Доғалы протездердің құрылымдық элементтері
ДОҒАЛЫ ПРОТЕЗ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ. ДОҒАЛЫ ПРОТЕЗ ДАЙЫНДАУДА ТІС ТЕХНИКАЛЫҚ ӨНДІРІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ.
№1 ДӘРІС
ТАҚЫРЫБЫ: КІРІСПЕ. ДОҒАЛЫ ПРОТЕЗДІҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫСЫ БОЙЫНША ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ДОҒАЛЫ ПРОТЕЗДЕР ДАЙЫНДАУДА ТІС ТЕХНИКАЛЫҚ ӨНДІРІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ.
Бюгельді протез атауы немістің Bugel сөзінен шыққан, қазақша доға дегенді білдіреді. Бюгельді протездер термині табиғи тістерге, альвеолалық өсінділерге сүйенетін, протез орны шырышты қабығы және тіс пародонт арқылы шайнау жүктемесін көтеретін протездерді анықтайды. Бюгельді протездерде тірек ретінде тірек-ұстағыш кламмерлерімен қатар қүлыпты, телескопияльщ, арқалық (балкалық) ұстамаларды қолдануға болады.Бюгельді протез артықшылығы мынадай (пациенттің жеке ерекшеліктерін ескере отырып, қатаң талаптарға сай орындалған болса):
қаңқаның тірек тістерімен қатаң бекітілуі шектелмеген ақаулар болған жағдайда да) протездің жоғары қызмет сапасын қамтамасыз етеді. Шағын кемістіктердің орнын толтырған жағдайда, протездердің шайнау тиімділігі дәстүрлі алынбайтын көпір тәрізді протездерге сай не жақын келеді;
шендеуіш салынып сақталған тістердің шиналау пародонтты шайнау қысымының зиянды көлденең компоненттерінің әсерінен сақтайды;
протез қаңқасының тірек тістерімен қатты да берік байланысуы протездің шағын жылжуына жол бермейді, сол себепті шырышты қабат та жарақаттанбайды;
тірек-ұстағыш құрылымдары протездің отыруына жол бермейді, сондықтан шы - рышты қабатқа түсетін қысым азайып, альвеолалы қырат атрофиясы кемиді;
көлбеу тістер бюгельді протезді үстау үшін пайдаланылады;
тіссауыт төмен болса не тістемді өзгерткен жағдайда, тұтас құйылған окклюзиялық бастырма не каппалық шендеуіш тістем биіктігін өзгертуге мумкіндік береді;
қаңқалаудың (скелеттеу) кең мүмкіндігі науқас үшін де жайлы, аурулардың алдын алу үшін де маңызды, мұның өзі шырышты қабат пен парадонтты қорғауға қолайлы жағдай туғызады;
протездің берік бекуі науқасты сергітіп, протезге бейімделу үдерісін жеделдетеді;
гигиеналық күтімі жеңіл;
ауыз қуысы гигиенасын өте аз дәрежеде бұзады;
эстетикаға тигізетін зардабы аз.
Бюгельді протезді дайындауға көрсетімдер. Бюгельді протездер тіс қатарының жеке кемістіктерінде және табиғи тістердің жеткілікті саны бар жағдайда көрсетілген, себебі тіс пен протез орны шырышты қабаты арасындағы шайнау қысымы сонда тиімді үйлестіріледі.
Бюгельді протездермен емдеуге көрсетілімдер:
Тіс қатары кемістіктері (Кеннеди бойынша I, II, III, IV кластық);
І-класс ІІ- класс ІІІ-класс IV-класс
Тірек тістердің сауыты биік болғанда;
Тірек тістер пародонты сау болса;
Тістер қатары кемістігі шырышты қабатының сау күйінде;
Шайнау элементі ретінде пародонт тіндерінің ауруларында.
Бюгельді протезбен емдеуге қарсы көрсетімдер:
-тіл үзбесінің төменгі жаққа жоғары бекітілуі (ол тіл мойыншаларынан 1 см төмен орналасуы керек, сол жағдайда доғаның бекітілуіне орьш жеткілікті болады). Бұлай болмаған жағдайда доға үзбені жарақаттап, науқас протезді пайдалана алмайды;
төмен клиникалық сауыттар жасанды сауыттармен биіктетуге келмесе, тірек бола алмайды;
түрлі жаққа еңкіш тірек тістер (20°-тан артық емес) салыстырмалы түрдегі қарсы көрсетілім болып есептеледі, себебі оларды жасанды түрде параллель бағыттауға бола - ды немесе параллелометрде диагностикалық үлгілерде зерделеп, протезді енгізу және шығарып алу жольш таңдауға болады;
терең тістем, әсіресе терең жарақаттайтын тістем жағдайында миостатикалық рефлекс алдын-ала өзгертілмесе;
жоғарғы жақтағы айқын білінетін торус салыстырмалы түрдегі қарсы көрсетілім, себебі оны оралып өтіп, доғаны алдынан орналастыруға болады;
альвеолалы өсіндінің үлкен атрофиясы мен тайыз таңдай;
металл не пластмассаға төзімділіктің болмауы;
Доғалы протездердің құрылымдық элементтері.
Доғалы протез келесі бөлімдерден тұрады:
1) Доғадан және ұстап тұратын бөліктерден тұратын металлдан жасалған қаңқа
2) Базистен және жасанды тістер орнатылатын жасанды қызыл иектен
Доғалы протездердің қаңқасы келесі бөліктерден тұрады біріктірілетін элементтерінен (доға және бөліктері) ұстап тұратын элементтерден (кламмер құлып,телескопиялық қосылыстар) тұрақтандырушы элементтер(бөлінбейтін кламмер,киппмайдер) түсіретін элементтер (амортизатор және ауырлық бөлетін)
Жартылай алынбалы протездердің құрылымдық элементтерінің жиынтығын алдымен дәрігердің жоспарына, клиникалық сипатына, жоғалтқан тістерге, түріне, тіс қатарының бұзылысының топографиясына, қалған тістердің саны мен жағдайына протез төсемінің шырышты қабатына және жалпы құрылымына қарап анықталады.
Тіреуші элементтер жартылай алынбалы пртездердің құрылымына шайнау жүктемесін протез арнасының тіндеріне, яғни пародонт пен қызыл иекке ең тиімді тәсілмен тарату үшін енгізілген, сонымен қатар тіреуші элементтер жартылай алынбалы протездерді жақсы бекітуге ықпал етеді.Тіреуші элементтерге алдымен әртүрлі окклюзиялық бастырмалар, жасанды тіс сауыты, көпір тәрізді протездер, түбір қосымша, түбір штифтері және имплантанттар жатады.
Байланыстырушы (бекітуші) элементтері. Бұл элементтер қалған тістерге протезді бекіту үшін қолданылады, яғни алынбалы протездермен тірек тістердің арасындағы байланыстыру қызметін атқарады. Осы себепке байланысты кейбір авторлар байланыстыру элементтерін анкер немесе анкер элементтері деп атайды. Шайнау қысымын тіреуші тістерге таратуына байланысты байланыстырушы элементтер қатты,қозғалатын,жартылай қозғалатын (серпімді)болып бөлінеді. Құрылымына қарай байланыстырушы элеметтер: кламмерлер, анкерлі байланыстырушы, құлыптық бекулер, екеулік (телескопиялық) сауыт болып бөлінеді.
Теңестіру элементтері. Ершік тәрізді бөлікте доғалы протездің тіл немесе вестибулярлы доғасын, ершік тәрізді бөлікпен байланыстыратын жартылай алмалы протездердің базисі (пластмассадан, металлдан) теңестіру элементтері болып табылады. Соңғы теңестіру элементтері ең тиімді болып саналады. Тіл немесе вестибулярлы доғалар протездің ершік тәрізді бөліктерінің аралығында өздерінің иілгіштік қасиетінің арқасында функционалдық жүктемені біркелкі тарту арқылы протез арнасының тіндерін жақсы тұрақтандыруға және сақтауға ықпал етеді. Ал олардың пішіні мен орналасуы функционалдық жүктемеге төтеп беруіне сәйкес айқындалады.Теңестіру элементтері жеткілікті қатаң фонетикалық және гигиеналық талаптарға сай болуы керек. Тағы бір есте сақтайтын жағдай теңестіру элементтері жалғау қызметінен басқа протездің орнынан қимылдауға төтеп беретін қызмет атқарады. Алайда фунционалды жағынан қарасақ қатаң бөліп қарау өте қиын.
Протездің жылжуына қарсы келетін элементтер көлденең жазықтықта дамыған функционалдық жүктеме әсерінен жартылай алынбалы протез алдыға, артқа, бүйір бағытқа жылжыйды. Жылжуға қарсы келетін элементтерге біріншіден: әртүрлі бекітуші элементтері (кламмерлер, құлыптық бекулер, арқалық жүйелер және т.б.) . Пародонт ауруы болған кезде протездің жылжуына қарсы келетіндерге Эльбрехтың шендеуіші, бөлінбеген кламмерлердің тырнақ тәрізді өсінділері және Нея фирмасының кламмерлері мен Эльбрехттің шендеуіштерінің бірігуі жатады.
Жасанды тіс сауыттары мен көпірлі протездер кламмерлер арқылы протездің жылжуына қарсы келетін екіншілік элемент болып табылады. Осы топтың элементтерін қолданған кезде бірге қалған тістердің пародонт жағдайымен басқа да клиникалық деректерге ерекше назар аудару қажет.
Протездің аударылуына қарсы келетін элементтер. Протездің бекітуші элементтерінің көбісі өзінің бағытталу жазықтығының арқасында аударылуға қарсы қызмет атқарады, яғни шайнау кезіндегі күшті алады. Аударылуға қарсы келетін элемент протездің айналу осі шегі мен ершік тәрізді бөлігінің қарама-қарсы бағыттында, яғни протездің негізгі бөлігінде орналасуы керек. Бұл әсерге кламмерлерден шалғай жатқан окклюзионды бастырмалар немесе протездің ершік тәрізді бөлігінен алыс жатқан кері әсерлі құйылған кламмер ие болады.
Доға доғалы протездің ершік тәрізді бөліктерін бір-бірімен байланыстырады және тірек тістерімен альвеолярлы бөліктерге шайнау қысымын бөледі. Доға протездің бөліктерін бір - бірлікке біріктіреді.Иілгіш қасиетінің арқасында протездің ершік тәрізді бөлігіне ауырлықтың төмендеуіне ықпал етеді. Доғаның қалпы, көлемі орналасқан бетке,түріне,тіс қатарының ақауларына пішініне таңдай күмбезінің тереңдігіне альвеолярлық келбеу нысанының пішініне,протездік төсемнің шырышты қабатына байланысты. Доға қатты таңдайдың немесе жақтың альвеолды бөлігінің пішінін толық қайталуы тиіс.
Базис (ершік тәрізді бөлігі)жасанды тістер орналасатын және альвеолды өсіндінің орнын басатын доғалы протездің бөлігі болып табылады. Базистің көлемі ақаудың топографиясына және көлеміне байланысты. Шектелген ақауларда базистер онша үлкен болмайды, ал соңғы шектелмеген ақауларда жоғарғы жақтың төмпешіктерін және төменгі жақтың ретромолярлық төмпешіктерді толығымен жауып тұрады.
Доғалы протез құрылымында доға, ершік тәрізді бөлік және кламмер жүйесі бола - ды. Осы буындар біртұтас құрылым түзіп, доғалы протездің металл қаңқасы деп аталады.
Жоғарғы жақ доғасы- тіс қатары ақауына байланысты таңдайда әртүрлі орналасады. Тіс қатары ақауының топографиясына байланысты доға қатты таңдайдың алдыңғы, орта немесе артқы бөлімінде шырышты қабаттан аулақ орналасады. Кейде тіреуіш протез құрылымына өзара қосылған екі таңдай доғасын (алдыңғы және артқысын) енгізеді. Жоғары жақ протезінде доғаның ені 5-15 мм, қалыңдығы 0,6-1 мм. Пішіні жартылай овальді, жиектері дөңестелген.
Таңдай тегіс болғанда, алвеолды өсінді анық білінбегенде және тіс қатарының соңғы ақауында доға- жұқа және жалпақ пластинка түрінде болады. Ені 2 см кем болмауы керек, ал қалыңдығы 0,35-0,6 мм. болады. Бұндай пішінді доға шайнау жүктемесін жақсы таратады.
Доғаны таңдайға орналсатырудағы ең тиімдісі, ол таңдайдың ортаңғы және таңдайдың артқы үшінші бөлігінің арасында, яғни 10-12 мм А сызығының алдында немесе тұрақты бірінші үлкен азу тістердің деңгейінде орналасуы болып табылады. Доғаны бұлай орналастырғанда протезге тез бейімделеді, сөйлеу фонетикасын тез қалпына келтіреді және құсу рефлексі пайда болуының алдын алады.
Құсу рефлексі жоғары және қатты таңдайдағы торус анық болғанда доғаны таңдайдың үштен ортаңғы немесе алдыңғы бөлігінде орналастырады.
Тіс қатары ақауы фронтальді бөлікте болғанда доға таңдайдың үштен алдыңғы бөлігінде орналасады, ол протездің аударылып кетуін болдырмайды.
Протез арнасының шырышты қабатының батымдылығын ескере отырып, ойылуды болдырмас үшін доғаны одан 0,5-1 мм көтереді. Бұл жағдайды шектелмеген ақаулары бар болғанда ерекше ескерген жөн. Протездің ершік тәрізді еркін аяқталатын бөлігіне жүктеме түскенде, тірек тістер айналасында жылжу орын алады. Мұның өзі протез доғасының төменгі бөлігінің қызылиекке жақындауына әкеледі. Тап осылай протездің жоғары жаққа жылжуына байланысты доғаның артқы шегі қатты таңдайдың шырышты қабатына жақындай түседі.
Төменгі жақ доғасы- төменгі жақ протезінің доғасы жарты эллипс пішінде, ені 4-6 мм, қалыңдығы 1,7-2,3 мм. Оны тіл үзеңгісінің қозғалысын шектемейтіндей етіп, алвеолды бөліктің тілдік ылдиында орналастырады. Доғаның төменгі жиегі тіл асты өтпелі қатпарынан 1-2 мм жоғары, ал жоғарғы жиегі алдыңғы тістер мойнынан 2-3 мм төмен орналасуы тиіс.
Ауыз қуысы түбінің жұмсақ тіндері немесе тіл үзеңгісі жоғары орналасқанда көп звенолы кламмерлер қолданылады.
Алдыңғы тістердің, кейде кіші азулардың тілдік еңкіштігінде, протездің бекіту үшін доғаны альвеолалы өсіндінің шырышты қабатынан үлкен арақашықтықта алыстатады, себебі протез ауызға енгенде тістердің кескіш шеттеріне түсуі мүмкін. Алайда доға альвеолалы бөліктен неғұрлым қашық тұрса, ол тілге соншалықты сезіліп, тіл үзбесін жарақаттауы мүмкін.
Протез арнасының шырышты қабатының батымдылығына байланысты, ойылуды болдырмас үшін доға одан 0,5-1 мм алыс орналасуы керек. Сондықтан пародонт ауруларында және шырышты қабат көлемінің аз ғана ұлғаюында да қуыс 1 мм кем болмау тиіс, ал қалыпты жағдайда 0,5 мм. болуы керек.
Тіл доғасының орнына кейде тілдік металдық пластинка қолданылады. Бұндай пластинканың жоғарғы жиегі тіс төмпектерінен 2-3 мм жоғары орналасады, яғни барлық тістерге жүктеменің бірдей таралуын қамтамасыз етеді. Металл қаңқаның артықшылығы пародонт аурулары кезінде және алдыңғы тістер қисық-қисық орналасқанда қызыл иекті тамақ қалдықтарынан қорғайды. Металл мен жұмсақ тіндер арасындағы қуыс 0,1-0,2 мм болуы тиіс, егер одан көп болса тіндер ісінуі мүмкін.
Доғалы протез қаңқасының келесі бөлігі базис немесе ершік тәрізді бөлік. Ол тіссіз альвеолды бөліктің жотасында немесе жақтың өсіндісінің үстінде жататын доғаның өсіндісі болып табылады. Қаңқаның бұл элементтері тор тәрізді болып келеді және шырышты қабықтан 1,5-2 мм алыс жатады. Бұл доғалы протездің ершік тәрізді бөлігінде пластмассалы базисті бекітуге қолданылады. Қаңқаның ершік тәрізді бөлігінің бекітілу құрылымын анықтағанда тіссіз альвеолды өсіндінің пішінін ескерген жөн. Доғаның металл базиске өтетін жеріндегі шектеуіші әртүрлі болады.
Доғалы протез құрамына қаңқадан басқа жасанды тістері бар пластмассалы базис кіреді. Жақтың тіссіз альвеолды бөлігін қамтитын пластмассалы пластина- базис болып табылады. Ол біріншіден- жасанды тістерді бекітуге, сему салдарынан бұзылған жақтың сол бөліктегі пішінін және көлемін қалпына келтіруге, ал екіншіден-тіссіз альвеолды өсіндіге шайнау қысымының негізгі бөлігін түсіруге қолданылады және протездің көлденең жазықтықта қозғалуын шектейді.
Окклюзиялы бастырмалар
Тірек-ұстағыш кламмеріндегі негізі құрылымды элемент - окклюзиялы бастырма, ол арқылы жасанды тісі бар негізден шайнау қысымы қабылданып, тірек тістер пародонтына беріледі. Окклюзиялы бастырмаға арналған орын қаншалықты дұрыс қалыптасып, оның окклюзиялы бет қабатында қаншалықты ұзақ болуына қарай пародонтқа шай - нау қысымы да соншалықты дұрыс тарайды. Табиғи тістер парондонтына неғүрлым қолайлысы осьтік (аксиальді) жүктемелер. Сол себептен шайнау тістеріңің бойы фиссурасын қамтитын бастырма окклюзиялы беттің медиальды және дистальды жағынан, оған қоса тірек тістің қасында басқа тістер бар жағынан орналасып, жүктеменің тіс осінің бойына береді.
Егер бастырма тіс катары кемістігі жағынан орналасса, окклюзиялы бастырманың тірек тісімен өзара әрекеттесуі неғұрлым күрделі өтеді. Егер бастырма ұзындығы окклю - зиялы бет ұзындығының жартысына дейін жетіп, тін түбі тірек тісі осіне қатысты дөңес бұрыш құрса, онда окклюзиялы бастырма кламмер иықтарымен бірге еңкіш таю сөтін туғызады. Мұндай әсер салдарынан периодонт саңылау кеңіп, периодонт талшықтары ыдырап, тірек тістерінің патологиялық қозғалғыштығы пайда болады. Егер тін орын бойын ұзартса және окклюзиялы бет ортасынан шықса, берілетін қысым бағыты тіс осіне жақындайды не оған сәйкес келеді.
Окклюзиялы бастырма қай тісте, қай жақта орналаспасын, оған арналған тін-орын мына талаптарға сай келуі керек: а) тін-орын негізгі аксиальды жүктемелерге қатысты 90° бүрыш жасайды не оған жақын келеді. Тіннің проксимальді бетке ұласуында өткір қыр болмауы тиіс; о) қимада тін жартылай сопақ, түбі - жәшік тәрізді емес, шар қалыбында болуы керек.
Бұл талаптар жасанды сауыттар мен қапталмаған тірек тістерге де, тірек-ұстағыш кламмерлер астындағы жасанды сауыттарды дайындауға қатысты орын дал ады.
Айта кететін жайт, окклюзиялы бастырма шайнау кезінде тірек тіске барлық тік жүктемені не оның бөлігін береді, жүктеме астында протездің шырышты қабыққа батуына жол бермейді, протездің қарсы тістермен окклюзиялы байланысын жаратьіп, оны қалпына келтіреді.
Тірек тіс окклюзиялы бастырма арқылы жүктеме беру сипаты бастырма орнына, шамасына, оған арналған тін-орын қалыбына байланысты.
Окклюзиялы бастырма тірек-ұстағыш кламмерінің құрылымды бөлігі бола алады немесе құрылғының, мысалға, доғалы протездің жеке қызмет етуші буыны болып табылады.
Доғалы протездерді заман талабына сай етіп жасау үшін тіс техникалық лабораториясының негізгі, ғаныштау, қалыптау және полимеризациялау, дәнекерлеу, металдарды құю бөлмелері болуы тиіс. Әр бір бөлме заманауи құралдармен және жабдықтармен жабдықталуы тиіс. Бөлмелер жарық және ондағы құрал-жабдықтар тіс технигінің жұмысына кедергі етпейтіндей өте ыңғайлы орналасуы тиіс.
Доғалы протездерді дайындауда қолданылатын құрал-жабдықтар:
1) Вибростол
2) Параллелометр немесе фрезер құрылғысы
3) Құюға арналған аппараттар
4) Құю жолдарын кесуге арналған станоктар
5) Арнайы дубликаттауға арналған кюветалар, полимеризацияға арналған кюветалар
6) Тіс техникалық бор машина
7) Шлифмотор
8) Бюгельді рамалар
9) Пресс
10) Вакуумды араластырғыш
11) Муфельді пеш
12) Құм шашу құрылғысы
13) Артикулятор, окклюдатор
№2 ДӘРІС
ТАҚЫРЫБЫ: 1-ШІ КЛИНИКАЛЫҚ КЕЗЕҢ: СҰРАСТЫРУ, ҚАРАП ТЕКСЕРІП ДИАГНОЗ ҚОЮ, ДАЙЫНДАЙТЫН ДОҒАЛЫҚ ПРОТЕЗДІҢ КОНСТРУКЦИЯСЫН ТАҢДАУ, КӨШІРМЕ ҮЛГІСІН АЛУ.
Науқасты қарау, ем жоспарын құру, толық анатомиялық көшірме алу ерекшелігі. Науқасты қарағанда бірінші кезекте тірек тістердің күйіне, кемістіктің шамасы мен топографиясына (тісаралық бір жақты шектелмеген, екі жақты шектелмеген, аралас), жоқ тістер аумағындағы ауыз қуысьшьщ шырышты қабатының жағдайына назар аударылады. Кемістік пен оның шамасын анықтау арқылы доғаның, тірек элементтерінің, бюгельді протездің орналасуын айқындайды. Сонымен қатар, тістем мен төменгі жақ артикуляңиясының түрі ескеріледі. Еңкею бүрышы күйіне байланысты тірек тістер алдын-ала сауыттармен жабылады не жабылмайды. Науқасты қарағанда тіс қатары кемістігінің орналасуы және өлшемі анықталады. Кемістік неғүрлым үлкен болса, протез негізі соғұрлым аумақты келеді, осыған байланысты бюгельді протездің неғұрлым күрделі құрылымдары жоспарланады. Қалған тістердің күйі, альвеолалық өсіндінің қалыбы мен күйі, ауыз қуысы шырышты қабатының жағдайы, тістем түрі анықталады, тіссауыттың пішіні мен өлшеміне, тіс қатарындағы орнына, еңкею дәржесіне, беріктігіне ерекше көңіл бөлінеді.
Бюгельді протезді жоспарлау мынадай шараларды қамтиды:
-протезді енгізу және шығару жолдарын, тірек тістерде межелік сызықтың орнала - суын анықтау;
негіз шегін, таңдайдағы және жақтың альвеолалық өсіндісінде доғаның орнын белгілеу;
бюгельді протез қаңқасының тірек-ұстағыш элементтері құрылымын (кламмерлерді, өсінділерді, бекіткіштерді, бұталықтарды) таңдау.
Бюгельді протездің бекіту құрылғыларьш орналастыруға сауыттары дұрыс және олардьщ анатомиялық пішіні жақсы сақталған берік тістер жарамды. Тірек тістер қозғалмалы болса, оларды қатар тұрған тістермен алынбайтын шендеуіштер көмегімен блокқа біріктіреді немесе кламмерлерді бірнеше тіске орналастырады.
Тіс қатары кемістігінің (шектелмеген болмаса тісаралық) ұзындығы аса маңызды. Айтып кеткендей, қандай протез - пластиналық не бюгельді протез - дайындаудың мақсатқа лайықты екедігін шешкенде, ақаудың өлшемі анықтаушы фактор болып табылады. Альвеолалық өсіндіні қарастыра отырып, оньщ пішінін, атрофия деңгейін, сүйекте дөңес жердің бар-жоғын анықтайды. Протездеуге ең жайлысы - айқын білінетін дөңгеленген альвеолалық шет, ол біркелкі батымды шырышты қабатпен жабылған.
Бюгельді протезді дайындаудың клиникалық-зертханалық кезеңдері
№
Клиникалық кезең
Зертханалық кезеңдер
Науқасты қарау, емдеу жоспарын құру Толық анатомиялық қалып алу:
а) гидроколлоидты илеу массасымен диагностикалық қалып алу;
ө) силикон массасымен қалып алу.
Анатомиялық қалыптың сапасын талдау.
Супергипстен жұмыстық модельді құю.
Қарсы тістердің ғаныштан көмекші қалыпты алу.
Тістек біліктері бар балауыз негіздерін дайындау
1
2
Орталық окклюзияны анықтау. Параллелометрияны өткізу. Бюгельді протез қаңқасын жобалау. Бюгельді протез болашақ қаңқасының модельге түсіру.
Тіс технигінің бюгельді протез қаңқасын құрастыруға қатысуы.
Бюгель протезінің қаңқасының бағдарларын түсіру (сызу).
Супергипстен жасалған жұмыстық модельді отқа төзімді массадан жасалатын модельге дайындау.
Отқа төзімді модельді дайындау.
Бюгельді протез қаңқасын балауыздан
мүеіітдеу.
Отқа төзімді модельді құю.
Бюгельді протез қаңқасын өңдеу
3
Бюгельді протез қаңқасын ауыз қуысында шақтау. Тістер түсін анықтау
Бюгельді протез қаңқасының соңғы өңделуі
Жұмыстық модельді бюгельді протез қаңқасымен окклюдаторға не артикуляторға ғаныштау.
Жасанды тістерді орнату
4
Бюгельді протездің балауыз құрылымын шақтау
Балауыз үлгіні пластмассаға ауыстыру.
Протезді өңдеу, тегістеу, жылтырату
5
Бюгельді протезді шақтау және тапсыру.
Бюгельді протездерге бейімделу және оларды күту жөнінде нұсқау беру.
Ауыз қуысының шырышты қабатын қарағанда оның түсін, ылғалдығын, батымдылығын, қозғалмалылығын, қозғалмалы және қозғалмайтын шырышты қабаты шегінің орналасуын ескереді.
Көшірме алу. Доғалы протездерді дайындау кезінде көшірме алу негізінен жалпыға бірдей әдіспен алынады. Бірақ көшірме материалымен көшірме алатын қасықты дұрыс таңдау қажет. Протез орналасатын тіндердің сілемейлі қабықшасының жағдайы көшірме материалдарын таңдауға әсер етеді. Дәл көшірме алуда көшірме алу материалының қасиеті өте маңызды, ол икемді болуы, яғни сыртқы әсерден пішінге ие болып, оны кейін де сақтай алуы тиіс.
Доғалы протездердің қаңқасын отқа төзімді үлгіде құю үшін екі жұмысшы және бір көмекші көшірме алынады. Егер жоғарғы және төменгі жаққа да доғалы протез дайындалатын болса онда жақтардан төрт көшірме алынады. (әр жақтан екі көшірмеден). Бұлай ету себебі құйылған бірінші үлгіге параллелометрия жүргізеді, кейін сол үлгіні дубликаттайды. Ал екінші құйылған үлгіде окклюзионды білігі бар балауызды базис дайындалады, жақтардың орталық окклюзиясы бекітіледі, окклюдаторға ғанышталады және жасанды тістер орнатылып протез толық дайындалады.
№3 ДӘРІС
ТАҚЫРЫБЫ: 1-ШІ ЗЕРТХАНАЛЫҚ КЕЗЕҢ: ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ЖӘНЕ ҚОСЫМША ҮЛГІЛЕРДІ ДАЙЫНДАУ. ТІСТҮЙІС БІЛІКШЕСІН ДАЙЫНДАУ. 2-ШІ КЛИНИКАЛЫҚ КЕЗЕҢ: ОРТАЛЫҚ ОККЛЮЗИЯНЫ АНЫҚТАУ.
Үлгі құю. Дәрігер әрдайым барлық клиникалық кезеңдерде, яғни орталық окклюзияны анықтау кезінде, доғалы протездің құрылымын тексеру кезінде бақылап отыратын жұмысшы үлгінің сапалы болуының үлкен маңызы бар. Доғалы протез дайындау үшін жақтардың үлгілері мықты әрі егеліп қалмайтын болуы тиіс. Мұндай үлгіліердің тіреуші тістері яғни көп күш, қысым түсетін бөліктері супер ғаныштан, жеңіл еритін металдан, тіс дәрігері цементінен, амальгамадан құйылады, ал қалған бөлігі кәдімгі медициналық ғаныштан құйылады. Ғаныштың сапасын арттыру үшін оны арнайы вакуумды араластырғышта араластырып, вибростолда құйған дұрыс. Бұл кезде ғаныш тығыздалып, ауалы қуыстар сыртқа шығып кетеді. Үлгі ауалы қуыстарсыз, беті тегіс, жақсы кептірілген және дұрыс өңделген болуы тиіс. Ол үшін үлгілерді ылғалды өңдеуге арналған арнайы Триммер аппартымен өңдеген дұрыс. Үлгінің негізі 2 см кем болмауы тиіс. Үлгілерде ақаудың барлығы анықталса, жұмысты тоқтатып қайтадан көшірме алу қажет.
Балауыздан базистер мен біліктерді дайындау кезеңдері:
1. Үлгіні ылғалдау және протездердің шекарасын сызу.
2. Пластинкалы балауыздың тек бір бетін ғана газ жанарғысының жалынына қыздырады. Жұмсарған пластинканы келесі қыздырылмаған бетімен ғанышп үлгі бетіне бас бармақпен үлгіге қатты баспай протездің базисін дайындайды және белгіленген шекарадан артықтарын шекара бойымен қиып тастайды. (жоғарғы жаққа базис 1 қабат пластинкадан жасалады, ал төменгіжаққа 2 қабат пластинкадан дайындалады).
3. Оральді беттің пішініндей етіп сымды қыздырып иеді және оны балауыз базиске батырады. (ауыз қуысында деформацияланбас үшін)
4. Окклюзонды балауыз біліктерді дайындау,оны дайындау үшін оттың жалынына пластинканың екі бетінде қыздырып,білікті дайындайды және оны тіс жоқ жерлердің альвеолярлық өсіндісінің үстіне орнатады.
5.Жақсы қыздырылған шпательмен біліктерді базиске жабыстырады.Оның жиектерін түзулейді және біліктерді дистальді бөліктерге қарайылди етіп тегістейді.
Балауыз базистерге қойылатын талаптар.Балауызды базис болу керек:
а)протездердің шекарасына сай болу керек.
б)үлгіге жақсы жабысып тұру керек және қозғалмау керек.
в)шырышты қабықты жарақаттамас үшін жиектері дөңгеленген болу керек.
г)сымды арматуралармен мықты болу керек.
Окклюзионды біліктерге қойылатын талаптар.Окклюзионды білік болу керек:
а)альвеолярлы өсіндінің ортасында нақты,жоғарғы жақ және төменгі жақ төмпектеріне кірмей орналасу керек.
б)биіктігі 1,0-1,5см,яғни табиғи тістерден 2-3мм жоғары болу керек.
в)алдыңғы бөлігінде кеңдігі 0,3-0,5см, бүйір бөлігінде 0,8-1,0см болу керек.
г) кескенде қабыршақтанбай,қатты болу керек;
Тістем биіктігі мен орталық окклюзияны анықтау - протездің бұл кезеңінде тістер қатарының көлденең, сагитальді, трансверзальді бағыттарындағы өзара қатынасы белгіленеді.
Әрекет
кезеңдері
Құрал-
саймандар
Өзін-өзі бақылау критерийлері
1. Сапаны бағалау
Жақтардың
ғаныш
модельдері,
супергипстен
жасалған
жұмыс
моделіндегі
тістем
біліктері
бар балауыз
негіздері
Окклюзиялық біліктері бар балауыз негіз сапасының технологиялық критерийлері:
негіз моделінде тығыз орнығады, -қозғалмайды;
базис сыммен оралған;
біліктер, тіс қатары кемістіктері шегінде орналасқан;
біліктер альвеолалық өсіндінің қырат орталығы бойынша орналасқан;
тістемді білік табиғи тістерден 1-2 мм жоғары, біліктің алдыңғы бөліктегі ені 0,5 см, жан- жағында 1 см;
окклюзиялық білік біртекті құрылымды, балауыз негізбен біртұтас қосылған;
базис қалыңдығы бірыңғай (3-3,5 см), біртүсті;
базис шегі болашақ протез шегіне сай;
балауыз негіз протез орнының бедерін айқын қайталайды.
Сапаның клиникалық критерийлері:
енгізгенде окклюзиялық біліктері бар балауыз негіз қарсы жақ тістерге тығыз жақындасады.
2.Окклюзиялық біліктері бар негізді кигізіп көру
Екі жақта да алдыңғы тістер болмағанда орталық окклюзияны және клиникалық бағдарларды анықтау;
* вестибулярлық иін;
* жоғарғы ерін тыныш күйінде жоғары білікпен сақталған тістерден 1-2 мм томен;
* күлімсіреу сызығы күлімсіреу кезіндегі еріннің орналасуы деңгейінде;
* орталық күрек тісаралық сызық беттің орта сызығына сәйкес.
3. Окклюзиялық біліктері бар балауыз негізге алдыңғы бөлім тістер қатары кемістігінде бағдарды белгілеу.
Орталық окклюзия бекітілуінің дұрыстығы окклюзиялық біліктердегі бағдар бойынша және орталық окклюзиялық қарсы тістердің фиссуралы-төбешікті түйіспе қатынасы арқылы анықталады.
4. Орталық
окклюзияның
бекітілуінің
дұрыстығын
тексеру.
Ауыз қуысында:
а) окклюзиялық біліктер мен қарсы тістер орталық арақатынаста тығыз түйіседі;
ә) сақталған табиғи қарсы тістер фиссуралы- төбешікті байланысты сақтайды;
б) орталық сызық күрек тістердің ортасындағы сызыққа сай келеді.
в) еріндер бірыңғай қысымсыз жабылады.
г) тістем биіктігі өзгермейді.
Модель де:
- білігі бар базис модель үстінде орталық окклюзияда құрастырылып бекітіледі.
№4 ДӘРІС
ТАҚЫРЫБЫ: 2-ШІ ЗЕРТХАНАЛЫҚ КЕЗЕҢ: ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ҮЛГІГЕ ПАРАЛЛЕЛОМЕТРИЯ ЖҮРГІЗУ. 2-ШІ ЗЕРТХАНАЛЫҚ КЕЗЕҢ: 1-ШІ ЖӘНЕ 2-ШІ ТИПТІ "НЕЯ" КЛАММЕР ЖҮЙЕСІНІҢ НЕГІЗГІ БЕКІТУШІ ЖӘНЕ ОРНЫҚТЫРУШЫ ЭЛЕМЕНТТЕРІН ДАЙЫНДАУ (АККЕР, РОУЧ)
Жұмыс моделінде орталық окклюзияны анықтағаннан кейін бюгельді протезді дұрыс құрып, протездің тірек-ұстағыш элементтерін тиімді орналастыру үшін параллелометрияны өткізеді.
Параллелометр - жақтың екі не одан көп тістері осьтерінің салыстырмалы параллельдігін анықтайтын құрал. Параллелометрдің көптеген түрлері бар, олардың бәрі бір ұстанымға негізделген: кез-келген орын ауысымында тік стержень өзінің бастапқы жайына әрқашан параллель келеді. Бұл жайт тістерде параллель тік жазықтықтарда орналасқан нүктелерді табуға мүмкіндік береді. Параллелометр стерженьдер жиынтығымен
жабдықталған, олар - талдайтын стержень, өлшеуге арналған түрлі диаметрлі дискілері бар стержень, межелік сызықты белгілейтін графитті стержень, артық балауызды сүртетін ұстара. Талдайтын стержень жазық, аралық сызықтарды неғұрлым оңтайлы анықтау үшін, демек протезді жеңіл енгізіп, жақсы бекітуді қамтамасыз ететін кламмерлердің орналасуын айқындауға да қызмет етеді.
Параллелометрия әдістері. Протезді енгізу және шығару жолдары. Енгізу жолы дегеніміз - протездің кламмерлі элементтерінің тірек тістерімен протез орнының тіндеріне дейін бастапқы жақындасуы кезіндегі жылжуы, бұдан кейін окклюзиялық бастырмалар өз орындарына орнатылады, ал негіз протез орнының бетіне дәл түседі. Протезді шығару - оның кері бағыттағы қозғалысы, яғни ол негізді протез орнының шырышты қабатынан алудан басталып, тірек және бекіту элементтерінің тірек тістермен қатысының толық аяқталуымен бітеді.
Параллелометрия теориясы мен практикасын дамытуда және отандық паралелометрлерді ойлап табуға үлкен үлес қосқандар қатарында А.П.Грозовский (1940), В.А.Щербаков (1971), В.Н.Копейкин және т.б. бар.
Э.Р.Хачатуров, Г.Т.Сухарев (ҚазУМУ, 1980) протезді енгізудің оңтайлы жолын бұрыш өлшейтін механизм көмегімен анықтауды ұсынады. Бұл құрылғы жылжымалы сызғышты доға сызғыштың бос ұшына орналасқан түрде жасалған. Алдымең тірек тістердің келу бұрышы анықталады. Одан кейін (орта арифметикалық шама ретінде) тірек тістерінің үш-үштен түрлі мүмкін үйлесімі үшін иілудің орта бұрышын табады және де әрбір үйлесімдегі үш тістің квадратты ауытқуы сомасын анықтайды. Тістердің барлық мүмкін үйлесімдерінен квадратты ауытқу сомасы (олардың осьтерінің оңтайлы күйге қатысы) ең аз шаманы көрсеткен үш тіс тандалады. Осы есептеулерден кейін модельді таңдалған тірек тістер иілуінің орта бұрышына сай бағдарлайды да, экватор сызығын жүргізеді. Бұл сызықты шолу сызығы не бағыттау сызығы деп те атайды. Жалпы эква - тор сызығы тіссауыттың беткі қабатын екі аумаққа бөледі: тірек аумағына - ол экватор сызығы мен окклюзиялық беттің аралығында, ретенциялық аумақ экватор сызығы мен тіс мойыншасы арасын қамтиды.
Кламмерлердің серпімді бөлігі ретенциялық аумақта орналасқаны жөн, керісінше, кламмерлердің қатты тірек элементтері тек тірек аумағында ғана орналасады.
Тістегі тірек және ретенциялық аумақтар шамасы экватор сызығының орналасуына байланысты, мұның өзі параллелометрия өткізгенде модельдің еңкею бағытына тәуелді. Қазірде параллелометрияда модельдің еңкею бұрышын таңдауда 3 негізгі әдіс кең тараған, олар:
ырықты әдіс;
тірек тістердің ұзына бойы еңкеюінің орталық бұрышы бойынша;
логикалық әдіс (таңдау өдісі).
Ырықты әдіс. Беріктігі жоғары ғаныштан құйылған модельді тістің окклюзиялық жазықтағы стержень грифеліне перпендикуляр түрінде параллелометр үстеліне орнатады. Содан соң әрбір тірек тіске параллелометр грифелін жақындатып, межелік сызықтарын белгілейді. Осы әдістің межелік сызығы тістің анатомиялық экваторына сай келмеуі мүмкін, себебі сызықтың орны тістің табиғи еңкеюіне байланысты болады. Сондықтан жеке тістерде кламмерлерді орналастыру үшін жағдай қолайлы болмайды.
Ырықты әдістің басты міндеті - тірек- ұстағыш кламмерлерді протезге түсетін шайнау жүктемесін мүмкіндігінше тірек тістерінің тік осі арқылы берілетіндей етіп орнала - стыру, яғни шайнау қысымының көлденең компонентін неғұрлым азайтуға тырысу. Бұл әдіс тірек тістер аз болғанда қолданылады.
Осы әдіс бойынша модельдің еңісін таңдау әдістемесі қиын емес, бірақ мұқият жұмысты жөне белгілі бірізділікті талап етеді.
Берік ғаныштан құйылған, талданып отырған модель барлық клиникалық талаптарға жауап беріп, модель іргесінің бүйір жөне артқы жарлары өзара перпендикуляр болуы тиіс: артқы қабырғасы фронтальді жазықтықта, бүйір қабырғалары сагитальды жазықтықта.
Шолу сызығын белгілеуді және модельдерді талдауды параллелометрде өткізеді. Неғұрлым ыңғайлысы -стержені жылжымалы шарнирмен бекітілген параллелометр, ол координаталық-анықтаушы деп аталады. Айта кететін жайт, параллелометрия әдістемесі аппараттың құрылымдық ерекшелігіне қарамастан бірдей болып келеді.
Тірек тістердің ұзына бойы еңкеюінің орталық бұрышы бойынша паралле - лометрия. Бұл әдіс бойынша алдымен ғаныш модель параллелометр үстеліне бекітіледі, модель еркін еңкеюі үшін қысу винтін босатады, штативке талдаушы стерженьді орнатады. Зерттелетін тіске талдаушы стерженді жақындатады (не Керісінше, стержені қозғалмайтын параллелометрде тісті талдау стерженіне жақындатады), модельді еңкейтіп, тістің тік осінің фронтальды жазықтықта талдаушы штифтінің осімен дәл келуіне қол жеткізеді, үстелді осы күйде бекітіп, тірек тісі осінің белгілі бағытын жақ сүйек моделінің артқы іргесіне келтіреді. Осылай барлық тірек тістер остерінің бағытын фронтальды жазықтыққа көшіреді, содан соң аталған жазықтықтағы тірек тістері осі еңістігінің орталық бұрышын геометриялық тұрғыда анықтап, түрлі-түсті қарындаш не фломастермен қоршай сызады. Себебі осы бағытқа жалпы экватор сызығын белгілерде фронтальды жазықтықта ғаныш моделі бағыт алады. Тап осылай әрбір тірек тістің тік осінің еңістігін сагитальды жазықтықта анықталады да, іргенің бүйір бетіне көшіріледі, міне, осылай сагитальды жазықтықта орта бұрыш анықталып, фломастермен белгіленеді.
Тірек тістердің тік осьтері еңісінің орта бұрышы бойынша модельде бағдар беру үшін, оны алдымен фронтальды жазықтықта штифт-талдауыш фронтальды жызықтықта модельдің артқы іргесінде еңістігін белгілі орта сызығымен дәл келгенше еңкейтеді, одан кейін модель еңісінің фронтальды жөне сагитальды сызықтарымен дәл келуін тексереді. Егер үлгі анықталған бағдарларға дәл сәйкестенсе, штифт-талдаушы графит белгілеушісі бар стерженьмен ауыстырьшады да, параллелометрияның өзін өткізеді, Тірек тістерде жалпы экватор сызығы сызылады. Ол үшін грифельді әрбір тірек тісіңе жақындатады, грифель ұшы қызылиек шеті деңгейінде тұрады да жалпы экватор сызығын вестибулярлы, сосын ауыз бетінде сызып шығады. Модельді үстелден түсіреді, жұмсақ қарындаш не фломастермен алынған шолу сызығы қоршалады.
Енді кламмерлер құрылымын жоспарлауға, протез қаңқасы суретін салуға кіріседі.
Модель еңкеюін таңдаудағы бұл әдістің кемшілігі - кламмерлер ретенциясының жеткіліксіз дәрежесі, кламмерлерден орналастыруда эстетикалық фактор аса ескерілмейді.
Сондықтан соңғы кезде үшінші, логикалық әдіс пайдаланылады, осы басқаша параллелометрияда модель еңісін таңдауда кламмерлер ретенциясының оңтайлы дәрежесін және эстетикалық ескеру әдісі деп атайды.
Логикалық әдіс немесе модель еңісін таңдау әдісі. Егер тірек-ұстағыш кламмерлерді күлгенде көрінетін тістер тобында орналастыру қажет болса, онда эстетикалық тұрғыдан тірек тістер мойыншаларына шолу сызығын неғұрлым жақындатқан мақсатқа лайык. Ол үшін модельдің артқы еңісін қолданады, яғни модельді артқа еңкейтеді. Модельдің бүйірге еңкеюін жақ сүйектің екі жартысындағы тірек тістердегі ретенция дәрежесін біртекті тарату үшін таңдайды. Мысалы, модельді көлденең бағыттағанда, сол бүйірлік тістердегі шолу сызығы ұрт беті жағынан тіс мойындары бойынша орналасса, онда шолу сызығыш көтеру үшін модельді солға көлбеу қажет. Модельдің бүйірлік көлбеу дөрежесі бірінші бүйірлік тістердегі ретенциялық аумақтың жеткіліктілігі бойынша анықталады.
Тістерді еңкейтудің мұндай әдісі шендейтін доғалы протезді дайындағанда көрсетілген. Параллелометр көмегімен модельге жалпы экватор сызығын түсіріп қана қоймай, сонымен бірге кламмердің ұстайтын ұшын батырудың шегін де анықтауға болады.
Ол үшін үш калибрлі арнайы саңырауқұлаққа ұқсас кемер өлшеуіштер қолданады (№1-0,25 мм, №2-0,5 мм, №3-0,75 мм). Кламмерлерді орналастырғанда мына ережеге сүйенеді: кламмер иығы неғұрлым ұзын болса, ретенция (кідіру) мүмкін тереңдігі соғұрлым арта түседі. Саңырауқұлаққа ұқсас өзек параллелометрдің штативінде грифельді өзек орнына орналастырады, аяғымен экватор сызығына тиетіндей етіп тірек тіске жақындатады.
Сонда өлшеуіш қалпақшасы тіске тие отырып, кідірудің өлшенетін тереңдігінің орнын белгілейді. Өлшеуіш жанасу нүктесінде ғаныш тісте із қалдырады, оны кейін қарындаш не фломастермен қоршайды.
Нея фирмасы кламмерлер жүйесін дайындағанда, кламмерлердің түрлі құрылғыларындағы кернеудің таралуына зертханалық тексеру фотосерпімділік әдісімен жүргізілді. Тексеру көрсеткендей, кламмерлер окклюзиялық бастырмалардан иық соңына дейін бірыңғай тарылуы тиіс. Осы сынақтарға сәйкес иықтың стандартты қалыптары мен олардың қалыңдығы жасалды. Кейін бұл стандарттар резеңке майысқақ матрицаға көшірілді, матрицаны пайдаланып, барлық типті кламмерлердің балауызды қалыптарын алуға болады. Иықтың бекітуші бөлігінің ұзындығы кемер тереңдігіне байланысты болғандықтан, матрицада түрлі тістер (күрек тіс, азу, кіші азу, үлкен азу) үшін балауыз үлгіні жеңіл жасауға болатын бірнеше қалып бар. Кемер неғұрлым үлкен болса, кламмерлердің бекіту ұшы соғұрлым қысқа да майысқақ болуы тиіс. Керісінше, кемер кішкене болса, иық ұзындау және қалыңдау келеді, демек онша майысқақ та болмайды.
Параллелометрде доғалықпен қатар табақшалы (пластиналы) протез үлгілерін де зерттеген пайдалы. Табақшалы протезді бекіту үшін кламмерлердің кернеуі туындататын жарақаттық түйісудің алдын-алу үшін осы кламмерлерді оңтайлы орналастырған жөн.
Межелік сызық белгіленіп, протездің енгізілу жолы анықталғаннан кейін, доғаның, кламмерлердің, тырнақ төрізді өсінділердің орналастырылуын қарастырады. Олар пратезді енгізуге кедергі болмауы тиіс. Содан барып модельде протез қаңқасының суреті салынады.
Қаңқаны жоспарлау мынадай кезеңдерден түрады:
протезді кіргізу және шығару жолын анықтау - үлгіні параллелометр үстеліне орнату;
тірек тістерге межелік сызық суретін түсіру;
тірек-ұстағыш кламмерлер құрылымын таңдау;
протез доғасының орналасу орнын анықтау;
модельге доға протезінің бүкіл қаңқасының суретін түсіру.
Кламмер жүйесі
1949 жылы АҚШ-та стоматологтар ұжымының, математиктердің, инженерлердің, металлургтардың жұмыстары нәтижесінде Ней жүйесі құрылды.
Осыған байланысты құйылған кламмерлер статикалық және динамикалық фазада
күшті тек тіске тік бағытта түсіреді, ал тіреуші кламмерлердің иықтарының соңы орналасатын жерлерін, протезді жоспарлау кезінде еркін киілу және шығарылу жолдарын параллелометр арқылы анықтайды.
Нея кламмерлер жүйесін кең қолдану келесі кезеңдерге байланысты деп есептелінеді:
* кламмерлерді орнату принциптерін сақтағанда, яғни кламмердің қатты бөліктері (қозғалмайтын) тістің ең үлкен периметрінен жоғары болғанда, осы уақытта кламмердің қозғалатын ұстаушы бөлігі бағыттаушы сызықтың астында болатындай етіп құрылымдалса;
* доғалы протездің қаңқасы тұтас құймалы болғанда;
Нея жүйесінің кемшіліктері:
* сақталған тістерді шендеуге қолданылмайды, сондықтан протездің трансверзальді қозғалуы басқа тістерге беріледі;
* барлық құрылымда базис пен кламмердің арасын қатты байланыс біріктіреді;
Нея ұсынған кламмерлер жүйесінің 5 түрі:
Бірінші түрі - окклюзионды бастырмадан, денеден және екі иықтан тұратын Аккердің қатты тірек-ұстағыш кламмері. Окклюзионды бастырманы үшінші иық деп оны кейде үш иықты деп атайды. Бұл кламмер барлық кламмерлер түрінің ішіндегі ең кең тараған түрі, яғни оның құрылымы қарапайым және протездің трансверсальді, вертикальді, сагитальді бағыттарда қозғалуын болдырмайды. Бұл кезде бастырма окклюзионды бетте тістің ұзына бойы осіне және еңкіш үлкен азу тіс сауыты қалпына тік перпендикуляр орналасады. Кламмердің денесі үлкен азу тістің дистальді окклюзионды бетінде, окклюзионды бастырма осіне шамамен тік бұрыш жасап орналасады. Тіс еңкіш болғанда кламмер денесінің алаңы үлкейеді және осы арқылы протездің тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Кламммер иықтары оның денесінен басталып, аралық сызықты бөліп өтем дегенше тістің окклюзионды бетіне 45° бұрыш жасап бағытталады да содан кейін қызыл иек аймағына жалғасады. Аккер кламмерінің иығы тірек, аралық және ұстағыш үш бөліктен тұрады.
Тірек бөлігі қаттырақ болып келеді, оккюзионды аймақта орналасады және тісті толық қамти отырып, протездің жақтарда тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Ұстағыш бөлігі серпімді, қызыл иек аймағында орналасады және протездің бекуін қамтамасыз етеді. Ұстағыш бөліктің ұзындығы шамамен иық ұзындығының 31 және 21 -не тең, яғни ретенционды қызметті оральді және вестибулярлы иықтардың дистальді ұштары атқарады. Осы екі бөліктің ортасында аралық сызық облысында жатып, оны қиып өтетін жартылай қатты аралық бөлік болады. Кламмер иығының қамтитын (тұрақтандырғыш) бөлігі тісті 180° көп айналып жатуы керек, ал ретенционды ұшы мүмкіндігінше көршілес тіске дейін жетіп тұруы қажет.
Кламмер иығы тірек тіске көледең түсетін шайнау жүктемесін тірек тістерге түсіреді. Аккер кламмері шектелген ақауларда және шолу сызығы тістің оральді және вестибулярлы беттерін дәл ортасынан бөлгенде қолданылады. Кламмердің бірінші типі тістің ақауға қараған жанасу бетіндегі аралық сызығы жоғары орналасқанда қолданылмайды. Кламмердің бұл типіндегі иықтың беку қасиеттері ішкі тереңдігі 0,5мм болғанда ең жоғары деңгейге жетеді.
Аккер кламмерін қолдануын шектейтін кемшіліктер:
* Иық тамақ қалдықтары жиналып қалатын тістің бетінің көп бөлігін жауып тұрады.
* Иықтың ұстағыш ұштарының серпімділік қасиеттері шектеулі.
* Тек үлкен азу тістерде қолданылады.
Екінші түрі -бір окклюзионды бастырмасы бар және оның иық бөлігінің ұштары Т тәрізді таралған, эластикалық ұстап-тіреуші кламмер (Роуч кламмері) сондықтан оны кейде таралған кламмер деп те атайды. 1930 жылы Роуч тұтас құймалы доғалы протез құрылымына кламмердің стерженді иықтарының 6 түрін ұсынды. Роуч кламмерінің ең кең тарағаны екі стерженді иықты кламмер. Стерженді иықты кламмер тірек тістің бір немесе екі жағынан да қолданылады. Стерженді иық- қызыл иек жиегінен төмен деңгейде қаңқадан тармақталып шығып, альвеолды өсіндінің қабықшасына тимей тістің клиникалық мойнын қиып өтіп, тік бағытта оның қызыл иек аймағымен түйіскенше жалғасады. Иықтың стерженді басы мен оның тік бөлігі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
№1 ДӘРІС
ТАҚЫРЫБЫ: КІРІСПЕ. ДОҒАЛЫ ПРОТЕЗДІҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫСЫ БОЙЫНША ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ДОҒАЛЫ ПРОТЕЗДЕР ДАЙЫНДАУДА ТІС ТЕХНИКАЛЫҚ ӨНДІРІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ.
Бюгельді протез атауы немістің Bugel сөзінен шыққан, қазақша доға дегенді білдіреді. Бюгельді протездер термині табиғи тістерге, альвеолалық өсінділерге сүйенетін, протез орны шырышты қабығы және тіс пародонт арқылы шайнау жүктемесін көтеретін протездерді анықтайды. Бюгельді протездерде тірек ретінде тірек-ұстағыш кламмерлерімен қатар қүлыпты, телескопияльщ, арқалық (балкалық) ұстамаларды қолдануға болады.Бюгельді протез артықшылығы мынадай (пациенттің жеке ерекшеліктерін ескере отырып, қатаң талаптарға сай орындалған болса):
қаңқаның тірек тістерімен қатаң бекітілуі шектелмеген ақаулар болған жағдайда да) протездің жоғары қызмет сапасын қамтамасыз етеді. Шағын кемістіктердің орнын толтырған жағдайда, протездердің шайнау тиімділігі дәстүрлі алынбайтын көпір тәрізді протездерге сай не жақын келеді;
шендеуіш салынып сақталған тістердің шиналау пародонтты шайнау қысымының зиянды көлденең компоненттерінің әсерінен сақтайды;
протез қаңқасының тірек тістерімен қатты да берік байланысуы протездің шағын жылжуына жол бермейді, сол себепті шырышты қабат та жарақаттанбайды;
тірек-ұстағыш құрылымдары протездің отыруына жол бермейді, сондықтан шы - рышты қабатқа түсетін қысым азайып, альвеолалы қырат атрофиясы кемиді;
көлбеу тістер бюгельді протезді үстау үшін пайдаланылады;
тіссауыт төмен болса не тістемді өзгерткен жағдайда, тұтас құйылған окклюзиялық бастырма не каппалық шендеуіш тістем биіктігін өзгертуге мумкіндік береді;
қаңқалаудың (скелеттеу) кең мүмкіндігі науқас үшін де жайлы, аурулардың алдын алу үшін де маңызды, мұның өзі шырышты қабат пен парадонтты қорғауға қолайлы жағдай туғызады;
протездің берік бекуі науқасты сергітіп, протезге бейімделу үдерісін жеделдетеді;
гигиеналық күтімі жеңіл;
ауыз қуысы гигиенасын өте аз дәрежеде бұзады;
эстетикаға тигізетін зардабы аз.
Бюгельді протезді дайындауға көрсетімдер. Бюгельді протездер тіс қатарының жеке кемістіктерінде және табиғи тістердің жеткілікті саны бар жағдайда көрсетілген, себебі тіс пен протез орны шырышты қабаты арасындағы шайнау қысымы сонда тиімді үйлестіріледі.
Бюгельді протездермен емдеуге көрсетілімдер:
Тіс қатары кемістіктері (Кеннеди бойынша I, II, III, IV кластық);
І-класс ІІ- класс ІІІ-класс IV-класс
Тірек тістердің сауыты биік болғанда;
Тірек тістер пародонты сау болса;
Тістер қатары кемістігі шырышты қабатының сау күйінде;
Шайнау элементі ретінде пародонт тіндерінің ауруларында.
Бюгельді протезбен емдеуге қарсы көрсетімдер:
-тіл үзбесінің төменгі жаққа жоғары бекітілуі (ол тіл мойыншаларынан 1 см төмен орналасуы керек, сол жағдайда доғаның бекітілуіне орьш жеткілікті болады). Бұлай болмаған жағдайда доға үзбені жарақаттап, науқас протезді пайдалана алмайды;
төмен клиникалық сауыттар жасанды сауыттармен биіктетуге келмесе, тірек бола алмайды;
түрлі жаққа еңкіш тірек тістер (20°-тан артық емес) салыстырмалы түрдегі қарсы көрсетілім болып есептеледі, себебі оларды жасанды түрде параллель бағыттауға бола - ды немесе параллелометрде диагностикалық үлгілерде зерделеп, протезді енгізу және шығарып алу жольш таңдауға болады;
терең тістем, әсіресе терең жарақаттайтын тістем жағдайында миостатикалық рефлекс алдын-ала өзгертілмесе;
жоғарғы жақтағы айқын білінетін торус салыстырмалы түрдегі қарсы көрсетілім, себебі оны оралып өтіп, доғаны алдынан орналастыруға болады;
альвеолалы өсіндінің үлкен атрофиясы мен тайыз таңдай;
металл не пластмассаға төзімділіктің болмауы;
Доғалы протездердің құрылымдық элементтері.
Доғалы протез келесі бөлімдерден тұрады:
1) Доғадан және ұстап тұратын бөліктерден тұратын металлдан жасалған қаңқа
2) Базистен және жасанды тістер орнатылатын жасанды қызыл иектен
Доғалы протездердің қаңқасы келесі бөліктерден тұрады біріктірілетін элементтерінен (доға және бөліктері) ұстап тұратын элементтерден (кламмер құлып,телескопиялық қосылыстар) тұрақтандырушы элементтер(бөлінбейтін кламмер,киппмайдер) түсіретін элементтер (амортизатор және ауырлық бөлетін)
Жартылай алынбалы протездердің құрылымдық элементтерінің жиынтығын алдымен дәрігердің жоспарына, клиникалық сипатына, жоғалтқан тістерге, түріне, тіс қатарының бұзылысының топографиясына, қалған тістердің саны мен жағдайына протез төсемінің шырышты қабатына және жалпы құрылымына қарап анықталады.
Тіреуші элементтер жартылай алынбалы пртездердің құрылымына шайнау жүктемесін протез арнасының тіндеріне, яғни пародонт пен қызыл иекке ең тиімді тәсілмен тарату үшін енгізілген, сонымен қатар тіреуші элементтер жартылай алынбалы протездерді жақсы бекітуге ықпал етеді.Тіреуші элементтерге алдымен әртүрлі окклюзиялық бастырмалар, жасанды тіс сауыты, көпір тәрізді протездер, түбір қосымша, түбір штифтері және имплантанттар жатады.
Байланыстырушы (бекітуші) элементтері. Бұл элементтер қалған тістерге протезді бекіту үшін қолданылады, яғни алынбалы протездермен тірек тістердің арасындағы байланыстыру қызметін атқарады. Осы себепке байланысты кейбір авторлар байланыстыру элементтерін анкер немесе анкер элементтері деп атайды. Шайнау қысымын тіреуші тістерге таратуына байланысты байланыстырушы элементтер қатты,қозғалатын,жартылай қозғалатын (серпімді)болып бөлінеді. Құрылымына қарай байланыстырушы элеметтер: кламмерлер, анкерлі байланыстырушы, құлыптық бекулер, екеулік (телескопиялық) сауыт болып бөлінеді.
Теңестіру элементтері. Ершік тәрізді бөлікте доғалы протездің тіл немесе вестибулярлы доғасын, ершік тәрізді бөлікпен байланыстыратын жартылай алмалы протездердің базисі (пластмассадан, металлдан) теңестіру элементтері болып табылады. Соңғы теңестіру элементтері ең тиімді болып саналады. Тіл немесе вестибулярлы доғалар протездің ершік тәрізді бөліктерінің аралығында өздерінің иілгіштік қасиетінің арқасында функционалдық жүктемені біркелкі тарту арқылы протез арнасының тіндерін жақсы тұрақтандыруға және сақтауға ықпал етеді. Ал олардың пішіні мен орналасуы функционалдық жүктемеге төтеп беруіне сәйкес айқындалады.Теңестіру элементтері жеткілікті қатаң фонетикалық және гигиеналық талаптарға сай болуы керек. Тағы бір есте сақтайтын жағдай теңестіру элементтері жалғау қызметінен басқа протездің орнынан қимылдауға төтеп беретін қызмет атқарады. Алайда фунционалды жағынан қарасақ қатаң бөліп қарау өте қиын.
Протездің жылжуына қарсы келетін элементтер көлденең жазықтықта дамыған функционалдық жүктеме әсерінен жартылай алынбалы протез алдыға, артқа, бүйір бағытқа жылжыйды. Жылжуға қарсы келетін элементтерге біріншіден: әртүрлі бекітуші элементтері (кламмерлер, құлыптық бекулер, арқалық жүйелер және т.б.) . Пародонт ауруы болған кезде протездің жылжуына қарсы келетіндерге Эльбрехтың шендеуіші, бөлінбеген кламмерлердің тырнақ тәрізді өсінділері және Нея фирмасының кламмерлері мен Эльбрехттің шендеуіштерінің бірігуі жатады.
Жасанды тіс сауыттары мен көпірлі протездер кламмерлер арқылы протездің жылжуына қарсы келетін екіншілік элемент болып табылады. Осы топтың элементтерін қолданған кезде бірге қалған тістердің пародонт жағдайымен басқа да клиникалық деректерге ерекше назар аудару қажет.
Протездің аударылуына қарсы келетін элементтер. Протездің бекітуші элементтерінің көбісі өзінің бағытталу жазықтығының арқасында аударылуға қарсы қызмет атқарады, яғни шайнау кезіндегі күшті алады. Аударылуға қарсы келетін элемент протездің айналу осі шегі мен ершік тәрізді бөлігінің қарама-қарсы бағыттында, яғни протездің негізгі бөлігінде орналасуы керек. Бұл әсерге кламмерлерден шалғай жатқан окклюзионды бастырмалар немесе протездің ершік тәрізді бөлігінен алыс жатқан кері әсерлі құйылған кламмер ие болады.
Доға доғалы протездің ершік тәрізді бөліктерін бір-бірімен байланыстырады және тірек тістерімен альвеолярлы бөліктерге шайнау қысымын бөледі. Доға протездің бөліктерін бір - бірлікке біріктіреді.Иілгіш қасиетінің арқасында протездің ершік тәрізді бөлігіне ауырлықтың төмендеуіне ықпал етеді. Доғаның қалпы, көлемі орналасқан бетке,түріне,тіс қатарының ақауларына пішініне таңдай күмбезінің тереңдігіне альвеолярлық келбеу нысанының пішініне,протездік төсемнің шырышты қабатына байланысты. Доға қатты таңдайдың немесе жақтың альвеолды бөлігінің пішінін толық қайталуы тиіс.
Базис (ершік тәрізді бөлігі)жасанды тістер орналасатын және альвеолды өсіндінің орнын басатын доғалы протездің бөлігі болып табылады. Базистің көлемі ақаудың топографиясына және көлеміне байланысты. Шектелген ақауларда базистер онша үлкен болмайды, ал соңғы шектелмеген ақауларда жоғарғы жақтың төмпешіктерін және төменгі жақтың ретромолярлық төмпешіктерді толығымен жауып тұрады.
Доғалы протез құрылымында доға, ершік тәрізді бөлік және кламмер жүйесі бола - ды. Осы буындар біртұтас құрылым түзіп, доғалы протездің металл қаңқасы деп аталады.
Жоғарғы жақ доғасы- тіс қатары ақауына байланысты таңдайда әртүрлі орналасады. Тіс қатары ақауының топографиясына байланысты доға қатты таңдайдың алдыңғы, орта немесе артқы бөлімінде шырышты қабаттан аулақ орналасады. Кейде тіреуіш протез құрылымына өзара қосылған екі таңдай доғасын (алдыңғы және артқысын) енгізеді. Жоғары жақ протезінде доғаның ені 5-15 мм, қалыңдығы 0,6-1 мм. Пішіні жартылай овальді, жиектері дөңестелген.
Таңдай тегіс болғанда, алвеолды өсінді анық білінбегенде және тіс қатарының соңғы ақауында доға- жұқа және жалпақ пластинка түрінде болады. Ені 2 см кем болмауы керек, ал қалыңдығы 0,35-0,6 мм. болады. Бұндай пішінді доға шайнау жүктемесін жақсы таратады.
Доғаны таңдайға орналсатырудағы ең тиімдісі, ол таңдайдың ортаңғы және таңдайдың артқы үшінші бөлігінің арасында, яғни 10-12 мм А сызығының алдында немесе тұрақты бірінші үлкен азу тістердің деңгейінде орналасуы болып табылады. Доғаны бұлай орналастырғанда протезге тез бейімделеді, сөйлеу фонетикасын тез қалпына келтіреді және құсу рефлексі пайда болуының алдын алады.
Құсу рефлексі жоғары және қатты таңдайдағы торус анық болғанда доғаны таңдайдың үштен ортаңғы немесе алдыңғы бөлігінде орналастырады.
Тіс қатары ақауы фронтальді бөлікте болғанда доға таңдайдың үштен алдыңғы бөлігінде орналасады, ол протездің аударылып кетуін болдырмайды.
Протез арнасының шырышты қабатының батымдылығын ескере отырып, ойылуды болдырмас үшін доғаны одан 0,5-1 мм көтереді. Бұл жағдайды шектелмеген ақаулары бар болғанда ерекше ескерген жөн. Протездің ершік тәрізді еркін аяқталатын бөлігіне жүктеме түскенде, тірек тістер айналасында жылжу орын алады. Мұның өзі протез доғасының төменгі бөлігінің қызылиекке жақындауына әкеледі. Тап осылай протездің жоғары жаққа жылжуына байланысты доғаның артқы шегі қатты таңдайдың шырышты қабатына жақындай түседі.
Төменгі жақ доғасы- төменгі жақ протезінің доғасы жарты эллипс пішінде, ені 4-6 мм, қалыңдығы 1,7-2,3 мм. Оны тіл үзеңгісінің қозғалысын шектемейтіндей етіп, алвеолды бөліктің тілдік ылдиында орналастырады. Доғаның төменгі жиегі тіл асты өтпелі қатпарынан 1-2 мм жоғары, ал жоғарғы жиегі алдыңғы тістер мойнынан 2-3 мм төмен орналасуы тиіс.
Ауыз қуысы түбінің жұмсақ тіндері немесе тіл үзеңгісі жоғары орналасқанда көп звенолы кламмерлер қолданылады.
Алдыңғы тістердің, кейде кіші азулардың тілдік еңкіштігінде, протездің бекіту үшін доғаны альвеолалы өсіндінің шырышты қабатынан үлкен арақашықтықта алыстатады, себебі протез ауызға енгенде тістердің кескіш шеттеріне түсуі мүмкін. Алайда доға альвеолалы бөліктен неғұрлым қашық тұрса, ол тілге соншалықты сезіліп, тіл үзбесін жарақаттауы мүмкін.
Протез арнасының шырышты қабатының батымдылығына байланысты, ойылуды болдырмас үшін доға одан 0,5-1 мм алыс орналасуы керек. Сондықтан пародонт ауруларында және шырышты қабат көлемінің аз ғана ұлғаюында да қуыс 1 мм кем болмау тиіс, ал қалыпты жағдайда 0,5 мм. болуы керек.
Тіл доғасының орнына кейде тілдік металдық пластинка қолданылады. Бұндай пластинканың жоғарғы жиегі тіс төмпектерінен 2-3 мм жоғары орналасады, яғни барлық тістерге жүктеменің бірдей таралуын қамтамасыз етеді. Металл қаңқаның артықшылығы пародонт аурулары кезінде және алдыңғы тістер қисық-қисық орналасқанда қызыл иекті тамақ қалдықтарынан қорғайды. Металл мен жұмсақ тіндер арасындағы қуыс 0,1-0,2 мм болуы тиіс, егер одан көп болса тіндер ісінуі мүмкін.
Доғалы протез қаңқасының келесі бөлігі базис немесе ершік тәрізді бөлік. Ол тіссіз альвеолды бөліктің жотасында немесе жақтың өсіндісінің үстінде жататын доғаның өсіндісі болып табылады. Қаңқаның бұл элементтері тор тәрізді болып келеді және шырышты қабықтан 1,5-2 мм алыс жатады. Бұл доғалы протездің ершік тәрізді бөлігінде пластмассалы базисті бекітуге қолданылады. Қаңқаның ершік тәрізді бөлігінің бекітілу құрылымын анықтағанда тіссіз альвеолды өсіндінің пішінін ескерген жөн. Доғаның металл базиске өтетін жеріндегі шектеуіші әртүрлі болады.
Доғалы протез құрамына қаңқадан басқа жасанды тістері бар пластмассалы базис кіреді. Жақтың тіссіз альвеолды бөлігін қамтитын пластмассалы пластина- базис болып табылады. Ол біріншіден- жасанды тістерді бекітуге, сему салдарынан бұзылған жақтың сол бөліктегі пішінін және көлемін қалпына келтіруге, ал екіншіден-тіссіз альвеолды өсіндіге шайнау қысымының негізгі бөлігін түсіруге қолданылады және протездің көлденең жазықтықта қозғалуын шектейді.
Окклюзиялы бастырмалар
Тірек-ұстағыш кламмеріндегі негізі құрылымды элемент - окклюзиялы бастырма, ол арқылы жасанды тісі бар негізден шайнау қысымы қабылданып, тірек тістер пародонтына беріледі. Окклюзиялы бастырмаға арналған орын қаншалықты дұрыс қалыптасып, оның окклюзиялы бет қабатында қаншалықты ұзақ болуына қарай пародонтқа шай - нау қысымы да соншалықты дұрыс тарайды. Табиғи тістер парондонтына неғүрлым қолайлысы осьтік (аксиальді) жүктемелер. Сол себептен шайнау тістеріңің бойы фиссурасын қамтитын бастырма окклюзиялы беттің медиальды және дистальды жағынан, оған қоса тірек тістің қасында басқа тістер бар жағынан орналасып, жүктеменің тіс осінің бойына береді.
Егер бастырма тіс катары кемістігі жағынан орналасса, окклюзиялы бастырманың тірек тісімен өзара әрекеттесуі неғұрлым күрделі өтеді. Егер бастырма ұзындығы окклю - зиялы бет ұзындығының жартысына дейін жетіп, тін түбі тірек тісі осіне қатысты дөңес бұрыш құрса, онда окклюзиялы бастырма кламмер иықтарымен бірге еңкіш таю сөтін туғызады. Мұндай әсер салдарынан периодонт саңылау кеңіп, периодонт талшықтары ыдырап, тірек тістерінің патологиялық қозғалғыштығы пайда болады. Егер тін орын бойын ұзартса және окклюзиялы бет ортасынан шықса, берілетін қысым бағыты тіс осіне жақындайды не оған сәйкес келеді.
Окклюзиялы бастырма қай тісте, қай жақта орналаспасын, оған арналған тін-орын мына талаптарға сай келуі керек: а) тін-орын негізгі аксиальды жүктемелерге қатысты 90° бүрыш жасайды не оған жақын келеді. Тіннің проксимальді бетке ұласуында өткір қыр болмауы тиіс; о) қимада тін жартылай сопақ, түбі - жәшік тәрізді емес, шар қалыбында болуы керек.
Бұл талаптар жасанды сауыттар мен қапталмаған тірек тістерге де, тірек-ұстағыш кламмерлер астындағы жасанды сауыттарды дайындауға қатысты орын дал ады.
Айта кететін жайт, окклюзиялы бастырма шайнау кезінде тірек тіске барлық тік жүктемені не оның бөлігін береді, жүктеме астында протездің шырышты қабыққа батуына жол бермейді, протездің қарсы тістермен окклюзиялы байланысын жаратьіп, оны қалпына келтіреді.
Тірек тіс окклюзиялы бастырма арқылы жүктеме беру сипаты бастырма орнына, шамасына, оған арналған тін-орын қалыбына байланысты.
Окклюзиялы бастырма тірек-ұстағыш кламмерінің құрылымды бөлігі бола алады немесе құрылғының, мысалға, доғалы протездің жеке қызмет етуші буыны болып табылады.
Доғалы протездерді заман талабына сай етіп жасау үшін тіс техникалық лабораториясының негізгі, ғаныштау, қалыптау және полимеризациялау, дәнекерлеу, металдарды құю бөлмелері болуы тиіс. Әр бір бөлме заманауи құралдармен және жабдықтармен жабдықталуы тиіс. Бөлмелер жарық және ондағы құрал-жабдықтар тіс технигінің жұмысына кедергі етпейтіндей өте ыңғайлы орналасуы тиіс.
Доғалы протездерді дайындауда қолданылатын құрал-жабдықтар:
1) Вибростол
2) Параллелометр немесе фрезер құрылғысы
3) Құюға арналған аппараттар
4) Құю жолдарын кесуге арналған станоктар
5) Арнайы дубликаттауға арналған кюветалар, полимеризацияға арналған кюветалар
6) Тіс техникалық бор машина
7) Шлифмотор
8) Бюгельді рамалар
9) Пресс
10) Вакуумды араластырғыш
11) Муфельді пеш
12) Құм шашу құрылғысы
13) Артикулятор, окклюдатор
№2 ДӘРІС
ТАҚЫРЫБЫ: 1-ШІ КЛИНИКАЛЫҚ КЕЗЕҢ: СҰРАСТЫРУ, ҚАРАП ТЕКСЕРІП ДИАГНОЗ ҚОЮ, ДАЙЫНДАЙТЫН ДОҒАЛЫҚ ПРОТЕЗДІҢ КОНСТРУКЦИЯСЫН ТАҢДАУ, КӨШІРМЕ ҮЛГІСІН АЛУ.
Науқасты қарау, ем жоспарын құру, толық анатомиялық көшірме алу ерекшелігі. Науқасты қарағанда бірінші кезекте тірек тістердің күйіне, кемістіктің шамасы мен топографиясына (тісаралық бір жақты шектелмеген, екі жақты шектелмеген, аралас), жоқ тістер аумағындағы ауыз қуысьшьщ шырышты қабатының жағдайына назар аударылады. Кемістік пен оның шамасын анықтау арқылы доғаның, тірек элементтерінің, бюгельді протездің орналасуын айқындайды. Сонымен қатар, тістем мен төменгі жақ артикуляңиясының түрі ескеріледі. Еңкею бүрышы күйіне байланысты тірек тістер алдын-ала сауыттармен жабылады не жабылмайды. Науқасты қарағанда тіс қатары кемістігінің орналасуы және өлшемі анықталады. Кемістік неғүрлым үлкен болса, протез негізі соғұрлым аумақты келеді, осыған байланысты бюгельді протездің неғұрлым күрделі құрылымдары жоспарланады. Қалған тістердің күйі, альвеолалық өсіндінің қалыбы мен күйі, ауыз қуысы шырышты қабатының жағдайы, тістем түрі анықталады, тіссауыттың пішіні мен өлшеміне, тіс қатарындағы орнына, еңкею дәржесіне, беріктігіне ерекше көңіл бөлінеді.
Бюгельді протезді жоспарлау мынадай шараларды қамтиды:
-протезді енгізу және шығару жолдарын, тірек тістерде межелік сызықтың орнала - суын анықтау;
негіз шегін, таңдайдағы және жақтың альвеолалық өсіндісінде доғаның орнын белгілеу;
бюгельді протез қаңқасының тірек-ұстағыш элементтері құрылымын (кламмерлерді, өсінділерді, бекіткіштерді, бұталықтарды) таңдау.
Бюгельді протездің бекіту құрылғыларьш орналастыруға сауыттары дұрыс және олардьщ анатомиялық пішіні жақсы сақталған берік тістер жарамды. Тірек тістер қозғалмалы болса, оларды қатар тұрған тістермен алынбайтын шендеуіштер көмегімен блокқа біріктіреді немесе кламмерлерді бірнеше тіске орналастырады.
Тіс қатары кемістігінің (шектелмеген болмаса тісаралық) ұзындығы аса маңызды. Айтып кеткендей, қандай протез - пластиналық не бюгельді протез - дайындаудың мақсатқа лайықты екедігін шешкенде, ақаудың өлшемі анықтаушы фактор болып табылады. Альвеолалық өсіндіні қарастыра отырып, оньщ пішінін, атрофия деңгейін, сүйекте дөңес жердің бар-жоғын анықтайды. Протездеуге ең жайлысы - айқын білінетін дөңгеленген альвеолалық шет, ол біркелкі батымды шырышты қабатпен жабылған.
Бюгельді протезді дайындаудың клиникалық-зертханалық кезеңдері
№
Клиникалық кезең
Зертханалық кезеңдер
Науқасты қарау, емдеу жоспарын құру Толық анатомиялық қалып алу:
а) гидроколлоидты илеу массасымен диагностикалық қалып алу;
ө) силикон массасымен қалып алу.
Анатомиялық қалыптың сапасын талдау.
Супергипстен жұмыстық модельді құю.
Қарсы тістердің ғаныштан көмекші қалыпты алу.
Тістек біліктері бар балауыз негіздерін дайындау
1
2
Орталық окклюзияны анықтау. Параллелометрияны өткізу. Бюгельді протез қаңқасын жобалау. Бюгельді протез болашақ қаңқасының модельге түсіру.
Тіс технигінің бюгельді протез қаңқасын құрастыруға қатысуы.
Бюгель протезінің қаңқасының бағдарларын түсіру (сызу).
Супергипстен жасалған жұмыстық модельді отқа төзімді массадан жасалатын модельге дайындау.
Отқа төзімді модельді дайындау.
Бюгельді протез қаңқасын балауыздан
мүеіітдеу.
Отқа төзімді модельді құю.
Бюгельді протез қаңқасын өңдеу
3
Бюгельді протез қаңқасын ауыз қуысында шақтау. Тістер түсін анықтау
Бюгельді протез қаңқасының соңғы өңделуі
Жұмыстық модельді бюгельді протез қаңқасымен окклюдаторға не артикуляторға ғаныштау.
Жасанды тістерді орнату
4
Бюгельді протездің балауыз құрылымын шақтау
Балауыз үлгіні пластмассаға ауыстыру.
Протезді өңдеу, тегістеу, жылтырату
5
Бюгельді протезді шақтау және тапсыру.
Бюгельді протездерге бейімделу және оларды күту жөнінде нұсқау беру.
Ауыз қуысының шырышты қабатын қарағанда оның түсін, ылғалдығын, батымдылығын, қозғалмалылығын, қозғалмалы және қозғалмайтын шырышты қабаты шегінің орналасуын ескереді.
Көшірме алу. Доғалы протездерді дайындау кезінде көшірме алу негізінен жалпыға бірдей әдіспен алынады. Бірақ көшірме материалымен көшірме алатын қасықты дұрыс таңдау қажет. Протез орналасатын тіндердің сілемейлі қабықшасының жағдайы көшірме материалдарын таңдауға әсер етеді. Дәл көшірме алуда көшірме алу материалының қасиеті өте маңызды, ол икемді болуы, яғни сыртқы әсерден пішінге ие болып, оны кейін де сақтай алуы тиіс.
Доғалы протездердің қаңқасын отқа төзімді үлгіде құю үшін екі жұмысшы және бір көмекші көшірме алынады. Егер жоғарғы және төменгі жаққа да доғалы протез дайындалатын болса онда жақтардан төрт көшірме алынады. (әр жақтан екі көшірмеден). Бұлай ету себебі құйылған бірінші үлгіге параллелометрия жүргізеді, кейін сол үлгіні дубликаттайды. Ал екінші құйылған үлгіде окклюзионды білігі бар балауызды базис дайындалады, жақтардың орталық окклюзиясы бекітіледі, окклюдаторға ғанышталады және жасанды тістер орнатылып протез толық дайындалады.
№3 ДӘРІС
ТАҚЫРЫБЫ: 1-ШІ ЗЕРТХАНАЛЫҚ КЕЗЕҢ: ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ЖӘНЕ ҚОСЫМША ҮЛГІЛЕРДІ ДАЙЫНДАУ. ТІСТҮЙІС БІЛІКШЕСІН ДАЙЫНДАУ. 2-ШІ КЛИНИКАЛЫҚ КЕЗЕҢ: ОРТАЛЫҚ ОККЛЮЗИЯНЫ АНЫҚТАУ.
Үлгі құю. Дәрігер әрдайым барлық клиникалық кезеңдерде, яғни орталық окклюзияны анықтау кезінде, доғалы протездің құрылымын тексеру кезінде бақылап отыратын жұмысшы үлгінің сапалы болуының үлкен маңызы бар. Доғалы протез дайындау үшін жақтардың үлгілері мықты әрі егеліп қалмайтын болуы тиіс. Мұндай үлгіліердің тіреуші тістері яғни көп күш, қысым түсетін бөліктері супер ғаныштан, жеңіл еритін металдан, тіс дәрігері цементінен, амальгамадан құйылады, ал қалған бөлігі кәдімгі медициналық ғаныштан құйылады. Ғаныштың сапасын арттыру үшін оны арнайы вакуумды араластырғышта араластырып, вибростолда құйған дұрыс. Бұл кезде ғаныш тығыздалып, ауалы қуыстар сыртқа шығып кетеді. Үлгі ауалы қуыстарсыз, беті тегіс, жақсы кептірілген және дұрыс өңделген болуы тиіс. Ол үшін үлгілерді ылғалды өңдеуге арналған арнайы Триммер аппартымен өңдеген дұрыс. Үлгінің негізі 2 см кем болмауы тиіс. Үлгілерде ақаудың барлығы анықталса, жұмысты тоқтатып қайтадан көшірме алу қажет.
Балауыздан базистер мен біліктерді дайындау кезеңдері:
1. Үлгіні ылғалдау және протездердің шекарасын сызу.
2. Пластинкалы балауыздың тек бір бетін ғана газ жанарғысының жалынына қыздырады. Жұмсарған пластинканы келесі қыздырылмаған бетімен ғанышп үлгі бетіне бас бармақпен үлгіге қатты баспай протездің базисін дайындайды және белгіленген шекарадан артықтарын шекара бойымен қиып тастайды. (жоғарғы жаққа базис 1 қабат пластинкадан жасалады, ал төменгіжаққа 2 қабат пластинкадан дайындалады).
3. Оральді беттің пішініндей етіп сымды қыздырып иеді және оны балауыз базиске батырады. (ауыз қуысында деформацияланбас үшін)
4. Окклюзонды балауыз біліктерді дайындау,оны дайындау үшін оттың жалынына пластинканың екі бетінде қыздырып,білікті дайындайды және оны тіс жоқ жерлердің альвеолярлық өсіндісінің үстіне орнатады.
5.Жақсы қыздырылған шпательмен біліктерді базиске жабыстырады.Оның жиектерін түзулейді және біліктерді дистальді бөліктерге қарайылди етіп тегістейді.
Балауыз базистерге қойылатын талаптар.Балауызды базис болу керек:
а)протездердің шекарасына сай болу керек.
б)үлгіге жақсы жабысып тұру керек және қозғалмау керек.
в)шырышты қабықты жарақаттамас үшін жиектері дөңгеленген болу керек.
г)сымды арматуралармен мықты болу керек.
Окклюзионды біліктерге қойылатын талаптар.Окклюзионды білік болу керек:
а)альвеолярлы өсіндінің ортасында нақты,жоғарғы жақ және төменгі жақ төмпектеріне кірмей орналасу керек.
б)биіктігі 1,0-1,5см,яғни табиғи тістерден 2-3мм жоғары болу керек.
в)алдыңғы бөлігінде кеңдігі 0,3-0,5см, бүйір бөлігінде 0,8-1,0см болу керек.
г) кескенде қабыршақтанбай,қатты болу керек;
Тістем биіктігі мен орталық окклюзияны анықтау - протездің бұл кезеңінде тістер қатарының көлденең, сагитальді, трансверзальді бағыттарындағы өзара қатынасы белгіленеді.
Әрекет
кезеңдері
Құрал-
саймандар
Өзін-өзі бақылау критерийлері
1. Сапаны бағалау
Жақтардың
ғаныш
модельдері,
супергипстен
жасалған
жұмыс
моделіндегі
тістем
біліктері
бар балауыз
негіздері
Окклюзиялық біліктері бар балауыз негіз сапасының технологиялық критерийлері:
негіз моделінде тығыз орнығады, -қозғалмайды;
базис сыммен оралған;
біліктер, тіс қатары кемістіктері шегінде орналасқан;
біліктер альвеолалық өсіндінің қырат орталығы бойынша орналасқан;
тістемді білік табиғи тістерден 1-2 мм жоғары, біліктің алдыңғы бөліктегі ені 0,5 см, жан- жағында 1 см;
окклюзиялық білік біртекті құрылымды, балауыз негізбен біртұтас қосылған;
базис қалыңдығы бірыңғай (3-3,5 см), біртүсті;
базис шегі болашақ протез шегіне сай;
балауыз негіз протез орнының бедерін айқын қайталайды.
Сапаның клиникалық критерийлері:
енгізгенде окклюзиялық біліктері бар балауыз негіз қарсы жақ тістерге тығыз жақындасады.
2.Окклюзиялық біліктері бар негізді кигізіп көру
Екі жақта да алдыңғы тістер болмағанда орталық окклюзияны және клиникалық бағдарларды анықтау;
* вестибулярлық иін;
* жоғарғы ерін тыныш күйінде жоғары білікпен сақталған тістерден 1-2 мм томен;
* күлімсіреу сызығы күлімсіреу кезіндегі еріннің орналасуы деңгейінде;
* орталық күрек тісаралық сызық беттің орта сызығына сәйкес.
3. Окклюзиялық біліктері бар балауыз негізге алдыңғы бөлім тістер қатары кемістігінде бағдарды белгілеу.
Орталық окклюзия бекітілуінің дұрыстығы окклюзиялық біліктердегі бағдар бойынша және орталық окклюзиялық қарсы тістердің фиссуралы-төбешікті түйіспе қатынасы арқылы анықталады.
4. Орталық
окклюзияның
бекітілуінің
дұрыстығын
тексеру.
Ауыз қуысында:
а) окклюзиялық біліктер мен қарсы тістер орталық арақатынаста тығыз түйіседі;
ә) сақталған табиғи қарсы тістер фиссуралы- төбешікті байланысты сақтайды;
б) орталық сызық күрек тістердің ортасындағы сызыққа сай келеді.
в) еріндер бірыңғай қысымсыз жабылады.
г) тістем биіктігі өзгермейді.
Модель де:
- білігі бар базис модель үстінде орталық окклюзияда құрастырылып бекітіледі.
№4 ДӘРІС
ТАҚЫРЫБЫ: 2-ШІ ЗЕРТХАНАЛЫҚ КЕЗЕҢ: ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ҮЛГІГЕ ПАРАЛЛЕЛОМЕТРИЯ ЖҮРГІЗУ. 2-ШІ ЗЕРТХАНАЛЫҚ КЕЗЕҢ: 1-ШІ ЖӘНЕ 2-ШІ ТИПТІ "НЕЯ" КЛАММЕР ЖҮЙЕСІНІҢ НЕГІЗГІ БЕКІТУШІ ЖӘНЕ ОРНЫҚТЫРУШЫ ЭЛЕМЕНТТЕРІН ДАЙЫНДАУ (АККЕР, РОУЧ)
Жұмыс моделінде орталық окклюзияны анықтағаннан кейін бюгельді протезді дұрыс құрып, протездің тірек-ұстағыш элементтерін тиімді орналастыру үшін параллелометрияны өткізеді.
Параллелометр - жақтың екі не одан көп тістері осьтерінің салыстырмалы параллельдігін анықтайтын құрал. Параллелометрдің көптеген түрлері бар, олардың бәрі бір ұстанымға негізделген: кез-келген орын ауысымында тік стержень өзінің бастапқы жайына әрқашан параллель келеді. Бұл жайт тістерде параллель тік жазықтықтарда орналасқан нүктелерді табуға мүмкіндік береді. Параллелометр стерженьдер жиынтығымен
жабдықталған, олар - талдайтын стержень, өлшеуге арналған түрлі диаметрлі дискілері бар стержень, межелік сызықты белгілейтін графитті стержень, артық балауызды сүртетін ұстара. Талдайтын стержень жазық, аралық сызықтарды неғұрлым оңтайлы анықтау үшін, демек протезді жеңіл енгізіп, жақсы бекітуді қамтамасыз ететін кламмерлердің орналасуын айқындауға да қызмет етеді.
Параллелометрия әдістері. Протезді енгізу және шығару жолдары. Енгізу жолы дегеніміз - протездің кламмерлі элементтерінің тірек тістерімен протез орнының тіндеріне дейін бастапқы жақындасуы кезіндегі жылжуы, бұдан кейін окклюзиялық бастырмалар өз орындарына орнатылады, ал негіз протез орнының бетіне дәл түседі. Протезді шығару - оның кері бағыттағы қозғалысы, яғни ол негізді протез орнының шырышты қабатынан алудан басталып, тірек және бекіту элементтерінің тірек тістермен қатысының толық аяқталуымен бітеді.
Параллелометрия теориясы мен практикасын дамытуда және отандық паралелометрлерді ойлап табуға үлкен үлес қосқандар қатарында А.П.Грозовский (1940), В.А.Щербаков (1971), В.Н.Копейкин және т.б. бар.
Э.Р.Хачатуров, Г.Т.Сухарев (ҚазУМУ, 1980) протезді енгізудің оңтайлы жолын бұрыш өлшейтін механизм көмегімен анықтауды ұсынады. Бұл құрылғы жылжымалы сызғышты доға сызғыштың бос ұшына орналасқан түрде жасалған. Алдымең тірек тістердің келу бұрышы анықталады. Одан кейін (орта арифметикалық шама ретінде) тірек тістерінің үш-үштен түрлі мүмкін үйлесімі үшін иілудің орта бұрышын табады және де әрбір үйлесімдегі үш тістің квадратты ауытқуы сомасын анықтайды. Тістердің барлық мүмкін үйлесімдерінен квадратты ауытқу сомасы (олардың осьтерінің оңтайлы күйге қатысы) ең аз шаманы көрсеткен үш тіс тандалады. Осы есептеулерден кейін модельді таңдалған тірек тістер иілуінің орта бұрышына сай бағдарлайды да, экватор сызығын жүргізеді. Бұл сызықты шолу сызығы не бағыттау сызығы деп те атайды. Жалпы эква - тор сызығы тіссауыттың беткі қабатын екі аумаққа бөледі: тірек аумағына - ол экватор сызығы мен окклюзиялық беттің аралығында, ретенциялық аумақ экватор сызығы мен тіс мойыншасы арасын қамтиды.
Кламмерлердің серпімді бөлігі ретенциялық аумақта орналасқаны жөн, керісінше, кламмерлердің қатты тірек элементтері тек тірек аумағында ғана орналасады.
Тістегі тірек және ретенциялық аумақтар шамасы экватор сызығының орналасуына байланысты, мұның өзі параллелометрия өткізгенде модельдің еңкею бағытына тәуелді. Қазірде параллелометрияда модельдің еңкею бұрышын таңдауда 3 негізгі әдіс кең тараған, олар:
ырықты әдіс;
тірек тістердің ұзына бойы еңкеюінің орталық бұрышы бойынша;
логикалық әдіс (таңдау өдісі).
Ырықты әдіс. Беріктігі жоғары ғаныштан құйылған модельді тістің окклюзиялық жазықтағы стержень грифеліне перпендикуляр түрінде параллелометр үстеліне орнатады. Содан соң әрбір тірек тіске параллелометр грифелін жақындатып, межелік сызықтарын белгілейді. Осы әдістің межелік сызығы тістің анатомиялық экваторына сай келмеуі мүмкін, себебі сызықтың орны тістің табиғи еңкеюіне байланысты болады. Сондықтан жеке тістерде кламмерлерді орналастыру үшін жағдай қолайлы болмайды.
Ырықты әдістің басты міндеті - тірек- ұстағыш кламмерлерді протезге түсетін шайнау жүктемесін мүмкіндігінше тірек тістерінің тік осі арқылы берілетіндей етіп орнала - стыру, яғни шайнау қысымының көлденең компонентін неғұрлым азайтуға тырысу. Бұл әдіс тірек тістер аз болғанда қолданылады.
Осы әдіс бойынша модельдің еңісін таңдау әдістемесі қиын емес, бірақ мұқият жұмысты жөне белгілі бірізділікті талап етеді.
Берік ғаныштан құйылған, талданып отырған модель барлық клиникалық талаптарға жауап беріп, модель іргесінің бүйір жөне артқы жарлары өзара перпендикуляр болуы тиіс: артқы қабырғасы фронтальді жазықтықта, бүйір қабырғалары сагитальды жазықтықта.
Шолу сызығын белгілеуді және модельдерді талдауды параллелометрде өткізеді. Неғұрлым ыңғайлысы -стержені жылжымалы шарнирмен бекітілген параллелометр, ол координаталық-анықтаушы деп аталады. Айта кететін жайт, параллелометрия әдістемесі аппараттың құрылымдық ерекшелігіне қарамастан бірдей болып келеді.
Тірек тістердің ұзына бойы еңкеюінің орталық бұрышы бойынша паралле - лометрия. Бұл әдіс бойынша алдымен ғаныш модель параллелометр үстеліне бекітіледі, модель еркін еңкеюі үшін қысу винтін босатады, штативке талдаушы стерженьді орнатады. Зерттелетін тіске талдаушы стерженді жақындатады (не Керісінше, стержені қозғалмайтын параллелометрде тісті талдау стерженіне жақындатады), модельді еңкейтіп, тістің тік осінің фронтальды жазықтықта талдаушы штифтінің осімен дәл келуіне қол жеткізеді, үстелді осы күйде бекітіп, тірек тісі осінің белгілі бағытын жақ сүйек моделінің артқы іргесіне келтіреді. Осылай барлық тірек тістер остерінің бағытын фронтальды жазықтыққа көшіреді, содан соң аталған жазықтықтағы тірек тістері осі еңістігінің орталық бұрышын геометриялық тұрғыда анықтап, түрлі-түсті қарындаш не фломастермен қоршай сызады. Себебі осы бағытқа жалпы экватор сызығын белгілерде фронтальды жазықтықта ғаныш моделі бағыт алады. Тап осылай әрбір тірек тістің тік осінің еңістігін сагитальды жазықтықта анықталады да, іргенің бүйір бетіне көшіріледі, міне, осылай сагитальды жазықтықта орта бұрыш анықталып, фломастермен белгіленеді.
Тірек тістердің тік осьтері еңісінің орта бұрышы бойынша модельде бағдар беру үшін, оны алдымен фронтальды жазықтықта штифт-талдауыш фронтальды жызықтықта модельдің артқы іргесінде еңістігін белгілі орта сызығымен дәл келгенше еңкейтеді, одан кейін модель еңісінің фронтальды жөне сагитальды сызықтарымен дәл келуін тексереді. Егер үлгі анықталған бағдарларға дәл сәйкестенсе, штифт-талдаушы графит белгілеушісі бар стерженьмен ауыстырьшады да, параллелометрияның өзін өткізеді, Тірек тістерде жалпы экватор сызығы сызылады. Ол үшін грифельді әрбір тірек тісіңе жақындатады, грифель ұшы қызылиек шеті деңгейінде тұрады да жалпы экватор сызығын вестибулярлы, сосын ауыз бетінде сызып шығады. Модельді үстелден түсіреді, жұмсақ қарындаш не фломастермен алынған шолу сызығы қоршалады.
Енді кламмерлер құрылымын жоспарлауға, протез қаңқасы суретін салуға кіріседі.
Модель еңкеюін таңдаудағы бұл әдістің кемшілігі - кламмерлер ретенциясының жеткіліксіз дәрежесі, кламмерлерден орналастыруда эстетикалық фактор аса ескерілмейді.
Сондықтан соңғы кезде үшінші, логикалық әдіс пайдаланылады, осы басқаша параллелометрияда модель еңісін таңдауда кламмерлер ретенциясының оңтайлы дәрежесін және эстетикалық ескеру әдісі деп атайды.
Логикалық әдіс немесе модель еңісін таңдау әдісі. Егер тірек-ұстағыш кламмерлерді күлгенде көрінетін тістер тобында орналастыру қажет болса, онда эстетикалық тұрғыдан тірек тістер мойыншаларына шолу сызығын неғұрлым жақындатқан мақсатқа лайык. Ол үшін модельдің артқы еңісін қолданады, яғни модельді артқа еңкейтеді. Модельдің бүйірге еңкеюін жақ сүйектің екі жартысындағы тірек тістердегі ретенция дәрежесін біртекті тарату үшін таңдайды. Мысалы, модельді көлденең бағыттағанда, сол бүйірлік тістердегі шолу сызығы ұрт беті жағынан тіс мойындары бойынша орналасса, онда шолу сызығыш көтеру үшін модельді солға көлбеу қажет. Модельдің бүйірлік көлбеу дөрежесі бірінші бүйірлік тістердегі ретенциялық аумақтың жеткіліктілігі бойынша анықталады.
Тістерді еңкейтудің мұндай әдісі шендейтін доғалы протезді дайындағанда көрсетілген. Параллелометр көмегімен модельге жалпы экватор сызығын түсіріп қана қоймай, сонымен бірге кламмердің ұстайтын ұшын батырудың шегін де анықтауға болады.
Ол үшін үш калибрлі арнайы саңырауқұлаққа ұқсас кемер өлшеуіштер қолданады (№1-0,25 мм, №2-0,5 мм, №3-0,75 мм). Кламмерлерді орналастырғанда мына ережеге сүйенеді: кламмер иығы неғұрлым ұзын болса, ретенция (кідіру) мүмкін тереңдігі соғұрлым арта түседі. Саңырауқұлаққа ұқсас өзек параллелометрдің штативінде грифельді өзек орнына орналастырады, аяғымен экватор сызығына тиетіндей етіп тірек тіске жақындатады.
Сонда өлшеуіш қалпақшасы тіске тие отырып, кідірудің өлшенетін тереңдігінің орнын белгілейді. Өлшеуіш жанасу нүктесінде ғаныш тісте із қалдырады, оны кейін қарындаш не фломастермен қоршайды.
Нея фирмасы кламмерлер жүйесін дайындағанда, кламмерлердің түрлі құрылғыларындағы кернеудің таралуына зертханалық тексеру фотосерпімділік әдісімен жүргізілді. Тексеру көрсеткендей, кламмерлер окклюзиялық бастырмалардан иық соңына дейін бірыңғай тарылуы тиіс. Осы сынақтарға сәйкес иықтың стандартты қалыптары мен олардың қалыңдығы жасалды. Кейін бұл стандарттар резеңке майысқақ матрицаға көшірілді, матрицаны пайдаланып, барлық типті кламмерлердің балауызды қалыптарын алуға болады. Иықтың бекітуші бөлігінің ұзындығы кемер тереңдігіне байланысты болғандықтан, матрицада түрлі тістер (күрек тіс, азу, кіші азу, үлкен азу) үшін балауыз үлгіні жеңіл жасауға болатын бірнеше қалып бар. Кемер неғұрлым үлкен болса, кламмерлердің бекіту ұшы соғұрлым қысқа да майысқақ болуы тиіс. Керісінше, кемер кішкене болса, иық ұзындау және қалыңдау келеді, демек онша майысқақ та болмайды.
Параллелометрде доғалықпен қатар табақшалы (пластиналы) протез үлгілерін де зерттеген пайдалы. Табақшалы протезді бекіту үшін кламмерлердің кернеуі туындататын жарақаттық түйісудің алдын-алу үшін осы кламмерлерді оңтайлы орналастырған жөн.
Межелік сызық белгіленіп, протездің енгізілу жолы анықталғаннан кейін, доғаның, кламмерлердің, тырнақ төрізді өсінділердің орналастырылуын қарастырады. Олар пратезді енгізуге кедергі болмауы тиіс. Содан барып модельде протез қаңқасының суреті салынады.
Қаңқаны жоспарлау мынадай кезеңдерден түрады:
протезді кіргізу және шығару жолын анықтау - үлгіні параллелометр үстеліне орнату;
тірек тістерге межелік сызық суретін түсіру;
тірек-ұстағыш кламмерлер құрылымын таңдау;
протез доғасының орналасу орнын анықтау;
модельге доға протезінің бүкіл қаңқасының суретін түсіру.
Кламмер жүйесі
1949 жылы АҚШ-та стоматологтар ұжымының, математиктердің, инженерлердің, металлургтардың жұмыстары нәтижесінде Ней жүйесі құрылды.
Осыған байланысты құйылған кламмерлер статикалық және динамикалық фазада
күшті тек тіске тік бағытта түсіреді, ал тіреуші кламмерлердің иықтарының соңы орналасатын жерлерін, протезді жоспарлау кезінде еркін киілу және шығарылу жолдарын параллелометр арқылы анықтайды.
Нея кламмерлер жүйесін кең қолдану келесі кезеңдерге байланысты деп есептелінеді:
* кламмерлерді орнату принциптерін сақтағанда, яғни кламмердің қатты бөліктері (қозғалмайтын) тістің ең үлкен периметрінен жоғары болғанда, осы уақытта кламмердің қозғалатын ұстаушы бөлігі бағыттаушы сызықтың астында болатындай етіп құрылымдалса;
* доғалы протездің қаңқасы тұтас құймалы болғанда;
Нея жүйесінің кемшіліктері:
* сақталған тістерді шендеуге қолданылмайды, сондықтан протездің трансверзальді қозғалуы басқа тістерге беріледі;
* барлық құрылымда базис пен кламмердің арасын қатты байланыс біріктіреді;
Нея ұсынған кламмерлер жүйесінің 5 түрі:
Бірінші түрі - окклюзионды бастырмадан, денеден және екі иықтан тұратын Аккердің қатты тірек-ұстағыш кламмері. Окклюзионды бастырманы үшінші иық деп оны кейде үш иықты деп атайды. Бұл кламмер барлық кламмерлер түрінің ішіндегі ең кең тараған түрі, яғни оның құрылымы қарапайым және протездің трансверсальді, вертикальді, сагитальді бағыттарда қозғалуын болдырмайды. Бұл кезде бастырма окклюзионды бетте тістің ұзына бойы осіне және еңкіш үлкен азу тіс сауыты қалпына тік перпендикуляр орналасады. Кламмердің денесі үлкен азу тістің дистальді окклюзионды бетінде, окклюзионды бастырма осіне шамамен тік бұрыш жасап орналасады. Тіс еңкіш болғанда кламмер денесінің алаңы үлкейеді және осы арқылы протездің тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Кламммер иықтары оның денесінен басталып, аралық сызықты бөліп өтем дегенше тістің окклюзионды бетіне 45° бұрыш жасап бағытталады да содан кейін қызыл иек аймағына жалғасады. Аккер кламмерінің иығы тірек, аралық және ұстағыш үш бөліктен тұрады.
Тірек бөлігі қаттырақ болып келеді, оккюзионды аймақта орналасады және тісті толық қамти отырып, протездің жақтарда тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Ұстағыш бөлігі серпімді, қызыл иек аймағында орналасады және протездің бекуін қамтамасыз етеді. Ұстағыш бөліктің ұзындығы шамамен иық ұзындығының 31 және 21 -не тең, яғни ретенционды қызметті оральді және вестибулярлы иықтардың дистальді ұштары атқарады. Осы екі бөліктің ортасында аралық сызық облысында жатып, оны қиып өтетін жартылай қатты аралық бөлік болады. Кламмер иығының қамтитын (тұрақтандырғыш) бөлігі тісті 180° көп айналып жатуы керек, ал ретенционды ұшы мүмкіндігінше көршілес тіске дейін жетіп тұруы қажет.
Кламмер иығы тірек тіске көледең түсетін шайнау жүктемесін тірек тістерге түсіреді. Аккер кламмері шектелген ақауларда және шолу сызығы тістің оральді және вестибулярлы беттерін дәл ортасынан бөлгенде қолданылады. Кламмердің бірінші типі тістің ақауға қараған жанасу бетіндегі аралық сызығы жоғары орналасқанда қолданылмайды. Кламмердің бұл типіндегі иықтың беку қасиеттері ішкі тереңдігі 0,5мм болғанда ең жоғары деңгейге жетеді.
Аккер кламмерін қолдануын шектейтін кемшіліктер:
* Иық тамақ қалдықтары жиналып қалатын тістің бетінің көп бөлігін жауып тұрады.
* Иықтың ұстағыш ұштарының серпімділік қасиеттері шектеулі.
* Тек үлкен азу тістерде қолданылады.
Екінші түрі -бір окклюзионды бастырмасы бар және оның иық бөлігінің ұштары Т тәрізді таралған, эластикалық ұстап-тіреуші кламмер (Роуч кламмері) сондықтан оны кейде таралған кламмер деп те атайды. 1930 жылы Роуч тұтас құймалы доғалы протез құрылымына кламмердің стерженді иықтарының 6 түрін ұсынды. Роуч кламмерінің ең кең тарағаны екі стерженді иықты кламмер. Стерженді иықты кламмер тірек тістің бір немесе екі жағынан да қолданылады. Стерженді иық- қызыл иек жиегінен төмен деңгейде қаңқадан тармақталып шығып, альвеолды өсіндінің қабықшасына тимей тістің клиникалық мойнын қиып өтіп, тік бағытта оның қызыл иек аймағымен түйіскенше жалғасады. Иықтың стерженді басы мен оның тік бөлігі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz