Окыту сапасын бағалау объектілері
АЛҒЫ СӨЗ
Болашақ педагог мамандардьң, кәсіби деңгейін артты руда жаңартылған окьту техлологияларының мәні зор. ЖОО студенттеріне психологиялық-педагогикалык және әдістемелік білім беру, оларды жас маман ретінде жаңартылған білім беру бағьттарымен дайындау бүгінгі өмір талаптарымен тікелей байланысты. Кредиттік жүйемен оқыту бойынша барлык педагогикалык мамандыктарға 2 кредит көлемінде Типтік оқу бағдарламаға (Алматы 2016) сәйкес (5В010900 Математика) Бағалаудың өлшемдік технологиялары пәні енді. Аталған пәнді оку барысында менгерген білімділік дағдыдары студентгерге окушылардың оку жегісгігін бағалауға, оку жс пс тігін бағалаудың заманауи үлгілерін менгеруге оқушыларды критериалды бағалау жүйесін үйымдастыру және жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Пәннің мақсаты мектеп және колледж оқушыларын оқыту және тәрбиелеудің психологиялық - педагогикалық практикасында алынған білімді жүзеге асыру біліктіліктері және критериалды бағалаудың технологиялық негіздері туралы білімді қалыптастырумен сипатталады.
Пәннің міндеттері:
- білім алушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау жүйесін практикалық түрғыдан жүзеге асыру тәсілдерін және ғылыми негіздерін ашу;
- оқушылардың оқу жетістіктерін бағалауды үйымдастырудың дәстүрлі стратегиясынан критериалды бағалау жүйесіне өтудің қажеггідігін далелдеу:
- критериалды бағалау процедурасын үйымдастыруға қойылатын нақты талаптарды жүйелеу; - білім алушылардың оқу-танымдық іс-әрекетінің дара және жастық ерекшеліктерін есепке алу мен бағалау инструментін қолдану) біліктілігін калыптастыру;
- таңдап алған мамандык (кәсіп) контекстінде білім алушылардың тұлғалық кабілеттері мен қасиеттерін дамытуға мүмкіндік туғызу.
Осы пән бойынша қазақ тілінде оку күралдардың басылымы өте аз болғандықтан өз тәжірибеміздегі жинақтаған дәрістеріміз бен практикалық сабақтар барысында тиімді қолданған әдіс-тәсілдерімізді жинақтап, оқу құралын жасауды мақсат етіп қойдық. Бағалаудын өлшемдік технологнялары оқу құралы болашақ педагогтарды кәсіби даярлауда манызды орын алады.
Аталған оқу құралы оқушылардың оку жетістіктерін критериалды құу технологиясын меңгеруге, бағалаудың құралдарын қолдануға мақсат және мазмүнына сәйкес дамыту жұмысын ұйымдастыруға жол ашады.
І.ТАҚЫРЫП. БІЛІМ БЕРУ САПАСЫ ЖӘНЕ ТИІМДІЛІКТІ БАҒАЛАУ
Білімнің сапасын арттыру жолдарының бірі жеке пәндерді оқыту бағалау жүйесін құруы болып табылады.
Анықтама боиынша, сапа дегеніміз бүйымды немесе құбылысты өзгешелендіріп, оған анықтық беретін көрсеткіштердің, қасиеттердің, ерекшеліктердің жиынтығы: бір нәрсенің құндылығын анықтайтын белгілі қасиет, көрсеткіш (жұмыс сапасы). Үғым ретінде сапаның екі аспектісі бар: біріншісі - стандарттар мен эталондарға сәйкестігі, екіншісі - тұтынушылардың сұраныстарына сәйкестігі.
Объективті өлшеулердің мүмкіндігі мен бағалау нәтнжелерінің (эталонмен және бағалаудың басқа объектілерімен) салыстыруға келетіндігі сапаны тұжырымдауда маңызды болып табылады. Мұндай тәсілдеме білім сапасына қатысты қолданылады.
Бағалау - оқыту нәтижесін анықтау үшін қолданылатын тәсіл, оқушының берілген тақырыпты меңгерудегі кемшіліктерін жоюда, оның үлгерімінің нәтижелі болуына ықпал ететін фактор. Бағалау, көбінесе, баға қоюдың синтездік түрі (5-балл) арқылы жүзеге асады. Сондай-ақ, мектеп тәжірибесіндегі бағалау баға қоюмен ғаңа шектелетін тәсіл емес, ол материалды меңгеру, меңгермеу фактісімен қатар оның себептерін анықтауға мүмкіндік беретін оқытудың маңызды қүрамды бөлігі болып габылады.
Жоғары оқу орындарында бағалау рейтингтік әдіс арқылы жүргізіледі.
Білім беру бағдарламаларына қатысты, сапа дегеніміз студент білімінің сапасы, яғни нақты және дәл өлшенетін, немесе салыстыру арқылы анықталатын, құзыреттілік деп аталатын оқыту нөтижелерінің кешені.
Сапаны анықтау кезінде қойылған мақсаттарға жету дәрежесі маңызды.
Сапаны білім беру үдерісіне қатысушылардың алдындағы әртүрлі мақсаттарға қатысты бағалау қажет болғандықтан, абсолютті критерийлердің
болуы мүмкін емес.
Сапа үғымын даму концепциясы тұрғысынан қарастыруға да болады Концепцияның негізінде жетілдіру, яғни сапаның бар жоғы фактісін көрсету емес, сапаны арттыруға бағытталу идеясы жатыр (Barnett).
Оқыту сапасын бағалаудың бүл жүйесі сапа үғымының қазіргі тәсілдерін біріктіріп, оқыту сапасы үғымын анықтау үшін ең маңызды сипаттамаларын көрсетеді:
- барлық білім жүйесінің қызмет сапасымен байланысты;
- анықтаудың көп факторлығы;
- әртүрлі пікірлерге, қарастыру аспектілеріне тәуелділігі;
- даму мен жетілдіруге бағытталуы.
Осыдан, оқыту сапасы дегеніміз студенттер дайындығының жоғары нәтижелерімен сипатталатын, білім беру үдерісіне қатысушылардың сұраныстарын қанағаттандыратын оқытушының үнемі жақсарып отыратын білім беру қызметінің деңгейі.
Оқыту сапасын бағалау дегеніміз мазмұны мен формалары бойынша икемді, Академиялық саясатына сәйкес университет өзі анықтайтын қызмет аспектілері кіретін процедура.
Жеке пәндерді оқыту сапасын бағалау жүйесі университеттің миссиясы мен стратегиясына сәйкес ұстанымдарға негізделеді:
- сапа деңгейіне үнемі мониторинг жасау және осы денгейді арттыруға бағытталған шараларды жүзеге асыру;
- сапаны бағалау процедураларына студенттерді қатыстытру;
- сапаны бағалау субъектілерінің шеңберіне жұмыс берушілерді, кәсіби ассоциациялар мен ғылыми қауымдастықтардың өкілдерін, тәуелсіз сарапшыларды кіргізу;
- сапаны бағалау процедураларының ашықтығы мен толық және объективті ақпарат негізінде дәлелді шешімдердің қабылдануы;
- сапа кепілдігіне университет басшылығының, құрылымдық бөлімшелер басшыларының және әр қызметкердің жауапкершілігін мойындау;
- еңбекті мойындау.
Оқыту сапасын бағалаудың негізгі ұстанымдары және басқару -- жүйелілік, тұрақтылық, жетілдіруге бағытталу. Оқыту сапасын тұрақты бағалау ішкі дамудың стимулы бола алады және негізгі міндетті атқару, яғни білім сапасын арттыру үшін басшылық пен құрылымдық бөліміпелердің бірігуін, бір-біріне деген сенімділік пен бағалау нәтижелерін көпшілік алдында талқылау жағдайында ашықтықтың күшеюін, барлығы түсініп қабылдайтын жаңа мақсаттар мен міндеттерді анықтауын қамтамасыз етеді.
§1 Бағалау сапаны баскару элементі ретінде
Багалау сапаны басқару жүйенің қызмет атқаруы өздігінен түзілу және -здігінен реттелу үдерістерге айналуы және өзгеше үйымдастыру негізінде бағалаудың белгілі формаларынан түруы мүмкін. Оқыту сапасын бағалау тиімділігі бағалау субъектілерінің құзіреттілігіне; бағалау процедурасымен жұмыстың үйымдастырылуының байланысына тәуелді.
Окыту сапасын бағалау объектілері:
1) Профессорлық-оқытушы қүрамынын біліктілігі (базалық білімі, ғылыми дәрежесі мен атағы, инновациялык әдістер мен техяологияларды меңгеруі, ғылыми және әдістемелік белсенділігі, біліктілікті арттыру жүйелілігі);
2) Окытудың ресурстары (оқу жоспарындғы пәннің орны, сабақ түрлері бойынша кредиттердің бөлінуі. ПОӘК-мен, бакылау материалдарымен, оқу- әдістемелік әдебиеттермен камтылу);
3) Окытушының оку жұмысын уйымдастыруы (оқу және әдістемелік материалдардың пән бағдарламасына, ғылымнын казіргі замандағы күйіне, білім беру бағдарламасының максаттарына сәйкестігі, сабақтарды, бақылау мен бағалауды жүргізу формалары мен технологаялары, білім алушылардың өзіндік жұмысының әдістемелік камтылуы, окытушының енбек тәртібі, білім алушылардың оку тәртібі, білім алушылардың ағымдык үлгерімі);
4) Ресурстардың тиімді пайдаланылуы (сабақтарда техникалық құралдарды, кітапханалық ресурстарды, оку-зертханалық жабдыктарды колдану);
5) Пән бойынша білім алушылардың дайындық денгейі (пән бойынша оку жегістіктері, оку нәтижелеріне білім алушылардын канағаттануы).
Оқыту сапасы бірыңғай критерийге бағынбайтын синтетикалык үғым болгандыктан, сапаны бағалау жүйесі де көп критерийлі болу керек. Әр критерий окыту сапасын тек белгілі бір жағынан ғана көрсете алады. сондықтан сапа туралы қорытындыны оқытудың негізгі элементтерін жүйе ретінде сипаттайтын көрсеткіштер негізінде жасауға болады. Керсеткіштерді өлшеу және оларды критерийлік мәндермен садыстыру, бағалау объекгіснің кызмет көрсету тиімділігі белгіленген критернйге каншалыкты сәйкес екендігін көрсетеді. Окыту сапасына кызығушылык танытатын тараптар бағалау субъектілері болып табылады, олар бағалау кезенінде окыту үрдісінің әртүрлә аспектілері туралы өз ойларын біддіретін сарапшылар ретінде саланы камтамасыз егу жүйесіне кіреді. Әртүрлі тараптардын окыту сапасы туралы пікірі мен бағасы әргүрлі болуы мүмкін, сондыктан сапа ту ралы корытынды шығару кезінде барлык тараптардын - студенттер, окытушылар, жүмыс берушілер, әкімшілік, сырткы сарапшылардың пікірі ескерілсе, мұндай қорытынды әділ болады. Әртүрлі объектілерді бір немесе бірнеше субъектілер бағалауы мүмкін. Оқыту сапасын бағалау процедуралары статистикалык (студенттерге, жүмыс берушілерге, қызметкерлерге, оқытушылар мен сұхбаттасу және т.б) және педагогикалық (сабақтарға қатысу, педагогикалық құжаттарды, студенттердің жазбаша және шығармашылық жүмыстарын тексеру және т.б.) әдістер арқылы қамтамасыз етіледі.
Бағалау бес балдық шкала бойынша жүзеге асады, баға %-ға келтіріліп, бағаларының орташасы есептеледі.
Сапа жүйесі келесі кезеңдер бойынша жүзеге асырылады:
1. Бағыт сілтеу (аудит туралы шешім қабылдау, мақсаттары мен мерзімдерін анықтау).
2. Жоспарлау (комиссия құрамын, ақпаратты жинау әдістерін, ақпаратты беруге жауапты түлғаларды анықтау және т.б.).
3. Үйымдастыру (ақпаратты жинау, өндеу және жүйелеу, алынған мәліметтерді талдау, комиссия есебін дайындау, оқыту сапасын арттыру бойынша үсыныстар жасау). Есепте мәселелелермен қатар жетістіктерді де корсету керектігін ескерген жөн. Әсіресе алдынғы мониторингпен салыстырғанда оң не теріс нәтижелерді атап өту керек.
4. Талқылау (бағалауға қатысушылармен, сондай-ақ, білім беру үдерісінің әр аспектісі бойынша жауаптылармен мәселелік пікірталас, сапаны жетілдіру үшін өзгерістер туралы үсыныстар жасау).
5. Шешім қабылдау (алдыңғы кезенде жасалған сапаны жетілдіру үсыныстары ресми әкімшілік шешім түрінде рәсімделеді).
6. Өзгерісгер жасау (білім беру үдерісіне қабылданған шешімдерді енгізу)
Білім беру сапасын бағалау жүйесін құру принциптері мынадай:
- пәннен тыс (танымдық, әлеуметтік, ақпараттық жәнс т.б.) қүзыреттіліктер, білімге қанағаттанушылық, білім беру үдерісіне қатысу деңгейі (сабақта белсенді жүмыс істеу, сабақ және сабақтан тыс жүмыс, сабақтан қалу саны жөне т.б.), ары карай білім алу және түлектің мансабы негізгі болып табылатын білім беру жетістіктерін кеңінеи түсіну;
- білім беру жағдайы мен сапасы туралы ақпараттын жариялылығы колжетімділігі, оны багалау рәсімдерінің ашықтыгы,
- білім беру жагдайын бағалау нәтижелерінің негізгі баскару шешімдерін кабылдау және жүзеге асыру;
- білім беруді баскару жүйесіндегі томенгі көрсеткіштер; көрсеткіштерді таңдау барысында моральдық-этикалык нормаларды сақтау.
§2 Білім беру сапасының көрсеткіштері
Білім сапасы белгілі бір мақсатқа қол жеткізу және өмір сүру сапасын жақсарту үшін оларды пайдаланудың накты жагдайларында сатып алынған білімге деген сүраныс болып табылады. Білім сапасы олардын түпнұсқалық сипаты, тереңдігі және бітіргеннен кейін жүмысында өзектілігін анықтайды.
Бұл қоғамның зияткерлік, модени және рухани күйін қалыптастыратын білім. Білім мазмұны мен оның фокус білім беру багдарламалары мен стандарттарын көрсетеді.
Білім беру сапасын тусіну тәсілдері келесі ретпен усынылуы мумкін:
Білімтасымалдаушысы.
Білім беру.
Білім алушы.
Білім беру әдістемелерін қабылдауы.
Фундментальды білім.
Алган мамандыгы мен білімге деген сұраныс
Жаңа білім алу.
Білім беру сапасы, біріпші кезекте, осы білімді алушыларға түрлі әдістер арқылы үйымдастырып сабақ беруші (мүғалімдер, оқытушылар) сапасымен анықталады.
Алынган білімніц фундаментальды (іргелі) сипатына байланысты студенттер:
- қабылдау үшін конкурстық емтихандарды тапсыру;
- жүмысқа қабылдау кезінде конкурстық іріктеуден өту;
- оқу үрдісінің алдыңғы кезеңдерінде оқыған базалық пәндерді білуге негізделген оқу пәндерін сәтті меңгерту.
Ғылыми-техникалық прогресс еңбек қүралдары, жаңа өндіріс және ақпараттық технологиялардың пайда болуына әкеледі. Сондықтан жаңа білім алу және кәсіби қызметте қолдану үшін үздіксіз білім қажет. Қазіргі жағдайда нақты қажеттілік - үздіксіз білім.
Білім беру сапасын басқару жуйесі келесі принциптерге негізделеді:
- ғылыми-техникалық прогрестің және халықаралық стандарттар жетістіктерін ескере отырып, білім беру талаптарын түсіну және орындау;
- еңбек нарыгындагы түтынушылардың багдарлауы, қатаң бәсекелестік басқару жүйесінің үтқырлығы мен динамикасын талап етеді;
- мониторинг нәтижелерін ескере отырып, оқу нроцесін үздіксіз жетілдіру.
Білім берудегі сапа менеджменті жүйесіне технологиялық түрғыда козқарас енгізген кезде білім бсру саласындағы мүдделері бар әр түрлі органдардың өзара әрекеттесу схемасын ескеру қажет. Сапа менеджменті мен практикасының жақсы жетістіктері бар білім беру қүрылымдарында сапа менеджменті жүйесін қүру кезінде қолдануға болады.
Білім беру сапасын көп өлшемді түжырымдама ретінде қарастыруға болады. Осы түжырымдаманың ашылуына, оның талаптарын орындау арқылы клиенттің қанағаттану деңгейін арттыру мақсатында, сапа менеджменті жүйесін күру кезінде қабылданған процестік козқарас түрғысынан келу үсынылады.
Білім сапасы нақты мақсатқа жету және өмір сүру сапасын жақсарту үшін белгілі бір жағдайларда және оларды пайдалану орындарында алған біліміне деген сүраныс.
Процесті басқару жүйесіндегі үздіксіздік, жүйеде жеке оқу үрдістерінің реттілігі мен өзара байланысын, сондай-ақ оларды біріктіру мен өзара әрекеттестігін білдіреді. Сапа менеджменті жүйесі интеграцияланған, басқару теориясы мен тәжірибесінің жетістіктерін қолдана отырып, заманауи ақпараттық технологияларға бағытталған. Оның жетістігін сапалы және сандық көрсеткіштермен бағалауға болады.
§3 Білім беру сапасын мониторинг жасау
Мониторинг - бүл қоршаған орта мен қоғамда кездесетін қүбылыстар мен үдерістерді үздіксіз бақылау жүйесі, олардың нәтижелері адамдардың және шаруашылық объектілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін басқару шешімдерін негіздеуге қызмет етеді. Бақылау жүйесі шеңберінде объектіні бағалау, бақылау және объектінің жай-күйін бақылау белгілі бір факторлардың әсеріне байланысты болады.
Білім берудегі мониторингі - оқу үдерісінде салыстырмалы түрде дербес кезең ретінде бақылау өзара байланысты білім беру, даму және білім беру функцияларын орындайды. Педагогикалық жүйені басқару және білім сапасында белгілі бір ақпараттық жүйені талап етеді.
Мектепішілік мониторинг бойынша ереже, сондай-ақ оған толықтырулар мен өзгерістерді педагогикалық кеңестің шешімі негізінде мектеп директоры мақүлдайды .
Мониторингтің мақсаты білім беру жүиесінің даму үрдістерін анықтау, сапалы білімге қол жеткізу үшін сапалы басқару шешімдерін қабылдау, білім берудің тиімділігін артгыру үшін резервтерді іздестіру үшін мектептің білім беру жүйесінің жай-күйі туралы ақпаратты жинау, жүиелі есепке алу, жинақтау, талдау және үсыну болып табылады.
Мектепішілік мониторингтің міндеттері:
:: білім беру жүйесінің жай-күйі туралы акпараттарды жинау, өңдеу және сақтаудың бірыңғай жүйесін құру тетігін калыптастыру;
:: барлық мониторинг қатысушыларының кызметін үйлесгіру;
:: бақару үйымы білім беру жүйесінің даму динамикасыи және негізгі үрдістерін уақтылы анықтау;
:: білім беру сапасына әсер ететін факторларды анықтау жэне кері эсер ететін салдарын жою; алынған мәліметтерді талдау негізінде білім беру жүйесін дамытудык негізгі стратегиялык бағыттарын калыптастыру.
Мониторинг мазмуны:
Мониторингтін негізгі бағыттары
:: Білім беру қызметінің сапасы
:: Тәрбие үрдісін үйымдастыру сапасы
:: Басқару жүйесінін тиімділігі
Мониторинг объектісі - мүғалім, студент, сондаи-ак мекгептің жеке салалары.
:: оқу және білім беру қызметінің нәтижелері;
:: Оқу үрдісінін шарттары мен ресурстары - білім сапасының мониторингін зерттеу пәні болып табылады
Мониторинг технологиясы жъне үйымдастыру:
:: Мониторинг рәсімін жүзеге асырудын үйымдатстырушылық негізі - мониторингтің бағдарламасы, нысаны, бағыттары, мерзімдері мен тәртібі, жауапты мүғалімдер анықталады. Оның негізінде мектеп директорының бүйрығымен бекітілген және мектеп кызметкерлері орындауға міздетті болатын жыл сайынғы мониторинг кестесі жасалады.
:: Мониторинг бағдарламасына сәйкес мониторинг екі нысанда жүргізіледі: үздіксіз мониторинг (міндеттерді белгілеп, ақпараттарды жинау және өңдеудін тиісті технологиясымен сүраныс жүйесін құру және мерзімді мониторинг (мезгіл-мезгіл жүзеге асырылады).
:: Мониторинг - бұл топтық денгейдегі иерархиялық құрылым және әкімшілік деңгейін, пән мұғалімдерінің және сынып жетекшілердің, әдістемелік бірлестіктерінің денгейін және мектеп кеңесін камтиды.
:: Мониторинг әкімшіліктің және ұжымның құрыдымдық бөлімшелерінің әрекеттерін үйлестіруді талап етеді. Мектеп әкімішлігі муниципалды және аймақтық деңгейде жүргізілетін мониторинт ұйымдастыруға көмектеседі.
:: Мониторинг үшін мектеп директорының бұйрығымен бекітілген жауапты мұғалімдер тағайындалады. Мониторинг құрамына оқу және тәрбие жұмыстары бойынша директорларының орынбасарлары, мектеп муниципалитеттерінің басшылары, педагог-психолог және мұғалімдер кіреді.
:: Мониторинг акпаратты жинау, өңдеу, сақтау және пайдаланудың барлық кезендерінде қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды кеңінен колдануды көздейді.
Мониторингті жүзеге асыру келесі іс-орекеттердің жүйелілігін қамтиды:
:: мониторинг объектісін анықтау және негіздеу;
:: мониторингі үшін пайдаланылатын деректерді жинау;
:: акпаратты сақтау мен пайдалануды қамтамасыз ететін дерепер қорын құрылымдау;
:: мониторинг барысында алынған деректерді өңдеу;
:: мониторинг барысында алынған мәліметтерді талдау және интерпретациялау;
:: деректерді талдау негізінде құжаттарды дайындау;
:: мониторинг нәтижелерін мониторингі пайдаланушыларға тарату.
Мониторинг әдістері:
:: Мониторинг қүралдарының жалпы әдістемелік талаптары - әртүрлі деңгейдегі менеджменттің, стандарттау мен апробацияның жарамдылығы, сенімділігі, қол жетімділігі.
:: Мониторинг шеңберінде пайдаланылатын өлшеу процедурасы объектінің сапалык және сандык сипаттамаларын аныктауға бағытталган.
:: Жалпы немесе іс жүзінде өлшенбейтін силаттамаларға қатысты, сандық бағалау жүйесі сапалы бағалаумен толықтырылады.
:: Білім беру жүйесін сапалы бағалауға мүмкіндік беретін негізгі құралдар уақыт аралығында сипаттамалардың өзгеруін талдау (динамикалық талдау) және белгілі бір сипаттамаларды білім беру жүйесіндегі ұқсастықтармен салыстыру (салыстырмалы талдау).
:: Мектептегі білім сапасын бағалауда индикаторлардың нақты мәндерін анықтаудың негізгі әдісі емтихан және өлшеуіш материалдары болып табылады. Сараптама - білім беру үдерістерінің жай-күйін, білім беру кызметінің шарттары мен нәтижелерін жан-жақты зерттеу. Өлшеуіш материалдары - стандартталған нысаны бар және мазмұны мекемеде жүзеге асырылатын білім беру бағдарламаларына сәйкес келетін бақылау өлшеу материалдарының (дөстүрлі емтихандар, тесттер, сауалнама және т.б.) көмегімен оқу жетістіктерінің денгейін бағалау.
Мониторингтік зерттеу жургізу кезеңдері:
Мектепшілік мониторингтің күндері мектептің жүмыс жоспары бойынша белгіленеді, ол мектеп директорымен бекітілген Педагогикалық кеңестің шешімімен жасалады.
Мониторингтік зерттеулер үш кезецнен турады:
:: Дайындық;
:: мониторинг объектісін анықтау;
:: мақсатын қою;
:: мониторинг нәтижелерін бағалау өлшемдерін анықтау;
:: мониторинг құралдарын әзірлеу;
:: күндерді орнату.
Практикалық (ақпаратты жинау):
:: Құжаттарды талдау;
:: Тестілеу, бақылау алу, шығармашылық жұмыстар;
:: сауалнамалар, оқушылармен, ата-аналармен, оқытушылармен сұхбаттасу;
:: өзін бағалау.
Аналитикалық:
:: ақпаратты жүйелеу, талдау;
:: үсыныстар өзірлеу;
:: басқару шешімдерінің орындалуын бақылау.
Мониторинг қорытындысы:
:: Мониторинг нәтижелері нақты, іске асырылатын ұсыныстарды қамтитын анықтамалық және аналитикалық материалдарда көрсетілген кестелерде, графиктерде, кестелерде, диаграммаларда құжатталған.
:: Мониторингтік зерттеулерді педагогикалық кеңестің отырыстарында, директормен, оқытушылармен, мектеп кеңесінде, қамқорлық (попечительский) кеңесте талқылауға болады.
:: Мониторингтік зерттеулердің нәтижелері бойынша ұсыныстар әзірленіп, басшылық шешімдер қабылданып, тапсырыстар беріліп, мектеп дамуын болжау және жоспарлау.
§4 Оқыту нәтижелерін бағалаудың дәстүрлі және жаңа қүралдары.
Бақылау - білім, іскерліктерді анықтау, өлшеу және бағалау. Тексеру - бақылаудың бір бөлігі, негізгі дидактикалық қызметі мүғалім мен оқушы арасындағы кері байланысты қамтамасыз ету, оқушылардың материалды қалай түсінгендігі туралы мүғалімнің ақпарат алуы, білімдегі кемшіліктерді дер кезінде табу. Бақылаудың жалпы қызметі; тексеру, оқыту, тәрбиелеу, дамыту, ынталандыру.
Тексерудің мақсаты - оқушылардың білім деңгейін, оның сапасын, оқу еңбегінің көлемін анықтау. Бақылау арқылы процеске, оның нәтижелеріне баға беріледі. Үлгерімнің табеліне, сынып журналына бағалар қойылады.
Әділ бағаның ықпалымен оқушылар дұрыс баға беруге үйренеді. Үлгерімді диагностикалау мен бақылаудың маңызды принципі әділдік, жүйелілік, көрнекілік.
Баға әділ қойылу үшін диагностикалық тестілердің (тапсырма, сұрақтардың) мазмұны ғылыми өдістермен жасалып, мұғалімдер мен оқушылардың арасында дүрыс қарым-қатынас болу керек. Жүйелілік принципінің талабына сәйкес диагностикалық бақылау білімді қабылдаудан оны тәжірибеде қолдануға дейін жүру керек.
Көрнекілік принципіне сәйкес барлық оқушыларды бір өлшеммен сынақтан өткізіп, бағаны талдап қойып, тестілердің нәтижелері талқыланады. Тексеру жүйесіндегі: 1-бөлім: білім, іскерліктерді алдын ала талдау. Тексеру нәтижелеріне сүйеніп, оқушылардың білім, іскерліктеріндегі кемшіліктерді жоюға бағытталған оқу жүмыстары жүреді.
2- бөлім: әр тақырыпты меңгеру процесін күн сайын тексеру.
3- бөлім: жаңа материалды оқумен қатар бұрынғы оқылған материалдарды қайталау, қайта тексеру, білімді бекіту.
4- бөлім: оқушылардың білім, іскерліктерін жүйелеу мақсатымен бөлім, тақырыптар бойынша мезгіл-мезгіл тексеру.
5- бөлім: дидактикалық процестің барлық кезеңінде алынған білім, іскерліктердің қорытындыларын әр тоқсанның аяғында, оқу жылының соңында тексеру. Кешенді тексеру арқылы оқушылардың әр түрлі пәндерден алған білімдерін қолдана білуі анықталады. Жетістікті тестілеу - бақылаудың әділ әдісі, соңғы уақытта бастауыш сатыға көптеп еніп жатқан тест. Тест ағылшын сөзі, қазақшасы сынақ, тексеру. Тестілеу - білімді меңгеру деңгейін анықтау үшін қолданылатын тапсырмалардың жиынтығы. Үлгерім тестілері жетістікті тестілеу - оқушының оқыту және төрбие арқылы қандаи деңгейге жеткенін анықтау. Дұрыс құрылған тестілер көптеген талаптарды қанағаттандырып, оларды орындауға көп уақыт кетпейді, сүрақтары қысқа, нұсқа болады.
Тестілердің түрлері:
:: Ақыл-ой қабілетін, дамуын тестілеу.
:: Арнайы қабілетті тестілеу.
:: Үлгерімді, тәрбиелікті анықтауға бағытталған тестілер.
:: Жеке сапаларды есті, ойлауды, мінезді анықтауға арналған тестлер.
Үлгерім тестілерінің қорытындысы оқушылардың даму деңгейін толық сипаттамайды.
Тест құрастыруга қойылатын талаптар:
:: білім стандартына сәйкестігі;
:: кате жауаптарды енгізу;
:: дұрыс емес жауаптардың шындыққа жақын болу керек;
:: дұрыс жауаптарды қате жауаптармен бірге беру;
:: бір сұрақ жауабының басқа сұрақтарға жауап беруге көмектеспеуі.
Алдын ала тексеру. Тақырыпты, бөлімді немесе курсты түсіну бұрынғы оку материалдарын білуге байланысты. Егер мүғалімде ол туралы ақпарат жоқ болса, онда ол одан әрі оқыта алмайды, қажетті ақпаратты мүғалім бастапқы білімдерді тестілеу арқылы алып, қол жеткен деңгейді анықтайды. Бұрынғы нәтиже мен қазіргіні салыстырып, білім, іскерліктің қандай деңгейде екенін біліп, процестің тиімділігін талдап, өз оқушыларының жетістігіне косқан үлесі туралы қорытынды жасайды.
Ағымдағы бақылау. Тестілік бақылау үшін 6-8 тапсырма беріліп, 5-8 минут ішінде соңғы 2-3 сабақта алынған білім мен іскерліктер тексеріледі. Жүмысты аяктаған соң міндетті түрде қателері талданады. Ең басты назар окушынын катесінің себептерін білуге аударылады.
Тақырыптық бакылау үшін оның жекелеген ұғымдарын олардың арасындағы байланыстарды калай түсінгендігін анықтауға тапсырмалар бсріледі. Білімді тест аркылы тексеру үшін мамандардың тестілерін колданган дүрыс.
Қорытындыны тексеру әрбір оқу тоқсаны және оқу жылы аяғында өтеді, оку материалы жүйеленеді және талдап қорытылады. білімді тексерген кезде ең алдымен өз бетімен оқу үшін өте маңызды болып табылатын білімдегі кемшіліктер анықталады.
Әрине, білім, іскерлік, дағдылардың меңгерілгенін тесті арқылы толыктай аныктау мүмкін емес. Мысалы, өз жауабына мысалдар келтіру, өз ойын жүйелі, дәлелді етіп айту тест арқылы анықталмайды. Сондықтан тест әдісі баска тексеру формалары және әдістерімен ұштасу керек. Жазбаша тестініңн жауаптарын ауызша да сүрауға болады. Тесті білімді әділ бағалайды, бірақ нашар оқушыға бір балл артық, жақсы оқушыға бір балл төмен қоюға болмайды. Мемлекетгік білім стандартына сай міндетті деңгейдегі білім, іскерлік, дағдыларды тексеруге арналған әдістемелік нүсқау жаңа оқу багдарламаларында жазылған.
7. Баға қою. Баға оқушыға білімдік стандарттарды меңгергені үшін койылады.
Мұғалімнің негізгі міндеттерінің бірі - баланы өзіне баға беруге дағдыландыру үшін оған бағалау өлшемдерін түсіндіру.
Дәстүрлі төрт баллдың бағалау жүйесі:
:: толық біледі (өте жақсы);
:: жеткілікті біледі (жаксы);
:: жеткіліксіз біледі (қанағаттанарлық);
:: білмейді (қанағаттанғысыз).
Бірінші тәсіл арқылы мүғалім баға туралы өз пікірін айтады, бірақ оған уакыт кететіндіктен, көп қолданбайды. Екінші тәсіл - бағаны, оны неліктен койғаны жөнінде күнделікке жазу. Үшінші тәсіл - үлгерім экранын шығару.
Білім, іскерлік, дағдыларды бақылау және бағалау жүмыстары:
:: тексеру және бағалаудың пайдасын көрсететін жағдаяттар жасау;
:: "Үйге не берілді?" деген сүраққа жауап алуға уақыт кетірмеу;
:: жақсы көңіл-күйге бөлеу;
:: оқушының жауапты ойланып беруіне уақыт бөлу;
:: оқушылардың жауаптарын мұқият тыңдау, мадақтау;
:: жауапты соңына дейін тыңдау, талдау және ескертулерді кейін жасау;
:: оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеру (жай, темперамент, тіл кемістігі);
:: жеке тапсырмалар беру;
:: оқушы өзін еркін сезетін жағдай жасау:
:: оқушының жауабын талдау, жеке тұлғасын сынамау;
:: оқушылар бағасын көтергісі келсе, оларға тапсырманы қайта беру;
:: жауап бергенде, тапсырманы орындағанда тірек сызбаларды қолдануға рұқсат беру;
:: бақылау және тексеру әдістерін түрлендіріп отыру;
:: тестілік бақылауды жиі қолдану.
Сонымен баға қою білімді және шеберлікті тадап етеді. Баға -бала өміріндегі маңызды оқиға. Баға арқылы бала өзі туралы ойын реттеп, сыныптағы беделін нығайтады. Сондықтан мүғалім баға қоюға өте мүқият болу керек. 1-сыныпта баға қоймауға болады, басқа сыныптарда байқау, жарыс, ойындар үйымдастырып, әр баланың өз орнын анықтауына көмектеседі. "5" деген баға оқу бағдарламасының мазмүнын терең және толық білетін, оку материалындагы теория мен фактіні ажырата алатын, жауабын өз бетімен жүйелі етіп қүрастыратын, анықтама, үғымдарды түсінетін, тілдік нормаларды сақтап сенімді, қатесіз, жауап беретін қосымша материалдар колдана алатын, ойы оралымды оқушыга қойылады.
"4" бағасы үғым, ереже, анықтамаларды дүрыс түсініп, дәлелдей алатын, бірақ кейбір жерлерін нақты айтпайтын, жекелеген қате жіберетін оқушыға қойылады.
"3" бағасы оқу материалындағы негізгі ережелерді, тәуелділіктерді үстүрт түсінген, ой-пікірлерді талдай алмайтын, жауабы жүйесіз, мүғалім комегімен жауап беретін оқушыға қойылады.
"2" бағасы білімі жүйесіз, негізгі мен көмекшіні, теория мен фактіні ажырата алмайтын, жаттанды сөйлейтін, бағдарламаны игеруге мүмкіншілігі жоқ, бағдарламаның материалын түсінбейтін оқушыға қойылады.
§5 Бақылау түрлсрі (кіріс, ағымдық және қорытынды)
Оқытудың құзыреттілікке бағытталған технологиясын жобалап қалыптастыруда оқыту нәтижелерін бағалау және бақылау аса маңызды болып табылады. Оқытудың үйымдастырылу түрлері, ақпараттандырудың заманауи құралдары болса да, оқу үдерісін бақылау жүйесі болмаса, білім алушылардың білімдері мен дағдыларының уақытылы тексеріліп бағаланбаса, сонымен қатар кері байланыс қалыптаспаса, оқу үдерісін басқарылмалы және мақсатқа сәйкес ету мүмкін емес. Оқыту сапасын, яғни оқытудың күтілетін нәтижелеріне жету деңгейін анықтау үшін оқытушының алдына оқылған материалды меңгеру сапасының көрсеткіштерін, бақылаудың әдістері мен түрлерін таңдау, оны жүзеге асырудың процедураларын жасау, бақылау мен бағалаудың негізгі функцияларына сөйкес оқу қызметін жекеше түзету тәсілдерін негіздеу міндеттері қойылады.
Үлгерімді бақылау барысында білімдер, дағдылар мен ептіліктер тереңдетіліп дамитын болса, білімділік деңгейі жоғарыласа, ақыл-ой еңбегінің мәдениеті артса, білім алушының дербестігі ынталандырылса, бақылаудың оқыту функциясы жүзеге асады.
Бақылаудың ықпалынан психикалық үдерістер мен зейін, есте сақтау, ойлау сияқты түлғаның қасиеттері мен дамитын болса, таным белсенділігі ынталандырылса, бақылаудың дамыту функциясы орын алады. Тек білім алушыға берілетін тапсырмалар (сүрақтар) жауап беру кезінде одан оқығанын айтып беруді емес, түсіндіруді, дәлелдеуді, негіздеуді талап ететін болса ғана бұл функция жүзеге асады.
Тәрбиелік функция. Үлгерімді бақылаудың бағасы білім алушы қызметінің нәтижслері туралы қоғамдық пікірін бейнелейтін болғандықтан, ілім алушыга үлкен моральді ықпал көрсетіп, өзінің оқу міндетін түсінуін және жауапкершілікі тәрбиелей отырып, жігерін, тәртіптілігін, устанымдылығын дамытады.
Басқарушы функция. Үлгерімді бақылау білім алушы мен оқытушыға жетістіктер деңгейін көрсететін және ары қарай үлгерімді жақсартуга бағыттайтын үздіксіз кері байланыс болып табылады.
Бакылау-бағалау функциясы білім алушы оқу қызметінің барысы мен нәтижелерін қадағалауға мүмкіндік береді. Бұл функцияда бақылау жүйесі оқытушы тарапынан бақылау жасаудан, білім алушылар бір-бірін бакылаудан және олардың өз-өзін бақылаудан түрады. Өз-өзін бақылаудың манызын психологтар дәлелдеп, егер адам өзінің қателіктері мен кемшіліктерін көрмесе, өз қызметінің нәтижелерін сыни бағалай алмаса, онда көп рет қайталай берсе де оның қызметі бойынша нәтижелерінің дамымайтынын көрсеткен.
Үйымдастырушы функция. Жүйелі түрде жүргізілетін бақылау білімгердің жүмысын үйымдастырып, жоғары оқу орнының талаптарына бағыттап, өзіндік жүмыстың тиімді тәртібін қүрастыруға ықпал етеді. Кәсіби бағытталған оқыту технологиясының шеңберінде жоғарыда көрсетілген функциялардың жүзеге асуы, яғни педагогикалық тиімділік көрсетуі, бакылау мен бағалау жүйесіне қойлатын дидактикалық талаптардың орындалуына байланысты.
Мундай бірқатар маңызды талаптарды атап өтейік:
* жекеше (дербес) сипаттамасы, жеке студенттің нәтижелерін ұжымның (оқу тобының) қорытындыларымен және керісінше алмастыруға жол бермейтін әр білімгердің жүмысын, оның жеке танымдық қызметін бақылауды талап етеді;
* оқыту технологиясын жүзеге асырудың барлық кезеңдеріндегі бақылаудың жүйелілігі мен тұрақтылығы, оның білім алушылар оқу қызметінің басқа тараптарымен үйлестіру;
* жоғарыда айтылған бақылау функцияларының орындалуын қамтамасыз ететін әртүрлі бақылау әдістерін қолдану, бақылаудың жүргізілуі мен нәтижелеріне деген білім алушылардың қызығушылығын арттыру;
* оқу бағдарламасының барлық тарауларын, теориялық білімдер мен тәжірибелік дағдылар мен ептілікті қамтамасыз ететін бақылаудың толықтығы (жан-жақтылығы);
* студенттерді толық білмегендіктен немесе кейбіреулеріне бір жакты көзқарасынан пайда болған оқытушының субъективті және қате бағалау пікірі мен қорытындыларын болдырмайтын бақылаудың әділдігі;
* әр оку пәнінің (оның жеке тарауларының) ерекшеліктерін, сонымсн қатар әр білім алушының жеке сипаттамаларын ескеретін дифференциацияланған тәсілдеме.
Оқытудың кәсіби-бағдарлы технологиясын жобалау жәнс жүзеге асыру кезінде оқу үдерісі нөтижелерін бақылаудын оңтайлы әдістсрін таңдау маңызды орын алады. Бақылау әдістері дегеніміз білім алушылардың оқу- танымдық пен басқа қызмст түрлсрінің және оқытушылардың педагогикалық жұмысының нәтижелілігін анықтаудың тәсілдері.
Қазіргі замандағы дидактикада бір-бірімен үйлестірілген ауызша, жазбаша, тәжірибелік (зертханалық), машиналық (компыотерлік), білім алушылардың өзін-өзі бақылау әдістері қолданылады.
Бақылау әдістерімен қатар педагогикалық әдебиеттерде бақылау түрлері көрсетіліп, келесідегідей жіктеледі:
- оқыту мақсаттарының масштабы бойынша: стратегиялық, тактикалық, оперативтік;
- оқу кезеңдері бойынша: ағымдық, аралық, қорытынды;
уақыттық бағытталуы бойынша:
- ретроспективалық, алдын-ала, озық;
- бақылау жиілігі бойынша: бір жолғы, мерзімді, жүйелі;
- бақылау ауданы бойынша: локалді, іріктеме, тұтас;
оқытуды уйымдастырудың формалары бойынша:
жеке, топтық, тұтас (фронталді);
әлеуметтік жанама формалары бойынша:
сыртқы (әлеуметтік), аралас (бір-бірін бақылау),
ішкі (өз-өзін бақылау);
оқу сабақтарының түрі бойынша:
дәрістегі, семинардағы, тәжірибелік және зертханалық сабақтағы, сынақтағы, коллоквиумдағы, емтихандағы;
бақылауды жүзеге асыру тәсілдері бойынша: жазбаша, ауызша, стандартталған, машиналық және т.б.
Өткізу мерзіміне қарай бақылау қорытынды және ағымдағы деп бөлінеді. Ағымдағы бақылау өз жағынан нақты ағымдағы және аралық деп бөлінеді.
* Үлгерімнің ағымдағы бақылауы әр тақырып, тарау бойынша білімді игеру сапасын, тереңдігін, көлемін; кемшіліктер мен оларды жою шараларын;
* білім алушылардың жүмыстағы жауапкершілік дәрежесін, жауапкерпіілік дәрежесін, олардың ксдсргі жасайтып себептерін;
:: өзіндік жүмыс дағдыларын игсру деңгейін, оларды дамыту жолдары мен қүралдарын анықтайды.
Сонымен қатар, бақылау болашақ мамандардың мамандыққа деген қызығушылығын, танымдық белсенділігін арттырып, оқу материалын оз бетінше меңгеру дағдысын күшейтеді.
Ағымдағы бақылауды оқытушы күнделікті оқу жүмысы барысында жүзеге асырып, сабақтарды үйымдастыру формаларының шеңберінде өткізеді. Мұнда жалпы топтың және әр білім алушының жеке жүмысы бакыланады, жаңа материалды меңгерумен, оны бекітумен үйлестіріп білім, дағдылар, ептілік жүйелі тексеріледі.
Аралық бақылау. Ағымдық бақылау кезінде әр жеке білім элементінің, қалыптасатын дағдының әр элементінің меңгерілуі қамтылады. Бүл өте маңызды, бірақ тақырыптың бір бөлігінің ғана емес, толық та терең қабылдануына жеткіліксіз. Оқылатын материал біртүтас ретінде игерілу үшін, аралық бақылауды білім алушылардың әр тақырыпты меңгеру дәрежесін, олардың оқу материалын алдындағы білімдермен байланыстырып, құбылыстар, түсініктер, негізгі идеялардың дамуын, күрделіленуін бағалау қабілетін анықтауға мүмкіндік туғызатын форматта өткізу керек. Мұндай формат ретінде аралық бақылауды жарты семестрлік емтихан өткізуге болады.
Пәннің қорытынды бағасы = АБ1 + АБ2 2 х 0,6 орташа рейтинг баллы және емтихан х 0,4 формуласымен есептеледі. Мүндағы АБ1, АБ2 - аралық бақылау бағалары (ағымдағы бақылау бағаларының қорытындысы); ҚБ - қорытынды бақылау (сессия кезіндегі емтихан) бағасы. Пәннің қорытынды бағасы Универ жүйесінде автоматты түрде есептеледі және дөңгелектенеді.
§6 Бақылау формалары және үйымдастыру
Оқушылардың оқу жүмысын күнде бақылап отыру. Бүл әдіс арқылы мүғалім оқушылардың төртібін, білімді қалай қабылдайтынын және түсінетінін, тәжірибелік іскерлік жөне дағдыларға машықтандыру кезінде өз бетімен атқара алатын жүмыстарын, оқуға икемділігін, қызығушылығын, қабілетін, білімді жүйелі алуын қадағалайды.
Бақылау мәліметтеріне сүйеніп, мүғалім оқушылардың жеке ерекшіліктерін анықтап, оларды өз жүмысында қолданып, оқушылардың білімдерін дұрыс тсксеруге және бағалауға мүмкіндік алады. Ауызша жауаптар алу үішн мұгалім сұрақтарды түжырымдап, кеңестер бсреді, міндеттер қояды.
Ауызша сұрау оқушылардың білімін тексеріп бағалау үшін жиі қолданылады. Бүл әдіс аркылы мүғалім оқушыларға оқылған материал бойынша сүрақ беріп, жауаптарын бағалап, материалды қаншалықты деңгейде түсінгендерін анықтайды. Кейде балалардың білімін ауызша тексеруді әнгімелесу деп атайды. Мүғалім бір оқушыға барлық тақырыпты түгел баяндатады. Толық жауап білімінің тереңдігін, жүйесін корсетеді. Бірақ окушылардын білімін ауызша тексерудін кемшіліктері де бар, себебі оған көп уакыт кетіп, 45 минут ішінде 3-4 оқушының ғана білімін тексеруге мүмкіндік береді.
Ауызша тексерудін жетілдірілген түрі жаппай тексеру. Бұл әдіс арқылы мұғалім оқылған материалды ұсақ бөліктерге бөліп, оларды оқушылардың қалай меңгергенін білу үшін сыныпқа сұрақтар беріп, олардыц білімдерін тексеріп, көп оқушылардың білімдерін анықтауға мүмкіндік алады. Бірақ жаппай тексеру арқылы окушыларга әділ баға қою қиын, себебі бір-екі шағын сүраққа жауап берген оқушының толық білімін анықтау қиын.
Ауызша сүрауға сабаққа үнемі қатысып отырган оқушылардың біліміне ұпай беру де жатады. Мәселен, өз жолдасының жауаптарын толықтырған, нақтыландырған және тереңдеткен оқушылар, мысалдар келтірген, мүғалімнің жаңа материалды баяндау кезінде қойған сүрақтарына жауап берген, жаңа тақырыпты тез түсінген балалар ұпай ала алады.
Сабақтың соңында аталған өлшемдер бойынша 4-8 оқушыға үпай беріп, олардың танымдық белсенділігіне және зейініне жақсы әсер етіп, баға қорын жинауға болады. Баға 5 балдық шкала бойынша қойылады. Жақсы оқитын оқушылар оку жүмысында үлкен белсенділік танытады, сондықтан оларды бағалау қиын емес, бірақ та басқа оқушыларға да сабақтың соңында баға қойылатыны ескертіледі.
Жазбаша білім тексеру әдісін көбіне өздік жүмыс деп атайды. Бұл әдіс арқылы мүғалім тақтаға, парақтарға, карточкаларға 10-12 минут ішінде орындалатын тапсырмаларды жазып қояды. Жауаптардың қорытындыларын сынып журналына белгілеп, бір сабақта көп оқушылардың білімдерін бағалауға болады. Жазба жүмыстары үйде және сыныпта орындалады. Математика, физика пәндерінің мүғалімдері оқушыларға, сызба, диаграмма сыздыру арқылы да жүмысты бағалайды.
Бақылау жұмысы. Оқу бағдарламасының жекелеген тақырыптарын және бөлімдерін өтіп болған соң жазбаша немесе төжірибелік бақылау жүмыстары өткізіледі. Бақылау жүмысының алдында мүғалім оқушылардың оқылған материалды меңгергенін анықтау мақсатымен жазба жұмыстарын жүргізеді. Егер оқушылар тақырыпты не бөлімді жақсы меңгермесе, онда бақылау жұмысы жүргізілмеиді, оқу материалын меңгерту бағытында енбектенеді. Оқушылар бақылау жұмысына дайындалу үшін, мүгалім бақылау жүмысы болатынын бір-екі апта бүрын хабарлап, дайындық жүмыстарын үйымдастырады. Мысалы, бақылау жүмысына үқсас тапсырмалар орындау жәнс жаттыгулар жазу. Алдып ала бір бақылау жүмысын жүрғізіп, оқушылардың болашақтағы бақылау жүмысына дайындығын тексереді. Бақылау жүмысы кезінде оқушылардың тәртіп бұзбауы үшін оларға түрлі-түрлі тапсырмалар беріледі. Бақылау-тексеру жүмыстары арқылы оқушылар жаңа есептер шыгарады, олардың білімдері, тексеріліп, сызба жүмыстары жүргізіледі.
§ 7 Бағалау жәнс оның функциялары
Оқушылардың оқу материалын меңгергенін тексеру және бағалау - оқыту нәтижелерін бақылау, оқу процесінің әр түрлі кезеңіндегі оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқару. Білімді тексеру және бағалау оқушының білім алуына көмектесіп, оның және мүғалімнің білім сапасы жөнінде сандық мәлімет береді. Мүғалім оқушының білім деңгейінен хабар алып, оның танымдық жүмысын үйымдастыруға негіз жасайды. Мүғалім өз жүмысындағы жетістіктер мен кемшіліктерге баға беріп, жүмыс әдістерін толықтырып, түзетіп, жеке оқушылармен жүмыстың жолдарын және қүралдарын тауып, бағдарламалық білімдердің меңгерілуі деңгейін анықтайды.
Оқушы тақырыпты қаншалықты деңгейде меңгергенін үғады. Егер білімді тексермесе, онда оқушы өз білімін терең, жан-жақты және дұрыс бағалай алмайды. Оқушы баға алған соң өзінің мектептегі, үйдегі жүмыстарын жетілдіруге, жақсы сапаларын дамытуға, білім, іскерлік, дағдыларындағы кемшіліктерді жоюға мүмкіндік алады. Білім, іскерлік және дағдыларды тексеру және бағалау тәрбиеге де ықпал етеді. Оқушылардың өз оқулары, табысы, сәтсіздіктері туралы ой-пікірлері қалыптасып, қиындықты жеңуге үмтылады. Баға оқушының өзі туралы ойына қозғау салады.
Білімді тексеру және бағалаудың мемлекеттік маңызы бар. Мектептің, мүғалімдер ұжымының жүмысын білімді басқару органдары оқушылардың үлгеріміне қарап бағалайды. Мектеп әкімшілігі, қалалық, аудандық, облыстық білім беру ісін басқару органдары, Білім және ғылым министрлігі оқушылардың білімдерінің сапасын, мектеп және мүғалімдердің жұмысының жетістіктерін және кемшіліктерін білу үшін бақылау және тексеру жүмыстарын береді.
Білімді тексеруге қойылатын талаптар:
:: тексерудің жәнс бақылаудың жүйслілігі, түрақтылығы, міндеттілігі. Бұл талапты орындамау оқушылардың оқуға деген қатынасын нашарлатып, білімнің сапасына кері өсер етеді;
:: әрбір оқушы өзінің білімінің, іскерлік дағдысының бағаланатынын түсіну керек. Егер білімді тексеру және бағалау оқыту процесінің құрылымына түрақты түрде енсе, онда оқушы мүғалімнің сүрақтары мен тапсырмаларына жауап беруге дайын болады.
:: оқушылардың білім, іскерлік және дағдылары мемлекеттік оқу бағдарламаларына сәйкес тексеріледі. Бағдарламаны меңгеру - білімді бағалаудың негізгі өлшемі. Мүғалім оқушының қосымша біліміне, оқыған қосымша әдебиеттеріне кеңес, нүсқау, беріп, баға қоймайды.
:: оқушылардың теорияны және фактілерді білуін тексеру және багалау арқылы, білімдерінің жалпы және ақыл-ой дамуына, жеке түлғалық сапаларын қалыптастыруға ықпалын, оқуға әсерін білу;
:: білім, іскерлік, дағдыларды түрлі тәсілдер арқылы тексеру;
:: байқалған кемшіліктерді оқушының өзі түзетуі;
:: мүғалімнің оқушыларды білімдерін бақылап, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Болашақ педагог мамандардьң, кәсіби деңгейін артты руда жаңартылған окьту техлологияларының мәні зор. ЖОО студенттеріне психологиялық-педагогикалык және әдістемелік білім беру, оларды жас маман ретінде жаңартылған білім беру бағьттарымен дайындау бүгінгі өмір талаптарымен тікелей байланысты. Кредиттік жүйемен оқыту бойынша барлык педагогикалык мамандыктарға 2 кредит көлемінде Типтік оқу бағдарламаға (Алматы 2016) сәйкес (5В010900 Математика) Бағалаудың өлшемдік технологиялары пәні енді. Аталған пәнді оку барысында менгерген білімділік дағдыдары студентгерге окушылардың оку жегісгігін бағалауға, оку жс пс тігін бағалаудың заманауи үлгілерін менгеруге оқушыларды критериалды бағалау жүйесін үйымдастыру және жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Пәннің мақсаты мектеп және колледж оқушыларын оқыту және тәрбиелеудің психологиялық - педагогикалық практикасында алынған білімді жүзеге асыру біліктіліктері және критериалды бағалаудың технологиялық негіздері туралы білімді қалыптастырумен сипатталады.
Пәннің міндеттері:
- білім алушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау жүйесін практикалық түрғыдан жүзеге асыру тәсілдерін және ғылыми негіздерін ашу;
- оқушылардың оқу жетістіктерін бағалауды үйымдастырудың дәстүрлі стратегиясынан критериалды бағалау жүйесіне өтудің қажеггідігін далелдеу:
- критериалды бағалау процедурасын үйымдастыруға қойылатын нақты талаптарды жүйелеу; - білім алушылардың оқу-танымдық іс-әрекетінің дара және жастық ерекшеліктерін есепке алу мен бағалау инструментін қолдану) біліктілігін калыптастыру;
- таңдап алған мамандык (кәсіп) контекстінде білім алушылардың тұлғалық кабілеттері мен қасиеттерін дамытуға мүмкіндік туғызу.
Осы пән бойынша қазақ тілінде оку күралдардың басылымы өте аз болғандықтан өз тәжірибеміздегі жинақтаған дәрістеріміз бен практикалық сабақтар барысында тиімді қолданған әдіс-тәсілдерімізді жинақтап, оқу құралын жасауды мақсат етіп қойдық. Бағалаудын өлшемдік технологнялары оқу құралы болашақ педагогтарды кәсіби даярлауда манызды орын алады.
Аталған оқу құралы оқушылардың оку жетістіктерін критериалды құу технологиясын меңгеруге, бағалаудың құралдарын қолдануға мақсат және мазмүнына сәйкес дамыту жұмысын ұйымдастыруға жол ашады.
І.ТАҚЫРЫП. БІЛІМ БЕРУ САПАСЫ ЖӘНЕ ТИІМДІЛІКТІ БАҒАЛАУ
Білімнің сапасын арттыру жолдарының бірі жеке пәндерді оқыту бағалау жүйесін құруы болып табылады.
Анықтама боиынша, сапа дегеніміз бүйымды немесе құбылысты өзгешелендіріп, оған анықтық беретін көрсеткіштердің, қасиеттердің, ерекшеліктердің жиынтығы: бір нәрсенің құндылығын анықтайтын белгілі қасиет, көрсеткіш (жұмыс сапасы). Үғым ретінде сапаның екі аспектісі бар: біріншісі - стандарттар мен эталондарға сәйкестігі, екіншісі - тұтынушылардың сұраныстарына сәйкестігі.
Объективті өлшеулердің мүмкіндігі мен бағалау нәтнжелерінің (эталонмен және бағалаудың басқа объектілерімен) салыстыруға келетіндігі сапаны тұжырымдауда маңызды болып табылады. Мұндай тәсілдеме білім сапасына қатысты қолданылады.
Бағалау - оқыту нәтижесін анықтау үшін қолданылатын тәсіл, оқушының берілген тақырыпты меңгерудегі кемшіліктерін жоюда, оның үлгерімінің нәтижелі болуына ықпал ететін фактор. Бағалау, көбінесе, баға қоюдың синтездік түрі (5-балл) арқылы жүзеге асады. Сондай-ақ, мектеп тәжірибесіндегі бағалау баға қоюмен ғаңа шектелетін тәсіл емес, ол материалды меңгеру, меңгермеу фактісімен қатар оның себептерін анықтауға мүмкіндік беретін оқытудың маңызды қүрамды бөлігі болып габылады.
Жоғары оқу орындарында бағалау рейтингтік әдіс арқылы жүргізіледі.
Білім беру бағдарламаларына қатысты, сапа дегеніміз студент білімінің сапасы, яғни нақты және дәл өлшенетін, немесе салыстыру арқылы анықталатын, құзыреттілік деп аталатын оқыту нөтижелерінің кешені.
Сапаны анықтау кезінде қойылған мақсаттарға жету дәрежесі маңызды.
Сапаны білім беру үдерісіне қатысушылардың алдындағы әртүрлі мақсаттарға қатысты бағалау қажет болғандықтан, абсолютті критерийлердің
болуы мүмкін емес.
Сапа үғымын даму концепциясы тұрғысынан қарастыруға да болады Концепцияның негізінде жетілдіру, яғни сапаның бар жоғы фактісін көрсету емес, сапаны арттыруға бағытталу идеясы жатыр (Barnett).
Оқыту сапасын бағалаудың бүл жүйесі сапа үғымының қазіргі тәсілдерін біріктіріп, оқыту сапасы үғымын анықтау үшін ең маңызды сипаттамаларын көрсетеді:
- барлық білім жүйесінің қызмет сапасымен байланысты;
- анықтаудың көп факторлығы;
- әртүрлі пікірлерге, қарастыру аспектілеріне тәуелділігі;
- даму мен жетілдіруге бағытталуы.
Осыдан, оқыту сапасы дегеніміз студенттер дайындығының жоғары нәтижелерімен сипатталатын, білім беру үдерісіне қатысушылардың сұраныстарын қанағаттандыратын оқытушының үнемі жақсарып отыратын білім беру қызметінің деңгейі.
Оқыту сапасын бағалау дегеніміз мазмұны мен формалары бойынша икемді, Академиялық саясатына сәйкес университет өзі анықтайтын қызмет аспектілері кіретін процедура.
Жеке пәндерді оқыту сапасын бағалау жүйесі университеттің миссиясы мен стратегиясына сәйкес ұстанымдарға негізделеді:
- сапа деңгейіне үнемі мониторинг жасау және осы денгейді арттыруға бағытталған шараларды жүзеге асыру;
- сапаны бағалау процедураларына студенттерді қатыстытру;
- сапаны бағалау субъектілерінің шеңберіне жұмыс берушілерді, кәсіби ассоциациялар мен ғылыми қауымдастықтардың өкілдерін, тәуелсіз сарапшыларды кіргізу;
- сапаны бағалау процедураларының ашықтығы мен толық және объективті ақпарат негізінде дәлелді шешімдердің қабылдануы;
- сапа кепілдігіне университет басшылығының, құрылымдық бөлімшелер басшыларының және әр қызметкердің жауапкершілігін мойындау;
- еңбекті мойындау.
Оқыту сапасын бағалаудың негізгі ұстанымдары және басқару -- жүйелілік, тұрақтылық, жетілдіруге бағытталу. Оқыту сапасын тұрақты бағалау ішкі дамудың стимулы бола алады және негізгі міндетті атқару, яғни білім сапасын арттыру үшін басшылық пен құрылымдық бөліміпелердің бірігуін, бір-біріне деген сенімділік пен бағалау нәтижелерін көпшілік алдында талқылау жағдайында ашықтықтың күшеюін, барлығы түсініп қабылдайтын жаңа мақсаттар мен міндеттерді анықтауын қамтамасыз етеді.
§1 Бағалау сапаны баскару элементі ретінде
Багалау сапаны басқару жүйенің қызмет атқаруы өздігінен түзілу және -здігінен реттелу үдерістерге айналуы және өзгеше үйымдастыру негізінде бағалаудың белгілі формаларынан түруы мүмкін. Оқыту сапасын бағалау тиімділігі бағалау субъектілерінің құзіреттілігіне; бағалау процедурасымен жұмыстың үйымдастырылуының байланысына тәуелді.
Окыту сапасын бағалау объектілері:
1) Профессорлық-оқытушы қүрамынын біліктілігі (базалық білімі, ғылыми дәрежесі мен атағы, инновациялык әдістер мен техяологияларды меңгеруі, ғылыми және әдістемелік белсенділігі, біліктілікті арттыру жүйелілігі);
2) Окытудың ресурстары (оқу жоспарындғы пәннің орны, сабақ түрлері бойынша кредиттердің бөлінуі. ПОӘК-мен, бакылау материалдарымен, оқу- әдістемелік әдебиеттермен камтылу);
3) Окытушының оку жұмысын уйымдастыруы (оқу және әдістемелік материалдардың пән бағдарламасына, ғылымнын казіргі замандағы күйіне, білім беру бағдарламасының максаттарына сәйкестігі, сабақтарды, бақылау мен бағалауды жүргізу формалары мен технологаялары, білім алушылардың өзіндік жұмысының әдістемелік камтылуы, окытушының енбек тәртібі, білім алушылардың оку тәртібі, білім алушылардың ағымдык үлгерімі);
4) Ресурстардың тиімді пайдаланылуы (сабақтарда техникалық құралдарды, кітапханалық ресурстарды, оку-зертханалық жабдыктарды колдану);
5) Пән бойынша білім алушылардың дайындық денгейі (пән бойынша оку жегістіктері, оку нәтижелеріне білім алушылардын канағаттануы).
Оқыту сапасы бірыңғай критерийге бағынбайтын синтетикалык үғым болгандыктан, сапаны бағалау жүйесі де көп критерийлі болу керек. Әр критерий окыту сапасын тек белгілі бір жағынан ғана көрсете алады. сондықтан сапа туралы қорытындыны оқытудың негізгі элементтерін жүйе ретінде сипаттайтын көрсеткіштер негізінде жасауға болады. Керсеткіштерді өлшеу және оларды критерийлік мәндермен садыстыру, бағалау объекгіснің кызмет көрсету тиімділігі белгіленген критернйге каншалыкты сәйкес екендігін көрсетеді. Окыту сапасына кызығушылык танытатын тараптар бағалау субъектілері болып табылады, олар бағалау кезенінде окыту үрдісінің әртүрлә аспектілері туралы өз ойларын біддіретін сарапшылар ретінде саланы камтамасыз егу жүйесіне кіреді. Әртүрлі тараптардын окыту сапасы туралы пікірі мен бағасы әргүрлі болуы мүмкін, сондыктан сапа ту ралы корытынды шығару кезінде барлык тараптардын - студенттер, окытушылар, жүмыс берушілер, әкімшілік, сырткы сарапшылардың пікірі ескерілсе, мұндай қорытынды әділ болады. Әртүрлі объектілерді бір немесе бірнеше субъектілер бағалауы мүмкін. Оқыту сапасын бағалау процедуралары статистикалык (студенттерге, жүмыс берушілерге, қызметкерлерге, оқытушылар мен сұхбаттасу және т.б) және педагогикалық (сабақтарға қатысу, педагогикалық құжаттарды, студенттердің жазбаша және шығармашылық жүмыстарын тексеру және т.б.) әдістер арқылы қамтамасыз етіледі.
Бағалау бес балдық шкала бойынша жүзеге асады, баға %-ға келтіріліп, бағаларының орташасы есептеледі.
Сапа жүйесі келесі кезеңдер бойынша жүзеге асырылады:
1. Бағыт сілтеу (аудит туралы шешім қабылдау, мақсаттары мен мерзімдерін анықтау).
2. Жоспарлау (комиссия құрамын, ақпаратты жинау әдістерін, ақпаратты беруге жауапты түлғаларды анықтау және т.б.).
3. Үйымдастыру (ақпаратты жинау, өндеу және жүйелеу, алынған мәліметтерді талдау, комиссия есебін дайындау, оқыту сапасын арттыру бойынша үсыныстар жасау). Есепте мәселелелермен қатар жетістіктерді де корсету керектігін ескерген жөн. Әсіресе алдынғы мониторингпен салыстырғанда оң не теріс нәтижелерді атап өту керек.
4. Талқылау (бағалауға қатысушылармен, сондай-ақ, білім беру үдерісінің әр аспектісі бойынша жауаптылармен мәселелік пікірталас, сапаны жетілдіру үшін өзгерістер туралы үсыныстар жасау).
5. Шешім қабылдау (алдыңғы кезенде жасалған сапаны жетілдіру үсыныстары ресми әкімшілік шешім түрінде рәсімделеді).
6. Өзгерісгер жасау (білім беру үдерісіне қабылданған шешімдерді енгізу)
Білім беру сапасын бағалау жүйесін құру принциптері мынадай:
- пәннен тыс (танымдық, әлеуметтік, ақпараттық жәнс т.б.) қүзыреттіліктер, білімге қанағаттанушылық, білім беру үдерісіне қатысу деңгейі (сабақта белсенді жүмыс істеу, сабақ және сабақтан тыс жүмыс, сабақтан қалу саны жөне т.б.), ары карай білім алу және түлектің мансабы негізгі болып табылатын білім беру жетістіктерін кеңінеи түсіну;
- білім беру жағдайы мен сапасы туралы ақпараттын жариялылығы колжетімділігі, оны багалау рәсімдерінің ашықтыгы,
- білім беру жагдайын бағалау нәтижелерінің негізгі баскару шешімдерін кабылдау және жүзеге асыру;
- білім беруді баскару жүйесіндегі томенгі көрсеткіштер; көрсеткіштерді таңдау барысында моральдық-этикалык нормаларды сақтау.
§2 Білім беру сапасының көрсеткіштері
Білім сапасы белгілі бір мақсатқа қол жеткізу және өмір сүру сапасын жақсарту үшін оларды пайдаланудың накты жагдайларында сатып алынған білімге деген сүраныс болып табылады. Білім сапасы олардын түпнұсқалық сипаты, тереңдігі және бітіргеннен кейін жүмысында өзектілігін анықтайды.
Бұл қоғамның зияткерлік, модени және рухани күйін қалыптастыратын білім. Білім мазмұны мен оның фокус білім беру багдарламалары мен стандарттарын көрсетеді.
Білім беру сапасын тусіну тәсілдері келесі ретпен усынылуы мумкін:
Білімтасымалдаушысы.
Білім беру.
Білім алушы.
Білім беру әдістемелерін қабылдауы.
Фундментальды білім.
Алган мамандыгы мен білімге деген сұраныс
Жаңа білім алу.
Білім беру сапасы, біріпші кезекте, осы білімді алушыларға түрлі әдістер арқылы үйымдастырып сабақ беруші (мүғалімдер, оқытушылар) сапасымен анықталады.
Алынган білімніц фундаментальды (іргелі) сипатына байланысты студенттер:
- қабылдау үшін конкурстық емтихандарды тапсыру;
- жүмысқа қабылдау кезінде конкурстық іріктеуден өту;
- оқу үрдісінің алдыңғы кезеңдерінде оқыған базалық пәндерді білуге негізделген оқу пәндерін сәтті меңгерту.
Ғылыми-техникалық прогресс еңбек қүралдары, жаңа өндіріс және ақпараттық технологиялардың пайда болуына әкеледі. Сондықтан жаңа білім алу және кәсіби қызметте қолдану үшін үздіксіз білім қажет. Қазіргі жағдайда нақты қажеттілік - үздіксіз білім.
Білім беру сапасын басқару жуйесі келесі принциптерге негізделеді:
- ғылыми-техникалық прогрестің және халықаралық стандарттар жетістіктерін ескере отырып, білім беру талаптарын түсіну және орындау;
- еңбек нарыгындагы түтынушылардың багдарлауы, қатаң бәсекелестік басқару жүйесінің үтқырлығы мен динамикасын талап етеді;
- мониторинг нәтижелерін ескере отырып, оқу нроцесін үздіксіз жетілдіру.
Білім берудегі сапа менеджменті жүйесіне технологиялық түрғыда козқарас енгізген кезде білім бсру саласындағы мүдделері бар әр түрлі органдардың өзара әрекеттесу схемасын ескеру қажет. Сапа менеджменті мен практикасының жақсы жетістіктері бар білім беру қүрылымдарында сапа менеджменті жүйесін қүру кезінде қолдануға болады.
Білім беру сапасын көп өлшемді түжырымдама ретінде қарастыруға болады. Осы түжырымдаманың ашылуына, оның талаптарын орындау арқылы клиенттің қанағаттану деңгейін арттыру мақсатында, сапа менеджменті жүйесін күру кезінде қабылданған процестік козқарас түрғысынан келу үсынылады.
Білім сапасы нақты мақсатқа жету және өмір сүру сапасын жақсарту үшін белгілі бір жағдайларда және оларды пайдалану орындарында алған біліміне деген сүраныс.
Процесті басқару жүйесіндегі үздіксіздік, жүйеде жеке оқу үрдістерінің реттілігі мен өзара байланысын, сондай-ақ оларды біріктіру мен өзара әрекеттестігін білдіреді. Сапа менеджменті жүйесі интеграцияланған, басқару теориясы мен тәжірибесінің жетістіктерін қолдана отырып, заманауи ақпараттық технологияларға бағытталған. Оның жетістігін сапалы және сандық көрсеткіштермен бағалауға болады.
§3 Білім беру сапасын мониторинг жасау
Мониторинг - бүл қоршаған орта мен қоғамда кездесетін қүбылыстар мен үдерістерді үздіксіз бақылау жүйесі, олардың нәтижелері адамдардың және шаруашылық объектілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін басқару шешімдерін негіздеуге қызмет етеді. Бақылау жүйесі шеңберінде объектіні бағалау, бақылау және объектінің жай-күйін бақылау белгілі бір факторлардың әсеріне байланысты болады.
Білім берудегі мониторингі - оқу үдерісінде салыстырмалы түрде дербес кезең ретінде бақылау өзара байланысты білім беру, даму және білім беру функцияларын орындайды. Педагогикалық жүйені басқару және білім сапасында белгілі бір ақпараттық жүйені талап етеді.
Мектепішілік мониторинг бойынша ереже, сондай-ақ оған толықтырулар мен өзгерістерді педагогикалық кеңестің шешімі негізінде мектеп директоры мақүлдайды .
Мониторингтің мақсаты білім беру жүиесінің даму үрдістерін анықтау, сапалы білімге қол жеткізу үшін сапалы басқару шешімдерін қабылдау, білім берудің тиімділігін артгыру үшін резервтерді іздестіру үшін мектептің білім беру жүйесінің жай-күйі туралы ақпаратты жинау, жүиелі есепке алу, жинақтау, талдау және үсыну болып табылады.
Мектепішілік мониторингтің міндеттері:
:: білім беру жүйесінің жай-күйі туралы акпараттарды жинау, өңдеу және сақтаудың бірыңғай жүйесін құру тетігін калыптастыру;
:: барлық мониторинг қатысушыларының кызметін үйлесгіру;
:: бақару үйымы білім беру жүйесінің даму динамикасыи және негізгі үрдістерін уақтылы анықтау;
:: білім беру сапасына әсер ететін факторларды анықтау жэне кері эсер ететін салдарын жою; алынған мәліметтерді талдау негізінде білім беру жүйесін дамытудык негізгі стратегиялык бағыттарын калыптастыру.
Мониторинг мазмуны:
Мониторингтін негізгі бағыттары
:: Білім беру қызметінің сапасы
:: Тәрбие үрдісін үйымдастыру сапасы
:: Басқару жүйесінін тиімділігі
Мониторинг объектісі - мүғалім, студент, сондаи-ак мекгептің жеке салалары.
:: оқу және білім беру қызметінің нәтижелері;
:: Оқу үрдісінін шарттары мен ресурстары - білім сапасының мониторингін зерттеу пәні болып табылады
Мониторинг технологиясы жъне үйымдастыру:
:: Мониторинг рәсімін жүзеге асырудын үйымдатстырушылық негізі - мониторингтің бағдарламасы, нысаны, бағыттары, мерзімдері мен тәртібі, жауапты мүғалімдер анықталады. Оның негізінде мектеп директорының бүйрығымен бекітілген және мектеп кызметкерлері орындауға міздетті болатын жыл сайынғы мониторинг кестесі жасалады.
:: Мониторинг бағдарламасына сәйкес мониторинг екі нысанда жүргізіледі: үздіксіз мониторинг (міндеттерді белгілеп, ақпараттарды жинау және өңдеудін тиісті технологиясымен сүраныс жүйесін құру және мерзімді мониторинг (мезгіл-мезгіл жүзеге асырылады).
:: Мониторинг - бұл топтық денгейдегі иерархиялық құрылым және әкімшілік деңгейін, пән мұғалімдерінің және сынып жетекшілердің, әдістемелік бірлестіктерінің денгейін және мектеп кеңесін камтиды.
:: Мониторинг әкімшіліктің және ұжымның құрыдымдық бөлімшелерінің әрекеттерін үйлестіруді талап етеді. Мектеп әкімішлігі муниципалды және аймақтық деңгейде жүргізілетін мониторинт ұйымдастыруға көмектеседі.
:: Мониторинг үшін мектеп директорының бұйрығымен бекітілген жауапты мұғалімдер тағайындалады. Мониторинг құрамына оқу және тәрбие жұмыстары бойынша директорларының орынбасарлары, мектеп муниципалитеттерінің басшылары, педагог-психолог және мұғалімдер кіреді.
:: Мониторинг акпаратты жинау, өңдеу, сақтау және пайдаланудың барлық кезендерінде қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды кеңінен колдануды көздейді.
Мониторингті жүзеге асыру келесі іс-орекеттердің жүйелілігін қамтиды:
:: мониторинг объектісін анықтау және негіздеу;
:: мониторингі үшін пайдаланылатын деректерді жинау;
:: акпаратты сақтау мен пайдалануды қамтамасыз ететін дерепер қорын құрылымдау;
:: мониторинг барысында алынған деректерді өңдеу;
:: мониторинг барысында алынған мәліметтерді талдау және интерпретациялау;
:: деректерді талдау негізінде құжаттарды дайындау;
:: мониторинг нәтижелерін мониторингі пайдаланушыларға тарату.
Мониторинг әдістері:
:: Мониторинг қүралдарының жалпы әдістемелік талаптары - әртүрлі деңгейдегі менеджменттің, стандарттау мен апробацияның жарамдылығы, сенімділігі, қол жетімділігі.
:: Мониторинг шеңберінде пайдаланылатын өлшеу процедурасы объектінің сапалык және сандык сипаттамаларын аныктауға бағытталган.
:: Жалпы немесе іс жүзінде өлшенбейтін силаттамаларға қатысты, сандық бағалау жүйесі сапалы бағалаумен толықтырылады.
:: Білім беру жүйесін сапалы бағалауға мүмкіндік беретін негізгі құралдар уақыт аралығында сипаттамалардың өзгеруін талдау (динамикалық талдау) және белгілі бір сипаттамаларды білім беру жүйесіндегі ұқсастықтармен салыстыру (салыстырмалы талдау).
:: Мектептегі білім сапасын бағалауда индикаторлардың нақты мәндерін анықтаудың негізгі әдісі емтихан және өлшеуіш материалдары болып табылады. Сараптама - білім беру үдерістерінің жай-күйін, білім беру кызметінің шарттары мен нәтижелерін жан-жақты зерттеу. Өлшеуіш материалдары - стандартталған нысаны бар және мазмұны мекемеде жүзеге асырылатын білім беру бағдарламаларына сәйкес келетін бақылау өлшеу материалдарының (дөстүрлі емтихандар, тесттер, сауалнама және т.б.) көмегімен оқу жетістіктерінің денгейін бағалау.
Мониторингтік зерттеу жургізу кезеңдері:
Мектепшілік мониторингтің күндері мектептің жүмыс жоспары бойынша белгіленеді, ол мектеп директорымен бекітілген Педагогикалық кеңестің шешімімен жасалады.
Мониторингтік зерттеулер үш кезецнен турады:
:: Дайындық;
:: мониторинг объектісін анықтау;
:: мақсатын қою;
:: мониторинг нәтижелерін бағалау өлшемдерін анықтау;
:: мониторинг құралдарын әзірлеу;
:: күндерді орнату.
Практикалық (ақпаратты жинау):
:: Құжаттарды талдау;
:: Тестілеу, бақылау алу, шығармашылық жұмыстар;
:: сауалнамалар, оқушылармен, ата-аналармен, оқытушылармен сұхбаттасу;
:: өзін бағалау.
Аналитикалық:
:: ақпаратты жүйелеу, талдау;
:: үсыныстар өзірлеу;
:: басқару шешімдерінің орындалуын бақылау.
Мониторинг қорытындысы:
:: Мониторинг нәтижелері нақты, іске асырылатын ұсыныстарды қамтитын анықтамалық және аналитикалық материалдарда көрсетілген кестелерде, графиктерде, кестелерде, диаграммаларда құжатталған.
:: Мониторингтік зерттеулерді педагогикалық кеңестің отырыстарында, директормен, оқытушылармен, мектеп кеңесінде, қамқорлық (попечительский) кеңесте талқылауға болады.
:: Мониторингтік зерттеулердің нәтижелері бойынша ұсыныстар әзірленіп, басшылық шешімдер қабылданып, тапсырыстар беріліп, мектеп дамуын болжау және жоспарлау.
§4 Оқыту нәтижелерін бағалаудың дәстүрлі және жаңа қүралдары.
Бақылау - білім, іскерліктерді анықтау, өлшеу және бағалау. Тексеру - бақылаудың бір бөлігі, негізгі дидактикалық қызметі мүғалім мен оқушы арасындағы кері байланысты қамтамасыз ету, оқушылардың материалды қалай түсінгендігі туралы мүғалімнің ақпарат алуы, білімдегі кемшіліктерді дер кезінде табу. Бақылаудың жалпы қызметі; тексеру, оқыту, тәрбиелеу, дамыту, ынталандыру.
Тексерудің мақсаты - оқушылардың білім деңгейін, оның сапасын, оқу еңбегінің көлемін анықтау. Бақылау арқылы процеске, оның нәтижелеріне баға беріледі. Үлгерімнің табеліне, сынып журналына бағалар қойылады.
Әділ бағаның ықпалымен оқушылар дұрыс баға беруге үйренеді. Үлгерімді диагностикалау мен бақылаудың маңызды принципі әділдік, жүйелілік, көрнекілік.
Баға әділ қойылу үшін диагностикалық тестілердің (тапсырма, сұрақтардың) мазмұны ғылыми өдістермен жасалып, мұғалімдер мен оқушылардың арасында дүрыс қарым-қатынас болу керек. Жүйелілік принципінің талабына сәйкес диагностикалық бақылау білімді қабылдаудан оны тәжірибеде қолдануға дейін жүру керек.
Көрнекілік принципіне сәйкес барлық оқушыларды бір өлшеммен сынақтан өткізіп, бағаны талдап қойып, тестілердің нәтижелері талқыланады. Тексеру жүйесіндегі: 1-бөлім: білім, іскерліктерді алдын ала талдау. Тексеру нәтижелеріне сүйеніп, оқушылардың білім, іскерліктеріндегі кемшіліктерді жоюға бағытталған оқу жүмыстары жүреді.
2- бөлім: әр тақырыпты меңгеру процесін күн сайын тексеру.
3- бөлім: жаңа материалды оқумен қатар бұрынғы оқылған материалдарды қайталау, қайта тексеру, білімді бекіту.
4- бөлім: оқушылардың білім, іскерліктерін жүйелеу мақсатымен бөлім, тақырыптар бойынша мезгіл-мезгіл тексеру.
5- бөлім: дидактикалық процестің барлық кезеңінде алынған білім, іскерліктердің қорытындыларын әр тоқсанның аяғында, оқу жылының соңында тексеру. Кешенді тексеру арқылы оқушылардың әр түрлі пәндерден алған білімдерін қолдана білуі анықталады. Жетістікті тестілеу - бақылаудың әділ әдісі, соңғы уақытта бастауыш сатыға көптеп еніп жатқан тест. Тест ағылшын сөзі, қазақшасы сынақ, тексеру. Тестілеу - білімді меңгеру деңгейін анықтау үшін қолданылатын тапсырмалардың жиынтығы. Үлгерім тестілері жетістікті тестілеу - оқушының оқыту және төрбие арқылы қандаи деңгейге жеткенін анықтау. Дұрыс құрылған тестілер көптеген талаптарды қанағаттандырып, оларды орындауға көп уақыт кетпейді, сүрақтары қысқа, нұсқа болады.
Тестілердің түрлері:
:: Ақыл-ой қабілетін, дамуын тестілеу.
:: Арнайы қабілетті тестілеу.
:: Үлгерімді, тәрбиелікті анықтауға бағытталған тестілер.
:: Жеке сапаларды есті, ойлауды, мінезді анықтауға арналған тестлер.
Үлгерім тестілерінің қорытындысы оқушылардың даму деңгейін толық сипаттамайды.
Тест құрастыруга қойылатын талаптар:
:: білім стандартына сәйкестігі;
:: кате жауаптарды енгізу;
:: дұрыс емес жауаптардың шындыққа жақын болу керек;
:: дұрыс жауаптарды қате жауаптармен бірге беру;
:: бір сұрақ жауабының басқа сұрақтарға жауап беруге көмектеспеуі.
Алдын ала тексеру. Тақырыпты, бөлімді немесе курсты түсіну бұрынғы оку материалдарын білуге байланысты. Егер мүғалімде ол туралы ақпарат жоқ болса, онда ол одан әрі оқыта алмайды, қажетті ақпаратты мүғалім бастапқы білімдерді тестілеу арқылы алып, қол жеткен деңгейді анықтайды. Бұрынғы нәтиже мен қазіргіні салыстырып, білім, іскерліктің қандай деңгейде екенін біліп, процестің тиімділігін талдап, өз оқушыларының жетістігіне косқан үлесі туралы қорытынды жасайды.
Ағымдағы бақылау. Тестілік бақылау үшін 6-8 тапсырма беріліп, 5-8 минут ішінде соңғы 2-3 сабақта алынған білім мен іскерліктер тексеріледі. Жүмысты аяктаған соң міндетті түрде қателері талданады. Ең басты назар окушынын катесінің себептерін білуге аударылады.
Тақырыптық бакылау үшін оның жекелеген ұғымдарын олардың арасындағы байланыстарды калай түсінгендігін анықтауға тапсырмалар бсріледі. Білімді тест аркылы тексеру үшін мамандардың тестілерін колданган дүрыс.
Қорытындыны тексеру әрбір оқу тоқсаны және оқу жылы аяғында өтеді, оку материалы жүйеленеді және талдап қорытылады. білімді тексерген кезде ең алдымен өз бетімен оқу үшін өте маңызды болып табылатын білімдегі кемшіліктер анықталады.
Әрине, білім, іскерлік, дағдылардың меңгерілгенін тесті арқылы толыктай аныктау мүмкін емес. Мысалы, өз жауабына мысалдар келтіру, өз ойын жүйелі, дәлелді етіп айту тест арқылы анықталмайды. Сондықтан тест әдісі баска тексеру формалары және әдістерімен ұштасу керек. Жазбаша тестініңн жауаптарын ауызша да сүрауға болады. Тесті білімді әділ бағалайды, бірақ нашар оқушыға бір балл артық, жақсы оқушыға бір балл төмен қоюға болмайды. Мемлекетгік білім стандартына сай міндетті деңгейдегі білім, іскерлік, дағдыларды тексеруге арналған әдістемелік нүсқау жаңа оқу багдарламаларында жазылған.
7. Баға қою. Баға оқушыға білімдік стандарттарды меңгергені үшін койылады.
Мұғалімнің негізгі міндеттерінің бірі - баланы өзіне баға беруге дағдыландыру үшін оған бағалау өлшемдерін түсіндіру.
Дәстүрлі төрт баллдың бағалау жүйесі:
:: толық біледі (өте жақсы);
:: жеткілікті біледі (жаксы);
:: жеткіліксіз біледі (қанағаттанарлық);
:: білмейді (қанағаттанғысыз).
Бірінші тәсіл арқылы мүғалім баға туралы өз пікірін айтады, бірақ оған уакыт кететіндіктен, көп қолданбайды. Екінші тәсіл - бағаны, оны неліктен койғаны жөнінде күнделікке жазу. Үшінші тәсіл - үлгерім экранын шығару.
Білім, іскерлік, дағдыларды бақылау және бағалау жүмыстары:
:: тексеру және бағалаудың пайдасын көрсететін жағдаяттар жасау;
:: "Үйге не берілді?" деген сүраққа жауап алуға уақыт кетірмеу;
:: жақсы көңіл-күйге бөлеу;
:: оқушының жауапты ойланып беруіне уақыт бөлу;
:: оқушылардың жауаптарын мұқият тыңдау, мадақтау;
:: жауапты соңына дейін тыңдау, талдау және ескертулерді кейін жасау;
:: оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеру (жай, темперамент, тіл кемістігі);
:: жеке тапсырмалар беру;
:: оқушы өзін еркін сезетін жағдай жасау:
:: оқушының жауабын талдау, жеке тұлғасын сынамау;
:: оқушылар бағасын көтергісі келсе, оларға тапсырманы қайта беру;
:: жауап бергенде, тапсырманы орындағанда тірек сызбаларды қолдануға рұқсат беру;
:: бақылау және тексеру әдістерін түрлендіріп отыру;
:: тестілік бақылауды жиі қолдану.
Сонымен баға қою білімді және шеберлікті тадап етеді. Баға -бала өміріндегі маңызды оқиға. Баға арқылы бала өзі туралы ойын реттеп, сыныптағы беделін нығайтады. Сондықтан мүғалім баға қоюға өте мүқият болу керек. 1-сыныпта баға қоймауға болады, басқа сыныптарда байқау, жарыс, ойындар үйымдастырып, әр баланың өз орнын анықтауына көмектеседі. "5" деген баға оқу бағдарламасының мазмүнын терең және толық білетін, оку материалындагы теория мен фактіні ажырата алатын, жауабын өз бетімен жүйелі етіп қүрастыратын, анықтама, үғымдарды түсінетін, тілдік нормаларды сақтап сенімді, қатесіз, жауап беретін қосымша материалдар колдана алатын, ойы оралымды оқушыга қойылады.
"4" бағасы үғым, ереже, анықтамаларды дүрыс түсініп, дәлелдей алатын, бірақ кейбір жерлерін нақты айтпайтын, жекелеген қате жіберетін оқушыға қойылады.
"3" бағасы оқу материалындағы негізгі ережелерді, тәуелділіктерді үстүрт түсінген, ой-пікірлерді талдай алмайтын, жауабы жүйесіз, мүғалім комегімен жауап беретін оқушыға қойылады.
"2" бағасы білімі жүйесіз, негізгі мен көмекшіні, теория мен фактіні ажырата алмайтын, жаттанды сөйлейтін, бағдарламаны игеруге мүмкіншілігі жоқ, бағдарламаның материалын түсінбейтін оқушыға қойылады.
§5 Бақылау түрлсрі (кіріс, ағымдық және қорытынды)
Оқытудың құзыреттілікке бағытталған технологиясын жобалап қалыптастыруда оқыту нәтижелерін бағалау және бақылау аса маңызды болып табылады. Оқытудың үйымдастырылу түрлері, ақпараттандырудың заманауи құралдары болса да, оқу үдерісін бақылау жүйесі болмаса, білім алушылардың білімдері мен дағдыларының уақытылы тексеріліп бағаланбаса, сонымен қатар кері байланыс қалыптаспаса, оқу үдерісін басқарылмалы және мақсатқа сәйкес ету мүмкін емес. Оқыту сапасын, яғни оқытудың күтілетін нәтижелеріне жету деңгейін анықтау үшін оқытушының алдына оқылған материалды меңгеру сапасының көрсеткіштерін, бақылаудың әдістері мен түрлерін таңдау, оны жүзеге асырудың процедураларын жасау, бақылау мен бағалаудың негізгі функцияларына сөйкес оқу қызметін жекеше түзету тәсілдерін негіздеу міндеттері қойылады.
Үлгерімді бақылау барысында білімдер, дағдылар мен ептіліктер тереңдетіліп дамитын болса, білімділік деңгейі жоғарыласа, ақыл-ой еңбегінің мәдениеті артса, білім алушының дербестігі ынталандырылса, бақылаудың оқыту функциясы жүзеге асады.
Бақылаудың ықпалынан психикалық үдерістер мен зейін, есте сақтау, ойлау сияқты түлғаның қасиеттері мен дамитын болса, таным белсенділігі ынталандырылса, бақылаудың дамыту функциясы орын алады. Тек білім алушыға берілетін тапсырмалар (сүрақтар) жауап беру кезінде одан оқығанын айтып беруді емес, түсіндіруді, дәлелдеуді, негіздеуді талап ететін болса ғана бұл функция жүзеге асады.
Тәрбиелік функция. Үлгерімді бақылаудың бағасы білім алушы қызметінің нәтижслері туралы қоғамдық пікірін бейнелейтін болғандықтан, ілім алушыга үлкен моральді ықпал көрсетіп, өзінің оқу міндетін түсінуін және жауапкершілікі тәрбиелей отырып, жігерін, тәртіптілігін, устанымдылығын дамытады.
Басқарушы функция. Үлгерімді бақылау білім алушы мен оқытушыға жетістіктер деңгейін көрсететін және ары қарай үлгерімді жақсартуга бағыттайтын үздіксіз кері байланыс болып табылады.
Бакылау-бағалау функциясы білім алушы оқу қызметінің барысы мен нәтижелерін қадағалауға мүмкіндік береді. Бұл функцияда бақылау жүйесі оқытушы тарапынан бақылау жасаудан, білім алушылар бір-бірін бакылаудан және олардың өз-өзін бақылаудан түрады. Өз-өзін бақылаудың манызын психологтар дәлелдеп, егер адам өзінің қателіктері мен кемшіліктерін көрмесе, өз қызметінің нәтижелерін сыни бағалай алмаса, онда көп рет қайталай берсе де оның қызметі бойынша нәтижелерінің дамымайтынын көрсеткен.
Үйымдастырушы функция. Жүйелі түрде жүргізілетін бақылау білімгердің жүмысын үйымдастырып, жоғары оқу орнының талаптарына бағыттап, өзіндік жүмыстың тиімді тәртібін қүрастыруға ықпал етеді. Кәсіби бағытталған оқыту технологиясының шеңберінде жоғарыда көрсетілген функциялардың жүзеге асуы, яғни педагогикалық тиімділік көрсетуі, бакылау мен бағалау жүйесіне қойлатын дидактикалық талаптардың орындалуына байланысты.
Мундай бірқатар маңызды талаптарды атап өтейік:
* жекеше (дербес) сипаттамасы, жеке студенттің нәтижелерін ұжымның (оқу тобының) қорытындыларымен және керісінше алмастыруға жол бермейтін әр білімгердің жүмысын, оның жеке танымдық қызметін бақылауды талап етеді;
* оқыту технологиясын жүзеге асырудың барлық кезеңдеріндегі бақылаудың жүйелілігі мен тұрақтылығы, оның білім алушылар оқу қызметінің басқа тараптарымен үйлестіру;
* жоғарыда айтылған бақылау функцияларының орындалуын қамтамасыз ететін әртүрлі бақылау әдістерін қолдану, бақылаудың жүргізілуі мен нәтижелеріне деген білім алушылардың қызығушылығын арттыру;
* оқу бағдарламасының барлық тарауларын, теориялық білімдер мен тәжірибелік дағдылар мен ептілікті қамтамасыз ететін бақылаудың толықтығы (жан-жақтылығы);
* студенттерді толық білмегендіктен немесе кейбіреулеріне бір жакты көзқарасынан пайда болған оқытушының субъективті және қате бағалау пікірі мен қорытындыларын болдырмайтын бақылаудың әділдігі;
* әр оку пәнінің (оның жеке тарауларының) ерекшеліктерін, сонымсн қатар әр білім алушының жеке сипаттамаларын ескеретін дифференциацияланған тәсілдеме.
Оқытудың кәсіби-бағдарлы технологиясын жобалау жәнс жүзеге асыру кезінде оқу үдерісі нөтижелерін бақылаудын оңтайлы әдістсрін таңдау маңызды орын алады. Бақылау әдістері дегеніміз білім алушылардың оқу- танымдық пен басқа қызмст түрлсрінің және оқытушылардың педагогикалық жұмысының нәтижелілігін анықтаудың тәсілдері.
Қазіргі замандағы дидактикада бір-бірімен үйлестірілген ауызша, жазбаша, тәжірибелік (зертханалық), машиналық (компыотерлік), білім алушылардың өзін-өзі бақылау әдістері қолданылады.
Бақылау әдістерімен қатар педагогикалық әдебиеттерде бақылау түрлері көрсетіліп, келесідегідей жіктеледі:
- оқыту мақсаттарының масштабы бойынша: стратегиялық, тактикалық, оперативтік;
- оқу кезеңдері бойынша: ағымдық, аралық, қорытынды;
уақыттық бағытталуы бойынша:
- ретроспективалық, алдын-ала, озық;
- бақылау жиілігі бойынша: бір жолғы, мерзімді, жүйелі;
- бақылау ауданы бойынша: локалді, іріктеме, тұтас;
оқытуды уйымдастырудың формалары бойынша:
жеке, топтық, тұтас (фронталді);
әлеуметтік жанама формалары бойынша:
сыртқы (әлеуметтік), аралас (бір-бірін бақылау),
ішкі (өз-өзін бақылау);
оқу сабақтарының түрі бойынша:
дәрістегі, семинардағы, тәжірибелік және зертханалық сабақтағы, сынақтағы, коллоквиумдағы, емтихандағы;
бақылауды жүзеге асыру тәсілдері бойынша: жазбаша, ауызша, стандартталған, машиналық және т.б.
Өткізу мерзіміне қарай бақылау қорытынды және ағымдағы деп бөлінеді. Ағымдағы бақылау өз жағынан нақты ағымдағы және аралық деп бөлінеді.
* Үлгерімнің ағымдағы бақылауы әр тақырып, тарау бойынша білімді игеру сапасын, тереңдігін, көлемін; кемшіліктер мен оларды жою шараларын;
* білім алушылардың жүмыстағы жауапкершілік дәрежесін, жауапкерпіілік дәрежесін, олардың ксдсргі жасайтып себептерін;
:: өзіндік жүмыс дағдыларын игсру деңгейін, оларды дамыту жолдары мен қүралдарын анықтайды.
Сонымен қатар, бақылау болашақ мамандардың мамандыққа деген қызығушылығын, танымдық белсенділігін арттырып, оқу материалын оз бетінше меңгеру дағдысын күшейтеді.
Ағымдағы бақылауды оқытушы күнделікті оқу жүмысы барысында жүзеге асырып, сабақтарды үйымдастыру формаларының шеңберінде өткізеді. Мұнда жалпы топтың және әр білім алушының жеке жүмысы бакыланады, жаңа материалды меңгерумен, оны бекітумен үйлестіріп білім, дағдылар, ептілік жүйелі тексеріледі.
Аралық бақылау. Ағымдық бақылау кезінде әр жеке білім элементінің, қалыптасатын дағдының әр элементінің меңгерілуі қамтылады. Бүл өте маңызды, бірақ тақырыптың бір бөлігінің ғана емес, толық та терең қабылдануына жеткіліксіз. Оқылатын материал біртүтас ретінде игерілу үшін, аралық бақылауды білім алушылардың әр тақырыпты меңгеру дәрежесін, олардың оқу материалын алдындағы білімдермен байланыстырып, құбылыстар, түсініктер, негізгі идеялардың дамуын, күрделіленуін бағалау қабілетін анықтауға мүмкіндік туғызатын форматта өткізу керек. Мұндай формат ретінде аралық бақылауды жарты семестрлік емтихан өткізуге болады.
Пәннің қорытынды бағасы = АБ1 + АБ2 2 х 0,6 орташа рейтинг баллы және емтихан х 0,4 формуласымен есептеледі. Мүндағы АБ1, АБ2 - аралық бақылау бағалары (ағымдағы бақылау бағаларының қорытындысы); ҚБ - қорытынды бақылау (сессия кезіндегі емтихан) бағасы. Пәннің қорытынды бағасы Универ жүйесінде автоматты түрде есептеледі және дөңгелектенеді.
§6 Бақылау формалары және үйымдастыру
Оқушылардың оқу жүмысын күнде бақылап отыру. Бүл әдіс арқылы мүғалім оқушылардың төртібін, білімді қалай қабылдайтынын және түсінетінін, тәжірибелік іскерлік жөне дағдыларға машықтандыру кезінде өз бетімен атқара алатын жүмыстарын, оқуға икемділігін, қызығушылығын, қабілетін, білімді жүйелі алуын қадағалайды.
Бақылау мәліметтеріне сүйеніп, мүғалім оқушылардың жеке ерекшіліктерін анықтап, оларды өз жүмысында қолданып, оқушылардың білімдерін дұрыс тсксеруге және бағалауға мүмкіндік алады. Ауызша жауаптар алу үішн мұгалім сұрақтарды түжырымдап, кеңестер бсреді, міндеттер қояды.
Ауызша сұрау оқушылардың білімін тексеріп бағалау үшін жиі қолданылады. Бүл әдіс аркылы мүғалім оқушыларға оқылған материал бойынша сүрақ беріп, жауаптарын бағалап, материалды қаншалықты деңгейде түсінгендерін анықтайды. Кейде балалардың білімін ауызша тексеруді әнгімелесу деп атайды. Мүғалім бір оқушыға барлық тақырыпты түгел баяндатады. Толық жауап білімінің тереңдігін, жүйесін корсетеді. Бірақ окушылардын білімін ауызша тексерудін кемшіліктері де бар, себебі оған көп уакыт кетіп, 45 минут ішінде 3-4 оқушының ғана білімін тексеруге мүмкіндік береді.
Ауызша тексерудін жетілдірілген түрі жаппай тексеру. Бұл әдіс арқылы мұғалім оқылған материалды ұсақ бөліктерге бөліп, оларды оқушылардың қалай меңгергенін білу үшін сыныпқа сұрақтар беріп, олардыц білімдерін тексеріп, көп оқушылардың білімдерін анықтауға мүмкіндік алады. Бірақ жаппай тексеру арқылы окушыларга әділ баға қою қиын, себебі бір-екі шағын сүраққа жауап берген оқушының толық білімін анықтау қиын.
Ауызша сүрауға сабаққа үнемі қатысып отырган оқушылардың біліміне ұпай беру де жатады. Мәселен, өз жолдасының жауаптарын толықтырған, нақтыландырған және тереңдеткен оқушылар, мысалдар келтірген, мүғалімнің жаңа материалды баяндау кезінде қойған сүрақтарына жауап берген, жаңа тақырыпты тез түсінген балалар ұпай ала алады.
Сабақтың соңында аталған өлшемдер бойынша 4-8 оқушыға үпай беріп, олардың танымдық белсенділігіне және зейініне жақсы әсер етіп, баға қорын жинауға болады. Баға 5 балдық шкала бойынша қойылады. Жақсы оқитын оқушылар оку жүмысында үлкен белсенділік танытады, сондықтан оларды бағалау қиын емес, бірақ та басқа оқушыларға да сабақтың соңында баға қойылатыны ескертіледі.
Жазбаша білім тексеру әдісін көбіне өздік жүмыс деп атайды. Бұл әдіс арқылы мүғалім тақтаға, парақтарға, карточкаларға 10-12 минут ішінде орындалатын тапсырмаларды жазып қояды. Жауаптардың қорытындыларын сынып журналына белгілеп, бір сабақта көп оқушылардың білімдерін бағалауға болады. Жазба жүмыстары үйде және сыныпта орындалады. Математика, физика пәндерінің мүғалімдері оқушыларға, сызба, диаграмма сыздыру арқылы да жүмысты бағалайды.
Бақылау жұмысы. Оқу бағдарламасының жекелеген тақырыптарын және бөлімдерін өтіп болған соң жазбаша немесе төжірибелік бақылау жүмыстары өткізіледі. Бақылау жүмысының алдында мүғалім оқушылардың оқылған материалды меңгергенін анықтау мақсатымен жазба жұмыстарын жүргізеді. Егер оқушылар тақырыпты не бөлімді жақсы меңгермесе, онда бақылау жұмысы жүргізілмеиді, оқу материалын меңгерту бағытында енбектенеді. Оқушылар бақылау жұмысына дайындалу үшін, мүгалім бақылау жүмысы болатынын бір-екі апта бүрын хабарлап, дайындық жүмыстарын үйымдастырады. Мысалы, бақылау жүмысына үқсас тапсырмалар орындау жәнс жаттыгулар жазу. Алдып ала бір бақылау жүмысын жүрғізіп, оқушылардың болашақтағы бақылау жүмысына дайындығын тексереді. Бақылау жүмысы кезінде оқушылардың тәртіп бұзбауы үшін оларға түрлі-түрлі тапсырмалар беріледі. Бақылау-тексеру жүмыстары арқылы оқушылар жаңа есептер шыгарады, олардың білімдері, тексеріліп, сызба жүмыстары жүргізіледі.
§ 7 Бағалау жәнс оның функциялары
Оқушылардың оқу материалын меңгергенін тексеру және бағалау - оқыту нәтижелерін бақылау, оқу процесінің әр түрлі кезеңіндегі оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқару. Білімді тексеру және бағалау оқушының білім алуына көмектесіп, оның және мүғалімнің білім сапасы жөнінде сандық мәлімет береді. Мүғалім оқушының білім деңгейінен хабар алып, оның танымдық жүмысын үйымдастыруға негіз жасайды. Мүғалім өз жүмысындағы жетістіктер мен кемшіліктерге баға беріп, жүмыс әдістерін толықтырып, түзетіп, жеке оқушылармен жүмыстың жолдарын және қүралдарын тауып, бағдарламалық білімдердің меңгерілуі деңгейін анықтайды.
Оқушы тақырыпты қаншалықты деңгейде меңгергенін үғады. Егер білімді тексермесе, онда оқушы өз білімін терең, жан-жақты және дұрыс бағалай алмайды. Оқушы баға алған соң өзінің мектептегі, үйдегі жүмыстарын жетілдіруге, жақсы сапаларын дамытуға, білім, іскерлік, дағдыларындағы кемшіліктерді жоюға мүмкіндік алады. Білім, іскерлік және дағдыларды тексеру және бағалау тәрбиеге де ықпал етеді. Оқушылардың өз оқулары, табысы, сәтсіздіктері туралы ой-пікірлері қалыптасып, қиындықты жеңуге үмтылады. Баға оқушының өзі туралы ойына қозғау салады.
Білімді тексеру және бағалаудың мемлекеттік маңызы бар. Мектептің, мүғалімдер ұжымының жүмысын білімді басқару органдары оқушылардың үлгеріміне қарап бағалайды. Мектеп әкімшілігі, қалалық, аудандық, облыстық білім беру ісін басқару органдары, Білім және ғылым министрлігі оқушылардың білімдерінің сапасын, мектеп және мүғалімдердің жұмысының жетістіктерін және кемшіліктерін білу үшін бақылау және тексеру жүмыстарын береді.
Білімді тексеруге қойылатын талаптар:
:: тексерудің жәнс бақылаудың жүйслілігі, түрақтылығы, міндеттілігі. Бұл талапты орындамау оқушылардың оқуға деген қатынасын нашарлатып, білімнің сапасына кері өсер етеді;
:: әрбір оқушы өзінің білімінің, іскерлік дағдысының бағаланатынын түсіну керек. Егер білімді тексеру және бағалау оқыту процесінің құрылымына түрақты түрде енсе, онда оқушы мүғалімнің сүрақтары мен тапсырмаларына жауап беруге дайын болады.
:: оқушылардың білім, іскерлік және дағдылары мемлекеттік оқу бағдарламаларына сәйкес тексеріледі. Бағдарламаны меңгеру - білімді бағалаудың негізгі өлшемі. Мүғалім оқушының қосымша біліміне, оқыған қосымша әдебиеттеріне кеңес, нүсқау, беріп, баға қоймайды.
:: оқушылардың теорияны және фактілерді білуін тексеру және багалау арқылы, білімдерінің жалпы және ақыл-ой дамуына, жеке түлғалық сапаларын қалыптастыруға ықпалын, оқуға әсерін білу;
:: білім, іскерлік, дағдыларды түрлі тәсілдер арқылы тексеру;
:: байқалған кемшіліктерді оқушының өзі түзетуі;
:: мүғалімнің оқушыларды білімдерін бақылап, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz