Жоғары эфир майлары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

«С. Ж. АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ» КЕАҚ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

«Жұпар шалфей (Salvia sclarea L) экстракты негізінде дәрілік қалып алу»

5В074800- «Фармацевтикалық өндіріс технологиясы»

Орындаған

Мырзабекова Н.

Орындаған:

Ғылыми жетекшісі

PhD доктор

Мырзабекова Н.: Елекен Г.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . .

Кіріспе . . .:

: 1 ТАРАУ. Әдебиеттерге шолу

Кіріспе . . .: 1. 1

: Жұпар шалфей (Salvia sclarea L) өсімдік шикізатының биологиялық сипаттамасы және химиялық құрамы . . .

Кіріспе . . .: 1. 2

: Жұпар шалфей (Salvia sclarea L) өсімдік шикізатының медицанада қолданылуы . . .

Кіріспе . . .: 1. 3

: Жұпар шалфей (Salvia sclarea L) өсімдік негізінде жасалған препараттарға маркетингтік талдау жасау . . .

Кіріспе . . .: 1. 4

: Зерттеу материалдары мен әдістері . . .

Кіріспе . . .: 2

: 2 ТАРАУ. Тәжірибелік бөлім . . .

Кіріспе . . .: 2. 1

: Жұпар шалфей (Salvia sclarea L) экстракты негізінде гель алудың құрамын және технологиясын жасау . . .

Кіріспе . . .: 2. 2

: Жұпар шалфей (Salvia sclarea L) экстракты негізіндегі гельдің сапа көрсеткіштерін зерттеу . . .

Кіріспе . . .: 2. 3

: Жұпар шалфей (Salvia sclarea L) экстракты негізіндегі гельдің технико-экономикалық негіздемесі . . .

Кіріспе . . .: Қорытынды . . .

Кіріспе . . .: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

Кіріспе . . .: Қосымшалар . . .

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі жағдайда адам өмірінің әртүрлі салаларында қолданылатын алуан түрлі табиғи өнімдерді іздеу және олардың түрлерін көбейту мәселесі өзекті болып отыр. Барлық мәдени өсірілетін ауылшаруашылық өсімдіктерінің арасында өте қарапайым орын алатын эфир майы өсімдіктері парфюмерлік-косметикалық, фармацевтикалық өндірісте, ликер-арақ, тамақ өндірісі, медицинада, ветеринарияда, тамақ дайындауда дәмдеуіштер ретінде оларды қайта өңдеу өнімдеріне (эфир майлары мен олардың жеке компоненттері, биоконцентраттар, балауыздар, гидралаттар және т. б. ) жоғары сұранысқа байланысты үлкен мәнге ие. Эфир майы өсімдіктерінің шикізатын өңдеудің негізгі және маңызды өнімі сөзсіз эфир майлары болып табылады.

Қолдануда кеңінен таралған және пайдасы мен табысы жоғары эфир майлы өсімдіктердің көптеген эфир майларының құрамы, қасиеті айтарлықтай тұрақты және жақсы зерттелген. Эфир майлары биологиялық белсенділіктің кең спектріне ие, ұсынылған дозаларда уыттылығы төмен және жаппай қолдануға болады.

Әртүрлі аймақтарда өсіруге жарамды эфир майлы өсімдіктердің көптеген түрлерін қамтитын (Lamiaceae) тұқымдас өкілдерінің эфир майларын қолдануды қарастыруға арналған. Антибиотик ретінде эфир майлары ежелден бері қолданылатыны белгілі. Фармакологиялық белсенділігі жеке компоненттердің биологиялық қасиеттеріне де, олардың эфир майы құрамындағы кешенді әсеріне де негізделген. Антимикробтық, антифунгалдық және вирусқа қарсы әсердің кең спектрінің арқасында эфир майлары медициналық мақсаттарда, фармацевтика өнеркәсібінде дәрілік препараттарды дайындауға арналған компоненттер ретінде, сондай-ақ ароматерапияда жоғары сұранысқа ие.

Эфир майлары микроорганизмдердің цитоплазмалық мембраналарының өткізгіштігін төмендетеді, олардың аэробты тыныс алу белсенділігін төмендетеді, агрессивті агентке бейімделуіне жол бермей, өмір сүруге қарсы тұрады деп болжанады. Соңғысы оларда мутагендік әрекеттің жоқтығын көрсетеді, бұл жаңа, агрессивті штамдар мен нәсілдердің пайда болуына әкеледі. Олар сонымен қатар антибиотиктердің адам жасушаларына енуіне ықпал етеді, ауыр ауруларда антибиотиктердің дозасын азайтуға мүмкіндік береді [6] .

Эфир майлары және олардың компоненттері әртүрлі дәрі-дәрмектердің құрамына кіреді, әсер етудің алуан түріне енеді, яғни анальгетикалық, тітіркендіргіш, микробқа қарсы, иммуномодуляциялық, антиоксидантты және дененің метаболикалық процестеріне әсер етеді. Эфир майларының құрамына кіретін бактерияға қарсы компоненттерді анықтау оларды одан әрі тиімді пайдалану бағытын анықтайды.

Қазіргі уақытта медицинада және ветеринарияда эфир майларын қолдану саласында бірқатар зерттелмеген мәселелер бар, оларды шешу қосымша зерттеулерді қажет етеді. Соның ішінде эфир майларының қолданылатын компоненттерінің жануарлар мен адам ағзасына теріс әсер ету мүмкіндігін мұқият зерттеу қажет.

Жоғарыда келтірілген мәліметтер эфир майларының қасиеттері мен пайдалану бағыттарына қатысты зерттеулерге толық шолу болмаса да, олардың адам қызметінің әртүрлі салаларында жоғары сұранысқа ие екендігін көрсетеді. Айта кету керек, бұл зерттеуде эфир майларын парфюмерлік-косметикалық, ликер-арақ және тамақ өнеркәсібі сияқты кеңінен танымал салалар айтылмаған. Сонымен қатар, эфир майларының қасиеттері әлі толық зерттелмегені олардың қолдану спектрін әлі де едәуір кеңейтуге болатындығы анық.

Бұл мәселенің практикалық тұрғыда жеткілікті талданбауы, толыққанды зерттеу жұмыстарының аздығы біздің зерттеу мәселемізді айқындап, зерттеу тақырыбын « Жұпар шалфей (Salvia sclarea L) экстракты негізінде дәрілік қалып алу » деп алуымызға себеп болды.

Зерттеу мақсаты: Жұпар шалфей сығындысы қосылған фармакопея талаптарына сай емдік қалып пен технологиясын алу.

Зерттеу міндеттері:

Жұпар шалфей сығындысы қосылған дәрілік қалаптың құрамын таңдау.
Жұпар шалфей сығындысы қосылған дәрілік қалыптың оңтайлы технологиясын алу.
Жұпар шалфей сығындысы қосылған дәрілік қалыптың өндірісінің технологиялық және аппаратуралық сызбаларын құрастыру.

Зерттеу нысаны: Жұпар щалфей экстрактысы негізінде дәрілік қалып алу

Зерттеу әдістері: стандартты физикалық, физика-химиялық, фармако-технологиялық.

Практикалық мәні: Жұпар шалфей сығындысы қосылған дәрілік қалыптың құрамы мен технологиясын жасау отандық фармацевтикалық өнімдер номенклатурасын толықтырады және осы саланын дамуына септігін тигізеді.

Диплом жұмысының құрылымы: дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспе, екі бөлімнен, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден тұрады

1 ТАРАУ. Әдебиеттерге шолу

Жұпар шалфей (Salvia sclarea L) өсімдік шикізатының биологиялық сипаттамасы және химиялық құрамы

Жұпар шалфейі бұтасының биіктігі 20-50 см. Сабақтарының көп бөлігі төменгі бөлігінде тармақталған дөңгелек ағашты болып келеді, ал жоғарғы бөлігінде шөпті, төртқырлы болып кездеседі. Жапырақтары қарапайым, ұзын жапырақты, пішіні ұзын немесе ұзартылған сопақша тәрізді, ұшы сүйір, түбі түкті тәрізді, дөңгелек немесе сәл жүрек пішінді; пластинаның түбінде көбінесе бір немесе екі кішкентай ұзынша тамырлы болады; жапырақтары қарама-қарсы орналасқан. Сабағы мен жапырақтары тығыз, сұр-жасыл. Гүлдері үлкен (ұзындығы 2 см-ге дейін) ; екі жолақты, түкті; әдетте түсі көк күлгін; шыбық тәрізді созылып гүлшоғыр құрайды. Өсімдіктің өзіндік күшті хош иісі бар[1] .

Сурет 1. Жұпар шалфей (Salvia sclarea L)

Жапырақты қараған кезде эпидермистің жасушалары бетінен көрінеді: жоғарғы жағы - сәл бұралған қабырғалары бар көпбұрышты, төменгі жағы - төменгі жағы көбірек иілген қабырғалары бар. Устьицалар негізінен төменгі жағында орналасқан, олар стоматальды саңылауға перпендикуляр орналасқан екі парастоматальды жасушаларымен қоршалған (диацит түрі) .

Жапырақтың екі жағындағы эфир май бездері, дөңгелек пішінді, мөлдір және бөлінбейтін, радиалды ажыратылса 6-8 жасушалар шығарады. Түктер көп, әсіресе төменгі жағында, қарапайым болып келеді. Қарапайым түктері көп жасушалы, төменгі жасушалар (көбінесе 2-4) қысқа, едәуір қалыңдатылған қабырғалары бар, жоғарғы жасуша ұзын, иілген, жұқа қабырғалары бар. Капитальды түктер кішкентай, қысқа 1-3 жасушалы аяқтан және сфералық 1-2 жасушалы бастан тұрады, олар жапырақтың шеттері мен тамырларында жақсы көрінеді[2] .

Жұпар шалфейі - биіктігі екі метрге дейін жететін екі жылдық немесе көпжылдық өсімдік. Шалфей теріге пайдалы әсері үшін де, тыныштандыратын қасиеттері үшін де белгілі. Шалфей майының негізгі химиялық құрамдас бөлігі - эфирге жататын линалилацетат болып табылады. Ол - эфир майына тыныштандыратын, жайландыратын және теңестіретін қасиеттерге ие. Орта ғасырларда жұпар шалфейі теріні тыныштандыру үшін жиі қолданылған. Шалфей майымен тыныстау релаксацияға ықпал етеді және тыныш ұйқыны қамтамасыз етеді.

Жұпар шалфейі шалфейдің басқа түрлерімен салыстырғанда Salvia l тұқымында ең көп эфир майын береді. Шалфей эфир майының маңызды ерекшелігі оның құрамында 1, 0-1, 5% склареол бар, элиталық парфюмерияда амбра мен мускусты алмастыруға мүмкіндік береді. Морфологиялық тұрғыдан алғанда, шалфей - екіжылдық немесе көпжылдық күшті өсімдіктер, олар көбінесе вегетациялық кезеңнің бірінші жылында үлкен гүл шоғырлары бар сабақтарды құра алады. Эфир майының ең көп мөлшері (0, 25-0, 30% дейін) гүл шоғырларында кездеседі, сондықтан шалфей өсірудің негізгі бағыты үлкен гүлшоғырлары бар гүлді сабақтарының санын көбейту болып табылады. Линалилацетат мен линалолды көбейту үшін шалфейді таңдау да маңызды[2] .

Salvia sclarea L жұпар шалфейінің Lamiaceae Lindl тұқымдасынан Қазақстанда 8 түрі өседі. Биіктігі 20-100 см болатын көпжылдық шөпті өсімдік қиыршық тасты жерлерде және тасты тау бөктерінде өседі. Жұпар шалфей эфир майы шалфей гүлшоғырларынан алынады. Өсімдік антисептикалық, қабынуға қарсы, жұмсартқыш, дезинфекциялық, седативті, антиспазматикалық, тұтқыр, гемостатикалық, экспекторант, диуретикалық, жараларды емдейтін құрал ретінде кеңінен қолданылады.

Жұпар шалфей сығындысы немесе тұнбасы жүйке жүйесінің ауруларын, полиомиелиттің қалдық құбылыстарын, радикулитті, спондилезді, остеомиелитті, полиартритті, артритті, артрозды, жабық сынықтарды, ұзақ емделмейтін жараларды, тамырлы ауруларды, әйел жыныс мүшелерінің ауруларын (созылмалы қабыну), бедеулікті, гипои олигометрияны, тері ауруларын (нейродерматит, ремиссия кезеңіндегі псориаз, іріңді экзема) емдейді. Қазақстанның таулы бөлігіндегі эфирлік майлы түрлі өсімдіктерінің әртүрлілігін жан-жақты зерттеу жүргізу тәжірибе үшін аса маңызды, болашағы зор өсімдіктерді ұқыпты пайдаланудың, сақтаудың және ғылыми болжамды іздеудің негізгі бағыттарын әзірлеуге, пайдаланылатын түрлерге антропогендік әсерді шектеуге және оларды болашақ ұрпақ үшін сақтауға мүмкіндік береді.

Шалфейді іріктеу кезіндегі негізгі белгілері: биологиялық даму циклі, вегетациялық кезең, бұтаның пішіні, бұтадағы гүлшоғырлардың саны мен мөлшері, аурулар мен зиянкестерге төзімділігі және эфир майының мөлшері. Ресейдің оңтүстік өңірлері үшін жұпар шалфейін таңдау, әдетте, өмірдің бірінші жылынан бастап жеміс беретін екі жылдық сорттарды өсіруге бағытталған. Іріктеу процестің сызбасына бастапқы материал питомнигі, селекциялық питомник, бақылау питомнигі, алдын ала және конкурстық сорттық сынақтар кіреді. Шалфейдің бастапқы материалын ішілік будандастыру немесе мутагенез әдістерін қолдана отырып жасауға болады. Шалфейдің генофондында толық немесе ішінара стерильділігі бар стерильді формалардың болуы гетерозды таңдауға мүмкіндік береді.

Шалфейдің барлық дерлік түрлерінде эфир майлары бар, бірақ ең көп мөлшерде эфир майы кездесетін түрі жұпар шалфейі - Salvia sclarea түріне ие. Сондықтан, адамдар эфир майын көбірек алу үшін дәл осы жұпар шалфейінің гүлшоғырын мәдениетке енгізген еді. Шалфейдің бастапқы таралу аймағы Шығыс Жерорта теңізінің субтропикалық Жерорта теңізі аймақтарының таулы және тау бөктеріндегі орманды-дала аймақтары болып саналады. Батыс Жерорта теңізі, Орталық Еуропа, Кавказ, Қырым, Балқан және Орта Азия бұл түр адвентивті жабайы немесе арамшөп ретінде қоныстанды. Ресейде жұпар шалфейдің жабайы түрлері Солтүстік Кавказда (Дағыстан) кездеседі.

Түрлі мәдениетте қолдану үшін жұпар шалфейі Тунис, Франция, АҚШ, Ресей, Украинада, сондай-ақ оңтүстік және орталық Еуропаның кейбір елдерінде аз мөлшерде өсіріледі. Кенияда шалфейдің бұл түрі дәмдеуіш өсімдік ретінде өсіріледі. Жұпар шалфейігің эфир майы әртүрлі қосылыстарға өте бай (аз дегенде 59 түрі кездеседі), бұл оған лаванда табиғатында кездесетін жағымды жаңа иіс береді[3] .

Алайда, жұпар шалфейінің маңызды ерекшелігі бұл - эфир майына ерекше қасиеттер беретін 1, 0-1, 5% дитерпен склареол спиртінің болуы. Сонымен қатар, шалфей майының негізгі компоненттері -линалил ацетаты (35-75 %) және линалол (10-21 %) . Осы қосылыстардан басқа, жұпар шалфейінің эфир майында линалилформинат, цедрен, гермакрен, геранил ацетаты, α-терпинеол, кариофиллен, сексвитерпен, формаль және сірке қышқылдары және басқа да қосылыстар бар. Өндірістік жағдайда шалфей гүлшоғырының жаңадан жиналған шикізатынан 0, 18 - 0, 25 дейін, сирек - 0, 33% эфир майы шығады.

Шалфей тұқымдарында майлылығы 30-32% дейін май және шамамен 20% ақуыз бар. Бұл жағдайда йод мөлшері 169-191 г I2/100 г болатын шалфей майы кептіру, құрғату қасиеті бар майлар қатарына жатады. Сонымен қатар, шалфей гүлдері көптеген балшырындарды шығарады және гүл шоқтары құлағаннан кейін бірден аралар үшін керемет бал өсімдігіне айналады.

Құрылымы мен формасы (морфология) . Жұпар шалфейінің тіршілік формасы - жер үсті өскіндері қыста өлетін екі жылдық немесе көпжылдық шөптесін өсімдіктер. Әдетте шалфейдің бұл түрі екі жылдық өсімдік ретінде анықталады, ол бірінші жылы тек жапырақтары ғана бар өсімдік ретінде өссе, ал екінші жылдан бастап үлкен гүлшоғырлармен бар қуатты тік гүлді сабақты құрайды[4] .

Жұпар шалфейі хромосомаларының диплоидты жиынтығы 2n = 22 құрайды. Сабақтар күшті, тік немесе төменгі түйіндерде сәл иілген, тетраэдрлік, диаметрі 1 см-ге дейін барады. Қолайлы жағдайларда сабақтарының биіктігі 1, 5-2 м жетуі мүмкін. Арнайы өсіргенде жақсы күтімнің әсерінен жұпар шалфейі көбінесе вегетацияның бірінші жылында гүлдейді. Қолайлы жағдайларда ол сол тамырдан үшінші, төртінші және тіпті бесінші жылдары да гүлді сабақтар бере алады.

Жұпар шалфейі маусым-шілде айларында, кейде тамызға дейін гүлдейді. Гүлшоғырлары үлкен, сопақша, ұзындығы 15-тен 40 см-ге дейін және одан да көп, әртүрлі қатардағы гүлді осьтерден тұрады, паникулярлы-тармақталған, сирек әрі әлсіз тармақталған немесе қарапайым болып келеді. Гүлдері екі жынысты, әр жағында 2-6-дан бүршіктелген күрделі гүл шоғырында орналасқан. Шалфейдің аналық безі төрт жасушалы, етті негізде отырады. Шалфейдің жемістері - жұмыртқа тәрізді немесе эллипсоид тәрізді жаңғақ тәрізді, жоғарыдан дөңес, төменнен сәл үшбұрышты тегістелген, ұзындығы 2-3 мм, гүлінің түсі сабағынан ақшыл түсті болып басталып, қызғылт-көкшіл түске енеді.

Тамыз-қыркүйек айларында піседі. Жаңғақтарының беті тегіс, ылғалданған кезде бірден шырышты және қатты тегіс болады. Жеміс қабығы өзінің құрғақ массасынан 640% суды сіңіреді. 1000 тұқымның массасы әдетте 3, 5-4, 5 г құрайды[5] .

Жұпар шалфейі өсімдігінің қалыптасуына ауа-райының әсері оның өмір сүру жылына байланысты әртүрлі жолдармен көрінеді. Жоғарыда айтылғандай, өмірінің 1-ші жылында репродуктивті органдарының пайда болуына дейінгі кезеңдегі қоршаған ортаның ауа температура режимі шешуші рөл атқарады.

Жеміс қалыптастыру органдары тек ұзақ күнде ғана жоғары жарық қарқындылығында қалыптасады. Репродуктивті органдарының қалыпты дамуы үшін көшеттердің басынан бастап сабаққа дейінгі кезеңде топырақта, әсіресе жоғарғы 40 сантиметрлік қабатта жеткілікті ылғал болуы керек.

Зерттеу жұмыстарының нәтижесі жұпар шалфейі дақылдарының қалыптасуы наурыз-маусым айларында түсетін жауын-шашынға үлкен тәуелділігін көрсетті: өнімділік пен жауын-шашын арасындағы корреляциялық байланыс 0, 68-0, 93 құрайды. Жұпар шалфейі дақылының өнімділігінің орташа ауа температурасына тәуелділігі көп емес (г / = 0, 42-ь-0, 56) .

Н. Я. Иванченконың айтуынша, өмірінің 2-ші жылындағы жұпар шалфейінің гүлденуі [6], оның өсу кезеңінде 1500°C-қа тең жайлы температураның қосындысының жиналуымен басталады.

Ылғалдану жағдайларының рөлі шалфейдің көктеуінен бастап оның гүлденуіне дейінгі кезеңдегі жауын-шашынмен топтастырылған және орташа көпжылдық өнімділік туралы мәліметтердің байланысын корреляциялық талдаумен расталады: өнімділік пен жауын-шашын арасындағы корреляциялық байланыс 0, 82-0, 92 құрайды.

Жұпар шалфейі жапырақтарында эфир майы жеткілікті түрде және өсімдіктің барлық бөліктері емдік әсерге ие. Сондықтан да табиғи антибиотик және антиспазматикалық, жараларды тиімді емдеу, қабынуға қарсы, экспекторант, қақырық түсіретін, тұтқыр, антисептикалық дәрі ретінде жоғары бағаланады.

Жұпар шалфейдің биологиялық белсенділігі өсімдіктің бөліктерінде органикалық қышқылдардың болуымен, флавоноидтардың, таниндердің, алкалоидтардың, ащы заттардың, фитонцидтердің, дәрумендердің, соның ішінде «В», «Р» және «РР» топтарының, құрамында цинол, борнеол бар эфир майының болуына байланысты және сальвен, тюжон және басқа терпендер, сондай-ақ камфораның болуымен сипатталады. Шалфейде бар биологиялық белсенді заттар микробқа қарсы және жараларды емдейді.

Жұпар шалфейіндегі эфир майы эпидермистің ұзын сабақты, қысқа сабақты өсінділерінде болады. Эфир майының ең көп мөлшері гүлшоғырларында кездеседі. Сонымен қатар бұтақтары бар гүлдердің құрамында 0, 25 - 0, 30% май бар, ал гүлшоғырының сабақ бөліктерінде небәрі 0, 067% болады. Сондықтан сабақтарының массасына бұтағы бар гүлдердің үлесі неғұрлым көп болса және оларда эфир майлы желектердің орналасу тығыздығы неғұрлым жоғары болса, шикізат соғұрлым майлы болады.

Сурет 2. Жұпар шалфейіндегі эфир

Осыған сүйене отырып, жұпар шалфейін шаруашылығының негізгі бағыты ірі көп гүлді гүлшоғырлары бар гүлді сабақтарының санын көбейту үшін өсіру болып табылады. Сондай-ақ эфир майының негізгі компоненттерін - линалил ацетаты мен линалолды көбейтуге арналған іріктеу түрі де маңызды бағыттарының бірі болып табылады.

Сонымен қатар, шалфей сорттары ауылшаруашылық өндірісі мен эфир майы өнеркәсібінің талаптарына жауап беруі керек, яғни кейбіреулері жоғары өнімді, эфир майының көп мөлшерін қамтуы керек және бірқатар белгілеріне сәйкес туралануы керек: биологиялық даму циклі, гүлденуі және пісетін кезеңдері, қысқы төзімділігі және т. б. Осыған байланысты іріктеудің міндеттері жоғары өнімділік пен эфир майының жоғары сапасын біріктіретін, вегетациялық кезеңнің ұзақтығы мен пісіп-жетілу кезеңінде ерекшеленетін, қыста төзімді және құрғақшылыққа бейім, гүлшоғырларын механикаландырылған жинауға жарамды және басқа да бірқатар сапалы белгілер мен жақсы қасиеттерге ие жоғары өнімді сорттарды өсіру болып табылады[6] .

Дамудың биологиялық цикліне сәйкес шалфей сорттары жылдық және екі жылдық болып бөлінеді. Екі жылдық сорттар, өз кезегінде, бірінші және екінші жылдары немесе өсімдіктердің екінші жылынан бастап гүлдеуге бөлінеді. Ресей мен Еуропаның оңтүстік облыстары үшін жұпар шалфейін таңдау, әдетте, өмірдің бірінші жылынан бастап жеміс беретін екі жылдық сорттарды өсіруге бағытталған. Қысы суық аймақтар үшін қыстап шығу кезінде өліп қалмауына жол бермеу үшін және жылдық дақылдармен ауыспалы егісте қолдануға жарамды ретінде жылдық сорттарға артықшылық беріледі.

Жұпар шалфейін таңдау кезінде әдетте топтық тұқымдас және жеке-тұқымдас түрлерін таңдау қолданылады. Іріктеудің негізгі белгілері: биологиялық даму циклі және вегетациялық кезеңнің ұзақтығы, бұтаның пішіні, бұтадағы гүлшоғырының саны, қалыптасу биіктігі, гүлшоғырының ұзындығы мен ықшамдылығы, қысқа төзімділігі, түрлі аурулар мен зиянкестерге төзімділігі және эфир майын көбірек беру қасиетіне қарай іріктеледі. Тұқымдас топтарын іріктеу кезінде бастапқы популяцияда селекциялық-құнды белгілері бар өсімдіктер таңдалады[7] .

Әрбір оқшауланған өсімдіктен алынған тұқымдар жақын орналасқан жеке учаскелерге себіледі, бұл олардың арасындағы тозаңдануға кедергі келтірмейді. Учаскелер бір-бірімен салыстырылып, ең жақсы өсімдіктер таңдалып алынады да олардың тұқымдары оқшауланған жерлерге қайта себіледі. Бұл өсімдіктердің тұқымдары жеке бөлімдерге себіліп, іріктеу қайтадан қайталанады. Жеке тұқымдас түрін таңдау кезінде таңдалған өсімдіктердің тұқымдары бір-бірінен кеңістікте оқшауланған бөлімдерге себіледі. Ең жақсы учаскелерде ең жақсы өсімдіктер таңдалады, ал олардың тұқымдары оқшауланған жерлерде қайта егіледі.

Элиталық тұқымды түрлерімен одан әрі жұмыс істеу үшін өсімдіктердің бірінші және екінші жылындағы шалфей дақылдарында селекциялық және құнды белгілері бойынша таңдалады. Вегетацияның бірінші жылында егілген кезден бастап санағанда бірінші жылынан бастап гүлдейтін өсімдіктер таңдалады, оларды жылдық немесе екі жылдық сорттарды жасау үшін қолдануға болады, бірақ вегетацияның бірінші жылынан бастап жеміс бере бастайды[8] .

Әрбір жоғары өнімді немесе басқа да жетілдірілген құнды белгілері бар өсімдіктерден кейінгі селекциялық жұмыстар үшін тұқым жиналады. Мұнда өмірдің бірінші жылында гүлденбейтін биотиптер таңдалады, оларды шалфейдің әдеттегі екі жылдық сорттарын таңдауда қолдануға болады. Бірінші жылдан бастап гүлдейтін екі жылдық сорттарды таңдау үшін өмірдің бірінші жылында гүлдейтін ең жақсы өсімдіктер қолданылады. Оларды құрамы мен формасы және экономикалық белгілері бойынша бағалайды.

Техникалық пісіп-жетілу кезеңінде гүлшоғырындағы дақылдары ескерілгендіктен, бірінші жылы осы өсімдіктерден тұқымдар жиналмайды, ал өсімдіктердің өздері жеке нөмірлері бар қазықтармен немесе қандай да бір өшпейтін белгілермен, жапсырмалы тақтайшалармен белгіленеді. Сосын осы өсімдіктер вегетацияның екінші жылында зерттеледі. Қыстап шыққаннан кейін, бірінші жылы гүлдейтін және екінші жылы жақсы өсетін қысқа төзімді түрлері аталған өсімдіктердің арасынан таңдалады. Мұндай өсімдіктердің тұқымдары одан әрі өсіру үшін қолданылады[9] .

Бактерияға қарсы қабілеті жоғары эфир майларының келесі негізгі компоненттері 1-кестеде көрсетілген.

Кесте 1. Жоғары эфир майлары

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.