Қоспамен байытылған өсімдік майының құрамы
Аннотация
Дипломдық жұмыста Емдік өсімдіктердің сығындысымен байытылған жүгері майының технологиясын жасау атты тақырыпта тағы бір май өнімінің технологиясы мен рецептурасын жасау зерттелді. Өсімдік майлары өнімдерін өндіру саласында ғылыми жетістіктері бойынша әдеби және патенттік шолу жүргізілді. Жобада технологиялық тәсімі, цехтың жоспары және келесі есептер көрсетілген: өндірістік және жылулық балансы, жабдықты таңдау және есебі, жобаланатын цехтағы процестің есебі. Май өндірісі саласындағы қоршаған ортаны қорғау және тіршілік қауіпсіздігі сұрақтары қарастырылды. Экономикалық көрсеткіштері есептелінді: қуаттылығы, меншікті капиталды құйылымдар, дайын өнімнің өзіндік құны, орташа жалақының деңгейі, рентабелділігі және өтеу мерзімі.
Дипломдық жұмыс А4 форматты 91 бет түсініктеме қағазынан тұрады.
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1 Ғылыми-зерттеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 15
1.1 Аналитикалық шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.2 Бастапқы және қосымша шикізаттардың сипаттамасы ... ... ... ... ... .. 2 3
1.3 Зерттеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 25
1.3 .1 Зерттеуді жүргізу және талдау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
1.4 Зерттеу нәтижесі мен оларды талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 27
1.5 Қорытынды мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2. Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
2.1 Өнімді өндірудің технологиялық схемасын сипаттау және таңдау 34
2.2 Негізгі құрал жабдықтарды таңдау 52
2.3 Өндірісті технохимиялық бақылау 55
3. Технологиялық есептер 58
3.1 Өнім есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
4 Еңбек және тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 59
0.1 Кәсіби қауіпсіздік пен денсаулықты басқару және бағалау 59
0.2 Ғимараттардың санитарлы қалпы. 60
0.3 Өндірістік жарықтандыру 61
0.4 Өндірістік бөлмелерді желдету 63
4.5 Өндірістің зиянды және қауіпті факторлары 64
4.6 Жекебас қорғаныс құралдары 66
4.7 Шу мен дірілден қорғану 66
0.8 Электр қауіпсіздігі. 67
4.9 Өрт қауіпсіздігі 67
4.10 Техника қауіпсіздігі және еңбекті қорғау 68
4.11 Бас жоспарды талдау 68
4.12 Есептеу бөлімі 69
5 Қоршаған ортаны қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
6. Экономикалық бөлім 79
Қорытынды 90
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 91
Нормативтік сілтемелер
МЕСТ 306 24-98 Өсімдік майы және маргарин өнімдері.
МЕСТ 23932-90Е Зертханалық шыны ыдыстар мен құрал жабдықтар.
МЕСТ 25336-82 Зертханалық шыны ыдыстар мен құрал-жабдықтар. Түрлері. Негізгі параметрлері мен өлшемдері.
МЕСТ 1770-74 Өлшеу бірыңғайлығын қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесі. Физикалық шамалардың бірліктері.
МЕСТ 30145-94 Органолептикалық көрсеткіштерін анықтау.
МЕСТ 5482-90 Сыну көрсеткіші - рефрактометриялық әдіс.
МЕСТ 30143-94 Қышқылдық сан - титриметриялық әдіс.
МЕСТ 5478-90 Сабындалу саны - титриметриялық әдіс.
МЕСТ 5475-69 Йодтық сан - титриметриялық әдіс.
МЕСТ 8808-91 Жүгері майы.
МЕСТ 21314-75 Өсімдік майы. Өндіру терминдері мен анықтамалары.
МЕСТ 5471-83 Өсімдік майы. Қабылдау ережесі және сынау тәсілдері.
МЕСТ 5474-66 Күлді анықтау тәсілдері.
МЕСТ 5477-69 Түсін анықтау тәсілдері.
МЕСТ 5481-89 Май емес қосынды және тұнбаны анықтау тәсілдері.
МЕСТ 26669-85 Тағамдық және дәмдеуіш өнімдер. Үлгіні микробиологиялық зерттеуге дайындау.
Анықтамалар
Осы дипломдық жұмыста төмендегідей терминдердің анықтамалары қолданылған:
Майдың сабындау саны - бір г майды сабындауға қажетті күйдіргі калийдің миллиграмм мөлшері.
Майдың қышқылдық саны - бір г майдағы бос майлы қышқылдарды бейтараптандыруға қажетті күйдіргі калийдің миллиграмдық мөлшері.
Майдың йодтық саны - жүз грамм майлы қышқылмен байланысатын йодтың мөлшері (грамм).
Майдың ашуы - майды сақтау кезінде біршама бөлігі глициринге және майлы қышқылдарға айналады, ал майлы қышқыл ауадағы оттегімен тотығып нашар иісті, дәмді ұшқыш қосылыстар түзейді.
Гомогенизация - өзара еритін, бір-бірімен біркелкі араласатын ингридиенттерден тұратын майларды гомогенизатормен біркелкілеу.
Майлардың физикалық қасиеті - майлар судан жеңіл, тығыздығы 0,9 - 0,95 гсм3. Суда ерімейді, көптеген органикалық еріткіштерде (бензол, бензол, бензин, дихлорэтан) ериді. Майдың балқу температурасы оның құрамындағы карбон қышқылы қалдығына байланысты. Құрамында қанықпаған қышқыл қалдықтары кірсе, май төменгі температурада балқиды.
Майлардың химиядық қасиеті - майлардың гидролизі, майлардың гидрогенизациясы, майлардың тотығуы, табиғи майларды ұзақ сақтаған кезде жарықтың, ауаның және микроорганизмдердің әсерінен ашып кету процестері.
Гидротация - майдан фосфолипидтер және басқа дагидрофильді заттарды бөліп алу.
Ағарту - майдан бояғыш заттарды бөліп алу.
Винтеризация - балауыздар мен балауыз тектес заттарды кетіру.
Дезодорация - майдан дәм және иіс ьеретін заттарды кетіру.
Рафинацияның мақсаты - майдан онымен бірге ілесіп жүретін заттар мен бөгде заттардан тазалау.
Белгілеулер мен қысқартулар
% - %
0С - °C
t- Температура
α - альфа
β - бетта
көл % - көлем %
кДж - кило Джоуль
мПа - мега Паскаль
кг - килограмм
гр - грамм
бір гр - бірлік грамм
т - тонна
м -метр
м3 - метр куб
см - сантиметр
мм - миллиметр
мг - милиграмм
мг л - миллиграм литр
Кіріспе
Аса қамқор ерекше мейірімді Алланың атымен бастаймын. Алла адамзатқа дархан даланы сыйлап қана қоймай, жер асты мен қоса, жер үсті байлығын да мол етіп берген. Тәубе! Біздің құнарлы топырағымызда жусаннан бастап, өсімдіктің мыңдаған түрі өсетіні белгілі. Соның ішінде майлы өсімдіктерден ерекше өзінің орны бар жүгері майы туралы ақпараттардан бір ақпарат бермекпіз.
Қазіргі таңда адам өмірін сақтау ең маңызды мәселе болып отыр. Қоршаған ортаның қолайсыз жағдайлары адам ағзасына әсер етіп, нәтижесінде өмір сүру ұзақтығы қысқарады,
адамдардың денсаулығы нашарлайды. Денсаулыққа әсер ететін басты фактордың бірі - тамақтану. Дұрыс тамақтану қалыпты өсіп жетілуге, бойдың өсуі және адам ағзасының өмір сүру қабілетіне, жұмыс істеу әрекетіне, түрлі ауруларға төзімді болуға, сонымен қатар реакцияларға бейімделуге әсер етеді.
Жоғарыдағы көрсетілген мысалдарға орай биологиялық белсенді заттармен байытылған азық-түліктерді өндіру перспективті болып келеді.
Майлы өнімдер, көбінесе өсімдік майлары - емдік-профилактика өнімдері үшін өндірісте қолданылады, сонымен қатар жануар майларының мөлшерін азайтуға және технологиялық мүмкіндіктерді өсімдік майларын байыту үшін есепке ала отырып, қолдананылады [1].
Функционалдық өнімдерді өндіру кезінде жануар және өсімдік майларын қолдану - витамин және өмір сүруге қажетті маңызды заттар көзі ретінде пайдаланылады.
Ара шаруашылығы өнімдерін қолдану әсіресе қазіргі заманғы экологиялық жағдайларда белсенді болып келеді, себебі адам рационы міндетті түрде биологиялық белсенді заттармен байытылған болуы қажет, өйткені ағзаның қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларына төзімді болуына ықпалын тигізеді. Қарастырылған өнімдер жоғары биологиялық және тағамдық құндылықтарға бай [2].
Өсімдік майлары - өсімдік шикізатынан алынатын өнімдер. Олар: соя, күнбағыс, жержаңғақ, жүгері, мақта, пальма, рапс, зәйтүн, кастор майы т.б болып табылады. Өндірісте сондай-ақ майлы қалдықтар да шығарылады. Олар: қауыз, дәнді ұрық, жеміс шұңқырлары алынады. Бұл өз кезегінде жоғары кірісті қамтамасыз етеді, яғни бұл қалдықтарды ауыл шаруашылығы жануарларына арналған аралас жемдерің құнды компаненттері болып табылады.
Жүгері майы - жүгері тұқымдарынан алынған өсімдік майы болып табылады. Ол: ашық сары түсті, мөлдір, дәмі мен иісі нашар білінеді. Сатуға тек тазартылған күйде жіберіледі. Жүгері майы өте танымал, оның пісте майы мен соя майынан арнайы артықшылықтары бар. Солардан бірі; жүгері майының бейтарап дәмі болғандықтан ол дайындамалардың барлық түрлерінде қолданылады. Мысалы: ет пен балықты пісіру, кондитерлік өнімдер дайындай үшін, салаттар асортименттерін дайындау үшін кең қолданылады. Жүгері майының емдік қасиеттері де көп:
-жүгері майында В топ дәрумендер қатары болуы жүйке жүйесін қалпына келтіруге, тері мен шашқа пайдалы әсер етуі бар.
-жүгері майында Е дәрумені (токоферол), Д дәрумені (калциферол) және К дәрумені (фитохинон) көп кездесуі жүрек жеткіліксіздігі және егде ауыратын және диеталы кісілерге пайдалануға мүмкіндік береді.
Жұмыстың мақсаты. Жүгері майын өндірудің технологиялық желісін құру және емдік өсімдіктердің сығындысымен байыту. Мақсатымызға жету үшін бізге қажет болады:
-өнімнің сипаттамаларын, оның ауқымын, сапалық көрсеткіштерін, өндіріс үшін қолданылатын шикізатты және экстрактты (сығынды) зерттеу;
-жүгері майын өндірудің оңтайлы технологиялық схемасын әзірлеу;
-заманауи жоғары тиімді, үнемді жабдықты таңдау;
-қазақстандық экспорттың дамуын болжау;
-өндіріс процесінің операторлық үлгісін әзірлеу;
-таңдалған жабдықтың өндіріс жолында орналасуын (машиналар мен жабдық диаграммалары) жасаңыз және олардың қажетті санын есептеңіз.
Жұмыстың өзектілігі. Еліміздегі өсімдік майы өнімдері импортының көп бөлігін күнбағыс майы, мақта майы, салат майы, маргарин майлары орын алады. Өсімдік майы өнеркәсібіндегі экспорт көлемінің төмендеуіне әсер ететін негізгі себептер: сыртқы елдерде өсімдік майлы өсімдіктерді көптеп егуі және одан май өндіру өндірісі жеңіл болуы, тұтыну көлемінің өсуі және отандық өнімдердің бағалық бәсекеге қабілетсіздігі мен өндірістер дамусыз қалуында болып отырады.
Оның тағы себептерінен , біріншіден, май кәсіпорындарының өндірістік өсімдік майын шығару қуаты төмен болуы болса, екіншіден, шетелден (әсіресе, Украина, Ресей, Беларусия, Қырғызыстан, Өзбекстан өсімдік өнімдері) келетін, арзан бағалы өсімдік майлары мен басқа да май өнімдері жаппай сұранысқа ие болуы біздің өндірістердің артта қалуына себеп болуда. Бірақ бұл мәселелер шешілу үшін өазірде Шығыс Қазақстан Обылысында, Алматыда, Ақтауда май заводтары ашылуда.
Шикізат базаларына май айыру өндірісі, яғни өсімдік майын алу бағытталып орналасады. Қуатты зауыттар күнбағыс өсірілетін (Өскемен), мақта мен мақсары өсірілетін (Шымкент) аймақтарда орналасқан. Алматы мен Ақтөбенің зауыттары негізінен тасымалданып әкелінген майды шақпақтайды. Өскемендегі май айыру өндірісі халуа шығарумен үйлестірілген.
Қазақстандағы азық-түлік өнімдерінің 70 %ы шет елдерден алып келінеді. 2010 жылы президент ішкі нарықтағы тамақ тауарының 80 %ы отандық болуы тиіс деген болатын, бірақ, тапсырма орындалмады. Біз ішіп-жерімізді шеттен алып жатырмыз. Біз өнім шығармайды емес шығарамыз тек 80 % өнім бізге тек шикізат күйінде қолға түседі. Техника жай істеуі мен кадр жоқтығы салдарынан өз қолымыз аузымызға жетпей жатыр. Соған қарамастан президент 100 милярд теңгені тамақ, химия, машина құрылысына бөліп берді. 2013 жылы тамақ өнеркәсібі 4 млярд долларды құраса оның 24 %ы отандық өнімдер үлесінде. Енді 2020 жылға дейін тамақ өндірісін 30 %ға арттырмақ. Ол салалар: ет, сүт, қант, кондитер болып табылады. Бірақ май өнеркәсібіне ерекше көңіл бөлінбегені де соған дәлел болып табылады.
Тамақ өнімдерінің өндірісі елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін стратегиялық маңызы бар сала болып табылады. Тамақ өнімдерін тұтынудың өсуімен және тұтыну құрылымының неғұрлым сапалы өнімдер жағына өзгеруімен ел халқы өсуінің орнықты үрдісі қалыптасты. Сектор шикізатты жеткізуші ретіндегі ауыл шаруашылығы өндірісімен тығыз байланысты. Тамақ өнімдерін өндіру жөніндегі кәсіпорындар тұтыну орталықтарының (қалалар, ірі кенттер) жанында шоғырланған.
Өңдеуші өнеркәсіп көлеміндегі тамақ өнімдері өндірісінің үлесі 2008 жылғы 18,6%-дан 2013 жылы 16,5%-ға дейін төмендеді, бұл ретте 2008 - 2013 жылдар аралығында тамақ өнімдері өндірісінің көлемі 56,0%-ға ұлғайды.
Тамақ өнімдері өндірісі саласындағы ЖҚҚ 2008 - 2013 жылдар аралығында 1,5 есе ұлғайды.
Тамақ өнімдері экспортының көлемі 2008 жылмен салыстырғанда 2013 жылы 17,1 %-ға төмендеп, 902,1 млн. АҚШ долл. құрады. Тамақ өнімдерінің импорты дәл осы кезеңде 17,4%-ға өсіп, 2 446,5 млн. АҚШ долл. құрады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Тамақ өнімдері өндірісі құрылымындағы негізгі үлесті астық өңдеу саласы (23,5%), сүт өңдеу (16,3%), нан және нан-тоқаш өнімдері (15,3%), ет өңдеу (13,4%), жеміс-көкөніс (8,1%), май-тоң май (7,8%) және өзге де салалар (15,6%) алып отыр,-деді.
Жүгері. Дәні майда, түбегі үшкір немесе дөңгелек. Эндоспери түгелімен шыны тәрізді эндоспермнің құрғақ дәнін қыздырған кезде ұрыққапты сыртқа қарай жарып, қопсыған ұнды масса шығады. Дәннің құрамында 10-14,5% белок және 62-72% крахмал бар. Жарма, жүгері ұлпаларын дайындауда қолданылады.
Жүгері майын дәнінің ұрығынан алады. Саудаорындарына оның тез тазартылған түрі түседі. Жүгері майы дәмсіз, түсі мөлдір және ашық сары. Бұл майдың құрамындағы толық қаныққан қышқылдық мөлшері 60 %ға дейін (оның ішінде линол қышқылы 50 %) жетеді. Басқа өсімдік майында болатын пайдалы азықтың мөлшері жүгері майында көп болыпр келеді. Жүгері майын салаттарға, винегреттерге қоюға, сондай-ақ ет, балық және көкөністерді қуыруға пайдаланады.
Жүгері майының иісі мен дәмі жағымды. Ашық сары түстен қызыл-қоңыр түске дейін бола алады. 10 °C -та тығыздығы 924 кгм3, қату температурасы -10 -15 °C дейін,20 °C-та кинематикалық тұтқырлығы 60,6·10-6 м2сек, сыну көрсеткіші 1,471-1,473.
Жүгері майлары жоғары тағамдық және емдік - диетикалық қасиеті бар өнім. Сондықтан қоспалармен байытылған жүгері майын алудың технологиясын зерттеу өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
Дипломдық жұмысын орындау барысындағы мақсат - май өндірісінде құрамы қоспалармен байытылған қоспамен байытылған май алу және сол өнімге қатысты әдеби шолу жүргізіп, ғылыми зерттеу жұмыстарының нәтижесіне сүйене отырып, қазіргі заманғы талаптарға сай өнім өндіру үшін дипломдық жұмысының келесідей міндеттерін белгілейді.
-Май өндірісінде барынша заманауи технологиялық желіні таңдап қолдану;
-Таңдалынған технологиялық желі бойынша алынған майдың сапалық көрсеткіштерін зерттеу;
-Қойылған мақсатқа сәйкес дипломдық жұмысын жасау кезінде шикізаттың сапалық қасиеттерін анықтау;
-Қоспа түрінде алынған мия тамыр өсімдік шикізатының құрамына қатысты талдау жасау.
1 Ғылыми-зерттеу бөлімі
8.1 Аналитикалық шолу
1.1.1 Өнімнің сипаттамасы, оның ауқымы, сапа индикаторлары, жүгері майын өндіру үшін қолданылатын шикізат
Жүгері майының сипаттамасы. Жүгері тұқымынан алынған өсімдік майы. Жүгерінің ұрығында ботаникалық майдың мөлшері 32-ден 37%-ға дейін болады.сонымен қатар, жүгері эмбрионында шамамен 18% ақуыз, 8% крахмал, 10% қант, 10% минералды заттар бар. Жүгері майы эмбрионнан алынған, ұнды ұнтақтайтын, азық-концентратталған және крахмал-сірне өндірісінде өңделген жүгері астығының қосымша өнімі болып табылады.
Жүгері майының алатынауқымы. Өсімдік майлары МЕСТ талаптарына сәйкес болуы керек. Осылайша, жүгері майы МЕСТ 8808-91 талаптарына сәйкес болуы керек. Осы МЕСТ жүгері майына сәйкес.жүгері майы өңдеу әдісіне, сапасына және мақсатына байланысты түрлерге және брендтерге бөлінеді:
-тазартылмаған, өңдеу және дезодоризациялау арқылы өнеркәсіптік өңдеу үшін, бренд Р;
-салқындатқыш және аспаздық майлар және басқа да азық-түлік өнімдерін өндіруге арналған тазартылған, бренд SK;
-тазартылған дезодоризацияланған, балалар мен диеталық өнімдерге арналған, бренд Д;
-тазартылған дезодоризацияланған, бөлшек сауда желісіне және қоғамдық тамақтану мекемелеріне жеткізу үшін, бренд Р;
-тазартылған дезодорацияланбаған және өнеркәсіптік өңдеу үшін өңделмеген.
Жүгері майының сапа индикаторы. Өсімдік майының сапасын бақылау кезінде көрсеткіштерге назар аударыңыз: ашықтығына , түсіне, дәміне және иісіне. Тазартылған және дезодорирленген жүгері майы таза болуы тиіс, шөгінділерден босап, сыртқы шағудан және бөртуден бос болуы керек. Шөгінділердің үстінен тазаланбаған жүгеріде жеңіл жусан, жүгері майына тән дәм мен иіс бөгде иістерінсіз рұқсат етіледі.
Қолданылатын шикізат. Жүгері майында 85% қанықпаған май қышқылдары бар - олеин, линолеум; 15% қаныққан май қышқылдары - стеарин, пальметин; T, F, B1, PP дәрумендері, провитамин А, тотығудан майды қорғайтын лицитин. Шикі жүгері майының құрамында ерекше дәм мен иіс бар, түсі - сарыдан қызыл-қоңырға дейін болады.
Жүгері ядроларының майы ұзақ уақыт бойы сақталмайды, өйткені жағымсыз иіс пайда болады. Сондықтан, дүкендердің сөрелерінде ол тазартылған күйде ғана жіберіледі. Майларда: қарқынды ластану, тұзды, қопсытқыш, сондай-ақ тұнба болмауы керек. Май сөрелерге алдымен үлкен көлемде өндіріліп, қораптарға салынып жіберіледі.
1.1.2 Патенттік бөлім
Өнертабысқа өсімдік және аралас май өнеркәсібі жатады. Жүгері майын өндіру әдістемесі қысымы бар престеуге басу арқылы жүгері эмбрионынан май алуды көздейді. Содан кейін қабықтан майдың алдын-ала алынуы жүргізіледі. Бұл жағдайда майдың 60-85% алынады, содан кейін май шығарылады. Бұл процес нәтижесінде алынған майды 50 мл өлшемін алып тиісінше, 3,5 г және 2 г мөлшерде парашок күйіндегі жебір шөп пен гүлшетенді қосамыз. Жақсарту үшін май 50°C температураға дейін қыздырамыз. Қыздырудан май сүзіледі. Бұл өнертабыс бізге аз қышқылдық және пероксидті майды алудың тәсілін береді.
Бізге күнбағыс майының табиғи йісімен бастапқы түсін сақтаған күйде алу (Патент RU №2524366) және максималды түрде пигменттерден (түсті пигмент) тазалау, максималды түрде бөгде заттардан тазалау принципіндей болуы керек. Бұл тәсімнің кемшілігі: майды барынша сапалы өнім қылып шығаруда алдынғы тәсімдерден асып түспейді.
Өнертабыс зығыр ұрығынан механикалық тәсіммен алынған зығыр майына экстракт (Патент RU №2199875) қосып араластыруды мысал келтіреміз. Бұл тәсілге назар аударарлық жер: бұл қосынды адам ағзасына қажет болған аз кездесетін дәрумендерге ие болған қосынды болуында болып отыр. Техникалық нәтиже - өсімдік майлары жақсыланды, тұтыну қасиеттері мен функционал жүгері майларын жаңа түрде өндіріп шығаруды кеңейтіру еді. Техникалық шешім - сапалы биологиялық қосынды ретінде мұздату және құрғату арқылы алынған жебіршөп пен гүлшетен ұнтақтарын қосамыз. Оларды қосу мөлшері: 50мл жүгері майына гулшетен-2г, жебіршөп-5г,3г қосылады.
Әдіс келесі түрде жүзеге асырылады. Жүгері майын механикалық жолмен сығып алынып, оны тазалаудан өткіземіз. 50 мг үлгіні дайындап қоямыз. Жебіршөп ұнтағынан 3 немесе 5мг өлшеп, гулшетен ұнтағынан 2мг өлшеп, 50 мг жүгері майына қосып араластырамыз. Температураны 50 °Cқа көтереміз.
Компоненттердің жарияланған %ы эксперименталды түрде таңдалады және қажетті қасиеттері бар өсімдік майын өндіруді қамтамасыз етеді. Сандық сипаттамалардың өзгеруі бастапқы өнімнің органолептикалық қасиеттерінің нашарлауына әсер етуі мүмкін. Жүгері майы пайдалы заттардың мынадай жиынтығын қамтиды: бета-каротин, аскорбин қышқылы, К витамині, В1, В2, В3, және атап айтқанда Е дәруменіне бай болып табылады. Сондай-ақ, құрамында полиқанықпаған май қышқылдары (тимол және сұйық карвакрол басым болатын маңызды май 0,2-1,3 % болады), лицитин, басқада кешенді заттар кездеседі. Құрамында емдік және дәмді өсімдік ретінде жоғары бағаланатын С дәрумені мен каротин бар. Жебіршөп пен гүлшетен үнтақтары химиялық құрамының байлығымен май құрамына енгенде ерекшеленді. Құрамында маңызды амин қышқылдары, майда еритін витаминдер, элементтер бар. Жебіршөп ұнтағы ароматтық ерекше иісі 2-3г мөлшерде қосылса белгілі болады. Егер 5 г қосатын болсақ ұнтақ иісі жүгері майының иісін басып кетеді. Гүлшетен 2г мөлшерде қосылса жағымды дәмге ие май алынады.
1 кесте - Жүгері майы және қоспалы жүгері майларының көріністері
Тізім
Майдың көріністері
Иісі мен дәмі
Мөлдірлігі
Түсі
Рафинацияланбаған жүгері майы
Табиғи иіс пен дәмді
Қалдықсыз, мөлдір
Алтын түстес
Жебіршөп және гулшетенмен рафинацияланбаған жүгері майы
Табиғи иіс пен дәмді және шөптің жеңіл иісі бар
Қалдықсыз, мөлдір
Алтын түстес
МЕСТ 8808-2000 Жүгері майы
Табиғи иіс пен дәмді рафинацияланбаған майға тиесілі
Қалдықсыз, мөлдір
Алтын түстес
2 кесте - Жүгері майы және қоспалы жүгері майларының құрамы
Тізім
Майдың көріністері
Қышқылдық саны, мг, КОНг, көп емес
Ылғалдылық пен ұшқыш заттардың үлесі, %, көп емес
Асқын тотық, О2кг, көп емес
Рафинацияланбаған жүгері майы
0,8+-0,04
3,4+-0,1
0,2+-0,02
0,2+-0,01
6,0+-1,0
9,5+-0,5
Жебіршөп және гулшетенмен рафинацияланбаған жүгері майы
0,7+-0,1
0,9+-0,1
0,2+-0,02
0,2+-0,02
6,5+-0,2
6,9+-0,1
МЕСТ 8808-2000 Жүгері майы
5,0
0,2
10,0
Байытылған жүгері майының органолептикалық параметрлерін бағалау нәтижелері бойынша жебіршөп және гүлшетен тәрізді дәмді хош иісті өсімдік шикізатымен байыту дайын өнімнің органолептикалық сипаттамаларына оң әсерін тигізеді. Майда жағымды иісі мен дәмнің артуына себеп болады. [3]
Бұл өнертабыс тамақ өнеркәсібі үшін болатын процестер үшін. Жүгері майына табандылықпен амаранта тұқымын майдалап салуды қамтиды. Амаранта тұқымдарын жүгері майына қосу процесі су моншасында жүзеге асырылады. Емдік қоспаны жүгері майына су моншасын 45-65 °С-та 3 күн ұстап тұрылу арқылы жүзеге асырылады.
Өнертабыс байытылған өсімдік майын алу үшін мүмкіндік береді. Бұндай жақсартылған құрамды қоректік құндылығы жоғары майлар күнделікті тұтыну үшін пайдалануға болады.
Бұл өнертабыс азық-түлікпен, атап айтқанда май және химиялық фармацевтика салаларымен байланысты. Бұл май жеуге жарамды май ғана емес жоғары калориялы тағамдар болып табылады, сонымен қатар физиологиялық белсенді заттардың көзі болып табылады. Қазіргі заманғы адамдардың тамақтану мәселелерінің бірі тазартылған өсімдік майлары болып отыр. Осыған байланысты, пайдалы өсімдік майларын табиғи қосылыстармен байыту қажет болады. Бұл мәселені шешудің бір жолы пайдалы компоненттердің көп мөлшері бар дәстүрлі емес өсімдіктердің тұқымынан өсімдік майының жаңа түрлерін алу: майда еритін витаминдер, фитостеролдар, антиоксиданттар.
Бұл майларды бір ғана жеуге ғана емес дәстүрлі майлармен араластыруға болады. Жүгері дәнінің 60% май болып табылады, сондай-ақ қанықпаған май қышқылдарының (80%) және фосфатидтер, линол, линолен, арахидон бар (Олар холестерин алмасуын реттейтін заттардың арасында. еритін қосылыстар және тамыр қабырғасының оның тұндыру болдырмау үшін холестерин бар қанықпаған май қышқылдары).
Жүгері майының химиялық құрамы күнбағыс майына ұқсайды; ол (% -бен) қышқылы бар: 2.5-4.5 стеарин, пальмитин 8-11, 0,1-1,7 миристин, арахидон 0,4 0,2 лигнол, олеин 30-49, 40-56 линол , 0.2-1.6 гексадецен. Құйма температурасы -10 -20 °C, йод саны 111-133. Жүгері майы, сондай-ақ бай фосфатидтер - жасуша мембранасының биологиялық белсенді заттар мүшелері; әсіресе фосфатидтердің маңызды рөлі мидағы матаға маңызды рөл атқарады.
Фосфатидтер ағзадағы холестеринді реттеу және белоктарды жинақтауға ықпал етеді. Жүгері майының жоғары қоректік және дәрілік қасиеттері бар. Күнбағыс майына қарағанда 2 есе артық токоферол (белсенді түрінде дәрумені E) болады. Е дәрумені, осылайша бұлшықет дистрофияның алдын, дене жасушаларының биологиялық мембраналардың бұзылуына жол бермейді.
Aмарант - биіктігі 3-4 метрге жетеді және біржылдық шөптесін өсімдік. Жапырағы жалпақ диаметрі 10 см болатын өсімдік. Жемісінің түсі қызыл және қара қызғылт, ақ, кілегей түсте өте жұмсақ болып табылады.
Aмарант тұқымы полиқанықпаған май қышқылдарына (линол, пальмитин, стеарин, олеин, линолен) бай және олардың мазмұны органға простагландин синтездеу үшін негіз болып табылады. Арахидон қышқылы синтезделген линол қышқылы 50%-77%-ды құрайды. В тобының дәрумендері (рибофлавин - B2, тиамин - B 1), токоферол, Д дәрумені, пантотен қышқылы және скваленқышқылы кездеседі.
Амарантаның жапырақтары каротиндердің көзі болып табылады.
Амарант майын экстракциялық технология бойынша 8-ден 15% -ға дейін жүгері майына қосып жаңа бір май түрін дайындау 10 сағат бойын зауыттарда жүзеге асырылады. Бұл процес алғашында 60-80 °С-ден бастала отырып 15-35 °С дейін өзгеріп отырады. Экстарактыны жүгері майына қосқаннан кейін араластыру жылдамдығы 20-100 айн мин болатын араластырғыш құралмен араластырамыз. (. RU 2195306 С1, 27.12.2002 қараңыз). Құрамында токоферол, дәрумендер, фитостеролдары бар амаранта маын жүгері майы белсенді қосылыстары арттырылады.
3 кесте - Майлардың құрамын салыстыру
Құрамында
Жүгері майы
Амарант майы
Амарантпен байытылған жүгері май
Каротин (провитамин А) +каротеноидтар, мг%
----
1,1
----
Изомерлі құрамы,% -ке дейін
Сомасы:
-токоферол
24
----
25
( + )-токоферолы
76
82
75
-токоферолы
----
18
----
Стероид, %
0,102
----
0,128
Стерол
93
2,83
91
4-метилстерол
7
0,50
9
Үш атомды спирттер
----
0,17
----
Сквален,%
0,072
5,8
3
Жабыспайтын заттар,%
0,70
9,5
1,24
4 кесте - Амарантаның 4 % құрамы қосылған жүгері майы
Индикатор
Стандарт май
Орташа май
Амарантамен байытылған жүгері майы
Қышқылдық саны, мг КОН г
1,0 көп емес
0,48
0,92
Пероксид саны, белсенді оттегінің ммоль кг
1,0 көп емес
2,30
2,65
Осы өнертабысқа төменде келтірілген мысалдар көрсетіледі, алайда олар осы өнертабыстың барлық саласын қамтиды және шектемейді.
1-мысал.
Амарант тұқымдары жуылып, содан кейін 14 бөлікке ұсақтап шайқалды. Содан кейін, жердегі амарант тұқымдары 1: 3 қатынасында жүгері майымен құйып, 3-7 күн бойы күту талап етілді. Алынған қоспаны 50 0C температурада 1,5 күн бойы бу ваннаға қойылды. Содан кейін рұқсат етілген нәтижелі май алынды.
2-мысал.
Гүлдену тұқымдары жуылып, содан кейін 13 бөлікке ұсақталған. Содан кейін жердегі амаранттар тұқымдары 1: 3 қатынасында жүгері майымен қосылған қоспаны 5 күн бойы 10 °C температурада сақтап қоямыз. Алынған қоспаны 65 °C температурада 1 күн бойы бу ваннасына қоямыз. Содан кейін рұқсат етілген нәтижелі май алынды.
3-мысал.
Амарант тұқымы жуылып, содан кейін 12 бөлікке ұсақтап шайқалды. Содан кейін амаранттағы ұнтақталған тұқымдар 1: 3 қатынасында жүгері майымен толтырылып, 5 °C температурада 2 күн бойы сақталады. Алынған қоспаны күніне 1 рет 45 °C температураға дейін циклді қыздыру арқылы 3 күн бойы бу ваннасында жетіледі. Содан кейін рұқсат етілген нәтижелі май алынды.
Кіріспе формуласы.
Тамақ майын өндіру тәсілі: амарант тұқымдарын жүгері майына қосу арқылы болады, амарант тұқымының 1412 бөлігімен қиыршықтандырылған және инфузия 5-10 °C температурасында 2-5 амарантты тұқымдардың компоненттік коэффициенті: 1: 3 жүгері майы, содан кейін қоспасы 45-65 °C температурада бу ваннасында 3 күннен артық емес өңделеді, содан кейін ол реттеліп, май бөлінеді. [4]
Тунис цитрусты аурантиясымен байытылған жүгері майының биоактивті қосылыстары, антиоксидантты әрекеттері және жылу тұрақтылығы L. Peel сығындысымен байытылуы.
Бұл зерттеу ащы апельсин қабығымен байытылған жүгері майының физика-химиялық құрамын, антиоксидантты әрекеттерін және жылу тұрақтылығын зерттеуге арналған. Апельсин қабығымен дәмделген жүгері майының ұшпа қосылыстары зерттелді. Хош иісті майдың жалпы хош иістендіргіштігі (2.6 мгкг майы) негізінен монотерпенді көмірсутектермен ұсынылған және лимонның негізінде болды (2.49 мгкг майы). Хош иісті май метанол сығындысы жалпы фенол құрамымен 1,22 мг GAE кг-ға дейін анықталды. Хлорогендік, феррули және п-кумарик қышқылдары хош иістендірілген май сығындысының негізгі фенольді компоненттері болды (тиісінше 34,33, 30,24 және 19,39%). Сондай-ақ, тазаланғаннан гөрі жоғары хлорофиллдер мен каротеноидтермен сипатталды. Екі үлгінің метаноликалық экстракттарының антиоксиданттық белсенділігі төрт талдаумен анықталды: DPPH, қуатты азайту, β-каротинді ағарту және металл шелатинді сынау. Β-каротинді ағарту және DPPH, радикалды талшықтарды талдау, хош иісті май, метанол сығындысы. Ол 4.08 мг GAEкг және антиоксидантты белсенділігі 3.14 мгкг майлы EC50 мәнімен сипатталды. 50% ингибируя (IC50) концентрациясы DPPH сынағында 0,53 мгкг майды және β-каротинді ағартқыш тестінде 4,08 мгкг майды құрады. Дегенмен, тазартылған жүгері сығындысы антиоксиданттық белсенділіктің айтарлықтай төмен екенін көрсетті (р 0,05). Тотығу тұрақтылығының индексі хош иістендірілген майда байқалған индукция уақытының өсуіне байланысты (5.95) ащы апельсин қабығын көрсетті.[5]
Майлы дақылдың тотығу тұрақтылығын табиғи антиоксиданттармен жауапты бетінің әдіснамасы арқылы жетілдіру.
Коммерциялық жолмен қол жетімді жүгері майын полифенолдарда зәйтүн жапырағы мен лимон бальзамы сығындыларын қосып, байытқан. Гомогенизатордың көмегімен құрғатылған және топырақ жапырақтарын шығарғаннан кейін қатты сығынды алу әдісімен өсімдіктердегі заттармен байытылған майдың сапасы мен қабықшасын жоғарылату үшін кептірілген сығынды жүгері майына ішінара ерітілді.
Бет мазмұнын, уақытты және араластыру жылдамдығын реакцияға, жалпы феноликалық мазмұнға (ЖФМ) және байытылған майдың антиоксиданттық белсенділігіне әсер етуін зерттеу үшін жауапты бет әдіснамасы (ЖБӘ) арқылы беткі орталық композициялық дизайны (БОКД) пайдаланылды . Байытылған майдың тотықтырғыш тұрақтылығы Ранкимат әдісімен бағаланды. Сондай-ақ, пероксидтің мәні (ПМ), жалпы каротеноидты мөлшері (ЖКМ) және хлорофилдің мөлшері анықталды. Байытылған жүгері майының сапалық параметрлері таза маймен салыстырылды. Сонымен қатар, жүгері майының тотығу тұрақтылығын өтеу үшін ең жақсы, ең аз табиғи антиоксидант көзі анықталды.[6]
Мия тамырынан пайда мол Бүгінде бірқатар жобаларды қолға алып, өндірісін өркендетіп отырған Жамбыл облысында адамзат үшін аса пайдалы мия өсімдігі молынан өседі. 05.10.2017 25974 Қазіргі таңда ғалымдар мия өсімдігінің тамырында емдік дәрумендердің мол екендігін анықтап, тәжірибеге енгізуді қолдап отыр. Сонымен қатар аталған өсімдіктің тамырынан да мол табыс түседі. Бұл еліміздегі жаңа индустрияландыру саясатына да оң әсерін тигізіп, халықты жұмыспен қамтуда да ерекше рөл атқармақ. Бүгінде Шу ауданындағы ҚазМия жауап - кершілігі шектеулі серіктестігі мия өсімдігін қажетіне жаратып, одан өнім өндіру жұмысын бас - тады. Аталған өндіріс орнының құрылыс жұмыстары 2014 жылы мемлекеттік индустриялық-инновациялық даму бағдар - ла - масы аясында басталған еді. Жо - балық құны 900 миллион теңгені құрайтын өндіріс орны жылына 2500 тонна мия тамырын өңдеуге қауқарлы. Аталған жоба жапон инвесторларының қолдауымен жүзеге асып, бүгінде кәсіпорын дәрі-дәрмектік шикізат - глицирризин қышқылының 22,4 тоннасын өндірген. Бүгінде жұмысы жоспарға сай жүргі - зіліп жатқан кәсіпорын алдағы уақыттарда әлеуетін арттырып, бұдан да жоғары табысқа қол жеткізуді көздейді. ҚазМия жауап - кершілігі шектеулі серік - тестігінің директоры Олжас Әбдешов негізінен мұнда жаңа қондырғылар орнатылып, бір - қатар шикізат өңделгенін айтып отыр. Бір айта кетерлігі, қа - жет - ті шикізатты жергілікті жерде дайындауға мүмкіндік мол. Алайда, бұл іспен айналысып жүрген кәсі - п - керлер - дің ешқайсысында рұқ - сат қағаз жоқ. Сондықтан әзірге ши - кізатты Оң - түстік Қазақ - стан облысынан сатып алу - ға мәжбүрміз. Ал келе - сі жыл - дан бастап оны өз жұ - мыс - шылары - мыздың күшімен жинау жоспар - лануда. Осыған бай - ланыс - ты қосымша 30-40 мау - сымдық жұмыс орындарын ашу ойымызда бар, дейді серіктестік басшысы. Сонымен қатар кәсіпорынның иелігінде кептірілген мия тамырын сақтауға арналған сыйым - дылығы 400 тонналық арнайы қойма да бар.
Мұнда өндірілген өнімнен бөлек, 200 тоннаға жуық шикізат сақтаулы тұр екен. Аталған өндіріс орны алғашқы өнімін Жапония мемлекетіне ағымдағы жылы қазан айында жөнелтетін болады. Ал өнімнің келесі тобы жыл соңына қарай дайын болады деген жоспар бар. Сондай-ақ кәсіпорын биылғы жылғы 45-50 тоннаға дейін өнім шығаруды жоспарлап отыр. Жоспар жүзеге асқан жағдайда, өндіріс орны өз мүмкіндігін көр - сетіп қана қоймай, ел экономикасымен қатар, денсаулық сақтау са - ласына да өз үлесін қосатын бо - лады. Өнім мия тамырының ұнтағы түрінде шығарылады. Одан бөлек мия тамыры экстрактісінің қоюланған түрі еліміздің дәріха - наларында жөтелге қарсы дәрі ретінде сатылуда.
Енді мұндай өнім өзімізден шығу үшін 2015 жылы жапондар өнімді өңдейтін зауыттарын Жамбыл жеріне көшіру туралы облыс әкімдігімен мәмілеге келген болатын. Алайда серіктестік басшылығы екінші зауытты мұнда әкелу үшін әуелі біріншісін аяғына тұрғызып алу керектігін айтып отыр. Егер жоспарымыз толықтай жүзеге асып, екінші кәсіпорын бой көтеретін болса, В гепатиті, көз аурулары сияқты дерт түрлеріне қарсы емге қолданылатын моноаммониум глицирризинат деген бағалы өнім шығаруға мүмкіндік туатын еді. Ал әзірге келісілген меморандумға сәйкес, жапондар шикізатымызды дәріге айналдырып, тұрғындарға қолжетімді бағамен сатуға уәде беріп отыр. Одан кейін мұндай дәрі түрлері өзімізде шығарылатын болады, дейді Олжас Әбдешов. Бүгінгі таңда қолға алынып отырған жоба алдағы уақыттарда өңір экономикасын дамытуға серпін береді деген сенім бар.
Дегенмен, мұнда жұмысты заңды түрде атқару бірінші мәселе болып отыр. Бұл тұрғыда Шу ауданының әкімі Қайрат Досаев өзінің ойын айтып берді. Ең бірінші мия тамырын өңдеуде адамға, қоршаған ортаға зиян келмеуі керек. Сонда ғана мұндай жобалар елге, жерге керек болады.
Бүгінде ҚазМия өндіріс ор - ны 15 тоннаға жуық өнім өн - дірді. Енді бұл көрсеткішті жыл соңына дейін арттыру жос - пар - да бар. Сондай-ақ қазір 30 шақ - ты жергілікті тұрғын мұнда жұмыс - пен қамтылып, отбасын асырап отыр.
Егер зауыттың қуаттылығы толықтай іске қосылатын болса, жұмыс орны да көптеп ашылады, дейді әкім. Айта кетейік, биылғы жы - лы зауытта 24 жаңа жұмыс ор - ны ашы - лып, оның 21-не Жұмыс - пен қам - тудың жол картасы-2020 бағ - дарламасы аясында жергі - лікті жердің мамандары тар - тыл - ған.
Алдағы уақытта шикі - затты Жамбыл өңірінен жинау мә - селесі оң шешімін тапса, жергі - лікті тұрғындардың біразы жұмыс - пен қамтылып, Шу ауданында жұмыссыздық мәселесі де бір - шама ретке келуіне себепші болар еді [7].
1.2 Бастапқы және қосымша шикізаттардың сипаттамасы
Алла қазақ халқына дархан даланы сыйлап қана қоймай, жер асты мен қоса, жер үсті байлығын да мол етіп берген. Тәубе! Құнарлы топырағымызда жусаннан бастап, өсімдіктің мыңдаған түрі өсетіні белгілі. Соның ішінде қызыл кітапқа кіретін қызыл мия өсімдігі жайлы біраз сөз қозғамақпыз...[8].
1 сурет. Қызыл мия өсімдігі
Ботаникалық сипаты: биіктігі 30 - 80 см, жапырақтарының көбі қауырсын пішінді.
Гүлі: ақшыл күлгін түсті. Маусым - тамыз айларында гүлдеп, жеміс салады. Жемісі: бұршақ.
Өсетін жері:қызылмия Қазақстанның далалы және шөлді аймақтарында, Жайық, Шу, Іле, Сырдария өзендерінің жағаларында өседі.
Құрамы: қамырында глюкоза (0,6 - 15,2%); фруктоза (0,3 - 4,1%); сахароза (0,3 - 20,3%); мальтоза (0,1 - 0,6%); крахмал (34%) бар, сонымен қатар органикалық қышқылдар, эфир майлары, глицирризин қышқылы, фенолкарбон қышқылдары және олардың туындылары (кумарин, флавоноид, тері илегіш заттар, жоғарғы алифатты көмірсутектер және спирттер) болады.
Емдік қасиеті және қолданысы: қызылмия дүниежүзілік және отандық фармакологияға енген. Медицинада қызылмия препараттарын эликсир, сығынды, ұнтақ және қою шырын түрінде қақырық түсіретін және іш өткізетін дәрі ретінде пайдаланады. Тибет медицинасында қызылмия препараттарын өкпе туберкулезін емдеуге, артериосклерозға, т.б. қарсы, ал Батыс Еуропа медицинасында семіздіктен арылу үшін қосынды жасап қолданады.
Таралу аймағы: қызыл мия Іле өзендерінің аңғары, Оңтүстік Қазақстан облысының далалы аймақтарында көп кездеседі.
Экологиясы: далалық аймақта, шөл және шөлейтте , тоғайда жақсы өсіп-өнеді. Тұқымынан және тамыр сабақ арқылы көбейеді.
Қоры: республикамыздағы ең ірі өзендерінің бойындағы Орал, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан облысында қызыл мияның қоры зерттелген.
Халық шаруашылығындағы маңызы: мия ертеден қолданылатын дәрілік өсімдік. Мия тамыры дәмінің ерекше тәтті болуына байланысты ерекше ат беріп, дәрі ретінде қолданған. Грецияда -Тәтті тамыр, Қытайда "ганьцао" - тәтті шөп, Моңғолияда хунчир - тәтті тамыр деп аталған. Мияның тамыры, тамырсабағы біздің дәуірімізге дейін 2800 жыл бұрын Қытай, Тибет, Индия, Жапония медицинасында пайдаланылған.
Ертеде Грек дәрігері Гиппократтың еңбектерінде мияның тамырының емдік қасиеттерін жазылған. Гректің атақты дәрігері Диоскорид өзінің еңбектерінде мияның сөлі өкпе, бауыр ауруларына және шөлді басатын дәрі екенін сипаттап жазған.
Қызыл мияның емдік қасиеттері: жер бетінде шипалық қасиетке ие алуан түрлі өсімдіктер өседі. Осынау әрқилы географилық аймақта қоныс тепкен емдік, шипалқ қасиеттері алуан түрлі өсімдіктерді адам баласы ерте кезден - ақ өз қажетіне жаратып келеді. Біздіңдәуіріміздің екінші ғасырында Рим дәрігері Гален алғаш рет жауап берді.
Ол өсімдіктерде шипалық қасиеттердің болуы олардың құрамындағы белгілі заттардың қасиетіне байланысты екенін анықтады. Ол сонымен бірге бұл заттарды қалай бөліп алуға болатынын көрсете отырып, тұңғыш рет науқастарды өсімдіктің қайнатындысымен, шырынымен, тұнбасымен, ұнтағымен және одан жасаған дәрімен емдеді.
Біздің дәуірімізге дейінгі шамамен 484 - 426 жылдары өмір сүрген ежелгі грек тарихшысы Геродот қазақ даласына кең тараған шөптесін өсімдіктің бірі - мияның тамырын мың - сан дертке дауа екендігіне орай Сақтың, яғни скифтің алтын тамыры деп атаған екен.
Мия тамырының сығындысы ежелден шипалы шикізат ретінде белгілі. Оның, әсіресе, асқазан, бауыр, өкпе дертінен арылуға және суық тигеннен жазылуға септігі мол. Сондай - ақ аталмыш сығынды ер адамның бел қуатын күшейте түседі. Медицина саласындағы ғалымдар тарапынан әлі ресми мәлімдеме болмаса да, мия тамырының сығындысынан дайындалған дәрі - дәрмек арқылы қатерлі ісік ауруларын емдеуге болады деген ақпарат соңғы кездері жиі қылаң бере бастады.
Қолқа демікпесіне берілетін глициам дәрісі осы қызыл миядан жасалады. Түрлі тері ауруларына, аллергияға, асқазан жараларына, ішектердің созылмалы сырқаттарына тиімді дәрі ретінде белгілі. Нақтылап айтқанда, қолқаны тазалап, қақырық түсіруге, жөтелді бастыруға 30 г мия тамыры, 15 г қылша, 15 г өгейшөп гүлі, 15 г қарағай бүршігі, барлығын қосып, жарты литр суға қайнатып, 40 минут бұқтырады. Астан бұрын күніне үш рет ішеді. Бір қайнатқанды екі күннен асырмау керек. Бір емделу мерзімі 15 - 20 күн.
Асқазан және он екі ішек жарасына 31 г ақ жүрек, 30 г балмен өңделген қызыл мия, 16 г тырнақ гүлді қосып араластырып, әр жолы 3, 5 грамнан қайнаған сумен ішеді [8].
Жүгерінің пайдалы құрамы: Жүгерінің құрамы моно және дисахаридтерге, қанықпаған май қышқылдарына, су, крахмалға өте бай. Сондай-ақ оның құрамында В9, Е, РР, В1, В2, В5, С дәрумендері және ниацин, холин бар. Бұл өнім - құрамындағы темірдің көптігінен чемпион. Жүгерінің пайдалы қасиеттері: Ғылыми зерттеулердің нәтижесінде, жүгерінің жоғары тағамдық және биологиялық белсенділігі дәлелденген. Егер сіз осы өнімді күнделікті рационыңызға қоссаңыз, ағзаңызда зат алмасу процессі айтарлықтай жақсарады. Нәтижесінде денсаулығыңыз да жақсарып, иммунитетіңіз күшейеді. Қуырылған жүгеріге қарағанда, қайнатылған жүгері пайдалы болады. Қайнатылған жүгері терінің қартаюын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыста Емдік өсімдіктердің сығындысымен байытылған жүгері майының технологиясын жасау атты тақырыпта тағы бір май өнімінің технологиясы мен рецептурасын жасау зерттелді. Өсімдік майлары өнімдерін өндіру саласында ғылыми жетістіктері бойынша әдеби және патенттік шолу жүргізілді. Жобада технологиялық тәсімі, цехтың жоспары және келесі есептер көрсетілген: өндірістік және жылулық балансы, жабдықты таңдау және есебі, жобаланатын цехтағы процестің есебі. Май өндірісі саласындағы қоршаған ортаны қорғау және тіршілік қауіпсіздігі сұрақтары қарастырылды. Экономикалық көрсеткіштері есептелінді: қуаттылығы, меншікті капиталды құйылымдар, дайын өнімнің өзіндік құны, орташа жалақының деңгейі, рентабелділігі және өтеу мерзімі.
Дипломдық жұмыс А4 форматты 91 бет түсініктеме қағазынан тұрады.
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1 Ғылыми-зерттеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 15
1.1 Аналитикалық шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.2 Бастапқы және қосымша шикізаттардың сипаттамасы ... ... ... ... ... .. 2 3
1.3 Зерттеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 25
1.3 .1 Зерттеуді жүргізу және талдау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
1.4 Зерттеу нәтижесі мен оларды талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 27
1.5 Қорытынды мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2. Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
2.1 Өнімді өндірудің технологиялық схемасын сипаттау және таңдау 34
2.2 Негізгі құрал жабдықтарды таңдау 52
2.3 Өндірісті технохимиялық бақылау 55
3. Технологиялық есептер 58
3.1 Өнім есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
4 Еңбек және тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 59
0.1 Кәсіби қауіпсіздік пен денсаулықты басқару және бағалау 59
0.2 Ғимараттардың санитарлы қалпы. 60
0.3 Өндірістік жарықтандыру 61
0.4 Өндірістік бөлмелерді желдету 63
4.5 Өндірістің зиянды және қауіпті факторлары 64
4.6 Жекебас қорғаныс құралдары 66
4.7 Шу мен дірілден қорғану 66
0.8 Электр қауіпсіздігі. 67
4.9 Өрт қауіпсіздігі 67
4.10 Техника қауіпсіздігі және еңбекті қорғау 68
4.11 Бас жоспарды талдау 68
4.12 Есептеу бөлімі 69
5 Қоршаған ортаны қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
6. Экономикалық бөлім 79
Қорытынды 90
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 91
Нормативтік сілтемелер
МЕСТ 306 24-98 Өсімдік майы және маргарин өнімдері.
МЕСТ 23932-90Е Зертханалық шыны ыдыстар мен құрал жабдықтар.
МЕСТ 25336-82 Зертханалық шыны ыдыстар мен құрал-жабдықтар. Түрлері. Негізгі параметрлері мен өлшемдері.
МЕСТ 1770-74 Өлшеу бірыңғайлығын қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесі. Физикалық шамалардың бірліктері.
МЕСТ 30145-94 Органолептикалық көрсеткіштерін анықтау.
МЕСТ 5482-90 Сыну көрсеткіші - рефрактометриялық әдіс.
МЕСТ 30143-94 Қышқылдық сан - титриметриялық әдіс.
МЕСТ 5478-90 Сабындалу саны - титриметриялық әдіс.
МЕСТ 5475-69 Йодтық сан - титриметриялық әдіс.
МЕСТ 8808-91 Жүгері майы.
МЕСТ 21314-75 Өсімдік майы. Өндіру терминдері мен анықтамалары.
МЕСТ 5471-83 Өсімдік майы. Қабылдау ережесі және сынау тәсілдері.
МЕСТ 5474-66 Күлді анықтау тәсілдері.
МЕСТ 5477-69 Түсін анықтау тәсілдері.
МЕСТ 5481-89 Май емес қосынды және тұнбаны анықтау тәсілдері.
МЕСТ 26669-85 Тағамдық және дәмдеуіш өнімдер. Үлгіні микробиологиялық зерттеуге дайындау.
Анықтамалар
Осы дипломдық жұмыста төмендегідей терминдердің анықтамалары қолданылған:
Майдың сабындау саны - бір г майды сабындауға қажетті күйдіргі калийдің миллиграмм мөлшері.
Майдың қышқылдық саны - бір г майдағы бос майлы қышқылдарды бейтараптандыруға қажетті күйдіргі калийдің миллиграмдық мөлшері.
Майдың йодтық саны - жүз грамм майлы қышқылмен байланысатын йодтың мөлшері (грамм).
Майдың ашуы - майды сақтау кезінде біршама бөлігі глициринге және майлы қышқылдарға айналады, ал майлы қышқыл ауадағы оттегімен тотығып нашар иісті, дәмді ұшқыш қосылыстар түзейді.
Гомогенизация - өзара еритін, бір-бірімен біркелкі араласатын ингридиенттерден тұратын майларды гомогенизатормен біркелкілеу.
Майлардың физикалық қасиеті - майлар судан жеңіл, тығыздығы 0,9 - 0,95 гсм3. Суда ерімейді, көптеген органикалық еріткіштерде (бензол, бензол, бензин, дихлорэтан) ериді. Майдың балқу температурасы оның құрамындағы карбон қышқылы қалдығына байланысты. Құрамында қанықпаған қышқыл қалдықтары кірсе, май төменгі температурада балқиды.
Майлардың химиядық қасиеті - майлардың гидролизі, майлардың гидрогенизациясы, майлардың тотығуы, табиғи майларды ұзақ сақтаған кезде жарықтың, ауаның және микроорганизмдердің әсерінен ашып кету процестері.
Гидротация - майдан фосфолипидтер және басқа дагидрофильді заттарды бөліп алу.
Ағарту - майдан бояғыш заттарды бөліп алу.
Винтеризация - балауыздар мен балауыз тектес заттарды кетіру.
Дезодорация - майдан дәм және иіс ьеретін заттарды кетіру.
Рафинацияның мақсаты - майдан онымен бірге ілесіп жүретін заттар мен бөгде заттардан тазалау.
Белгілеулер мен қысқартулар
% - %
0С - °C
t- Температура
α - альфа
β - бетта
көл % - көлем %
кДж - кило Джоуль
мПа - мега Паскаль
кг - килограмм
гр - грамм
бір гр - бірлік грамм
т - тонна
м -метр
м3 - метр куб
см - сантиметр
мм - миллиметр
мг - милиграмм
мг л - миллиграм литр
Кіріспе
Аса қамқор ерекше мейірімді Алланың атымен бастаймын. Алла адамзатқа дархан даланы сыйлап қана қоймай, жер асты мен қоса, жер үсті байлығын да мол етіп берген. Тәубе! Біздің құнарлы топырағымызда жусаннан бастап, өсімдіктің мыңдаған түрі өсетіні белгілі. Соның ішінде майлы өсімдіктерден ерекше өзінің орны бар жүгері майы туралы ақпараттардан бір ақпарат бермекпіз.
Қазіргі таңда адам өмірін сақтау ең маңызды мәселе болып отыр. Қоршаған ортаның қолайсыз жағдайлары адам ағзасына әсер етіп, нәтижесінде өмір сүру ұзақтығы қысқарады,
адамдардың денсаулығы нашарлайды. Денсаулыққа әсер ететін басты фактордың бірі - тамақтану. Дұрыс тамақтану қалыпты өсіп жетілуге, бойдың өсуі және адам ағзасының өмір сүру қабілетіне, жұмыс істеу әрекетіне, түрлі ауруларға төзімді болуға, сонымен қатар реакцияларға бейімделуге әсер етеді.
Жоғарыдағы көрсетілген мысалдарға орай биологиялық белсенді заттармен байытылған азық-түліктерді өндіру перспективті болып келеді.
Майлы өнімдер, көбінесе өсімдік майлары - емдік-профилактика өнімдері үшін өндірісте қолданылады, сонымен қатар жануар майларының мөлшерін азайтуға және технологиялық мүмкіндіктерді өсімдік майларын байыту үшін есепке ала отырып, қолдананылады [1].
Функционалдық өнімдерді өндіру кезінде жануар және өсімдік майларын қолдану - витамин және өмір сүруге қажетті маңызды заттар көзі ретінде пайдаланылады.
Ара шаруашылығы өнімдерін қолдану әсіресе қазіргі заманғы экологиялық жағдайларда белсенді болып келеді, себебі адам рационы міндетті түрде биологиялық белсенді заттармен байытылған болуы қажет, өйткені ағзаның қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларына төзімді болуына ықпалын тигізеді. Қарастырылған өнімдер жоғары биологиялық және тағамдық құндылықтарға бай [2].
Өсімдік майлары - өсімдік шикізатынан алынатын өнімдер. Олар: соя, күнбағыс, жержаңғақ, жүгері, мақта, пальма, рапс, зәйтүн, кастор майы т.б болып табылады. Өндірісте сондай-ақ майлы қалдықтар да шығарылады. Олар: қауыз, дәнді ұрық, жеміс шұңқырлары алынады. Бұл өз кезегінде жоғары кірісті қамтамасыз етеді, яғни бұл қалдықтарды ауыл шаруашылығы жануарларына арналған аралас жемдерің құнды компаненттері болып табылады.
Жүгері майы - жүгері тұқымдарынан алынған өсімдік майы болып табылады. Ол: ашық сары түсті, мөлдір, дәмі мен иісі нашар білінеді. Сатуға тек тазартылған күйде жіберіледі. Жүгері майы өте танымал, оның пісте майы мен соя майынан арнайы артықшылықтары бар. Солардан бірі; жүгері майының бейтарап дәмі болғандықтан ол дайындамалардың барлық түрлерінде қолданылады. Мысалы: ет пен балықты пісіру, кондитерлік өнімдер дайындай үшін, салаттар асортименттерін дайындау үшін кең қолданылады. Жүгері майының емдік қасиеттері де көп:
-жүгері майында В топ дәрумендер қатары болуы жүйке жүйесін қалпына келтіруге, тері мен шашқа пайдалы әсер етуі бар.
-жүгері майында Е дәрумені (токоферол), Д дәрумені (калциферол) және К дәрумені (фитохинон) көп кездесуі жүрек жеткіліксіздігі және егде ауыратын және диеталы кісілерге пайдалануға мүмкіндік береді.
Жұмыстың мақсаты. Жүгері майын өндірудің технологиялық желісін құру және емдік өсімдіктердің сығындысымен байыту. Мақсатымызға жету үшін бізге қажет болады:
-өнімнің сипаттамаларын, оның ауқымын, сапалық көрсеткіштерін, өндіріс үшін қолданылатын шикізатты және экстрактты (сығынды) зерттеу;
-жүгері майын өндірудің оңтайлы технологиялық схемасын әзірлеу;
-заманауи жоғары тиімді, үнемді жабдықты таңдау;
-қазақстандық экспорттың дамуын болжау;
-өндіріс процесінің операторлық үлгісін әзірлеу;
-таңдалған жабдықтың өндіріс жолында орналасуын (машиналар мен жабдық диаграммалары) жасаңыз және олардың қажетті санын есептеңіз.
Жұмыстың өзектілігі. Еліміздегі өсімдік майы өнімдері импортының көп бөлігін күнбағыс майы, мақта майы, салат майы, маргарин майлары орын алады. Өсімдік майы өнеркәсібіндегі экспорт көлемінің төмендеуіне әсер ететін негізгі себептер: сыртқы елдерде өсімдік майлы өсімдіктерді көптеп егуі және одан май өндіру өндірісі жеңіл болуы, тұтыну көлемінің өсуі және отандық өнімдердің бағалық бәсекеге қабілетсіздігі мен өндірістер дамусыз қалуында болып отырады.
Оның тағы себептерінен , біріншіден, май кәсіпорындарының өндірістік өсімдік майын шығару қуаты төмен болуы болса, екіншіден, шетелден (әсіресе, Украина, Ресей, Беларусия, Қырғызыстан, Өзбекстан өсімдік өнімдері) келетін, арзан бағалы өсімдік майлары мен басқа да май өнімдері жаппай сұранысқа ие болуы біздің өндірістердің артта қалуына себеп болуда. Бірақ бұл мәселелер шешілу үшін өазірде Шығыс Қазақстан Обылысында, Алматыда, Ақтауда май заводтары ашылуда.
Шикізат базаларына май айыру өндірісі, яғни өсімдік майын алу бағытталып орналасады. Қуатты зауыттар күнбағыс өсірілетін (Өскемен), мақта мен мақсары өсірілетін (Шымкент) аймақтарда орналасқан. Алматы мен Ақтөбенің зауыттары негізінен тасымалданып әкелінген майды шақпақтайды. Өскемендегі май айыру өндірісі халуа шығарумен үйлестірілген.
Қазақстандағы азық-түлік өнімдерінің 70 %ы шет елдерден алып келінеді. 2010 жылы президент ішкі нарықтағы тамақ тауарының 80 %ы отандық болуы тиіс деген болатын, бірақ, тапсырма орындалмады. Біз ішіп-жерімізді шеттен алып жатырмыз. Біз өнім шығармайды емес шығарамыз тек 80 % өнім бізге тек шикізат күйінде қолға түседі. Техника жай істеуі мен кадр жоқтығы салдарынан өз қолымыз аузымызға жетпей жатыр. Соған қарамастан президент 100 милярд теңгені тамақ, химия, машина құрылысына бөліп берді. 2013 жылы тамақ өнеркәсібі 4 млярд долларды құраса оның 24 %ы отандық өнімдер үлесінде. Енді 2020 жылға дейін тамақ өндірісін 30 %ға арттырмақ. Ол салалар: ет, сүт, қант, кондитер болып табылады. Бірақ май өнеркәсібіне ерекше көңіл бөлінбегені де соған дәлел болып табылады.
Тамақ өнімдерінің өндірісі елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін стратегиялық маңызы бар сала болып табылады. Тамақ өнімдерін тұтынудың өсуімен және тұтыну құрылымының неғұрлым сапалы өнімдер жағына өзгеруімен ел халқы өсуінің орнықты үрдісі қалыптасты. Сектор шикізатты жеткізуші ретіндегі ауыл шаруашылығы өндірісімен тығыз байланысты. Тамақ өнімдерін өндіру жөніндегі кәсіпорындар тұтыну орталықтарының (қалалар, ірі кенттер) жанында шоғырланған.
Өңдеуші өнеркәсіп көлеміндегі тамақ өнімдері өндірісінің үлесі 2008 жылғы 18,6%-дан 2013 жылы 16,5%-ға дейін төмендеді, бұл ретте 2008 - 2013 жылдар аралығында тамақ өнімдері өндірісінің көлемі 56,0%-ға ұлғайды.
Тамақ өнімдері өндірісі саласындағы ЖҚҚ 2008 - 2013 жылдар аралығында 1,5 есе ұлғайды.
Тамақ өнімдері экспортының көлемі 2008 жылмен салыстырғанда 2013 жылы 17,1 %-ға төмендеп, 902,1 млн. АҚШ долл. құрады. Тамақ өнімдерінің импорты дәл осы кезеңде 17,4%-ға өсіп, 2 446,5 млн. АҚШ долл. құрады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Тамақ өнімдері өндірісі құрылымындағы негізгі үлесті астық өңдеу саласы (23,5%), сүт өңдеу (16,3%), нан және нан-тоқаш өнімдері (15,3%), ет өңдеу (13,4%), жеміс-көкөніс (8,1%), май-тоң май (7,8%) және өзге де салалар (15,6%) алып отыр,-деді.
Жүгері. Дәні майда, түбегі үшкір немесе дөңгелек. Эндоспери түгелімен шыны тәрізді эндоспермнің құрғақ дәнін қыздырған кезде ұрыққапты сыртқа қарай жарып, қопсыған ұнды масса шығады. Дәннің құрамында 10-14,5% белок және 62-72% крахмал бар. Жарма, жүгері ұлпаларын дайындауда қолданылады.
Жүгері майын дәнінің ұрығынан алады. Саудаорындарына оның тез тазартылған түрі түседі. Жүгері майы дәмсіз, түсі мөлдір және ашық сары. Бұл майдың құрамындағы толық қаныққан қышқылдық мөлшері 60 %ға дейін (оның ішінде линол қышқылы 50 %) жетеді. Басқа өсімдік майында болатын пайдалы азықтың мөлшері жүгері майында көп болыпр келеді. Жүгері майын салаттарға, винегреттерге қоюға, сондай-ақ ет, балық және көкөністерді қуыруға пайдаланады.
Жүгері майының иісі мен дәмі жағымды. Ашық сары түстен қызыл-қоңыр түске дейін бола алады. 10 °C -та тығыздығы 924 кгм3, қату температурасы -10 -15 °C дейін,20 °C-та кинематикалық тұтқырлығы 60,6·10-6 м2сек, сыну көрсеткіші 1,471-1,473.
Жүгері майлары жоғары тағамдық және емдік - диетикалық қасиеті бар өнім. Сондықтан қоспалармен байытылған жүгері майын алудың технологиясын зерттеу өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
Дипломдық жұмысын орындау барысындағы мақсат - май өндірісінде құрамы қоспалармен байытылған қоспамен байытылған май алу және сол өнімге қатысты әдеби шолу жүргізіп, ғылыми зерттеу жұмыстарының нәтижесіне сүйене отырып, қазіргі заманғы талаптарға сай өнім өндіру үшін дипломдық жұмысының келесідей міндеттерін белгілейді.
-Май өндірісінде барынша заманауи технологиялық желіні таңдап қолдану;
-Таңдалынған технологиялық желі бойынша алынған майдың сапалық көрсеткіштерін зерттеу;
-Қойылған мақсатқа сәйкес дипломдық жұмысын жасау кезінде шикізаттың сапалық қасиеттерін анықтау;
-Қоспа түрінде алынған мия тамыр өсімдік шикізатының құрамына қатысты талдау жасау.
1 Ғылыми-зерттеу бөлімі
8.1 Аналитикалық шолу
1.1.1 Өнімнің сипаттамасы, оның ауқымы, сапа индикаторлары, жүгері майын өндіру үшін қолданылатын шикізат
Жүгері майының сипаттамасы. Жүгері тұқымынан алынған өсімдік майы. Жүгерінің ұрығында ботаникалық майдың мөлшері 32-ден 37%-ға дейін болады.сонымен қатар, жүгері эмбрионында шамамен 18% ақуыз, 8% крахмал, 10% қант, 10% минералды заттар бар. Жүгері майы эмбрионнан алынған, ұнды ұнтақтайтын, азық-концентратталған және крахмал-сірне өндірісінде өңделген жүгері астығының қосымша өнімі болып табылады.
Жүгері майының алатынауқымы. Өсімдік майлары МЕСТ талаптарына сәйкес болуы керек. Осылайша, жүгері майы МЕСТ 8808-91 талаптарына сәйкес болуы керек. Осы МЕСТ жүгері майына сәйкес.жүгері майы өңдеу әдісіне, сапасына және мақсатына байланысты түрлерге және брендтерге бөлінеді:
-тазартылмаған, өңдеу және дезодоризациялау арқылы өнеркәсіптік өңдеу үшін, бренд Р;
-салқындатқыш және аспаздық майлар және басқа да азық-түлік өнімдерін өндіруге арналған тазартылған, бренд SK;
-тазартылған дезодоризацияланған, балалар мен диеталық өнімдерге арналған, бренд Д;
-тазартылған дезодоризацияланған, бөлшек сауда желісіне және қоғамдық тамақтану мекемелеріне жеткізу үшін, бренд Р;
-тазартылған дезодорацияланбаған және өнеркәсіптік өңдеу үшін өңделмеген.
Жүгері майының сапа индикаторы. Өсімдік майының сапасын бақылау кезінде көрсеткіштерге назар аударыңыз: ашықтығына , түсіне, дәміне және иісіне. Тазартылған және дезодорирленген жүгері майы таза болуы тиіс, шөгінділерден босап, сыртқы шағудан және бөртуден бос болуы керек. Шөгінділердің үстінен тазаланбаған жүгеріде жеңіл жусан, жүгері майына тән дәм мен иіс бөгде иістерінсіз рұқсат етіледі.
Қолданылатын шикізат. Жүгері майында 85% қанықпаған май қышқылдары бар - олеин, линолеум; 15% қаныққан май қышқылдары - стеарин, пальметин; T, F, B1, PP дәрумендері, провитамин А, тотығудан майды қорғайтын лицитин. Шикі жүгері майының құрамында ерекше дәм мен иіс бар, түсі - сарыдан қызыл-қоңырға дейін болады.
Жүгері ядроларының майы ұзақ уақыт бойы сақталмайды, өйткені жағымсыз иіс пайда болады. Сондықтан, дүкендердің сөрелерінде ол тазартылған күйде ғана жіберіледі. Майларда: қарқынды ластану, тұзды, қопсытқыш, сондай-ақ тұнба болмауы керек. Май сөрелерге алдымен үлкен көлемде өндіріліп, қораптарға салынып жіберіледі.
1.1.2 Патенттік бөлім
Өнертабысқа өсімдік және аралас май өнеркәсібі жатады. Жүгері майын өндіру әдістемесі қысымы бар престеуге басу арқылы жүгері эмбрионынан май алуды көздейді. Содан кейін қабықтан майдың алдын-ала алынуы жүргізіледі. Бұл жағдайда майдың 60-85% алынады, содан кейін май шығарылады. Бұл процес нәтижесінде алынған майды 50 мл өлшемін алып тиісінше, 3,5 г және 2 г мөлшерде парашок күйіндегі жебір шөп пен гүлшетенді қосамыз. Жақсарту үшін май 50°C температураға дейін қыздырамыз. Қыздырудан май сүзіледі. Бұл өнертабыс бізге аз қышқылдық және пероксидті майды алудың тәсілін береді.
Бізге күнбағыс майының табиғи йісімен бастапқы түсін сақтаған күйде алу (Патент RU №2524366) және максималды түрде пигменттерден (түсті пигмент) тазалау, максималды түрде бөгде заттардан тазалау принципіндей болуы керек. Бұл тәсімнің кемшілігі: майды барынша сапалы өнім қылып шығаруда алдынғы тәсімдерден асып түспейді.
Өнертабыс зығыр ұрығынан механикалық тәсіммен алынған зығыр майына экстракт (Патент RU №2199875) қосып араластыруды мысал келтіреміз. Бұл тәсілге назар аударарлық жер: бұл қосынды адам ағзасына қажет болған аз кездесетін дәрумендерге ие болған қосынды болуында болып отыр. Техникалық нәтиже - өсімдік майлары жақсыланды, тұтыну қасиеттері мен функционал жүгері майларын жаңа түрде өндіріп шығаруды кеңейтіру еді. Техникалық шешім - сапалы биологиялық қосынды ретінде мұздату және құрғату арқылы алынған жебіршөп пен гүлшетен ұнтақтарын қосамыз. Оларды қосу мөлшері: 50мл жүгері майына гулшетен-2г, жебіршөп-5г,3г қосылады.
Әдіс келесі түрде жүзеге асырылады. Жүгері майын механикалық жолмен сығып алынып, оны тазалаудан өткіземіз. 50 мг үлгіні дайындап қоямыз. Жебіршөп ұнтағынан 3 немесе 5мг өлшеп, гулшетен ұнтағынан 2мг өлшеп, 50 мг жүгері майына қосып араластырамыз. Температураны 50 °Cқа көтереміз.
Компоненттердің жарияланған %ы эксперименталды түрде таңдалады және қажетті қасиеттері бар өсімдік майын өндіруді қамтамасыз етеді. Сандық сипаттамалардың өзгеруі бастапқы өнімнің органолептикалық қасиеттерінің нашарлауына әсер етуі мүмкін. Жүгері майы пайдалы заттардың мынадай жиынтығын қамтиды: бета-каротин, аскорбин қышқылы, К витамині, В1, В2, В3, және атап айтқанда Е дәруменіне бай болып табылады. Сондай-ақ, құрамында полиқанықпаған май қышқылдары (тимол және сұйық карвакрол басым болатын маңызды май 0,2-1,3 % болады), лицитин, басқада кешенді заттар кездеседі. Құрамында емдік және дәмді өсімдік ретінде жоғары бағаланатын С дәрумені мен каротин бар. Жебіршөп пен гүлшетен үнтақтары химиялық құрамының байлығымен май құрамына енгенде ерекшеленді. Құрамында маңызды амин қышқылдары, майда еритін витаминдер, элементтер бар. Жебіршөп ұнтағы ароматтық ерекше иісі 2-3г мөлшерде қосылса белгілі болады. Егер 5 г қосатын болсақ ұнтақ иісі жүгері майының иісін басып кетеді. Гүлшетен 2г мөлшерде қосылса жағымды дәмге ие май алынады.
1 кесте - Жүгері майы және қоспалы жүгері майларының көріністері
Тізім
Майдың көріністері
Иісі мен дәмі
Мөлдірлігі
Түсі
Рафинацияланбаған жүгері майы
Табиғи иіс пен дәмді
Қалдықсыз, мөлдір
Алтын түстес
Жебіршөп және гулшетенмен рафинацияланбаған жүгері майы
Табиғи иіс пен дәмді және шөптің жеңіл иісі бар
Қалдықсыз, мөлдір
Алтын түстес
МЕСТ 8808-2000 Жүгері майы
Табиғи иіс пен дәмді рафинацияланбаған майға тиесілі
Қалдықсыз, мөлдір
Алтын түстес
2 кесте - Жүгері майы және қоспалы жүгері майларының құрамы
Тізім
Майдың көріністері
Қышқылдық саны, мг, КОНг, көп емес
Ылғалдылық пен ұшқыш заттардың үлесі, %, көп емес
Асқын тотық, О2кг, көп емес
Рафинацияланбаған жүгері майы
0,8+-0,04
3,4+-0,1
0,2+-0,02
0,2+-0,01
6,0+-1,0
9,5+-0,5
Жебіршөп және гулшетенмен рафинацияланбаған жүгері майы
0,7+-0,1
0,9+-0,1
0,2+-0,02
0,2+-0,02
6,5+-0,2
6,9+-0,1
МЕСТ 8808-2000 Жүгері майы
5,0
0,2
10,0
Байытылған жүгері майының органолептикалық параметрлерін бағалау нәтижелері бойынша жебіршөп және гүлшетен тәрізді дәмді хош иісті өсімдік шикізатымен байыту дайын өнімнің органолептикалық сипаттамаларына оң әсерін тигізеді. Майда жағымды иісі мен дәмнің артуына себеп болады. [3]
Бұл өнертабыс тамақ өнеркәсібі үшін болатын процестер үшін. Жүгері майына табандылықпен амаранта тұқымын майдалап салуды қамтиды. Амаранта тұқымдарын жүгері майына қосу процесі су моншасында жүзеге асырылады. Емдік қоспаны жүгері майына су моншасын 45-65 °С-та 3 күн ұстап тұрылу арқылы жүзеге асырылады.
Өнертабыс байытылған өсімдік майын алу үшін мүмкіндік береді. Бұндай жақсартылған құрамды қоректік құндылығы жоғары майлар күнделікті тұтыну үшін пайдалануға болады.
Бұл өнертабыс азық-түлікпен, атап айтқанда май және химиялық фармацевтика салаларымен байланысты. Бұл май жеуге жарамды май ғана емес жоғары калориялы тағамдар болып табылады, сонымен қатар физиологиялық белсенді заттардың көзі болып табылады. Қазіргі заманғы адамдардың тамақтану мәселелерінің бірі тазартылған өсімдік майлары болып отыр. Осыған байланысты, пайдалы өсімдік майларын табиғи қосылыстармен байыту қажет болады. Бұл мәселені шешудің бір жолы пайдалы компоненттердің көп мөлшері бар дәстүрлі емес өсімдіктердің тұқымынан өсімдік майының жаңа түрлерін алу: майда еритін витаминдер, фитостеролдар, антиоксиданттар.
Бұл майларды бір ғана жеуге ғана емес дәстүрлі майлармен араластыруға болады. Жүгері дәнінің 60% май болып табылады, сондай-ақ қанықпаған май қышқылдарының (80%) және фосфатидтер, линол, линолен, арахидон бар (Олар холестерин алмасуын реттейтін заттардың арасында. еритін қосылыстар және тамыр қабырғасының оның тұндыру болдырмау үшін холестерин бар қанықпаған май қышқылдары).
Жүгері майының химиялық құрамы күнбағыс майына ұқсайды; ол (% -бен) қышқылы бар: 2.5-4.5 стеарин, пальмитин 8-11, 0,1-1,7 миристин, арахидон 0,4 0,2 лигнол, олеин 30-49, 40-56 линол , 0.2-1.6 гексадецен. Құйма температурасы -10 -20 °C, йод саны 111-133. Жүгері майы, сондай-ақ бай фосфатидтер - жасуша мембранасының биологиялық белсенді заттар мүшелері; әсіресе фосфатидтердің маңызды рөлі мидағы матаға маңызды рөл атқарады.
Фосфатидтер ағзадағы холестеринді реттеу және белоктарды жинақтауға ықпал етеді. Жүгері майының жоғары қоректік және дәрілік қасиеттері бар. Күнбағыс майына қарағанда 2 есе артық токоферол (белсенді түрінде дәрумені E) болады. Е дәрумені, осылайша бұлшықет дистрофияның алдын, дене жасушаларының биологиялық мембраналардың бұзылуына жол бермейді.
Aмарант - биіктігі 3-4 метрге жетеді және біржылдық шөптесін өсімдік. Жапырағы жалпақ диаметрі 10 см болатын өсімдік. Жемісінің түсі қызыл және қара қызғылт, ақ, кілегей түсте өте жұмсақ болып табылады.
Aмарант тұқымы полиқанықпаған май қышқылдарына (линол, пальмитин, стеарин, олеин, линолен) бай және олардың мазмұны органға простагландин синтездеу үшін негіз болып табылады. Арахидон қышқылы синтезделген линол қышқылы 50%-77%-ды құрайды. В тобының дәрумендері (рибофлавин - B2, тиамин - B 1), токоферол, Д дәрумені, пантотен қышқылы және скваленқышқылы кездеседі.
Амарантаның жапырақтары каротиндердің көзі болып табылады.
Амарант майын экстракциялық технология бойынша 8-ден 15% -ға дейін жүгері майына қосып жаңа бір май түрін дайындау 10 сағат бойын зауыттарда жүзеге асырылады. Бұл процес алғашында 60-80 °С-ден бастала отырып 15-35 °С дейін өзгеріп отырады. Экстарактыны жүгері майына қосқаннан кейін араластыру жылдамдығы 20-100 айн мин болатын араластырғыш құралмен араластырамыз. (. RU 2195306 С1, 27.12.2002 қараңыз). Құрамында токоферол, дәрумендер, фитостеролдары бар амаранта маын жүгері майы белсенді қосылыстары арттырылады.
3 кесте - Майлардың құрамын салыстыру
Құрамында
Жүгері майы
Амарант майы
Амарантпен байытылған жүгері май
Каротин (провитамин А) +каротеноидтар, мг%
----
1,1
----
Изомерлі құрамы,% -ке дейін
Сомасы:
-токоферол
24
----
25
( + )-токоферолы
76
82
75
-токоферолы
----
18
----
Стероид, %
0,102
----
0,128
Стерол
93
2,83
91
4-метилстерол
7
0,50
9
Үш атомды спирттер
----
0,17
----
Сквален,%
0,072
5,8
3
Жабыспайтын заттар,%
0,70
9,5
1,24
4 кесте - Амарантаның 4 % құрамы қосылған жүгері майы
Индикатор
Стандарт май
Орташа май
Амарантамен байытылған жүгері майы
Қышқылдық саны, мг КОН г
1,0 көп емес
0,48
0,92
Пероксид саны, белсенді оттегінің ммоль кг
1,0 көп емес
2,30
2,65
Осы өнертабысқа төменде келтірілген мысалдар көрсетіледі, алайда олар осы өнертабыстың барлық саласын қамтиды және шектемейді.
1-мысал.
Амарант тұқымдары жуылып, содан кейін 14 бөлікке ұсақтап шайқалды. Содан кейін, жердегі амарант тұқымдары 1: 3 қатынасында жүгері майымен құйып, 3-7 күн бойы күту талап етілді. Алынған қоспаны 50 0C температурада 1,5 күн бойы бу ваннаға қойылды. Содан кейін рұқсат етілген нәтижелі май алынды.
2-мысал.
Гүлдену тұқымдары жуылып, содан кейін 13 бөлікке ұсақталған. Содан кейін жердегі амаранттар тұқымдары 1: 3 қатынасында жүгері майымен қосылған қоспаны 5 күн бойы 10 °C температурада сақтап қоямыз. Алынған қоспаны 65 °C температурада 1 күн бойы бу ваннасына қоямыз. Содан кейін рұқсат етілген нәтижелі май алынды.
3-мысал.
Амарант тұқымы жуылып, содан кейін 12 бөлікке ұсақтап шайқалды. Содан кейін амаранттағы ұнтақталған тұқымдар 1: 3 қатынасында жүгері майымен толтырылып, 5 °C температурада 2 күн бойы сақталады. Алынған қоспаны күніне 1 рет 45 °C температураға дейін циклді қыздыру арқылы 3 күн бойы бу ваннасында жетіледі. Содан кейін рұқсат етілген нәтижелі май алынды.
Кіріспе формуласы.
Тамақ майын өндіру тәсілі: амарант тұқымдарын жүгері майына қосу арқылы болады, амарант тұқымының 1412 бөлігімен қиыршықтандырылған және инфузия 5-10 °C температурасында 2-5 амарантты тұқымдардың компоненттік коэффициенті: 1: 3 жүгері майы, содан кейін қоспасы 45-65 °C температурада бу ваннасында 3 күннен артық емес өңделеді, содан кейін ол реттеліп, май бөлінеді. [4]
Тунис цитрусты аурантиясымен байытылған жүгері майының биоактивті қосылыстары, антиоксидантты әрекеттері және жылу тұрақтылығы L. Peel сығындысымен байытылуы.
Бұл зерттеу ащы апельсин қабығымен байытылған жүгері майының физика-химиялық құрамын, антиоксидантты әрекеттерін және жылу тұрақтылығын зерттеуге арналған. Апельсин қабығымен дәмделген жүгері майының ұшпа қосылыстары зерттелді. Хош иісті майдың жалпы хош иістендіргіштігі (2.6 мгкг майы) негізінен монотерпенді көмірсутектермен ұсынылған және лимонның негізінде болды (2.49 мгкг майы). Хош иісті май метанол сығындысы жалпы фенол құрамымен 1,22 мг GAE кг-ға дейін анықталды. Хлорогендік, феррули және п-кумарик қышқылдары хош иістендірілген май сығындысының негізгі фенольді компоненттері болды (тиісінше 34,33, 30,24 және 19,39%). Сондай-ақ, тазаланғаннан гөрі жоғары хлорофиллдер мен каротеноидтермен сипатталды. Екі үлгінің метаноликалық экстракттарының антиоксиданттық белсенділігі төрт талдаумен анықталды: DPPH, қуатты азайту, β-каротинді ағарту және металл шелатинді сынау. Β-каротинді ағарту және DPPH, радикалды талшықтарды талдау, хош иісті май, метанол сығындысы. Ол 4.08 мг GAEкг және антиоксидантты белсенділігі 3.14 мгкг майлы EC50 мәнімен сипатталды. 50% ингибируя (IC50) концентрациясы DPPH сынағында 0,53 мгкг майды және β-каротинді ағартқыш тестінде 4,08 мгкг майды құрады. Дегенмен, тазартылған жүгері сығындысы антиоксиданттық белсенділіктің айтарлықтай төмен екенін көрсетті (р 0,05). Тотығу тұрақтылығының индексі хош иістендірілген майда байқалған индукция уақытының өсуіне байланысты (5.95) ащы апельсин қабығын көрсетті.[5]
Майлы дақылдың тотығу тұрақтылығын табиғи антиоксиданттармен жауапты бетінің әдіснамасы арқылы жетілдіру.
Коммерциялық жолмен қол жетімді жүгері майын полифенолдарда зәйтүн жапырағы мен лимон бальзамы сығындыларын қосып, байытқан. Гомогенизатордың көмегімен құрғатылған және топырақ жапырақтарын шығарғаннан кейін қатты сығынды алу әдісімен өсімдіктердегі заттармен байытылған майдың сапасы мен қабықшасын жоғарылату үшін кептірілген сығынды жүгері майына ішінара ерітілді.
Бет мазмұнын, уақытты және араластыру жылдамдығын реакцияға, жалпы феноликалық мазмұнға (ЖФМ) және байытылған майдың антиоксиданттық белсенділігіне әсер етуін зерттеу үшін жауапты бет әдіснамасы (ЖБӘ) арқылы беткі орталық композициялық дизайны (БОКД) пайдаланылды . Байытылған майдың тотықтырғыш тұрақтылығы Ранкимат әдісімен бағаланды. Сондай-ақ, пероксидтің мәні (ПМ), жалпы каротеноидты мөлшері (ЖКМ) және хлорофилдің мөлшері анықталды. Байытылған жүгері майының сапалық параметрлері таза маймен салыстырылды. Сонымен қатар, жүгері майының тотығу тұрақтылығын өтеу үшін ең жақсы, ең аз табиғи антиоксидант көзі анықталды.[6]
Мия тамырынан пайда мол Бүгінде бірқатар жобаларды қолға алып, өндірісін өркендетіп отырған Жамбыл облысында адамзат үшін аса пайдалы мия өсімдігі молынан өседі. 05.10.2017 25974 Қазіргі таңда ғалымдар мия өсімдігінің тамырында емдік дәрумендердің мол екендігін анықтап, тәжірибеге енгізуді қолдап отыр. Сонымен қатар аталған өсімдіктің тамырынан да мол табыс түседі. Бұл еліміздегі жаңа индустрияландыру саясатына да оң әсерін тигізіп, халықты жұмыспен қамтуда да ерекше рөл атқармақ. Бүгінде Шу ауданындағы ҚазМия жауап - кершілігі шектеулі серіктестігі мия өсімдігін қажетіне жаратып, одан өнім өндіру жұмысын бас - тады. Аталған өндіріс орнының құрылыс жұмыстары 2014 жылы мемлекеттік индустриялық-инновациялық даму бағдар - ла - масы аясында басталған еді. Жо - балық құны 900 миллион теңгені құрайтын өндіріс орны жылына 2500 тонна мия тамырын өңдеуге қауқарлы. Аталған жоба жапон инвесторларының қолдауымен жүзеге асып, бүгінде кәсіпорын дәрі-дәрмектік шикізат - глицирризин қышқылының 22,4 тоннасын өндірген. Бүгінде жұмысы жоспарға сай жүргі - зіліп жатқан кәсіпорын алдағы уақыттарда әлеуетін арттырып, бұдан да жоғары табысқа қол жеткізуді көздейді. ҚазМия жауап - кершілігі шектеулі серік - тестігінің директоры Олжас Әбдешов негізінен мұнда жаңа қондырғылар орнатылып, бір - қатар шикізат өңделгенін айтып отыр. Бір айта кетерлігі, қа - жет - ті шикізатты жергілікті жерде дайындауға мүмкіндік мол. Алайда, бұл іспен айналысып жүрген кәсі - п - керлер - дің ешқайсысында рұқ - сат қағаз жоқ. Сондықтан әзірге ши - кізатты Оң - түстік Қазақ - стан облысынан сатып алу - ға мәжбүрміз. Ал келе - сі жыл - дан бастап оны өз жұ - мыс - шылары - мыздың күшімен жинау жоспар - лануда. Осыған бай - ланыс - ты қосымша 30-40 мау - сымдық жұмыс орындарын ашу ойымызда бар, дейді серіктестік басшысы. Сонымен қатар кәсіпорынның иелігінде кептірілген мия тамырын сақтауға арналған сыйым - дылығы 400 тонналық арнайы қойма да бар.
Мұнда өндірілген өнімнен бөлек, 200 тоннаға жуық шикізат сақтаулы тұр екен. Аталған өндіріс орны алғашқы өнімін Жапония мемлекетіне ағымдағы жылы қазан айында жөнелтетін болады. Ал өнімнің келесі тобы жыл соңына қарай дайын болады деген жоспар бар. Сондай-ақ кәсіпорын биылғы жылғы 45-50 тоннаға дейін өнім шығаруды жоспарлап отыр. Жоспар жүзеге асқан жағдайда, өндіріс орны өз мүмкіндігін көр - сетіп қана қоймай, ел экономикасымен қатар, денсаулық сақтау са - ласына да өз үлесін қосатын бо - лады. Өнім мия тамырының ұнтағы түрінде шығарылады. Одан бөлек мия тамыры экстрактісінің қоюланған түрі еліміздің дәріха - наларында жөтелге қарсы дәрі ретінде сатылуда.
Енді мұндай өнім өзімізден шығу үшін 2015 жылы жапондар өнімді өңдейтін зауыттарын Жамбыл жеріне көшіру туралы облыс әкімдігімен мәмілеге келген болатын. Алайда серіктестік басшылығы екінші зауытты мұнда әкелу үшін әуелі біріншісін аяғына тұрғызып алу керектігін айтып отыр. Егер жоспарымыз толықтай жүзеге асып, екінші кәсіпорын бой көтеретін болса, В гепатиті, көз аурулары сияқты дерт түрлеріне қарсы емге қолданылатын моноаммониум глицирризинат деген бағалы өнім шығаруға мүмкіндік туатын еді. Ал әзірге келісілген меморандумға сәйкес, жапондар шикізатымызды дәріге айналдырып, тұрғындарға қолжетімді бағамен сатуға уәде беріп отыр. Одан кейін мұндай дәрі түрлері өзімізде шығарылатын болады, дейді Олжас Әбдешов. Бүгінгі таңда қолға алынып отырған жоба алдағы уақыттарда өңір экономикасын дамытуға серпін береді деген сенім бар.
Дегенмен, мұнда жұмысты заңды түрде атқару бірінші мәселе болып отыр. Бұл тұрғыда Шу ауданының әкімі Қайрат Досаев өзінің ойын айтып берді. Ең бірінші мия тамырын өңдеуде адамға, қоршаған ортаға зиян келмеуі керек. Сонда ғана мұндай жобалар елге, жерге керек болады.
Бүгінде ҚазМия өндіріс ор - ны 15 тоннаға жуық өнім өн - дірді. Енді бұл көрсеткішті жыл соңына дейін арттыру жос - пар - да бар. Сондай-ақ қазір 30 шақ - ты жергілікті тұрғын мұнда жұмыс - пен қамтылып, отбасын асырап отыр.
Егер зауыттың қуаттылығы толықтай іске қосылатын болса, жұмыс орны да көптеп ашылады, дейді әкім. Айта кетейік, биылғы жы - лы зауытта 24 жаңа жұмыс ор - ны ашы - лып, оның 21-не Жұмыс - пен қам - тудың жол картасы-2020 бағ - дарламасы аясында жергі - лікті жердің мамандары тар - тыл - ған.
Алдағы уақытта шикі - затты Жамбыл өңірінен жинау мә - селесі оң шешімін тапса, жергі - лікті тұрғындардың біразы жұмыс - пен қамтылып, Шу ауданында жұмыссыздық мәселесі де бір - шама ретке келуіне себепші болар еді [7].
1.2 Бастапқы және қосымша шикізаттардың сипаттамасы
Алла қазақ халқына дархан даланы сыйлап қана қоймай, жер асты мен қоса, жер үсті байлығын да мол етіп берген. Тәубе! Құнарлы топырағымызда жусаннан бастап, өсімдіктің мыңдаған түрі өсетіні белгілі. Соның ішінде қызыл кітапқа кіретін қызыл мия өсімдігі жайлы біраз сөз қозғамақпыз...[8].
1 сурет. Қызыл мия өсімдігі
Ботаникалық сипаты: биіктігі 30 - 80 см, жапырақтарының көбі қауырсын пішінді.
Гүлі: ақшыл күлгін түсті. Маусым - тамыз айларында гүлдеп, жеміс салады. Жемісі: бұршақ.
Өсетін жері:қызылмия Қазақстанның далалы және шөлді аймақтарында, Жайық, Шу, Іле, Сырдария өзендерінің жағаларында өседі.
Құрамы: қамырында глюкоза (0,6 - 15,2%); фруктоза (0,3 - 4,1%); сахароза (0,3 - 20,3%); мальтоза (0,1 - 0,6%); крахмал (34%) бар, сонымен қатар органикалық қышқылдар, эфир майлары, глицирризин қышқылы, фенолкарбон қышқылдары және олардың туындылары (кумарин, флавоноид, тері илегіш заттар, жоғарғы алифатты көмірсутектер және спирттер) болады.
Емдік қасиеті және қолданысы: қызылмия дүниежүзілік және отандық фармакологияға енген. Медицинада қызылмия препараттарын эликсир, сығынды, ұнтақ және қою шырын түрінде қақырық түсіретін және іш өткізетін дәрі ретінде пайдаланады. Тибет медицинасында қызылмия препараттарын өкпе туберкулезін емдеуге, артериосклерозға, т.б. қарсы, ал Батыс Еуропа медицинасында семіздіктен арылу үшін қосынды жасап қолданады.
Таралу аймағы: қызыл мия Іле өзендерінің аңғары, Оңтүстік Қазақстан облысының далалы аймақтарында көп кездеседі.
Экологиясы: далалық аймақта, шөл және шөлейтте , тоғайда жақсы өсіп-өнеді. Тұқымынан және тамыр сабақ арқылы көбейеді.
Қоры: республикамыздағы ең ірі өзендерінің бойындағы Орал, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан облысында қызыл мияның қоры зерттелген.
Халық шаруашылығындағы маңызы: мия ертеден қолданылатын дәрілік өсімдік. Мия тамыры дәмінің ерекше тәтті болуына байланысты ерекше ат беріп, дәрі ретінде қолданған. Грецияда -Тәтті тамыр, Қытайда "ганьцао" - тәтті шөп, Моңғолияда хунчир - тәтті тамыр деп аталған. Мияның тамыры, тамырсабағы біздің дәуірімізге дейін 2800 жыл бұрын Қытай, Тибет, Индия, Жапония медицинасында пайдаланылған.
Ертеде Грек дәрігері Гиппократтың еңбектерінде мияның тамырының емдік қасиеттерін жазылған. Гректің атақты дәрігері Диоскорид өзінің еңбектерінде мияның сөлі өкпе, бауыр ауруларына және шөлді басатын дәрі екенін сипаттап жазған.
Қызыл мияның емдік қасиеттері: жер бетінде шипалық қасиетке ие алуан түрлі өсімдіктер өседі. Осынау әрқилы географилық аймақта қоныс тепкен емдік, шипалқ қасиеттері алуан түрлі өсімдіктерді адам баласы ерте кезден - ақ өз қажетіне жаратып келеді. Біздіңдәуіріміздің екінші ғасырында Рим дәрігері Гален алғаш рет жауап берді.
Ол өсімдіктерде шипалық қасиеттердің болуы олардың құрамындағы белгілі заттардың қасиетіне байланысты екенін анықтады. Ол сонымен бірге бұл заттарды қалай бөліп алуға болатынын көрсете отырып, тұңғыш рет науқастарды өсімдіктің қайнатындысымен, шырынымен, тұнбасымен, ұнтағымен және одан жасаған дәрімен емдеді.
Біздің дәуірімізге дейінгі шамамен 484 - 426 жылдары өмір сүрген ежелгі грек тарихшысы Геродот қазақ даласына кең тараған шөптесін өсімдіктің бірі - мияның тамырын мың - сан дертке дауа екендігіне орай Сақтың, яғни скифтің алтын тамыры деп атаған екен.
Мия тамырының сығындысы ежелден шипалы шикізат ретінде белгілі. Оның, әсіресе, асқазан, бауыр, өкпе дертінен арылуға және суық тигеннен жазылуға септігі мол. Сондай - ақ аталмыш сығынды ер адамның бел қуатын күшейте түседі. Медицина саласындағы ғалымдар тарапынан әлі ресми мәлімдеме болмаса да, мия тамырының сығындысынан дайындалған дәрі - дәрмек арқылы қатерлі ісік ауруларын емдеуге болады деген ақпарат соңғы кездері жиі қылаң бере бастады.
Қолқа демікпесіне берілетін глициам дәрісі осы қызыл миядан жасалады. Түрлі тері ауруларына, аллергияға, асқазан жараларына, ішектердің созылмалы сырқаттарына тиімді дәрі ретінде белгілі. Нақтылап айтқанда, қолқаны тазалап, қақырық түсіруге, жөтелді бастыруға 30 г мия тамыры, 15 г қылша, 15 г өгейшөп гүлі, 15 г қарағай бүршігі, барлығын қосып, жарты литр суға қайнатып, 40 минут бұқтырады. Астан бұрын күніне үш рет ішеді. Бір қайнатқанды екі күннен асырмау керек. Бір емделу мерзімі 15 - 20 күн.
Асқазан және он екі ішек жарасына 31 г ақ жүрек, 30 г балмен өңделген қызыл мия, 16 г тырнақ гүлді қосып араластырып, әр жолы 3, 5 грамнан қайнаған сумен ішеді [8].
Жүгерінің пайдалы құрамы: Жүгерінің құрамы моно және дисахаридтерге, қанықпаған май қышқылдарына, су, крахмалға өте бай. Сондай-ақ оның құрамында В9, Е, РР, В1, В2, В5, С дәрумендері және ниацин, холин бар. Бұл өнім - құрамындағы темірдің көптігінен чемпион. Жүгерінің пайдалы қасиеттері: Ғылыми зерттеулердің нәтижесінде, жүгерінің жоғары тағамдық және биологиялық белсенділігі дәлелденген. Егер сіз осы өнімді күнделікті рационыңызға қоссаңыз, ағзаңызда зат алмасу процессі айтарлықтай жақсарады. Нәтижесінде денсаулығыңыз да жақсарып, иммунитетіңіз күшейеді. Қуырылған жүгеріге қарағанда, қайнатылған жүгері пайдалы болады. Қайнатылған жүгері терінің қартаюын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz