Мысал ретінде материалдар қалдықтарының санағын

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Теориялық тұрғыдан, сіз халықты өмір сүру орнына қарамастан адамдардың жиынтығы ретінде елестете аласыз. Алайда, әдетте, халық туралы айтқанда, біз белгілі бір елдің немесе оның бір бөлігінің (облыстың, ауданның, қаланың) тұрғындарын айтамыз. Адамдар тұрғылықты жерін өзгертіп, белгілі бір аумақтың халқын анықтау үшін қозғалатындықтан, қандай адамдар осы аумақтың халқына жататындығын, қайсысы жатпайтын екенін шешу керек.
Санақ ең маңызды мәселені шешеді - белгілі бір елдің көп немесе аз санын белгілеу. Санақ - бұл зейнетақы, балалар жәрдемақысы, экономика мен ауыл шаруашылығына салынған инвестициялар бойынша нақты есептеулер. Санақ деректері өндірістің орналасуына және кеңеюіне, тауарлардың бөлінуіне, адам әлеуетін пайдалануға әсер етеді.
Санақ ұлттық статистиканың өзіндік көрмесі, ең қымбат және ауқымды статистикалық іс - шара болып табылады, бірақ оның көмегімен демографиялық және әлеуметтік көрсеткіштер бойынша халықтың жағдайы туралы нақты және сенімді ақпарат алуға болады.
Санақ - бұл арнайы ұйымдастырылған статистикалық байқау, оның міндеті - құбылысты құрайтын бірліктердің әрқайсысының статистикалық формулярына жазу арқылы кез - келген құбылыстың санын және құрамын толық есепке алу. Санақ белгілі бір уақытта құбылыстың күйін сипаттайды.
Қазіргі қоғамда экономиканың дамуы туралы негізгі статистикалық ақпаратты кәсіпорындар статистикалық есептілікте береді. Сонымен бірге, мемлекеттің жан - жақты статистикалық материалдарға деген қажеттілігі соншалықты, статистикалық есептілікпен қатар статистикалық санақтардың да маңызы зор. Санақ материалдары толықтырылып, кейбір жағдайларда есеп беру материалдары тексеріледі [1].
Санақтың екі түрі жүргізіледі: кәсіпорындардың бастапқы есебінің деректері негізінде және фактілерді арнайы ұйымдастырылған тіркеу жолымен. бірінші типтегі санақтарды мемлекеттік статистика органдарының басшылығымен кәсіпорындар мен мекемелердің қызметкерлері жүргізеді. кейде оларды бір реттік есеп деп атайды. Мысал ретінде материалдар қалдықтарының санағын; өнеркәсіптік жабдықтарды; ауыл шаруашылығындағы трактор паркін есепке алуды; егіс алқаптарын жыл сайынғы қорытынды есепке алуды; мамандарды есепке алуды айтуға болады. Бастапқы есеп деректері түріндегі дайын база, сондай - ақ кәсіпорын қызметкерлерін статистикалық формулярларды толтыруға кеңінен тарту бұл санақтарды аз шығынмен, өте қысқа мерзімде және жақсы нәтижелермен жүргізуге мүмкіндік береді.
Статистикалық формулярлар фактілерді арнайы ұйымдастырылған тіркеу арқылы толтырылатын санақтың екінші түрінің жарқын мысалы - халық санағы. БҰҰ Статистикалық Комиссиясының анықтамасы бойынша халық санағы - бұл елдегі барлық адамдарға немесе елдің нақты шектелген бөлігіне белгілі бір уақытқа қатысты демографиялық, экономикалық және әлеуметтік деректерді жинаудың, жинақтаудың, талдаудың және жариялаудың бірыңғай процесі.
Халық санағы халық туралы, оның ішінде санақ кезіндегідей алу мүмкін емес (мысалы, адамдардың өзін - өзі анықтауы бойынша немесе нақты неке жағдайы туралы) мәліметтердің негізгі көзін білдіреді. Санақ материалдарын статистикалық өңдеу арқылы тұрғындар саны және олардың әртүрлі сипаттамалары бойынша таралуы туралы ақпарат алынады.
Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, бұл курстық жұмыстың мақсаты - халық санағын зерттеу және олардың маңызын анықтау.
Курстық жұмыстың объектісі 2009 - 2021 жылдардағы халық санағы.
Курс бойынша жұмыс барысында келесі міндеттер қойылды:
- халық санағын зерттеу және сипаттау;
- салыстырмалы талдау жүргізу;
- санақтарды жүргізу әдістемесін жетілдірудің қандай жолдары бар екенін анықтау.
Курстық жұмыстың кұрылымы екі бөлімен,33 беттен тұрады.

1 Халық санағы, оларды өткізу практикасы
1.1 Халық санағы: мәні, мақсаттары, міндеттері және өткізу принциптері

Халық - бұл үздіксіз өзгерістер процесінде ғана өзіне теңдікті сақтайтын объект. Өзгергіштік, бір күйден екінші күйге ауысу - бұл халықтың өмір сүру тәсілі, оны сақтау тәсілі.
Халық саны, оның сипаттамалары туу, өлім, неке одақтарының қалыптасуы мен ыдырауы, көші - қон процестері арқылы үнемі өзгеріп отырады, халық саны өзгеріп отырады.
Адамдардың әртүрлі типологиялық топтарға бөлінуі өзгереді: жынысы, жасы, білім деңгейі, ұлты және т. б. біреу өледі, біреу, керісінше, туылады, біреу тұрғылықты жерін өзгертеді, біреу үйленеді, біреу ажырасады. Бір сөзбен айтқанда, популяция өзгеруінің, оның сипаттамаларының, құрылымдарының және демографиялық процестердің үздіксіз процесі жүреді.
Халықты зерттеу үшін оның сипаттамаларын үнемі қадағалап отыру керек. Бірақ мұны белгілі бір уақытта ғана жасауға болады, содан кейін кез - келген уақытта популяцияның сипаттамаларын қалпына келтіруге болады. Демек, демографиялық деректерді есепке алу және жинау жүйесі қажет, бұл белгілі бір уақыт кезеңіндегі халықтың жағдайын да, белгілі бір уақыт кезеңіндегі оның өзгеру тенденцияларын да дәл және толық көрсетуге мүмкіндік береді.
Халықтың тұрақсыздығы, оның өзгергіштігі популяция туралы алғашқы деректерді алу кезінде белгілі бір уақыт кезеңіндегі халықтың жағдайын және белгілі бір уақыт кезеңіндегі демографиялық оқиғаларды (туу, өлім, неке, ажырасу, сондай - ақ бір жерден екінші жерге көшу) есепке алуды ажырататындығымен анықталады.
Белгілі бір уақытта халықтың жай - күйі туралы деректер халық санағы мен арнайы іріктемелі зерттеулерден, оның ішінде әлеуметтік зерттеулерден алынады.
Халық санағы ежелгі дәуірден бері белгілі болғанымен, өрнек халық санағы тек 1790 жылдан бастап АҚШ - та алғашқы осындай санақ жүргізілген және белгілі бір қатаң ережелерге сәйкес жүргізілген қазіргі заманғы санақ деп аталады. Бастапқыда бұл ережелер таза эмпирикалық жолмен ашылды, олар жанасқандай болды. Қатаң жүйелі түрде оларды Бельгияның ұлы ғалымы Адольф Кетле (1796 - 1874) 1846 жылғы Бельгияның алғашқы жалпы санағын дайындауда жинақтады. Бұл ережелер өзгертілген түрде 1872 жылы Халықаралық Статистика комитетінің Санкт - Петербург конгресі бекіткен. Болашақта санақ жүргізу ережелері мен принциптері үнемі дамып, жетілдіріліп отырды. Қазіргі уақытта бұл жұмысты БҰҰ Статистикалық комиссиясы жүргізеді, ол үнемі тиісті әдістемелік құралдар мен анықтамалықтар шығарады [2].
Халық санағы - бұл халық туралы негізгі дерек көзі. Дәл осы халық санағы демографтардың, экономистердің, әлеуметтанушылардың, басқа мамандардың, сондай - ақ мемлекеттік органдар мен басқа да мүдделі ұйымдардың иелігінде белгілі бір уақытта халық туралы, оның саны мен құрамы туралы ақпарат береді
Санақтың ең толық және толық анықтамасын БҰҰ Статистикалық комиссиясы берді. Осы анықтамаға сәйкес, халық санағы - бұл белгілі бір уақытқа елдегі барлық адамдарға немесе елдің нақты шектелген бөлігіне қатысты демографиялық, экономикалық және әлеуметтік деректерді жинаудың, қорытындылаудың, бағалаудың, талдаудың және жариялаудың немесе басқаша таратудың бірыңғай процесі.
Санақ - бұл демографиялық, экономикалық және әлеуметтік деректерді жинау, жалпылау және талдаудың арнайы статистикалық жұмысы. Сонымен қатар, жиналған ақпарат белгілі бір уақытқа байланысты және елдің немесе аумақтың әр тұрғынына қатысты. Сондықтан қазіргі халық санағы әмбебаптығымен, бір уақытта, Бірыңғай бағдарламаның болуымен, атымен, сондай - ақ өзін - өзі анықтауымен, құпиялылығымен және басқарудың қатаң орталықтандырылуымен сипатталады деп айта аламыз. Осы Қағидаларды қатаң сақтау арқылы халық санағы халық туралы ең дәл және сенімді мәліметтердің көзі болып табылады.
Қазіргі халық санағы туралы айтатын болсақ, олардың мемлекеттің немесе кез - келген әлеуметтік топтың жеке мүдделеріне қатысты болмауы сияқты ерекшелігін атап өту керек. Қазіргі халық санағы, дәлірек айтсақ, өзі үшін өткізіледі. Әрине, санақ деректері мемлекеттік және қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларында қолданыла алады және белсенді қолданылады. Бірақ оның мақсаттары әлеуетті салық төлеушілер немесе сарбаздар туралы немесе тіпті нақты нәрсе туралы ақпарат жинаудан әлдеқайда кең. Халық санағы қоғамның лезде портретін, оның суретін береді, бұл қоғамның жағдайын, оның экономикасын, әлеуметтік саласын, моральды және т.б. бағалауға мүмкіндік береді, бұл белгілі бір мәселелерді тиімді шешуге мүмкіндік береді.
Қоғамның демократиялық жетілу дәрежесі, ондағы азаматтық институттардың даму дәрежесі елде де, халық санағының жүйелілігімен де көрініс табады деп айта аламыз. Сондықтан халық санағын үнемі жүргізу демократиялық қоғамның маңызды белгілерінің бірі болып табылады, ол өзінің барлық әлеуметтік топтарының мүдделерін көрсетуге және ескеруге тырысады [3].
Жоғарыда айтылғандай, санақ жүргізудің негізгі принциптері: әмбебаптылық, бір уақытта, Бірыңғай бағдарламаның болуы, аты - жөні, өзін - өзі анықтау, құпиялылық және басқаруды қатаң орталықтандыру.
Санақтың әмбебаптығы санақ бағдарламасына енгізілген мәліметтер олардың қандай да бір ерекше бөлігі туралы ғана емес, белгілі бір елдің немесе аумақтың барлық тұрғындары туралы немесе олар туралы жиналатынын білдіреді. Сондықтан қазіргі халық санағы әмбебап деп аталады. Әмбебаптықта, мүмкін, қазіргі халық санағы мен оның бұрын жүргізілген есептерінен басты айырмашылық бар. Бұрынғы уақытта халықты есепке алу, олар қалай аталса да (санақ, ревизия, цензура және т.б.) негізінен фискалдық және әскери - есептік мақсаттарда жүргізілді. Мемлекеттер әрқашан (және қазір), ең алдымен, қанша адам бола алатындығын, қажет болған жағдайда мылтықтың астына және қанша салық, салық және т.б. білуге мүдделі. олар өз табыстарынан жинай алады. Сондықтан, осы елдің барлық тұрғындары ескеріліп, сәйкес келді, тек армияда қызмет етуге міндетті адамдар және салық пен салық төлеуге міндетті адамдар. Демек, халық туралы ақпараттың толық болмауы, оның маңызды бөлігі туралы мәліметтердің болмауы. Мысалы, Ресейде тексерулер кезінде бастапқыда тек шаруалар мен салық төлеуге міндетті кейбір басқа сыныптардың адамдары кіретін ерлердің салық төлеушілері ғана ескерілді деп саналады.
Қазіргі уақытта санақ халқының санаттары туралы тармақта төменде сипатталатын өлшемдерге сәйкес елдің барлық тұрғындары санаққа жатады. Сонымен қатар, қазіргі уақытта халық туралы деректердің толықтығы мәселесі өзектілігін жоғалтқан жоқ. Халық санағы кезінде есептің толықтығына әсер ететін объективті де, субъективті де факторлар бар. Ең алдымен, бұл халықтың ұтқырлығы. Адамдар үнемі бір жерден екінші орынға ауысады, және біреудің тұрақты тұрғылықты жерінде де, басқа жерде де хат жазушымен жылынуы немесе екі рет қайта жазылуы мүмкін. Есепке алмауды да, қосарланған есептеуді де азайту үшін санақ кезінде тұрақты (немесе басқа) тұратын жерде болмайтындардың арнайы санақ әдістері жасалды.
Субъективті факторларды есепке алмағанда, тәжірибе көрсеткендей, кейбір адамдар біреуді мүлдем қайта жазудың қажеті жоқ деп санайды. Мысалы, нәрестелер немесе қарттар, өйткені біріншісі әлі де кішкентай, ал екіншісі - өте ескі, екеуінің де пайдасы жоқ.
Санақ жүргізудің бір сәттілігі оның барысында жиналған барлық деректер санақтың сыни сәті немесе санау сәті деп аталатын белгілі бір және алдын - ала белгіленген сәтке жататынын білдіреді. Бұл ретте сыни сәт пен сауалнама тікелей жүргізілетін уақыт арасындағы уақыт кезеңінде болған кез келген өзгерістер ескерілмейді [4].
Басқаруды қатаң орталықтандыру қажеттілігі халық санағы көптеген қатысушылардың күш - жігерін үйлестіруді қажет ететін күрделі және қымбат операция болып табылады. Жоғарыда айтылғандай, санақ кезінде алынған мәліметтер нақты кім және елдің қай бөлігінде санақ жүргізетініне қарамастан салыстырылуы керек. Барлық жиналған ақпарат өңдеу үшін бірыңғай жалпыұлттық ақпараттық - есептеу орталығына жіберілуі тиіс.
Осының барлығы санақ жүргізуге жауапты арнаулы мемлекеттік органдардың болуын талап етеді. АҚШ - та санақты сауда министрлігінің цензура бюросы жүргізеді. Басқа елдерде де тиісті органдар бар. Мұндай органдардың әрқайсысында қатаң иерархиялық вертикалды құрайтын аймақтық және жергілікті бөлімшелердің кең желісі бар (біздің елімізде оларды жергілікті әкімшіліктердегі статистикалық бюролар деп атайды). Бұл бүкіл жүйе санақ жүргізілгенге дейін бірнеше жыл бұрын қабылданған және оны өткізу мерзімдері, қиын сәт, оның негізгі міндеттері белгіленетін, сондай - ақ халық санағын жүргізуге жәрдем көрсету бөлігінде басқа мемлекеттік билік органдарына тапсырмалар берілетін заңдарда белгіленген ережелерге немесе арнайы үкіметтік шешімдерге сәйкес жұмыс істейді.
Санақ деректері мен санақ қорытындылары еңбек және тұрғын үй нарығында,бюджетті жоспарлағанда, көлік саясатында, электроэнергетикада, әлеуметтік салада, денсаулық саласында, білім саласында, тілдер мен діни саясатында, бір сөзбен айтқанда болашаққа болжам бар, жоспарлау қажет ететін жердің барлығына ауадай қажет.
Ең алғаш бізге жеткен халықтың есебі жөніндегі мәліметтер , бұл осыдан төрт мың жыл бұрын жүргізілген Қытай болып есептеледі. Сонымен қатар халықтың есебі жөнінде мәліметтер ежелгі Египте, Грецияда, Римде, Японияда және де ежелге мемлекеттерде бар.
Қазіргі Қазақстан аумағында біршама тұрақты және орталық статистикалық қызметтің өркендеуі, соның ішінде мерзімді халық есебі ХVIII ғасырдың екінше жартысында немесе Қазақстанның Россия империясында болған кезде болып отыр.

Сурет 1-2022 жылғы халық саны

Барлық елде санақ бірыңғай бағдарлама және жалпы нұсқаулық бойынша дайындалып жүргізілді және сол уақытқа (1897 жылы 9 ақпан) нақты, тұрақты және заңды түрде (тіркелген) халықтың есебі алынды.
Оның бағдарламасы : жынысы, жасы, некелік жағдайы, атағы, туылған жері, тіркелген орны, тұрақты жері, дін ұстану еркіндігі, ана тілі, сауаттылығы, жұмысы, жеке кемшіліктері немесе жан ауруын көрсететін 14 сұрақтан құралды [5].
Халық саны - санақ кезінде анықталады. Санақ аралығындағы кезеңде санақ деректеріне және халық қозғалысының ағымдағы есебіне сүйене отырып, халықтың саны мен жас-жыныс құрамы туралы деректерді есептеу арқыл алады.Жыл басына ағымдағы бағалау - халық санағының соңғы қорытындысы негізінде есептеліп, оған сол аумақта туғандары мен келгендерінің саны жыл сайын қосылып отырады да, одан сол аумақта өлгендері мен кеткендерінің саны шегеріледі. Өткен жылдардағы халық санының ағымдағы бағасы кезекті санақ қорытындысы негізінде нақтыланады.
Халық жалпы санының есебі тұтастай Қазақстан және оның жекелеген әкімшілік-аумақтық бірлігі (қалалық мекендер, қалалық аудандар, әкімшілік аудандар) бойынша жүргізіледі. Есептеуде олардың жекелеген аумақтарындағы шекаралардың өзгеруі нәтижесінде, сондай-ақ әкімшілік-аумақтық қайта құру нәтижесінде қалалық және ауылдық мекендердегі халық санының өзгеруі нәтижесінде халық санының көбеюі немесе кемуі ескеріледі.
Халық бұл демографияда адамдар жиынтығы және де ол ұрпақ ауысуы арқылы қайтадан жаңарып қозғалыс үстінде болады.
Экономикалық демографиялық көрсеткіштерді есептеу үшін халықтың орташа жылдық саны жайында мәлімет қажет. Ал халықты есепке алу мезетімен байланысты. Халықтың орташа жылдық саны қолда бар мәліметтерге байланысты төмендегідей есептелінеді.
Егерде халық саны мерзімінің басы мен аяғына берілсе, жай арифметикалық орташа шамамен есептелінеді:
Егер де халық саны жайындағы мәліметтер мезетке берілсе, ол уақыт аралықтары бір-біріне тең болса, мезеттік хронологиялық орташа мен есептелінеді, және оның формуласы төмендегідей:
Егерде халық саны жайлы мәліметтер мезетке берілсе, ал уақыт аралығы бір-біріне тең болмаса, орташа шаманың арифметикалық салмақталған түрі қолданылады:
деңгейлердегі халықтың орташа саны,
t-деңгейлер арасындағы уақыт аралықтары халықтың орналасу көрсеткіштерінің бірі, ол халықтың тығыздық көрсеткіші. Халықтың саны ойкумена территориясына бөлініп есептеледі. Халықтың тығыздығы қазіргі уақытта 6 адамға жуық.
Сонымен бірге халықтың орналасуы дүниежүзі бойынша, ел территориясы бойынша (республика), аймақтар (облыстар) бойынша, және қала мен ауыл болып бөлінеді.
Қазақ халқына - қалалық мекендерде тұратын адамдар жатады. Қалалық мекендерге заң актілерімен қала (республикалық, облыстық және аудандық маңызы бар) және кент ретінде бекітілген елді мекендер жатады.
Ауыл халқына - ауылдық мекендерде тұратын адамдар жатады. Қалалық болып сыныпталмаған елді мекендер ауылдық болып саналады.
Халықтың табиғи өсімі - белгілі бір кезеңде тірі туғандар мен өлгендер санының арасындағы айырмашылығына тең. Табиғи өсім оң шамада болуы мүмкін, егер туғандар саны өлгендер санынан асып түссе, немесе кері жағдайда - теріс (табиғи азаю).
Халықтың көші-көн өсімі - белгілі бір кезеңде осы аймаққа келгендер саны мен сыртқа кеткендер санының арасындағы айырмашылығына тең. Көші-қон оң шамада (егер келгендер саны кеткендер санынан көп болса), немесе теріс болуы мүмкін (егер келгендер саны кеткендер санынан аз болса). Соңғы жағдайда көші-қон жылыстауы орын алады.
Халықтың жалпы өсімі табиғи өсім мен көші-қон өсімінің алгебралық жиынтығы болып саналады.
Қала және ауыл халқының жалпы өсімі табиғи өсімінің, көші-қон өсімінің және елді мекендер санаттарының өзгеруі нәтижесінде (заң актілерімен ауылдық елді мекендердің қалалық немесе қалалықтың ауылдық боп қайта құрылуынан) халық санының қалаға (ауылға) ауысының алгебралық жиынтығына тең. Жалпы табиғи және көші-қон өсімдері теріс болуы мүмкін.
Халықтың жылдық орташа саны тиісті жылдың басындағы және соңындағы сандардың арифметикалық ортасы ретінде есептеледі.
Халықтың құрамы жасы, жыныс, ұлты және отбасының жағдайы бойынша бөлінеді.
Халықтың жыныс - жас құрамын есептеу әрбір күнтізбелік жыл басталғанда жалпы халық санын есептеу аяқталғаннан кейін жүргізіледі.
Жасы мен жынысы бойынша халық құрылымының көрсеткіштері халықтық маңызды сипаттамасы болып саналады. Көрнектірек болу үшін олар жас-жыныс пирамидасы түрінде ұсынылады. Жас-жыныс пирамидасының тік осі бойынша графикалық кескіндеу кезінде жалпы халық санындағы олардың үлесін, жасын немесе туғанжылын, көлденеңнен - әрбір жастағы адамдар санын:осьтің сол жағына - еркектерді, оң жағына - әйелдерді қалдырады [6].
Халықтың жынысы бойынша құрамына келесідей факторлар әсер етеді: біріншіден демографиялық факторлар, екіншіден, әлеуметтік - экономикалық факторлар.
Демографиялық факторлар дегеніміз, ол балалардың туылуындағы заңдылық, яғни әр жаңадан туылған 105 қызға 106 ұл баладан келеді. Бірақта бір жасқа дейінгі уақыта ұл балалардың өлімі жиірек болады. Себебі кездейсоқ жағдайларға көп ұшыраудан. Ал жоғары жастағы әйелдердің өсім деңгейіне қарағанда ерлердікі жоғары болады, сондықтан халықтың санындағы жыныстық үлесі өзгеріс үстінде болады.
Біздің Қазақстанда әйелдердің үлесі 1926 жылы 26% болса, 1959 жылы 53% болды, 2000 жылы 52%, ол 2004 жылы 51,9%-ды құрап отыр.
Халықтың жасы бойынша құрамына келер болсақ, статистикада халықтың жасы бойынша құрамына келер болсақ, статистикада халықтың жасы бойынша құрамы келесі бағыттарда зерттеледі:
0-4,5-9,10-14,0-14,15-19,20-24,25-2 9,65+
Яғни жастардың топ аралығы 5-ке тең.
Демографияда келесідей топтар кездеседі: репродуктивті жас -әйелдердің бала көтеруге мүмкіндігі бар жас (15-49 жас аралықтары) және де бұл шартты шегі болып табылады.
Халықтың жастық тобын зерттегенде Швед демографы Зундберттің (ХХғ) шкаласы өте маңызды болып есепетелінеді. Зундбеттің ойынша 15-49 жас аралығындағылар, ол ата-аналар, 14-ке дейінгілер - балалар, 50-ден асқандар ата-әжелер және де ата-аналардың үлесі әрдайым 50%, ал балалар мен ата-әжелердің үлестерінің өзгеруіне байланысты халықтың жасы бойынша әртүрлі типтері орын алады.
Қазіргі кездегі заманның бір көрінісі ол, жалпы халықтың қартаюы, регрессивті тип қартаюға кірген.
Қытайлықтар мына шкала бойынша халықтың жасын ажыратады:
20-жасқадейінгіжас-жастықшақ.
30-дейінгіжас-некелесужасы;
40-жасқа дейінгі жас - қоғамдық міндеттерді атқару жасы.
50-жасқа дейінгі жас- өз қажеттіліктерін түсіну жасы;
60-қа дейінгі жас-өмірдегі оңға творчествалық кезең;
70-кедейінгіжас-қалаулыжас;
70-тенжоғарыжаскәрілік.
Халықтың жасын қарастырғанда жастың аккумуляция ұғымы жиі кездеседі. Адамдардан толған жасы жайында сұрақ қойғанда кейбір жаста бұрмалаушылықтар орын алады. Ол және 5-ке біткен жастарда жиі кездеседі.Жастық аккумуляция дегеніміз, 0мен 5-ке бітетін жастардың үлесі жанындағы жастарға қарағанда жоғарылау болды. Жастық аккумуляцияның әсерін жою үшін график әдістері, жылжымалы орташа, аналитикалық тегістеу әдістері қолданылады және көптеген индекстер қолданылады.2009 жылғы халық санағының қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының халық саны 16 004,8 мың адамды құрады , яғни 1999 жылғы санақпен салыстырғанда 1 022,9 мың адамға көбейіп (6,8 %) отыр. Бірден - бір халық санағы қорытындысының ойламаған жағдайда қала халқының үлесі 56,3 пайыздан 54,0 пайызға төмендегені және соған сәйкес ауыл халқының үлесі жоғарылағаны байқалды.
Санақ Қазақстан тұрғындарының төмендеу кезеңінен өсу беталысына қарай өзгенргенін айқындап көрсетті. Бұл европалық этностардың эмиграциясының қысқарғанын түсіндіреді, қазақтардың өсу қарқынының артқанына (1989 - 1999 ж. 22,9 пайыздан 1999 - 2009ж. 26,2 пайызға), оның ішінде оралман - қазақтардың ағылуының себебінен және орыстардың азаюының қысқаруына (1999 - 2009 жылдар аралығында - 15,3 пайызға және немістер ( - 49,6 пайызға) байланысты болып отыр. Бұрынғы сияқты ең көп халықты қазақтар (10,1 млн.) және орыстар (3,8 млн.) құрады.
Бұл санақтың құндылығы оның тек нағыз санақ емес, сонымен қатар ол болашақты болжауды : қоғам қайда бара жатқандығын, ол 10 - 30 жылдан кейін қандай болатынын көрсетті. Ал бұл үкіметке қауіпті шыңдар мен тұйыққа тірелуден шығуға айқын жол көрсетеді.
11 жылдың ішінде республиканың, облыстың әлеуметтік - демографиялық жағдайы өзгерді. 2020 жылғы халық санағы алдыңғы өткізілген халық санағынан айырмашылығы ақпараттық технологияны қолдану арқылы өткізілуінде болып отыр.
Санақ 2 кезеңде өтеді:
1 - ші кезең - тұрақты тұратындар санын нақтылай отырып тұрғын үйлердің, ғимараттардың және тұрғын емес үй - жайлардың тізімін жасау, сондай - ақ әр елді мекен үшін картографиялық материалды актуалдау.
Бұл кезең санақтың келесі - 2 - ші кезеңін өткізу үшін сапалы санақ аудандастыруын әзірлеу мақсатында өткізіледі.
1 - ші кезең жұмыстарына дайындық және өткізу Аудандастыру АЖО және планшетте Аудандастыруға арналған деректерді жинау мобильді қосымшасы арқылы жүргізіледі.
2 - ші кезең - санақ өткізу [7].

1.2 Халық санағы және оларды жүргізу әдістері

БҰҰ Статистикалық комиссиясының анықтамасы бойынша халық санағы - елдегі барлық адамдарға немесе халықтың шектеулі бөлігіне қатысты белгілі бір уақыттағы жағдай бойынша демографиялық, экономикалық және әлеуметтік деректерді жинаудың, қорытындылаудың, талдаудың және жариялаудың немесе өзге түрде таратудың бірыңғай үдерісі. Халық санағында сол аумақтағы халықтың саны, құрылымы, әлеуметтік - экономикалық сипаты туралы ақпарат жиналады. Халық санағын жүргізудің ғылыми және әдістемелік негіздері XX ғасырдың екінші жартысында қалыптасып болды. Көптеген елдерде 10 жыл мерзімде бір жүргізілетін ұлттық халық санағының бағдарламаларында БҰҰ және өзге де ұйымдардың ұсыныстары есепке алынады. Адамдарды санаққа алу қажеттілігі өте ерте заманда туындады. Алғашқы халық санақтары Қытайда, Мысыр жерінде, Жапонияда өткізілді. Кеңестер Одағы құрылғанға дейін Қазақстан аумағында халық санағы 1897 жылы жүргізілді. Еліміз КСРО құрамында болған кезеңде 6 рет, атап айтқанда 1926, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989 жылдары жалпы халық санағы өткізілді. Ал 1999 және 2009 жылдары Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет мәртебесінде алғашқы халық санақтарын өткізді.
Халық санағы - бұл белгілі бір уақытта ел халқының суретін алуға мүмкіндік беретін ұлттық масштабтағы ең маңызды статистикалық жұмыс. Санақ нәтижелері өңірлерге қажет болады. Әрбір нақты аймақ, қала, ауыл олардың құрамы мен саны туралы нақты мәліметтер алады. Осы деректердің негізінде 10 жыл бойы басқарушылық шешімдер, оның ішінде ең нақты проблемалар бойынша да қабылданатын болады. Санақ қорытындысы ағымдағы есепте алу мүмкін емес демографиялық оқиғаларды көрсетеді.
Санақ әдісі - бұл халықтың барлық мүшелері зерттелетін статистикалық есеп әдісі. Жиынтық барлық қарастырылған бақылаулардың жиынтығын білдіреді. Мысалы, егер сіз өзіңіздің мектебіңіздің жабдықтары туралы оқушылардың пікірлерін білу үшін сауалнама жүргізгіңіз келсе, сіздің мектебіңіздің барлық студенттері сіздің зерттеуіңіз үшін халықтың бір бөлігін құрайды.
Неғұрлым нақты деңгейде ел барлық үй шаруашылықтары туралы ақпарат пен жазбаларды сақтағысы келеді. Ол бұл ақпаратты санақ әдісін қолдана отырып, елдегі барлық үй шаруашылықтарына сауалнама жүргізу арқылы жинай алады.
Біздің елде үкімет әр он жыл сайын Қазақстан халқының санағын өткізеді. Санақ үй шаруашылықтарынан олардың табыстары, табыс алатын отбасы мүшелері, балалардың жалпы саны, отбасы мүшелері және т.б. туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Деректерді жинау кезінде ешкімді елемеуге болмайды. Жинағаннан кейін Үндістан халық санағы туу, өлім - жітім, халықтың жалпы саны, еліміздің өсу қарқыны және т.б. сияқты демографиялық ақпаратты ашады.
Санақ жүргізу әдістері;
Сауалнама - санақ жүргізудің осы әдісі кезінде санақ парағын санақ адамымен жеке әңгімелесу процесінде санақ жүргізуші (санаушы, Тіркеуші) толтырады. Бұл әдіс бойынша Ресей мен КСРО халық санағы жүргізілді;
Өзін -- өзі есептеу - қайта жазылғандар санақ парағын өздері толтырады, ал санауыш (есептегіш, Тіркеуші) оның толтырылуының дұрыстығын тексеріп, жетіспейтін немесе түсініксіз ақпаратты нақтылайды. Кейбір Еуропа елдерінде қолданылады;
Аралас (сауалнамалық) әдіс (шетелде, соның ішінде АҚШ -- та белсенді қолданылады) - бұл әдіспен сауалнамалар санақ жүргізушілерге жіберіледі, олар оларды өздері толтырады, содан кейін санақ бюросына немесе статистикалық қызметке жібереді. Толтырылған сауалнамаларды жинау аяқталғаннан кейін статқызмет (санақ Бюросы) оларды салыстырып тексереді және тұрғындарға сауалнама жүргізу үшін сауалнама алынбаған мекен - жайлар бойынша хат жазушыларға жібереді. Әдетте, осы әдіспен санақ жүргізуге арналған материалдық шығындар сауалнамаға қарағанда аз болады, алайда толтырылған сауалнамаларды қайтару деңгейі санақты насихаттауға айтарлықтай шығындарды ескере отырып, аз (шамамен 15 - 20%) қалады [8].

Сурет 2 - Халық санын анықтаудың әдістері.
Халық санағы - арнайы ұйымдастырылған статистикалық бақылау. Ол қысқа мерзімде (әдетте бірнеше күннің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.