4 – қиын өткізілетін негізгі құралдар, материалдық емес активтер,
активтер аяқталмаған капиталды салымдар, ұзақ мерзімді
қаржылық салымдар
Е с к е р т у – дерек көзі: К.Ш. Дүйсенбаев Кәсіпорынның қаржылық
жағдайын талдау- оқулығынан алынған
Кесте 7
Пассивтердің өтеу уақытының мерізіміне қарай топтасуы.
Пассив
Өтеу уақытының мерзіміне Топтың ішіне кіретін пассивтердің түрлері
байланысты пассивтердің
топтастырылуы
П1 – неғұрлым тезірек уақытында төленбеген, төлеу уақыты келген
төленуге тиісті кредиторлық борыш, қарыздар, басқа да қысқа
міндеттемелер мерзімді міндеттемелер, жұмыскерлермен олардың
алған қарыздары бойынша есеп айырысу көлемінен
асқан мөлшерде жұмыскерлерге берілген қарыздар
П2 – қысқа мерзімді банктің қысқа мерзімді несиелері мен заемдары
міндеттемелер және жұмыскерлерге арналған қарыздар
П3 – ұзақ мерзімді банктің ұзақ мерзімді несиелері мен заемдары
міндеттемелер
П4 – тұрақты міндеттемелер меншікті капитал
Е с к е р т у – дерек көзі: К.Ш. Дүйсенбаев Кәсіпорынның қаржылық
жағдайын талдау- оқулығынан алынған
Баланс толық өтімді деп келесідей қатынастарда саналады:
(1)
Басқа сөзбен айтқанда, егер активтің сол алғашқы үш теңсіздігінің
әрбір тобы кәсіпорынның сәйкес міндеттемелер тобын жапса немесе оған тең
болса баланс өтімді болады, кері жағдайда баланс өтімді емес.
Жоғарыда келтірілген жүйедегі алғашқы үш теңсіздіктің орындалуы
төртінші теңсіздікті орындау қажеттілігін туғызады, сондықтан актив пен
пассив бойынша алғашқы үш топтың жиындарын салыстыру маңызды орын алады.
Төртінші теңсіздікті “баланстау” сипатын алады, сонымен қатар терең
экономикалық мәні бар: оның орындалуын қаржылық тұрақтылықтың ең төменгі
шарттарының сақталғандығын, кәсіпорынның меншікті айналым қаражатының барын
дәлелдейді.
Мұндай талдау түрі баланс өтімділігін кешенді бағалауға мүмкіндік
береді. өтімділіктің жалпы көрсеткіші келесі формуламен анықталады:
Мұндағы:
Кж.ө. - жалпы өтімділік коэффициенті,
а1, а2, а3 – маңызды коэффициенттер,
А1, А2, А3 – активтер балансының сәйкес топтарының жиыны,
П1, П2, П3 – баланс пассивінің сәйкес топтарының жиыны.
Баланстың жалпы өтімділік көрсеткіші кәсіпорынның барлық айналым
қаражаттарының төлем міндеттемелеріне қатынасын сипаттайды.
Сондай-ақ, келесідей маңызды коэффициенттер тобын: а1 = 1; а2 = 0,5;
а3 = 0,3 қолдана отырып, төмендегідей жалпы өтімділік көрсеткішінің
формуласын аламыз:
Мұндағы:
Кж.ө. - жалпы өтімділік коэффициенті.
Осы көрсеткіштің көмегімен кәсіпорынның төлемқабілеттілігін жалпы
бағалау үшін қолданады. Берілген көрсеткіш сондай-ақ, есеп беру негізінде
көптеген потенциалды серіктестердің ішінен ең сенімдісін таңдауда
қолданылады.
Алайда бұл көрсеткіш кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу
жөніндегі мүмкіндіктерін көрсете алмайды. Сондықтан, осы көрсеткішпен
қатар, кәсіпорынның төлем қабілеттілігін бағалау үшін, өтімді қаражаттардың
жиынымен ажыратылатын, өтімділік көрсеткіштерінің бүтіндей жүйесі
қолданылады.
Кәсіпорын жоғары немесе төмен дәрежеде өтімді болуы мүмкін, себебі
ағымдағы активтердің құрамына әртекті төлем қаражаттары кіреді, бұлардың
ішінде қысқа мерзімді міндеттемелерді жабуға арналған оңай өткізілетін де,
қиын өткізілетін де қаражаттар болады. Қарастырылған жүйедегі маңыздылары
болып үш көрсеткіш саналады: абсолюттік өтімділік коэффициенті, жабудың
аралық коэффициенті және жабудың жалпы коэффициенті. Олар туралы төменде
айтылады.
Кәсіпорынның перспективті төлем қабілеттігін анықтау үшін кәсіпорын
активіндегі ақша қаражатына айналдыра алатын жылдамдық және дайындықты
сипаттайтын өтімділіктің статистикалық көрсеткіштері кеңінен қолданылады.
Үш көрсеткіш жиі қолданылады:
-абсолютті өтімділік коэффициенті;
-аралық өтеу (жабу) коэффициенті;
-жалпы өтеу (жабу) коэффициенті.
Абсолютті өтімділік коэффициенті ақша қаражаттары мен тез өткізілетін
бағалы қағаздардың мерзімді және қысқа мерзімді міндеттемелерге қатынасы
ретінде есептеледі және келесідей формуламен есептеледі:
Мұндағы:
Ка.ө. – абсолютті өтімділік коэффициенті.
Ол баланс жасалған мерзімінде немесе жақын мезгілде ағымдағы
қарыздардың қандай бөлігі өтелетінін көрсетеді. Оның көлемі жоғары болған
сайын, қарызды өтеу кепілдігі де жоғары, себебі кәсіпорын таратылған кезде
осы активтер тобы үшін құнын жоғалту қауіпі мүлдем төмен, және олардың
төлем қаражаттарына айналуына ешқандай күмән тудырмайды. Берілген
көрсеткіштің қалыпты шегі 0,2.
Алайда, айта кеткен жөн, абсолютті өтімділік коэффициенті өз-өзіне
кәсіпорынның төлемқабілеттілігінің жақсы немесе жаман белгісі болып таныла
алмайды. Оның деңгейін анықтау кезінде, ағымдағы активтердегі айналым
қаражаттарының жылдамдығын және қысқа мерзімді міндеттемелердің айналымын
ескеру қажет.
Келесі көрсеткіш аралық өтеу коэффициенті (немесе оның басқаша аталуы:
қауіпті өтім коэффициенті, өтімділіктің дәл коэффициенті). Бұл көрсеткішті
есептеу үшін ақша қаражатының құрамына алдыңғы көрсеткіштің алымына
дебиторлық борыш және басқа да активтер қосылады. Ол кәсіпорынның
дебиторлармен өз уақытында есеп жүргізу жағдайында болжамданған төлемдік
мүмкіндігін көрсетеді, яғни ағымдағы міндеттемелердің қандай бөлігі тек
ақша қаражаты есебінен емес, сонымен қатар өткізілген өнімдер, орындалған
жұмыстар немесе көрсетілген қызметтер бойынша түсімдер есебінен өтелетінін
сипаттайды. Ол келесі формуламен есептеледі:
Мұндағы:
Кар.ө. – аралық өтеу коэффициенті.
Аралық өтеу коэффициентінің қалыпты мәні 0,8-1,0-мен
өрнектеледі:
Келесі үшінші көрсеткіш ол ағымдағы өтімділік коэффициенті (жалпы өтеу
өтімділігі, жалпы өтеу коэффициенті) барлық ағымдағы активтердің жедел және
қысқа мерзімді міндеттемелердің көлеміне қатынасын көрсетеді.
Және де ол мына формуламен анықталады:
Мұндағы:
Кағ.ө. – ағымдағы өтімділік коэффициенті.
Ол ағымдағы активтер мен міндеттемелердің қандай есесін өтейтінін
белгілеуге мүмкіндік береді және дебиторлармен өз уақытында есеп айырысу
және дайын өнімді тиімді өткізу жағдайларында ғана емес, сонымен бірге
материалды айналым құралдарының басқа элементтері қажет болған кезде сату
жағдайында бағаланатын кәсіпорынның төлемдік мүмкіндіктерін көрсетеді.
Жалпы өтеу коэффициенті өтімді құралдар жедел және қысқа мерзімді
міндеттемелердің сомасын өтейтінін белгілеуге мүмкіндік береді және сонымен
баланс құрылымының тұрақтылық дәрежесін ғана емес, кәсіпорынның өзінің
қысқа мерзімді қарыздары бойынша тез есептесе алу қабілеттілігін
дәлелдейді.
Берілген көрсеткіш үшін қалыпты мән 2 болып табылады.
Нарықтық экономика жағдайында төлемқабілеттілікке үлкен назар
аударылған. Кәсіпорынның төлемқабілеттілігі оның өз міндеттемелері бойынша
төлемдерді өз уақытында орындау дайындығын айтады.
Төлем қабілеттілік төлемқабілеттілік коэффициентімен анықталады, яғни,
белгілі мерзімге немесе алдағы кезеңде қолда бар нақты ақша қаражаттарының
сомасының тез төленуге тиіс төлемдерге қатынасын білдіреді және келесі
формуламен анықталады:
Мұндағы:
Кт.қ. – төлемқабілеттілік коэффициенті.
Егер төлемқабілеттілік коэффициенті бірге тең немесе одан көп болса,
онда ол кәсіпорынның төлемқабілеттілігін көрсетеді. Егер, бірден төмен
болған жағдайда, онда бағалау процесі кезінде төлем қаражаттарының
жеткіліксіздігінің себептерін анықтап алу керек.
Төлем қаражаттарына ақша қаражаттары, қысқа мерзімді бағалы қағаздар,
дебиторлық борыштың бөлігі жатады. Ағымдағы міндеттемелерге қысқа мерзімді
банктік несиелер, қысқа мерзімді займдар, кредиторлық қарыздар мен басқа да
пассивтер жатады. Төлем қаражаттарының ағымдағы міндеттемелерден асуы
кәсіпорынның төлемқабілеттілігін көрсетеді. Ал, төлемқабілетсіздігін
банктердегі есеп айырысу және басқа да шоттардағы ақша қаражаттарының
жоқтығы, банктерге деген қарыздарының, займның мерзімдерінің өтуі, қаржы
органдарына қарыздарының болуы және т.б. сигналдары болуы мүмкін.
Сонымен қатар, тағы бір орын алатын нәрсе ол табыс және ақша
қаражаттарын табу қабілеттілігі. Себебі, осы факторлар кәсіпорынның
қаржылық жағдайын анықтаудың бірден бір факторы болып саналады.
Ақша қаражаттарын табу түсінігі кәсіпорынның болашақта негізгі
қызметінен үнемі пайда табу мүмкіндігін айтады. Бұл қабілеттілікті бағалау
бағалау үшін келесі ақша қаражаттарының жеткіліктілігі мен оның
капитализациясының коэффициентімен анықтайды.
Ақша қаражаттарының жеткіліктілігінің коэффициенті кәсіпорынның
капитал шығындарын жабу үшін, айналым қаражаттарының өсуін жабу мен
дивидендтерді төлеу үшін қажетті ақша қаражаттары табу қабілетін көрсетеді.
Ол мына формуламен есептеледі:
Мұндағы:
К а.қ.ж. – ақша қаражаттарының жеткіліктілік коэффициенті.
Бұл коэффициент бірге тең болған жағдайда кәсіпорын ішкі
қаржыландыруға келмей-ақ, қызмет етуге қабілетті екенін көрсетеді. Егер,
бірден төмен болған жағдайда онда кәсіпорын өзінің қызметінің нәтижесі
есебінен дивидендтерді төлеу мен өндіріс деңгейін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz