Алаш зиялыларының ақырғы сөзі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

ҚР ОҚУ-АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ
ОБЛЫС
МЕКТЕП

ҒЫЛЫМИ ЖОБА
“Алаш зиялыларының ақырғы сөзі”

Орындаған:
Ғылыми жетекші:

Қаласы, жылы

ЖОСПАР:

I.КІРІСПЕ
II.НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Алаш партиясы
2.2 Алашорда үкіметінің құрылуы.
2.3 Алаш арыстарының құрамы
2.4 Алаш арыстарының ақырғы сөзі
III.ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС
IV.ҚОРЫТЫНДЫ
V.ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Аңдатпа
Жобаның өзектілігі: Алаш зиялыларының саяси және рухани күресіндегі
негізгі мақсат, орасан міндет, ол ұлтымызды ұйыстыру, сол арқылы
елдігімізді айқындау десек, онда осындай ұланғайыр сауапты істің аясында
ана тілімізді сақтау мәселесі тұрды. Алаш қайраткерлерінің қай-қайсы да
тілдің саяси, қоғамдық һәм рухани үлкен күш, ұлтты біріктіруші қуатты
құбылыс екендігін жақсы сезінді.
Зерттеу жұмысының нысаны: Алаш зиялы өкілдері
Ғылыми жобаның мақсаты:
Алаш партиясының құпия мұралары мен елі үшін жасаған ерлік қадамдарын
құжаттар мен ғаламтор желісіндегі мәліметтерді салыстыра талдап, ерлік,
елдік тұлғасын ашу
Міндеттері:
-Алаш партиясының өмір тарихымен танысу;
-Алаш партиясы шығармаларымен танысып, талдау жасау;
-Алаш партиясы туралы тарихи тың деректерді қарастыру, талдау;
-Алаш арыстарының соңғы сөздерін зерттеу.
Зерттеудің әдістері:
-ақпараттық
-ғылыми
-сауалнама

Аннотация
Актуальность проекта: главная цель, огромная задача в политической и
духовной борьбе алашской интеллигенции-консолидировать нашу нацию, тем
самым определить нашу страну, где в рамках такого грандиозного дела стоял
вопрос сохранения родного языка. Каждый из деятелей Алаша прекрасно
понимал, что язык-это великая политическая, общественная и духовная сила,
мощное явление, объединяющее нацию.
Объект исследовательской работы: Представители алашской интеллигенции
Цель научного проекта:
Анализ секретного наследия партии Алаш и героических шагов,
предпринятых для страны, сопоставление документов и сведений в сети
Интернет, раскрытие героической, страновой личности
Обязанности:
- Знакомство с историей жизни партии Алаш;
- Ознакомление и анализ произведений партии Алаш;
- Рассмотрение, анализ исторических данных о партии Алаш;
- Изучение последних слов алашских Львов.
Методы исследования:
- информационные
- научный
- опрос

Abstract
Relevance of the project: the main goal, a huge task in the political
and spiritual struggle of the Alash intelligentsia, is to unite our nation,
thereby defining our country, then the issue of preserving our native
language in the framework of such a great worthy cause. Any of the Alash
figures felt well that language is a great political, social and spiritual
force, a powerful phenomenon that unites the nation.
Object of the research: representatives of the Alash intelligentsia
Purpose of the research project:
Analysis of the secret heritage of the Alash party and its heroic
steps for the country, comparing documents and information on the internet,
revealing its heroic, country identity
Responsibilities:
- Acquaintance with the life history of the Alash party;
- Study and analysis of the works of the Alash party;
- Review and analysis of historical data about the Alash party;
- Study of the last words of Alash Aryans.
Research methods:
- information
- scientific
- survey

I.КІРІСПЕ
Сонымен XVІІІ ғасырдың алғашқы ширегінде өзінің мемлекеттік тұтастығы
мен тәуелсіздігінен қазақ халқы бұдан былайғы уақытта өзінің түпкілікті
ұлттық мүдделері мен ерекшеліктері үшін ұзақ та азапты күре жүргізуге
мәжбүр болды.
XX ғасырдың басында Ресей империясында қалыптасқан саяси жағдайға
байланысты ол өз мемлекеттігін қалпына келтіру әрекетіне көшті, бірақ түрлі
себептерге байланысты өз мақсатына жете алған жоқ. Ұлтттық және
мемлекеттік тәуелсіздік үшін күрес жолында халық ірі тарихи тұлғаларға бай
ел екен анық танытты.
XX ғасырдың басында қазақ қоғамының жол бастаушысына айналған Алаш
ұлттық- демократиялық қозғалысы мен Алашорда үкіметінің ұлт тарихын
қалыптастырудағы алар орны ерекше. Қозғалыс басшылығында Әлихан Бөкейханов,
Міржақып Дулатұлы, Мұхаметжан Тынышбаев секілді ұлт зиялылары болды. Кеңес
өкіметі мойындамаған Алашорда 1919 жылы жұмысын тоқтатты. Ал 30-жылдары
Алашорда мүшелері халық жаулары деген айыппен қуғынға ұшырады.
Жалпы Алаш қозғалысы, Алаш партиясы мен Алашорда үкіметі турасындағы
тақырыптар бір кездері көпшілік үшін жабық болғаны белгілі. Соңғы 10-15
жылдың ішінде отандық ғылымда Алаш тақырыбы едәуір игерілді. Бірсыпыра
тұлғалардың жазған еңбектері қайта жарық көріп, осы мәселеге арналған
зерттеу кітаптары жарияланды.
1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін Алаш қайраткерлері, Қазақстанның
саяси-әлеуметтік жағдайын ескере отырып,өз бетінше дербес мемлекет құру
қажеттігін түсінді. Бұл осы кезеңдегі ұлт жаңашырларының тәуелсіздікке
ұмтылудағы ерекше көрінісі. Алаш идеясы,Алаш тақырыбы еліміздің тәуелсіздік
талаптары үшін әрқашан басымдық болып қала береді.

II.НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Алаш партиясы туралы жалпы ақпарат
ХХ ғасырдың басында қазақ халқының ұлт-азаттық күресі кезеңінде "Алаш"
қозғалысы пайда болды. Оның басты мақсаты Тәуелсіз Қазақ мемлекетін құру
болды. Бірінші дүниежүзілік соғыс және 1917 жылы Ресейде болған ақпан және
Қазан төңкерістері Қазақ ұлттық зиялыларының байырғы халықтың құқықтарын
қорғау жөніндегі қызметін жандандырды. Қазақ ұлттық партиясын құру
жөніндегі алғашқы қадамдар бірінші орыс революциясы кезеңінде жасалды. 1905
жылдың аяғында. Оралда Қазақстанның бес облысының өкілдерінің "делегаттық
съезі" шақырылды, онда Қазақ ұлттық партиясын құру туралы алдын ала шешім
қабылданды, оның негізінде кейінірек "Алаш"партиясы пайда болды.
Алаш-ертедегі түрік сөзі. Алаш сөзі шамамен ІХ-Х ғасырлар
аралығында алғаш рет айтылады.Бұл сөз қазақ халқының ұраны болған
бауырлас,қандас,туыс деген мағынаны білдіреді. Кейбір шежірелерде қазақ
атауының орнына да қолданылған.Содан ел аузында Атамыз-Алаш,атымыз-
қазақ,үш жүздің ұрпағымыз деген сөз қалады.Ұлттық азаттығы мен бостандығы
үшін күрескен азаматтар ертедегі алашұғымын қайта жаңғыртты. Олар Алаш
түсінігін бостандық пен бірліктің ұраны ретінде қабылдады.
1917 жылғы 21-28 шілде аралығында Орынбор қаласында өткен бірінші
Бүкілқазақ съезінде "Алаш" партиясының ұйымдастырушылық рәсімі өтті. Партия
бағдарламасын А.Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов және т. б. әзірледі.
бағдарлама 10 параграфтан тұрды және "Қазақ" газетінде жарияланды (21
қараша 1917). Съезде мемлекеттік басқару, автономия, Құрылтай жиналысына
қатысу, саяси партияның құрылуы, жер, халықтық милиция, білім, сот және
басқа да мәселелер қаралды. Съездің басты шешімі: "демократиялық,
парламенттік және Федеративтік Ресей республикасы" құрамында қазақтардың
аумақтық-Ұлттық автономияға құқығын қорғау болды. Съездегі маңызды кезең
съезде "Алаш" партиясын құру туралы мәселе шешілді.
"Алаш" партиясының ұйымдастырушылары Әлихан Бөкейханов, Ахмет
Байтұрсынов, Халел Досмұхамедов және либералды-демократиялық бағыттағы
қазақ зиялыларының басқа да өкілдері болды, ал ол жалпықазақ ұлттық-
демократиялық ұйымы болды. Партияға ғылыми және шығармашылық зиялы қауым
өкілдері де кірді: М. Тынышпаев, М.Жұмабаев, Ш. Құдайбердиев және т. б.
"Алаш" партиясына қазақ қоғамының түрлі топтарының өкілдері кірді.
Партия төрағасы болып Әлихан Бөкейханов сайланды. Партияның ресми
органы болып "Қазақ" газеті танылды. Алаш автономиясының үкіметі 1917 жылы
желтоқсанда құрылып, 1920 жылға дейін созылды.
1917 жылы желтоқсанда Орынборда "Алаш" партиясының Екінші жалпықазақ
съезі өтті. Оның ұйымдастырушылары Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов,
Міржақып Дулатов, сондай-ақ и.Омаров, С. Қадырбаев, С.Дощанов болды.
Съездің төрағасы Б.Құлманов болды. Шақырылғандардың арасында тек құрылған
Түркістан автономиясының премьерлері Мұстафа Шоқай да болды.
Автономия туралы баяндаманы А. Бөкейханов жасады. Бұл баяндама мен
Қазақ автономиясы туралы мәселе ерекше комиссияның қарауына берілді.
Комиссия атынан Х.Ғаббасов сөз сөйледі. Осылайша, съезд Қазақ облыстарының
автономиясын құруға және оған "Алаш" атауын беруге бірауыздан қаулы етті.
25 мүшеден тұратын "Алаш Орда" уақытша Халық кеңесі құрылды.
Съезде Қазақ халқының саяси тағдырына қатысты маңызды құжаттар
қабылданды. Ең бастысы автономияны құру және оның үкіметін қалыптастыру
мәселесі болды. Съезд "Алаш"деген атпен қазақ автономиясының құрылғаны
туралы мәлімдеді. Съезде "Алаш — Орда" (Алаш автономиясының үкіметі) атты
уақытша Халық кеңесі-үкімет құрылды. Съезд Қазақ автономиясының құрамына
Бөкей Ордасы, Орал, Торғай, Ақмола, Семей облыстары, Каспий маңы облысының
және қазақтар қоныстанған Алтай губерниясының аудандары кіруі тиіс деп
қаулы етті. Семей қаласы Алаш-Орда автономиясының орталығы болып уақытша
жарияланды. Алашорда үкіметін Әлихан Бөкейханов басқарды. Съезд өңірлік
уездік Кеңестер мен комитеттерді ұйымдастыруға қаулы етті, Алаш-Ордаға
"қазақ халқының барлық атқарушы билігін дереу өз қолына алуды" тапсырды.
Қазақ халық милициясын құру жоспары әзірленді. Әскери қызметке жарамды 20-
35 жас аралығындағы ер адамдар халықтық милиция қатарына шақырылды. Алаш-
Орда ұлттық қоры милицияны қару-жарақпен және оқ-дәрілермен қамтамасыз
етумен айналысты. Алаш-Орданың Батыс бөлімшесінің басшылары Жанша
Досмұхамедов пен Халел Досмұхамедов "Комуча" (Самара) үкіметінен 600 мылтық
пен пулемет, Торғай бөлімшесінен 300 мылтық пен 20 мың патрон алды. Орынбор
казак әскерлерінің атаманы А. и. Дутовтың көмегімен Қостанай және Ыыз
уездерінде екі ат полкі құрылды. 1918 жылы тамызда Алаш-Орда әскери
бөлімінің командирі Хамит Тоқтамышев Қазақстанның түрлі аудандарында Кеңес
өкіметіне қарсыевых қимылдарына қатысатын Жайсан, Павлодар, Қарқара лы,
Өскемен қалаларында 750 солдат пен 38 офицерден тұратын Алаш полкінің
құрылғаны туралы баяндады. 1919 жылы ақпанда Қызыл Армияға қарсы азаматтық
соғыс майдандарында соғысқан Алаш автономиясы милициясы әскерлерінің саны
5000 адамға жетті. Алаш милициясы Алаш автономиясы жойылғаннан кейін
таратылды.
Автократия құлағаннан кейін 1917 жылдың аяғында "Алаш" қозғалысы
партиялық құрылыс проблемаларынан ұлттық автономия құру әрекеттеріне көшті.
Алаштықтар Ресей жұртшылығының жалпыемократиялық талаптары аясында сөз
сөйледі, 1917 жылғы Ақпан төңкерісін жаулап алуды дәйекті түрде қорғады.
"Алаш" қозғалысы тарихының соңғы кезеңінде (1918-1920) оның басшылары толық
автономия идеясының қиындығын, ең алдымен аумақтың шашыраңқы болуына және
қазақ қоғамының экономикалық дамуының әлсіздігіне және әскери-саяси
жағдайға байланысты жақсы түсінді.

2.2 Алашорда үкіметінің құрылуы.
1917 жылы 21-26 шілдеде Орынборда болған Бүкілқазақтық съезде Алаш
партиясы қалыптасып, басшы органдарын сайлады. Оның құрамына Әлихан
Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Мұстафа Шоқай, Мұхаметжан
Тынышпаев т.б. кірді. Бұл партияның сол жылы 5-13 желтоқсанда Орынборда
өткен екінші съезінде Қазақ автономиясы Алашорда үкіметі – ұлт Кеңесі
құрылды. Алаш партиясының бағдарламасы бекітілді. Ол негізгі 10 бөліммнен
тұрады. Олар:
1.Ресей демократиялық федерация болып жариялану туралы;
2.Ресей құрамында Қазақ ұлт автономиясын құру;
3.Халықтар арасында тең құқықтық орнату;
4.Дін туралы, дінді мемлекеттен ажыратып шығару;
5.Елдегі билік және сот туралы;
6.Елді қорғау, әскер және халықтық милиция құру;
7.Халықтың табысына қарай салық салу;
8.Жұмысшылар туралы;
9.Ғылым және білім туралы;
10.Жер мәселесі.
Алаш партиясы жарияланған бағдарламасында Ресей мемлекетінің
демократиялық, федеративтік республика болғандығын жақтады.Бағдарлама
бойынша шашыраңқы қазақ облыстары өз билігі өзінде тұтас бір мемлекетке
бірігіп ,автономиялық негізінде Ресей Федерациясының құрамына
еңбек.Әлеуметтік қатынаста феодалдық ақсүйектер құқығын шектеу,таптық
жіктелуді жеделдету мәселесі қойылған жоқ,керісінше жалпы ұлттық мүдде,
ұлттық тұтастық бағытына басымдылық берілді. Алаш партиясы ғаділдікке
жақ,халі нашарларға жолдас, жебірлерге жау болады.Бағдарламаның ең негізгі
мәселе-жер мәселесі.Қазақ жері,оның асты-үсті байлығы қазақ елінің меншігі
болуға тиіс. Қазақ елінің ықтиярынсыз ішкі Ресейден қоныс аудару
тоқтатылады. Жер мәселесіне байланыстызаң қабылданып, қазақ алдымен өз
жерінен енші алады.Жер сыбағасы тұрған жерінен, атамекенінен әркімнің
тілегіне сай ауылға, ұлысқа руға бөлінеді.Адам басына,жеке ұй басына тиетін
сыбаға жер шаруаға,жердің топырағына,жергілікті табиғатына байлаулы болады.
Жер сыбағасын жергілікті жер комитеттері анықтайды.Заң жерді сатуға тыйым
салады
Жаңа құрылған үкіметтің құрамына 15 адам кірді, оның төрағасы болып
Әлихан Бөкейханов бекітілді. Азамат соғысы басталғанда Алашорда үкіметі
екіге бөлінді: оның Батыс Қазақстандағы бөлігін Халел, Жанша
Досмұхамедовтар, Шығыстағы бөлігін Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов
т.б. басқарды. Бірақ Уақытша өкіметтің өмірі де ұзақ болмады. 1917 жылы 25
қазанда Уақытша өкімет құлап, оның орнына большевиктер басқарған Кеңес
өкіметі орнады. Бұл жұмысшылар мен шаруалардың билігі орнаған өкіметі еді.
Оның мақсаты – пролетариат диктатурасының басшылығымен Ресейде жаңа қоғам –
социализмді орнату.

А. Байтұрсынов қазақ зиялыларымен бірге.

Қазақ зиялылары. XIX ғ. басы.

2.3 Алаш арыстарының құрамы

Әлихан Бөкейханов (1866-1937) - ұлт-азаттық және Алаш қозғалысының
жетекшісі, Алашорда үкіметінің төрағасы, аса көрнекті қоғам және мемлекет
қайраткері, ғалым, публицист, аудармашы.
Санкт- Петербургтегі орман техникалық институтының экономика
факультетін бітірген. Окуын аяқтаған соң Омбы орман шаруашылығы
училищесінде педагогикалық
және ғылыми кызметпен айналысты. 1904 жылы орыс шаруаларының
Қазақстанға коныс аударуы жөніндегі материалдар дайындаған Ф. А. Щербиннің
экспедициясының кұрамында жұмыс істеді.
Конституциялык - демократиялық партияның мүшесі, бірінші шақырылған
Мемлекеттік Думаның депутаты болды. Патша самодержавиесінің отаршыл
саясатына қарсы қызметі үшін бірнеше рет түрмелерде отырды. Қазақ газеті
арқылы оқу ағартушылық қызмет жүргізді. 1917 жылы Ә. Бөкейханов Қазақстан
бойынша Уакытша үкіметтің комиссары болып тағайындалды. Алаш ұлттық саяси
партиясын құрды, 1917 жылы желтоқсанда екінші бүкілқазақтық төтенше
құрылтайда оның бастамасымен Қазақ автономиясы — Алашорда жарияланды.
Бөкейханов Азамат соғысы жылдары Кеңес өкіметінің ұлттық автономияны сақтау
жөніндегі декларациялық уәдесіне байланысты басқа алашордашылармен бірге
белсенді саяси және мемлекеттік кызметтен уакытша бас тартуға мәжбүр болды.
Ә. Бөкейхановтың басты максаты казақтардың дербес мемлекетін құру еді.
Өмірінің соңғы жылдарын Мәскеу қаласында өткізді. 1937 жылы атылды. 1988 ж

Ахмет Байтұрсынұлы (1873-1938) - қазақ халкының XX ғасырдың басындағы
ұлт-азаттық қозғалыс жетекшілерінің бірі, ақын, түркітанушы ғалым,
аудармашы, педагог-ағартушы, публицист, қоғам қайраткері, лингвист, қазақ
әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі. Торғай орыс-қазақ училищесінде,
Орынбор мұғалімдер семинариясында оқыды. Ауылдык, болыстық мектептерде, екі
сыныптық орыс-қазақ училищелерінде ұстаздық етті. А. Байтұрсынов Алаш
партиясы басшыларының бірі болды, Қырғыз (Қазақ) өлкесі Әскери-революциялық
Комитетінің мүшесі болып сайланды. В. И. Ленин қол койған мандат алып
комитет кұрамында жүмыс істеді, Қазақ АКСР-ін құруға елеулі үлес қосты.
Қазақ АКСР-і қүрылған соң үкімет құрамына кіріп, оку-ағарту халық комиссары
болып жүмыс істеді. Соңынан Ақ жол газетінде, Оку-ағарту Халык
Комиссариатының жанындағы академиялық орталықта кызмет етті. А. Байтұрсынов
тілтану мен әдебиет зерттеу жөнінде бірқатар еңбектер жазды. Қазақ жазуына
реформа жүргізудің қағидаларын белгілеп, бірінші қазақ әліппесінің авторы
атанды. Қазақ жазуына реформа жасаудың ол ұсынған жобасы прогресшіл
зиялылардың арасында қолдау тауып, 1924 жылы ресми түрде қабылданды. 1929
жылы ешбір негізсіз тұтқындалып, түрмеде отырды, соңынан Архангельскіге жер
аударылды. 1934 жылы М. Горький мен оның әйелі Е. П. Пешковалардың
араласуымен, Халықаралық Қызыл Крест ұйымының көмегімен босатылды. Бірақ
еркіндік көпке созылмай, 1937 жылы қайта тұткындалды. Ату жазасына
бұйырылды. 1988 жылы ақталды.

Міржақып Дулатов (1885-1935) - Алаш қозғалысының қайраткері, көрнекті
қазақ ақыны, жазушы, педагог, қоғам қайраткері. Педагогикалық курстарды
бітірген соң ауыл мектебінде муғалім болып істеді, орыс және батыс
жазушыларының шығармашылығын өздігінен оқып уйренді. М. Дулатовтың өмірі
мен шығармашылығы Алаш партиясы мен Алашорда үкіметімен тығыз
байланысты. Ол Алаш партиясьі мен Алашорда үкіметінің бағдарламалық
қүжаттарын дайындауға қатысты, А. Байтурсыновпен бірге қүқықтық мемлекет
қағидаларын жасады. Ол халық тарихында бірінші рет ашыққандарға көмек беру
қорын уйымдастырды. М. Дулатов өз әңгімелері мен өлеңдері жарияланып турған
бірінші қазақ журналы Айқаптьің жумысына белсене араласты. 1917-1919
жылдары Қазақ газетінің редакциясында, кейінірек Ақжол, Еңбекші қазақ
газеттерінде жумыс істеді. Қазақ мемлекепік университетінде устаздык етті.
Саяси лирика шығармаларын жазған М. Дулатов Пушкин, Лермонтов, Шиллер
шығармаларын қазақ тіліне аударумен де айналысты. 1910 жылы жарияланған
қазақ адебиетіндегі бірінші роман Бақытсыз Жамалдың авторы. Оян, қазақ!
атты өлеңдер жинағы үшін ақын бір жарым жылын түрмеде өткізді. Азамат
өлеңдер жинағы мен Терме апы көркем-публицистикалық жинағымен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.