Жеке тұлғаны тәрбиелеудегі психологтың атқаратын рөлі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 4

1. ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . . 7

1. 1. Психология ғылымындағы жеке тұлға мәселесінің зерттелуі . . . 7

1. 2. Жеке тұлғаны тәрбиелеу барысындағы психологтың атқаратын қызметтері . . . 25

1. 3. Психологтың қызметі арқылы жеке тұлғаны тәрбиелеудің маңыздылығын тұлғалық қасиеттерін дамыту арқылы қарастыру жолдары . . . 32

2. ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫ ТӘРБИЕЛЕУДЕГІ ПСИХОЛОГТЫҢ АТҚАРАТЫН РӨЛІН АЙҚЫНДАУДАҒЫ ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР . . . 48

2. 1. Жеке тұлғаны тәрбиелеу барысында жүргізілетін эксперименттік жұмыстарды ұйымдастыру . . . 48

2. 2. Жеке тұлғаны тәрбиелеудегі эксперименттік жұмыстар барысы . . . 51

2. 3. Эксперименттік зерттеу нәтижелері . . . 61

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 69

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 71

ҚОСЫМШАЛАР . . . 74

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының көкейкестілігі: Қазіргі заманғы психологиялық қызметтер - бұл жеке тұлғаның еңбек, білім беру және қарым-қатынас субъектісі ретінде қалыптасуы мен дамуына жағдай жасауға арналған жүйе. Осыған байланысты жеке тұлғаның объективті әлеуетін дамыту, тұлғаны дамыту процесінде тұлғаны дамыту, жеке әлеуетті дамыту, жеке әлеуетті дамыту, жеке әлеуетті дамыту, жеке тұлға. тұлғаның әлеуеті. Психолог студент тұлғасының дамуына психологиялық қолдау көрсететін ғылыми, әдістемелік және практикалық орталық ретінде әрекет етуі керек.

Жеке тұлғаны тәрбиелеудегі психологтың рөлін зерттеу қазіргі заманғы маманға білім беру кеңістігінің субъектілерімен тиімді өзара әрекеттесуге, ұжымда қарым-қатынас жүйесін реттеуге, өз әрекеттерін түзетуге және талдауға мүмкіндік беретін кәсіби құзыреттіліктің қажеттілігін көрсетті. білім беру ортасындағы студенттер. Психологтардың диагностикалық құзыреттіліктерін қалыптастыру болашақта білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметтің ерекшеліктерін ескере отырып, тәрбиелеу және тұлғаны қалыптастыру мәселелерін шешуге, диагностикалық мәліметтер негізінде отбасылар мен жеке адамдарға психологиялық қолдау көрсетуге мүмкіндік береді .

Соңғы жылдары посткеңестік елдерде, біздің елдегідей, психологиялық қызметті ұйымдастыру мен дамыту мәселелерін зерттеуге көп көңіл бөлінетіндігін атап өткен жөн. Психологиялық қызметтің әр түрлі аспектілерін, оны ұйымдастыру және дамыту мәселелерін зерттеу үшін А. А. Бодалев, Ю. М. Забродин, А. А. Захаров, Н. М. Пейсахов, С. М. Глушакова, П. Н. Ермаков, В. А. Лабунская, В. А. Терехин, Л. В. Меньшикова, Г. Б. Скок, К. А. Абулханова, Б. Б. Коссов. С. А. Недбаева, В. В. Жидкова, қазақстандық ғалымдар Ж. И. Намазбаева, И. А. Абеуова және басқалар. ғалымдардың еңбектеріне арналған. Осы жұмыстардың практикалық маңыздылығына сүйене отырып, біз жеке тұлғаны тәрбиелеудегі психологтардың рөлінің едәуір өскендігін байқаймыз. Бүгінгі күні ғалымдар мен практиктер әртүрлі деңгейдегі басылымдар мен конференцияларда психологиялық қызмет қажеттілігін белсенді түрде талқылап жатыр.

Атап айтқанда, жан-жақты зерттеу барысында туындаған белгілі бір проблемаларға қарамастан, білім беру жүйесінде жеке тұлғаны тәрбиелеудегі психологтардың рөлінің маңыздылығын толық қарастыру мүмкін болмады. Бұл жеке тұлғаны тәрбиелеудегі құзыреттілігінің объективті өсіп келе жатқан қажеттілігінің дамымаған тетіктері арасындағы қайшылыққа алып келді. Осыған байланысты қазіргі жағдайда тұлғаны тәрбиелеу, оның ішінде жеке қасиеттерді қалыптастыру өзекті болып табылады.

Зерттеу тақырыбы: «Жеке тұлғаны тәрбиелеудегі психологтың атқаратын рөлі».

Зерттеу нысаны: Жеке тұлғаны тәрбиелеу үрдісі

Зерттеу пәні: Жеке тұлғаны тәрбиелеудегі психологтың атқаратын рөлі

Зерттеу мақсаты: Жеке тұлғаны тәрбиелеудегі психологтың атқаратын рөлін анықтап, теориялық тұрғыдан негіздеу және тәжірибе арқылы тексеру.

Зерттеу болжамы: Егер, жеке тұлғаны тәрбиелеуде психологтың атқаратын рөлі анықталып, теориялық тұрғыдан негізделсе, жеке тұлғаны тәрбиелеудің психологиялық жолдары ұсынылса, онда жан-жақты жетілген жеке тұлғаны тәрбиелеуге болады.

Мақсатына, пәніне, нысаны мен ұсынылған болжамға сәйкес төмендегідей зерттеудің міндеттері анықталды:

1. Жеке тұлғаны тәрбиелеудің психологиялық ғылыми-теориялық негіздерін талдау.

2. Психология ғылымындағы жеке тұлға мәселесінің зерттелуін қарастыру.

3. Жеке тұлғаны тәрбиелеу барысындағы психологтың атқаратын қызметінің маңыздылығын айқындау.

4. Психологтың қызметі арқылы жеке тұлғаны тәрбиелеудің маңыздылығын тұлғалық қасиеттерін дамыту арқылы қарастыру жолдарын қарастыру.

5. Жеке тұлғаны тәрбиелеудегі психологтың атқаратын рөлін айқындау барысында эксперименттік жұмыстар жүргізу, нәтижесін талдау

Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Жеке тұлғаны тәрбиелеудің психологиялық ғылыми-теориялық негіздері талданып, психология ғылымындағы жеке тұлға мәселесінің зерттелуі қарастырылды. Жеке тұлғаны тәрбиелеу барысындағы психологтың атқаратын қызметінің маңыздылығы айқындалып, психологтың қызметі арқылы жеке тұлғаны тәрбиелеудің құрылымдық-мазмұндық үлгісі құрастырылды және жеке тұлғаны тәрбиелеудегі психологтың атқаратын рөлін айқындау барысында эксперименттік жұмыстар жүргізіліп, сараланды.

Зерттеудің практикалық маңызы: зерттеу нәтижелерiн жеке тұлғаны тәрбиелеуде ұйымдастырылатын психологтың кәсіби іс-әрекетінде қолдануға болады. Алынған нәтижелер мектептерде психологиялық қызмет, көмек көрсету жүйесiнде пайдалануға жарамды.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: тұлға дамуының психологиялық негіздері (К. А. Абульханова-Славская, Б. Г. Ананьев, А. А. Бодалев, А. А. Деркач, А. В. Петровский, А. А. Реан, В. И. Слободчиков және т. б. ) ; психологияның базалық әдіснамалық принциптері -дамудың бірлігі (К. А. Абульханова-Славская, Б. Г. Ананьев, Л. И. Анциферова, А. Н. Леонтьев, Б. Ф. Ломов, А. В. Петровский, С. Л. Рубинштейн және т. б. ) ; тұлғалық-бағдарланған тәсіл идеялары (А. Г. Асмолов, Е. В. Бондаревская, В. В. Сериков, И. С. Якиманская және т. б. ) ; психологтың диагностикалық құзыреттілігін қалыптастыруға мүмкіндік беретін: В. А. Ясвин, В. И. Панов, В. В. Рубцов, В. И. Слободчиков, И. И. Мардахаев, А. И. Артюхин ; оқу үрдісі субъектілерінің тұлғалық қасиетін қалыптастыруға мүмкіндік беретін: Г. Ш. Джумагулова, Ш. Әлжановтың педагогикалық-психологиялық ой-пікірлері және т. б.

Зерттеу әдістері мен әдістемелері:

1. Теориялық әдістерде бірінші бөлім бойынша талдау, жинақтау, салыстыру, индукция, дедукция, абстракциялау, жалпылау, нақтылау.

2. Эмпирикалық әдістер оның ішінде бақылау, пікірталас, шығарма жаздыру әдістері, алынған мәліметтерді өңдеу (математикалық, статистикалық, графикалық, кестелік) және т. б. интерактивті әдістер.

Зерттеу жұмысымыздың эмпирикалық болжамдарына сәйкес, келесі диагностикалық әдістемелер таңдап алынды:

3. «Тұлғаның мінез ерекшелігін жедел диагностикалау» әдістемесі (Айзенк бойынша)

4. «Тұлғалық қасиет» сауалнамасы (И. С. Монаховтың ұсынған формуласы негізінде)

Зерттеу кешені: Көкшетау қаласы

1. ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1. Психология ғылымындағы жеке тұлға мәселесінің зерттелуі

Тұлға тұжырымдамасын талдау нәтижесінде біз қазіргі кезде жеке тұлғаның көптеген анықтамалары бар екенін анықтадық, жеке тұлға ұғымының мәнін ашатын ұғымдарды біріктіру бойынша жұмыс ең күрделі мәселелердің бірі болып табылады, ал ғылыми еңбектерде ортақ анықтамаға ие [1-7] . Америкалық психолог Дж. Аллпорт өзінің «Тұлға - психологиялық интерпретация» атты бірінші кітабында тұлғаның жеке сипаттамасының елуден астам түсінігін береді. Ұғымдарды синтездеу нәтижесінде шешімге келе алмай, ол жеке тұлға ұғымына анықтама беруден бас тартып, «адам - объективті шындық» деген тұжырымға келді [8] .

Тұлға теориялары - бұл адамның табиғаты, даму механизмдері туралы болжамдар мен идеялардың жиынтығы. Тұлға теориялары адамның мінез-құлқын түсіндіріп, болжап қана қоймай, келесі сұрақтарға жауап береді:

- Жеке даму туылған кезде немесе серуендеу кезінде бола ма?

- Жеке тұлғаны қалыптастыру үшін қай жас маңызды?

- Тұлға құрылымында қандай процестер (саналы немесе бейсаналық) маңызды?

- Адамда еркіндік бар ма және ол өзінің мінез-құлқын қаншалықты басқара алады?

- адамның ішкі әлемі субъективті ме, объективті ме? Объективті әдістермен қалай анықтауға болады?

Мұндай күрделі сұрақтар адамның мінез-құлқындағы, іс-әрекетіндегі және сыртқы түріндегі айырмашылықтардан туындауы мүмкін. Психологиялық құрылым тұрғысынан бізжекетұлғаны талдауға мүмкіндік беретін үш деңгейді ажыратуға болады: қасиеттер, күйлер және тұлғаның жеке элементтерінің интегралдық қасиеттері. А. Хелл, Д. Зиглердің пікірінше, тұлға құрылымы осы үш деңгейдің жиынтығымен анықталады [9] .

Ғылыми әдебиеттерде белгілі болғандай, «адам» ұғымы ежелгі театрда актер киетін масканы білдіретін, содан кейін актердің өзін және оның рөлін, ал жақында - адамның қоғамдық өмірдегі өмір салтына байланысты түсіндіретін . [10] .

Психологияда «тұлға» дегеніміз ол адамның әлеуметтік-мәдени ортада, бірлескен іс-әрекет пен қарым-қатынас процесінде ие болатын ерекше қасиеті ретінде анықталады [11] .

Қазақстан ұлттық энциклопедиясында «Тұлға» адамның адамгершілік, әлеуметтік, психологиялық аспектілерін ашатын және адамды қоғамның саналы иесі және мүшесі ретінде жан-жақты сипаттайтын ұғым ретінде анықталған [12] .

Бұл анықтамалар «тұлға» ұғымының кеңдігі мен күрделілігін және оны зерттеу ғылымына байланысты әр ғылымда түсіндіруді көрсетеді.

Бірқатар зерттеушілердің пікірлері бойынша (А. Н. Леонтьев, Л. С. Выготский, С. Л. Рубинштейн) «адам адам ретінде туылмайды, ол жүру арқылы қалыптасады” [13, 14] . Осыған байланысты тұлғаның дамуы мен қалыптасуының нақты теориясы жоқ екендігі анықталды.

Зерттеулерді талдау тұлғаның дамуы мен қалыптасуын түсіндірудің бірнеше әдісі бар екенін көрсетті. Мысалы, биогенетикалық тәсіл жеке тұлғаның дамуын ағзаның дамуындағы биологиялық процестермен байланыстырады, ал социогенетикалық тәсіл жеке тұлғаның дамуын қоғам құрылымы, әлеуметтену әдістері және қоршаған ортаның өзара әрекеті арқылы түсіндіреді. Психогенетика биологиялық және әлеуметтік факторларды жоққа шығармайды, бірақпсихикалық көріністер мен адам күйлеріне басымдық береді.

Н. Стэнфордтың пікірінше, психология заңдылықтары тұлғаны анықтауда маңызды рөл атқаратынын ескере отырып, психология ғылымында тұлғаны зерттеу жағдайын зерттеу қажеттілігі артады [16, б. 34-35] .

ХХ ғасырдың басында адамның мінез-құлқы мен іс-әрекетінің себебін анықтау үшін оның мәні туралы болжамдар әр түрлі теорияларда көрініс тапты.

Оның бірі батыс психологиясының теориялық және әдіснамалық озық идеяларын таратуға негіз салған австриялық ғалым З. Фрейдтің «классикалық психоанализі» бағытынан басталады. Оның ойынша, адамның психикасы организмге тән әр түрлі инстинктерге, тілектер мен тілектерге байланысты. Адамның қалыптасуына екі маңызды инстинкт - Эрос (жыныстық инстинкт, өмір сүру және өзін-өзі қорғау инстинкті) және Танатос (өлім, агрессия және жойылу инстинкті) ықпал етеді [17, 23] .

Адам өмірі - бұл екі күштің, Эрос пен Танатостың қарсыласуының нәтижесі. Бұл инстинкттер қозғалыстың негізгі ілгерілеуін анықтайды. Бұл екі күш жеке адамның табиғатын ғана емес, әлеуметтік топтардың, халықтар мен мемлекеттердің іс-әрекеттерінің себептерінде түсіндіре алады, деп есептейді зерттеуші.

Фрейдтің пікірінше, адамның мінез-құлқы ішінара бейсаналық (адамның мінез-құлқы, іс-әрекеті оның психологиялық импульсі мен ұмтылысына әсер ететін инстинкттерді қанағаттандыруға бағытталған) . Психоаналитикалық теорияға сәйкес, біз болашақта жасайтын әрекеттерімізбен ерте балалық шақта мінез-құлық үлгілерін орнатамыз, ал адамдар әрдайым бейсаналық агрессивті қақтығыс жағдайында болады. Ғалымның теориясы бойынша адамның өмірін либидо (жыныстық инстинкт) анықтайды [17, 27] .

Адамның санадан тыс құмарлықтары оған әлеует пен белсенділік береді, оны іс-әрекетке итермелейді.

Адамның инстинктивті қажеттіліктерін әлеуметтік нормативтік шектеулердің көмегімен қанағаттандыру мүмкін болмағандықтан, адам өзінің терең тілектерін жүзеге асыру үшін қоғам қабылдаған іс-әрекеттердің арасында ортақ шешім табуға тырысады.

З. Фрейд жасаған тұлға моделі үш құрылымнан тұрады: төменгі бейсаналық импульстар, «туа біткен нышандар» («Ол» немесе «Ид»), ортаңғы («Мен» немесе «Эго») және одан жоғары деңгей («Мен артық») ) . «, немесе

«Супер-Эго». Бұл адам қабылдаған нормалардың жиынтығы. Id - импульсивті қанағаттану принципіне бағынатын бейсаналық ниеттерден (жыныстық және агрессивті) тұратын адамның негізгі инстинктивті өзегі. Эго адамның рационалды аймағының шынайы принципінен тұрады. Оның міндеті - жеке адамның мақсатына жету үшін әлеуметтік әлемнің шектеулерін ескере отырып, іс-әрекет жоспарын саналы түрде құру. Адамның когнитивті және атқарушылық функцияларының жиынтығы Ид мен Суперего арасындағы күресті реттейді, жалпы, біздің нақты әлем туралы біліміміз деп айтуға болады. Суперего адамның моральдық жағын анықтайды, екі құрылымнан тұрады: әлеуметтік нормалар, құндылықтар, көзқарастар, ар-ождан және ол өмір сүретін ортаның эго-идеалы, ал тұлға дамудың соңғы сатысында ғана қалыптасады.

З. Фрейд жеке тұлғаның дамуын - баланың әлеуметтік нормалар мен құндылықтарды күштеп игеруімен түсіндіреді, яғни сыртқы мәжбүрлеу күші адамның ішкі күйіне еніп, содан кейін «I артықтық» деңгейіне ауысады. Бұл адамның үнемі санасыз ішкі қарама-қайшылықтардан тұратындығын, нәтижесінде жеке тұлғаның дамитынын көрсетеді.

Фрейдтің жеке тұлға туралы теориялары мен көзқарастарын неофрейдистер К. Г. Юнг, А. Адлер, Э. Фромм, К. Хорн, Г. Салливан және т. б. жұмысын жалғастыруда.

КГ. Юнг [18] С. Фрейдтің теориясын дамытады және оны практикада қолдануға тырысады. Алайда, олөзінің теориясын, яғнитөрт Тұлғалық элементтерден тұратын адам психикасының күрделі құрылымын ұсынады: жеке сана, ұжымдық сана, жеке бейсаналық және ұжымдық бейсаналық. Ол адамның өзін-өзі тану және дамыту қабілеті бар дейді. Бұл қабілет тұлға құрылымының бес қабатынан тұрады: тұлға, эго, көлеңке, анима және анимус, өзіндік ерекшелік.

Тұлға - бұл адам күнделікті орындайтын әлеуметтік рөл, «Мен» бейнесі, эго - бұл сананың және бейсаналықтың өзара әрекеттесуіне жауап беретін сана орталығы, ал көлеңке - бұл Эго-ның теріс бейнесі команда. бейсаналық, жеке бейсананың орталығы, анима мен анимус, бірлік, өзіндік ерекшелік - бүкіл адамның тәуелсіздігін бейнелейтін жеке дара архетип. «Бірегейлік әр адамның әмбебап, қайталанбас өмірін анықтайды, адам психикасының барлық құрылымын ұйымдастырады, бағыттайды және біріктіреді. К. Юнгтің айтуынша, адам өзінің даму шыңына интроспекция арқылы жетеді. Өмірдің мәні - сіздің «Меніңізді» мүмкіндігінше толық және жан-жақты жүзеге асыру, яғни біртұтас, қайталанбас тұлғаға айналу. Әр адамның дамуы әмбебап және жеке деп аталатын процестерден тұрады. Даралау - бұл қарама-қайшы ішкі күштердің динамикалық эволюциялық процесі. К. Юнг даралық - бұл жеке тұлғаның дамуының соңғы кезеңі, жоғары білімді, шығармашыл, мақсатты адамдарға тән дейді.

Жеке психотерапияның негізін қалаушы А. Адлер тұқым қуалаушылық пен тұлғаның қалыптасуындағы қоршаған ортаның арасындағы байланысты зерттейді және адамның екеуінің де нәтижесінен асып түсетіндігін дәлелдейді. Өз өміріңізді басқаруғамүмкіндік беретін шығармашылық - бұл адамның дамуына әсер ететін маңызды фактор (еркін, саналы, белсенді) . Бұл күш әр адамның өзін-өзі көрсете алуына, өзін тұлға ретінде қабылдауына, танымдық процестер мен армандарына әсер етеді.

А. Адлер адамның отбасы, қоғам сияқты интеграцияланған жүйелерден тұратындығын, адамның барлық әрекеттері әлеуметтенетінін, адамды әлеуметтік қатынастарда анықтауға болатындығын түсіндіреді. Әр адамның туғаннан бастап әлеуметтік қызығушылығы немесе табиғи қауымдастық сезімі бар. Зерттеуші сонымен қатар адам мен қоршаған ортаның арасындағы қайшылықтар тұлғаның ауытқуларына әкеледі дейді.

Адамның дамуындағы маңызды факторлардың бірі оның іс-әрекетіне әсер ететін өзін және қоршаған ортаны қабылдау болып табылады. Адам болу дегеніңіз - өз кемшіліктеріңізді сезіну. А. Адлер адамның дамуы, қалыптасуы, өзін-өзі белсендіруі оның толық емес және жетілмеген екенін түсінумен анықталады деп баса айтты. Бұл сезімдер ерте балалық шақтан басталады. Бұл сезімдер үнемі әмбебап, субъективті төзгісіз, адам үнемі өзін-өзі белсендіруге, биік шыңдарды бағындыруға, туындаған ішкі шиеленістерді жоюға тырысады [19] . Сонымен, А. Адлер адам өмір салтын анықтау және қоршаған орта туралы саналы пікір қалыптастыру нәтижесінде дамиды деп тұжырымдайды.

Э. Фромм іс-әрекет барысында адамға психикалық әсер ету механизмдерін зерттей отырып, З. Фрейдтің көзқарастарын сыни тұрғыдан бағалады. Ол адам табиғаты өзгермейді деген пікірге қарсы шығып, эволюциялық даму барысында адам өзінің кейбір соқыр сезімдерін жоғалтады және әлеуметтік ортада жаңа қасиеттерге ие болады деп тұжырымдайды. Адамның сұлулыққа, әдемілікке, ұсқынсыздыққа бейімділігі биологиялық жолмен емес, тек әлеуметтік процестердің нәтижесінде беріледі.

Э. Фромм «Адамның табиғаты, құмарлықтары, қорқыныштары, күйзелістері мәдениеттің нәтижесі» дейді [20] .

Оның пікірінше, қазіргі қоғам патологиялық сипат қалыптастырады және адамның «Менін» тұншықтырады. Бостандыққақол жеткізе алмай, адамдар барған сайын әлеуметтік жағынан қолайлы және қолайлы ойлау мен мінез-құлық стереотиптеріне айналады және олардың тасымалдаушыларына айналады. Бұл мәселені шешудің дұрыс және дұрыс әдісі - адамның шынайы болмысына қайта оралуына мүмкіндік беретін махаббат сезімін сезіну.

З. Фрейд теориясында биологияны жеңуге тырысқан неофрейдизм өкілдерінің бірі К. Хорни балалық шақта әлеуметтік қатынастар мен өзін-өзі қорғау қажеттілігін қанағаттандыру дамудың шешуші кезеңі деп айтты. жеке тұлға. Барлығы нәресте туылған сәттен бастап өзін жайсыз сезіне бастайтынынан басталады. Жек көру әлеуметтік ортаның әсерінен қалыптасады. Осылайша, ішкі қақтығыстар, бір жағынан, ата-аналарға тәуелділікті, екінші жағынан, реніш пен реніш сезімдерін тудырады. Ішкі қайшылықтар қуғын-сүргінге, ал репрессия ашуға әкеледі [21. 36] .

Басқа неофрейдтерден айырмашылығы, К. Хорни өмірдің психологиялық мәселелері қорқынышқа, жалғыздыққа, әлсіздікке, сондай-ақ дамуға жетелейтін бейсаналық мотивтерге негізделгенін баса айтады. Адам өзінің ішкі қайшылықтарын жойған кезде ғана өзін-өзі белсендіре алады. Адам тұлғасының үйлесімді дамуы өзін-өзі тану процесіне байланысты. Интроспекция қиын. Бұған адам ішкі қайшылықтар мен келіспеушіліктерді жою әдістерін саналы түрде меңгеріп, өзі туралышындықты қабылдағанда қол жеткізіледі. К. Хорни өзін-өзі тану мотивациясына, олардың сезімдерін бағалауға, қарым-қатынастарын қайта қарауына, оларды түзетуге назар аударады. Алайда зерттеуші адамның барлық қиындықтармен кедергілерді жеңе алмайтындығына, шынайы «Мен» -ге жол табу мүмкін еместігіне қынжылады [21. 54] .

Осы теориялардан басқа, американдық ғалым Э. Эриксон даму процесі «id» және «инстинкттерде» жүреді дейді, жеке тұлғаның мінез-құлқындағы эго (I) жеке тұлғаның әлеуметтік бейімделуінен тұрады деп. құрылымы және дамудың негізгі бағытын анықтайды. Э. Эриксон теориясы Эго адамның өмірі бірнеше әмбебап кезеңдерден өткенде ғана дамитынын көрсетеді. Бұл кезеңдер жетілудің эпигенетикалық принциптері негізінде дәйекті түрде жүзеге асырылады: біріншіден, адам әр кезеңнің мақсаттарына сәйкес дамиды, яғни адамның одан әрі өсу және біркезеңнен екінші кезеңге өту бағытында қозғалуға дайындығы. екіншісі - әлеуметтік көзқарас пен әлеуметтік өзара әрекеттің кеңеюі; қоғам адамның әлеуметтік әлеуетін оң қабылдайтындай етіп ұйымдастырылған [22] .

Ол «Балалық шақ және қоғам» деген еңбегінде адамның дамуын сегіз психоәлеуметтік кезеңге бөлді. Бұл кезеңдер олардың генетикалық алдын-ала белгіленген жоспардан тұратындығын көрсетеді. Дамудың эпигенетикалық тұжырымдамасында өмірдің әр кезеңі белгілібір уақытта пайда болады, ал тұлға дамудың барлық сатыларынан өткеннен кейін ғана қалыптасады. Әрбір психоәлеуметтік кезең дағдарыстардан тұрады. Дағдарыс - бұл адамның жаңа кезеңге өтуіне мүмкіндік беретін белгілі бір жетілу деңгейіне жетуінің нәтижесі. Әрбір психоәлеуметтік кезеңнің нәтижесі жағымды немесе жағымсыз. Даму процесінде қарама-қайшылықтардың қанағаттанарлық шешілуімен оң тәжірибе жинақталады, бұл тұлғаның одан әрі үйлесімді дамуын қамтамасыз етеді. Ал егер дағдарысты даму сатысында шешу мүмкін болмаса, эго дамуы адамның бойында жағымсыз қасиеттерді тудырады. Сонымен, Э. Эриксон тұжырымдамасына сәйкес, тұлға тұлғаның динамикалық даму үдерісімен түсіндіріледі [23] .

ХХ ғасырдың 60-жылдарында адам өзін-өзі белсендіруге қабілетті әмбебап жүйе ретінде анықталды. Бұл жаңа бағыт гуманистік психологияның негізгі тұжырымдамасы болып табылады және біздің зерттеуіміздің құндылығын арттырды. Бұл бағыттың өкілдері адамның ішкі әлемі, ойлары, сезімдері мен эмоционалды күйлері шындықты көрсетпейді деп санайды. Әр адам шындықты өзінің сәйкес түсіндіреді. Адамның ішкі әлемі тек өзіне ғана түсінікті және қол жетімді. Олардың іс-әрекетінің мәні субъективті қабылдауымен және субъективті күйзелістерімен анықталады. Адамның мінез-құлқын тек субъективті тәжірибе түсіндіре алады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.