Кредиттік технологияға көшу
1-апта
1–сабақ. Тәуелсіз Қазақстан
1. Жаңа сөздер.
Бұлтартпас, жүгенсіздік, дүрбелең, жапсары, ұстаным, тегеу-рінді,
құлшыныс, табандылық.
2. Жоғарыдағы сөздермен бірнеше сөз тіркес-терін құраңыз.
Үлгі: тегеурінді билік, бұлтартпас дәлел,..
3. Мына сөздер мен сөз тіркестерінің орысша баламасын беріңіз.
Отаршылдық саясат, жүгенсіздікке қарсы күрес, түбірлі өзгерістер, саяси
жүйе, экономикалық дербестік, демократиялық дербестік, демократиялық
ұстанымдар, мемлекеттік нышандар, қоғамның саяси кемелденуі, еліміздің
халықаралық абыройы.
4. Мәтінді оқыңыз.
Жер бетінде 200-ге жуық мемлекет, бес мың тілде сөйлейтін этностар
бар. Солардың ішінде азаматтық пен тәуелсіздіктің баға жетпес парқын
ұзына тарихында қастерлеп, сарғая күтіп, сол үшін қисапсыз құрбандыққа
барғаны қазақ халқындай-ақ болар.
Азаттықтың ақ таңына ешқандай байлықтың да, биліктің де балама бола
алмайтынын арғы аталарымыз – ер түріктер көк тасқа қашап жазып кеткен.
Түркі қағанатының тағдырына апат төндірген ауыр кезеңді бейнелейтін мына
сөздер осының бұлтартпас айғағындай:
Бірлесе ілгері шаптың,
Бірлесе кейін шаптың,
Барған жеріңде не игілік таптың
Қаның судай ақты,
Сүйегің таудай жатты.
Бек ұлдарың құл болды.
Сұлу қыздарың күң болды.
Білмегенің үшін, жамандығың үшін.
Күлтегін
Жат елдің, жат өркениеттің уысына ілінген ұлттар мен ұлыстар үшін
азаматтық даяр күйінде әлдеқайдан келе қалмайды. Қазақ халқының
отаршылдық саясатқа, үстемдік пен жүгенсіздікке қарсы күресі ХVІІІ ғасыр
аяғында Сырым Датұлы көтерілісімен басталып, ХІХ ғасырда Исатай мен
Махамбет, Кенесары мен Жанқожа бастаған ұлт-азаттық қозғалыстары арқылы
жалғасын тапты. Ол 1916 жылғы ұлы дүрбелеңге ұласты. ХХ ғасыр аяғында
1986 жылдың желтоқсан оқиғасымен тарихқа енді. Әр ғасырда 4-5 ұрпақ
дүниеге келетінін ескерсек, қазақ халқының 10 буын ұрпағы азаттық үшін
күрес туын қисайтпай көтеріп келген екен. Ендеше 1991 жылдың 16
желтоқсанында жарияланған Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігі
әділеттің, ақиқаттың, имандылықтың салтанаты.
Қазақстанның тәуелсіздік алуы ел өмірінде тарихи түбірлі өзгерістердің
жүзеге аса бастауына негіз болды.
Еуразия қос құрылығының жапсарына қанатын кере жайып, жүздеген ұлттың
еркін дамуына төрт-бес ғасыр бойы тосқауыл болып келген алып империя ХХ
ғасырдың соңғы онжылдығы басталар-басталмастан күйреп түсті. Тәуелсіздік
жолына бет бұрған халықтар бірінші кезекте өздерінің саяси жүйелерін
анықтап алуға ден қоя бастады. Бұл үрдіс барысында “Қазақ КСР Президенті
қызметін дайындау және Қазақ КСР Конституциясына (Негізгі заңына)
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” Заңына сәйкес 1990 жылы 24
сәуірде Республика Жоғарғы Кеңесі Қазақстанның тұңғыш Президенті етіп
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевты сайлаған соң, Қазақстанда саяси және
экономикалық дербестігін түбегейлі нығайтуға бағытталған белсенді
қадамдар басталды. Кешікпей-ақ, сол жылдың 25 қазанында мемлекет
басшысының бастамасымен елдің жоғарғы заң шығарушы органы Қазақ КСР-інің
мемлекеттік егемендігі туралы декларацияны қабылдады. Декларацияның
алғашқы баптарының өзінде-ақ Кеңестік Одақтан Қазақстанның еркін шығу
хақы (правосы) өзінде сақталып қалатыны, сондай-ақ Қазақстанның ұлттық
мемлекеттігін сақтау, қорғау және нығайту жөнінде шаралар қолданатыны
тайға таңба басқандай, нық сеніммен жазылған. Декларациядағы осы
ұстанымдар 1991 жылы 16 желтоқсанда ҚР Жоғарғы Кеңесі қабылдаған
“Қазақстан Республикасы мемлекеттік тәуелсіздігі туралы” Конституциялық
заңында толығымен сақталынады.
Тәуелсіз Қазақстанның ең жаңа тарихындағы аса маңызды қадам болып
табылатын осынау тарихи шаралардан кейін демокра-тиялық ұстанымдарға және
адам хақы мен еркіндігін сыйлауға негізделген тегеурінді президенттік
билік мемлекеттің саяси жүйесінің тұғыры бола бастады.
Кешікпей-ақ, Қазақстан халықаралық аренаға шыға бастады. 1992 жылы 3
наурызда Қазақстан Республикасы Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше болды.
Елтаңба, ту, елұран сияқты мемлекеттік нышандар белгіленді.
Тәуелсіздіктің әр күні, әр айы тарихи мән-маңызы айрықша жауапты
шешімдерге толы болды. Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасу
мен дамуын айқындау, президенттік басқару нысанына тән мемлекет құрылысын
саралау, заң шығару және сот билігін реформалау, әлеуметтік және
экономикалық жүйені жаңғырту, ол үшін нормативтік базаны айқындайтын
стратегиялық міндеттерді жүзеге асыру сияқты тарихи толымды істер ерекше
құлшыныспен және тәуекелі мол табандылықпен қолға алынады.
Әсіресе, саяси реформалар, қоғамның саяси кемелденуі, демократиялық
құндылықтарды өмірге орнықтыру бағытында ғасырларға бергісіз кезеңдер
артта қалды. Әлемдік өлшемдерге жауап беретін Ата заңымыз қабылданды.
Кеше мәңгі мұзтаудай көрінетін кеңестік Компартия елеске айналып,
көппартиялық жүйе дүниеге келді. Идеологиялық бірізділік пен монополияның
не екенін бүгінгі жас ұрпақ бұқаралық ақпарат құралдарынан ғана біледі.
Есесіне олар “сөз бостандығы”, “шығармашылық бостан-дық”, “адам хақы”,
“пікір алуандығы” тәрізді құндылықтарды жазбай таниды. Елбасын
бүкілхалықтық сайлау арқылы анықтау әлеуметтік санаға біржола сіңді.
Шекарадағы перде ысырылып, адамдардың таяу – алыс елдерге сапар шегуі
күнделікті үйреншікті тіршілікке айналды.
Тәуелсіздік тұсындағы Қазақстанда ұлтаралық келісім мен ынтымақтың
тамаша үлгісі орнықты. Конституцияның баптарын мүлтіксіз сақтау және
Президент Н.Ә.Назарбаевтың қажырлы еңбегі арқасында әрбір этностың емін-
еркін күн кешуіне, өз тілін, мәдениетін, салт-дәстүрін, ұлттық
ерекшеліктерін құрметтеуге мүмкіншілік туғызылуда. Жүздеген ұлттық-мәдени
орталықтар жұмыс істеуде, газет-журналдар жарық көруде, тарихи отандары-
мен байланысы нығаюда. Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық
университетінде ғана 80-ге жуық ұлт өкілдері білім алуда. Қазақстан
халықтарының татулығы мен ынтымағы еліміздің халықаралық абыройын
арттырып, оған деген сеніміне қуат беріп отырғаны сөзсіз.
Бүгінгі таңда Қазақстан саяси және әлеуметтік әділеттіліктің,
экономикалық еркіндіктің берік іргетасына негізделген Заңның күші үстем
мемлекет болуға түбегейлі бет бұрған. Бүкіл қазақстан-дықтар болашаққа
қарай ойдағыдай алға басудың сенімді кепілі осы деп біледі.
Қазақ халқына қайғы мен қасіреттің ашылмастай қалың бұлтын үйірген
отарлық жүйе мен тоталитарлық тәртіп ХХ ғасыр соңында тарих тозаңына
айналып, уақыт қойнауына сүңгіп кете барды. Сәтімен басталған ХХІ ғасыр
Тәуелсіз Қазақстанның болашағын одан әрі нұрландыра түсері кәміл.
5. Әр абзацтың негізі идеясын анықтаңыз. Әрқайсысына дәл келетінін
айтыңыз.
1. Қазақстан халықтарының татулығы.
2. Егемендік туралы декларация.
3. Ер түріктің сөздері.
4. Елдегі саяси реформалар.
5. Отаршылдыққа қарсы күрес.
6. Сөйлемдердің мазмұнын мәтіннен мысалдар келтіріп ашыңыз.
1. Тәуелсіздік үшін қисапсыз құрбандыққа барған халық қазақ халқындай-ақ
болар.
2. ХХ ғасырдың соңғы онжылдығында кеңестік империя күйреді.
3. Қазақстандағы саяси жүйе түбегейлі өзгерді.
4. Қазақстанда ұлтаралық ынтымақтастықтың тамаша үлгісі орнады.
7. Сөздер мен сөз тіркестерін оқыңыз. Мағынасын ашып, түсіндіріңіз.
Этнос, демократиялық ұстанымдар, халықаралық арена, президенттік басқару
нысаны, стратегиялық міндеттер, идеологиялық бірізділік, пікір алуандығы,
тоталитарлық тәртіп.
8. Екі бағанадан сөз тіркестерін құрастырыңыз.
отаршылдық жүйе
түбірлі ұстаным
мемлекеттік дербестік
заң міндеттер
стратегиялық саясат
саяси шығару
демократиялық егемендік
экономикалық өзгерістер
сөз келісім
ұлтаралық бостандық
9. Осы сөз тіркестерімен сөйлем құрастырыңыз.
10. Төмендегі сызбадан сөздерді пайдалана отырып, мәтінді толықтырыңыз.
Қазақ халқының отаршылдық саясатқа, үстемдік пен ... қарсы күресі XVII
ғасырдың аяғында-ақ басталған. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін тәуелсіздік
жолына бет бұрған халықтар ең алдымен өздерінің ... жүйелерін анықтап алуға
ден қоя бастады. Елтаңба, ту, әнұран сияқты мемлекеттік нышандар ...
Тәуелсіздіктің әр күні тарихи мән-маңызы айрықша жауапты. ... толы болды.
Елде саяси реформалар, қоғамның саяси кемелденуі, ... құндылықтарды өмірге
орнықтыру қарқынды түрде жүзеге аса бастады. Тәуелсіздік тұсындағы
Қазақстанда ұлтаралық келісім мен ынтымақтастықтың тамаша үлгісі...
Зат есім Сын есім Етістік
шешімдер демократиялық орнықты
жүгенсіздік саяси белгіленді
11. Азаттықтың ақ таңы деген тақырыпта сұхбат құрастырыңыз.
2–сабақ. ҚазАқстан – Азия барысы
1. Жаңа сөздер.
Тектілік, алғырлық, жасқану, тәкаппар-лық, айлалылық, серпінді,
қаймықпау, босаң-сымау, көрегендік, талғампаздық, кемеңгерлік, қадір-
қасиеті.
2. Сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Қандай мемлекеттерді барысқа теңейді, не үшін?
2. Қандай Азия барыстарын білесіз?
3. Қазақстанның Азия барысына айналатынына сенесіз бе? Әңгімелеңіз.
3. Жоғарыдағы жаңа сөздермен бірнеше сөз тіркестерін құрастырыңыз.
Үлгі: адамның тектілігі, ештеңеден қаймықпау, ..
4. Мәтінді оқыңыз.
Бүгін біз зор мүмкіндіктер табалдырығында тұрмыз. Азияның ең кедей
елдерінің кейбірінің отыз жыл ішінде қайыршылықтан оңалып, индустриялы
мемлекеттерге айналғанын сіздердің көпші-лігіңіз білесіздер. Алғашқылары
Корея, Тайвань және Индонезия және Таиланд қосылды. Біздің ұлы көршіміз –
Қытай жоғарғы қарқын танытып отыр. Бізге достас Ресей де жуық арада ұлы
елдің жаңа келбетіне ие болады деп шынайы үміт артамыз және оған
сенімдіміз.
Осыдан қырық жыл бұрын Сингапур өз тәуелсіздігін алған кезде, жан
баласына шаққанда 200 долларға жетпес табысы бар әлемдегі ең кедей елдердің
бірі еді. Бүгінгі таңда сингапурлық-тардың жан басына шаққанда 20 мың
доллардан асатын табысы бар. Өзінің халқы, этникалық құрамы жөнінен және
басқа да көп-теген параметрлері бойынша бізге ұқсас ел Малайзия да 20 жылға
жетпейтін уақыт ішінде өз азаматтарының өмір сүру деңгейін
10 есе арттыруға қол жеткізді. Осындай табыстардың нәтижесінде бұл елдер
күллі әлемде Азия Жолбарыстары ретінде танылып отыр.
Қазақстан өзінің күллі мүмкіндіктерімен нақ осындай нәтиже-ге қол
жеткізе алмайды дейтін себептер бар ма? Ондай себептер жоқ. 2030 жылға
қарай Қазақстан Орталық Азия Барысына айналады және өзге дамушы елдер үшін
үлгі болады деп сенемін.
Бізде жолбарыстар жоқ, ал тауларымызда тіршілік ететін қар барысы
дүниежүзілік қауымдастыққа онша таныс емес.
Жануарлар әлемінде Жолбарыс туыстас болғанымен, Барыстың өзіндік
ерекшеліктері де бар.
Бұл – өзіне тән тектілігімен, бұлалығымен, алғырлығымен, жасқануды
білмейтін тәкаппарлығымен, батылдығымен, айлалылы-ғымен дараланатын Барыс
болмақ.
Ол ешкімге бірінші болып шабуыл жасамайды, әрі тікелей соқтығыстардан
бойын тартатын болады. Бірақ өзінің еркіндігі мен тұрағына, ұрпағына қатер
төнген жағдайда, ол бұларды басын тігіп, бойындағы барын салып қорғайтын
болады. Ол сыптай да серпінді болуға және семіздік пен жалқаулыққа бой
алдырмауға тиіс: әйтпеген күнде ол қатаң табиғи ортада өмір сүре алмайды.
Ол қауіпқатерден қаймықпауға, тоқшылықтан босаңсымауға тиіс.
Ол өз ұрпағын баулыған кезде: оны баса-көктей келген қонақтардан қорғай
отырып, аузындағы дәмдісін соның аузына тосуға, оның саулығына, өресі мен
пайымына нәр беруге тиіс, сөйтіп кез келген ортадағы қатаң бәсекелестік
жағдайында ерте сақайып, өз бетінше дербес өмір сүруге жетелеп, көрегендік
танытады. Ол өзі ішетін тұнық судың лайланбауын, ол өз аясында тіршілік
ететін табиғат пен тыныстайтын ауасының жақсаруын қатаң қадағалап отырады.
Ендеше қазақстандық Барыстың бойына дамудың алдындағы қатарлы үздік
деңгейіне үстелген батыстың талғампаздығы да, шығыстың кемеңгерлігі де,
төзімділігі де тән болуға тиіс.
Дегенмен, 2030 жылғы осындай Қазақстан өзінен-өзі пайда болмайды. Оны
біз өз қалауымызбен және табысқа жетуге талпын-ған ерік-жігеріміз арқылы
тұрғызамыз. Сауатты әрі гүлденген экономика құрмайынша, біз қуатты мемлекет
пен Қарулы Күштер құра алмаймыз, демографиялық экологиялық және әлеуметтік
міндеттерді шеше алмаймыз, әрбір адамның жеке басының қадір-қасиеті мен әл-
ауқатын арттыра алмаймыз.
Осындай болашақтың іргесін тұрғызу үшін және алған бағы-тымыздан
ауытқымау үшін бізге өзіміздің нені қалайтынды-ғымызды білу керек.
Сондықтан ұзақ мерзімді кезең жайында айтқан кезде біздің еліміздің
мұраты ұлттық біртұтастық, әлеу-меттік әділеттілік тән әрі күллі халқының
экономикалық әл-ауқаты артқан тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты
Қазақстанды сомдау деп санаймын.
Ел Президентінің
Қазақстан халқына Жолдауы
5. Мәтін мазмұны бойынша сұхбат құрыңыз.
Бір-біріңізге сұрақ қойып, жауап беріңіздер.
6. Мәтін мазмұны бойынша төмендегі құрмалас сөйлемдерді аяқтаңыз.
1. Бізде жолбарыстар жоқ, ...
2. Қар барысы ешкімге бірінші болып шабуыл жасамайды, ...
3. Салауатты әрі гүлденген экономика құрмайынша, ...
4. Қазақстанның ұзақ мерзімді кезең жайында айтқан кезеңде мұраты
мынадай: ...
7. Сөйлемдердегі ойды таратып айтыңыз.
1. Барыс өзіне тән тектілігімен, бұлалығымен, алғырлығымен,
тәкаппарлығымен, батылдығымен, айлалылығымен дараланады.
2. Барыс серпінді болуға, семіздік пен жалқаулыққа бой алдырмауға тиіс.
Әйтпесе ол қатаң табиғи ортада өмір сүре алмайды.
3. Ол өз ұрпағының өресі мен пайымына нәр беруге тиіс, сөйтіп кез келген
ортадағы қатаң бәсекелестік жағдайында өз бетінше дербес өмір сүруге
жетелеп, көрегендік танытады.
4. Барыстың бойына батыстың талғампаздығы да, шығыстың кемеңгерлігі тән
болуға тиіс.
8. Мәтіннен туынды зат есім мен туынды сын есімдерді тауып, олардың
жасалу жолдарын түсіндіріңіз.
9. Мына сұрақтарды талқылаңыз.
1. Соңғы он жыл ішінде қазақстандық Барыс қандай дәрежеге жетті деп
ойлайсыз?
2. Қазақстан Азия Барысына айналу жолында өз мүмкін-діктерін толық
пайдалана алып жүр ме?
10. Мен өзім 2030 жылғы Қазақстанды қалай елестетемін? деген тақырыпта
ауызша ақпарат дайындаңыз.
3–сабақ. Қазақстан жаһандану дӘуірінде
1. Сұрақтарға жауап беріңіз.
а) Жаһандану дегенді қалай түсінесіз?
ә) Қазақстанға жаһандану не әкеледі деп ойлайсыз?
2. Мына сөздердің мағынасын білесіз бе?
Жаһандану, ақпарат, тұжырымдама, көші-қон, ағын серпінді, салдары,
бәсеке, назар, шоғыр, баламалы, басымдық, қолданбалы, білікті, үздік,
секіріс, бастамашылдығы, ұмтылыс.
3. Сөйлемдерді оқыңыз. Қарамен берілген сөздерге мағы-насы жақын
сөздерді белгілеңіз.
1) Жаһандану дәуірінде біртұтас ақпараттың (хабардың, сәлемнің) еркін
қозғалысы дамиды.
2) Әлемде елеулі көші-қон (айырбастың, бір жерден екінші жерге көшудің)
өзгерістері жүріп жатыр.
3) АҚШ пен Канадаға мигранттар ағыны (толқыны, ағысы) күшейді.
4) Жаһанданудың бір белгісі – халықаралық валюта рыногы-ның серпінді
(біртіндеп, серпілмелі) дамуы.
5) Интеллектуалдық өнімнің еркін қозғалысы жаһанданудың салдары
(міндеті, нәтижесі) болып табылады.
6) Білім мен ғылымды дамытудың жаһандық үрдістеріне жіті назар (көңіл,
ақыл) аударуымыз керек.
7) Массачусетс, Калифорния және Токио институттары әлемдегі ең үздік
(үлкен, озық) институттардың бірі.
4. Мәтінді оқыңыз.
Осы заманғы әлем жаһандану кезеңін адамзаттың біртұтас ақпарат және
коммуникациялар кеңістігінде жан-жақты бірігу, бүкіл планетаның біртұтас
экономикалық рыногқа айналуы дәуірін бастан кешуде.
Жаһандық қоғам әлдеқайда ашық бола түсуде: капиталдың, қаржылардың,
адамдардың, ақпараттың еркін қозғалысы осы заманғы шекараларсыз әлем
тұжырымдамасының негізіне айналды.
Жаһандануға қандай факторлар жәрдемдесуде?
Бірінші кезекте, бұл тараулардың елдер мен экономика сектор-лары
арасындағы қозғалысы. Сауда-саттықты өрістету экономи-каның дамуы мен өсуі
үшін стратегиялық тұрғыда қажет. Жаһан-дану жолындағы екінші қадам
капиталдардың еркін қозғалысы. Мысалы, соңғы 20-жылдарда дамушы елдерге
тікелей шетелдік инвестициялардың ағыны жүздеген есе өсті. Үшіншіден, адам-
дардың кедергісіз қозғалысы. Бүгінде әлемде елеулі көші-қон өзгерістері
жүріп жатыр, Батыс елдерінде, әсіресе Еуропалық Одаққа, АҚШ-қа, Канадаға
мигранттар ағыны күшейді. Төртінші-ден, жаһандану факторларының бірі
халықаралық валюта рыногтарындағы валюталық операциялардың серпінді дамуы
болып табылады. Әлемдік валюта жүйесі үш революцияны: реттеудің алынып
тасталуын, интернационалдануды және инновацияны бір мезгілде бастан кешті.
Бесіншіден, ақпараттың, интеллектуалдық өнім мен идеялардың еркін қозғалысы
жаһандану факторларының бірі және салдары болып табылады. Интернеттің,
электрондық поштаның, халықаралық телефон қызметтерінің, ұялы телефон мен
электрондық конференциялардың қарай дүние әлдеқайда өзара байланысты бола
түсті.
Өзіміздің алдымызға стратегиялық міндет - таяудағы 10 жылда елімізді
әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің қатарына шығару міндетін қоя
отырып, біз ғылым мен технологияларды дамытудың, білім беруді дамытудың
жаһандық үрдістерін жіті назарда ұстауға тиіспіз.
Бұл үрдістер қандай екен?
Әлемдік деңгейдегі өте маңызды технологиялар шоғырына ақпараттық-
коммуникациялық технологиялар, қасиеттері алдын ала белгіленген жаңа
материалдардың алынуы, биотехнологиялар, энергия үнемдеу, энергияның
баламалы көздерін жасау жатқызылады.
Білім беру саласындағы жаһандану да бірқатар үрдістерімен сипатталады.
Білім ақпараттық қоғамда құнның негізгі көзіне айналып барады. Білім беру
ұғымының өзі өзгеруде және кеңеюде. Білім беру барған сайын көп ретте
мектепте және тіпті жоғары оқу орнында оқумен бірдей түсінілуден қалады.
Жеке тұлғаны функ-ционалдық әзірлеу тұжырымдамасынан жеке тұлғаны дамыту тұ-
жырымдамасына көшу жүріп жатыр. Ақыр соңында білім берудің халықаралық
интеграциясы дамуда. Білім беру ұлттық басымдық категориясынан әлемдік
басымдық категориясына өтуде.
Технологиялық тұрғыда дамыған елдерде ғылыми талдамалар жүйесінде
маманды оқытумен ғана емес, сонымен бірге техника-лық, жаратылыстану және
гуманитарлық ғылымдар саласында іргелі және қолданбалы зерттеулер
жүргізумен айналысатын ғылыми кешендер болып табылатын университеттер
ерекше рөл атқарады. Қазақстанға индустриямен тығыз байланысты, қуатты
білім беру, зерттеу және ғылыми-өндірістік кешендер болып табылатын
элиталық университеттер қажет. Осы тәжірибені ескере отырып, Астанада
халықаралық деңгейдегі жаңа университет құру туралы шешім қабылданды. Уақыт
өте келе Алматыда да жаңа университет құру жоспары бар. Елдің осындай
деңгейге көтерілуге қабілетті қазіргі бар аса университеттердің әлеуетін
зерттеу керек. Біздің университеттердің құрылымында химия, физика, химиялық
технология, экономика саласындағы жоғарғы білікті мамандар болуы тиіс.
Мамандардың осындай байланысы Массачусетс, Калифорния және Токио
институттарының әлемдегі үздік инсти-туттарға айналуына мүмкіндік берді.
Барлық жоғары оқу орындарында математикалық бағыттағы қолданбалы
кафедраларда дәріс беру деңгейін сапалық тұрғыда өзгерту керек.
Мәліметтерді талдаудың математикалық әдістерін бәрі де – инженерлер,
экономистер, заңгерлер, құрылысшылар, мемлекет қайраткерлері меңгеруі тиіс.
Әлемдік практика көрсеткеніндей, кадрлардың математикалық әзірлігінің
жоғары деңгейі барлық салаларда сапалық секірісті қамтамасыз етеді.
Білімді, салауатты адамдар – бұл ХХІ ғасырда адамзат дамуының негізгі
қозғаушы күші. Реформалардың алдыңғы шебінде жастар болуы тиіс, нақ осы
жастардың күш-жігерімен бастамашылдығы, олардың болашаққа ұмтылысын көп
ретте біздің бастамалар табыстылы-ғының кепіліне айналды.
Н.Назарбаев
5. Мына сөздер мен сөз тіркестерімен сөйлем құраңыз.
Жаһандану кезеңі, ақпараттың еркін қозғалысы, экономиканың дамуы,
шетелдік инвестициялар, валюталық операциялар, интеллектуалдық өнім,
бәсекеге қабілетті, жеке тұлғаны дамыту, ұлттық басымдық, қолданбалы
зерттеулер, ғылыми-өндірістік кешен, элиталық университет, математикалық
әдіс.
6. Төмендегі абзац атауларын мәтінге сәйкес нөмірлеңіз.
а) Жаһанданудағы математиканың маңызы
ә) Білім беру саласындағы жаһандану
б) Жаһандану факторлары
в) Элиталық университеттер
7. Мына сөйлемдердің мазмұнын мәтіннің көмегімен ашыңыз.
1) Бүгінгі таңда бүкіл әлем жаһандану кезеңін бастан кешуде.
2) Жаһанданудың дамуына бірнеше факторлар ықпал етеді.
3) Ғылым мен технологиялардың дамуының әр түрлі үрдістері бар.
4) Жаһандану дәуірінде ғылыми кешен болып табылатын университеттер
ерекше рөл атқарады.
8. Жаһандану сөзімен бірнеше сөз тіркестерін құраңыз.
Үлгі: жаһандану дәуірі, жаһанданудың маңызы, ...
9. а) Мәтіннен етіс тұлғалы етістіктерді теріп жазыңыз, олармен сөйлем
құрастырыңыз.
ә) Қатыстық сын есім мен зат есімдер берілген екі қатардан сөз
тіркестерін құрастырыңыз.
1) Шетелдік, елеулі, Еуропалық, халықаралық, электрондық, стратегиялық,
жаһандық, ақпараттық, техникалық, қуатты, білікті қолданбалы.
2) Пошта, білім, инвестия, Одақ, технология, валюта, ғылым, міндет,
үрдіс, өзгеріс, маман, кафедра.
10. Баспасөз материалдарын пайдалана отырып, Жаһан-дану және жастар
деген тақырыпта сұхбат құрыңыз.
ОСБЖ
Қазақстанның бүгіні мен ертеңі
1. Мәтінді оқыңыз.
Қазақстанның бүгіні мен ертеңі
Біз жүйелік экономикалық реформалардың күрделі кезеңінен өтіп, ТМД-ның
басқа елдерінен көп нәрседе алда келеміз. Бүгінде Қазақстанда нарықтық
экономиканы еркін дамыту үшін негізгі жағдайлар жасалған.
Жүргізілген реформалардың нәтижелері ашық та айқын. Қазақстандағы
экономиканы еркін дамыту үшін негізгі жағдайлар жасалған.
Жүргізілген реформалардың нәтижелері ашық та айқын. Қазақстандағы
экономика әлемдегі ең жедел дамушы экономи-калардың біріне айналды. Біз
еліміздің экономикалық өсуі негізі-нен өндіруші секторлардың дамуына
байланысты екенін түсінеміз. Алайда үміттендіретін үрдістер де бар, өйткені
өсудің жоғары қарқынын басқа салалар да, соның ішінде қаржы секторы, өңдеу
өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік және байланыс салалары да
көрсетіп отыр.
Бірақ та біздің экономика, негізінен, экстенсивті тұрғыда дамып келе
жатқанын мойындау керек, қазақстандық кәсіпорындар үшін энергияны
шығындаудың жоғары деңгейі мен еңбек өнімділігінің төмен деңгейі тән.
Сондықтан бүгінгі күні біздің алдымызда өнімдері сыртқы рыноктарда
сұраныс туғызатын жаңа бәсекеге қабілетті өндірістерді дамыту міндеті тұр.
Ал бұған жаңа технологияларсыз, осы заманғы менеджмент модельдерін
енгізбейінше қол жеткізу мүмкін емес.
Біз Қазақстанда өмір сапасы мен стандартын бәсекеге барынша қабілетті
болудың деңгейіне жақындатуға ұмтылуға тиіспіз. Қазақстанның әлемдік
рынокта шешуші бәсекелік басымдығы жоғары білікті, жұмылған адами капитал,
сондай-ақ инновацияларды тұрақты ендіру болуы тиіс.
2010 жылға қарай біз жан басына келетін ІЖӨ-ні 7000 долларға дейін, ал
сатып алу қабілетінің паритеті (СҚП) бойынша 15000 долларға дейін арттырып,
халық өмірінің күтіп отырылған ұзақтығын 68 жасқа дейін жеткізбекпіз.
Таяудағы үш жылда Қазақстан білім беруге арналған мемлекеттік шығындарды
ұлғайтуы тиіс, олар ІЖӨ-нің 4,1 пайызынан кем болмауы керек.
Біз 2005-2015 жылдарға арналған Ұлттық инновациялық жүйені қалыптастыру
мен дамыту жөніндегі бағдарламаны талдау жасап, индустриялық-инновациялық
даму стратегиясын қабылда-дық. 2004 жылдан бастап қазірдің өзінде 520
инвестициялық жоба іске асырылды.
Біздің негізгі міндетіміз – жоғары технологиялардың әлемдік рыногына
тезірек кіру және өз тауашамызды алу. Елдің географиялық жағдайы бізге
өңірлік рынокқа бағдарланған жоғары технологиялық өндірісті дамытуға
мүмкіндік береді, мұнда Қазақстан болашақта өңірдің сервистік-технологиялық
орталығына айналуы тиіс. Ол үшін бізге өз ғылымымызды дамыту керек.
Жаңа ғылыми-техникалық бағыттар-биотехнологиялар, нано-технологиялар,
ғарыштық қызмет пен ақпараттық-коммуника-циялық технологиялар – бұлар
отандық және трансұлттық бизнеспен әріптестік жағдайында нақты нәтижелерге
қол жеткізуге мүмкіндігіміз бар салалар.
Нақ осы бағыттар бойынша бізге мамандар мен дипломды ғалымдар қажет
болады.
Н.Назарбаев
2. а) Мәтіннен тірек сөздер мен сөз тіркестерін теріп жазыңыз.
ә) Мәтінді бірнеше мағыналық бөліктерге бөліңіз.
б) Жоспар бойынша мәтіннің мазмұнын әңгімелеңіз.
2-апта
1–сабақ. Болон декларациясының негізгі қағидалары
1. Берілген сөздер мен сөз тіркес-терімен сөйлем құраңыз.
Ізденістер, бастамалар, әлем-дік білім кеңістігі, ықпалдас-тықты арттыру,
сапаны көтеру, бағытталған, өзара мақұлдау, білім құрылымы, бірізділік,
қолдау, белсенді араласу, қосы-лу, қамтамасыз ету, енгізу, өрістету,
бекіту, жандандыру.
2. Жақша ішіндегі сөздердің сино-нимдік баламасын табыңыз.
1. (Дүние жүзі) халықтарының өз таным-түсінігі бар.
2. (Белгілі) азаматтар ұлттық құндылықтарға аса мән беруде.
3. Бұл қадам Алматы сияқты үлкен қалаға (оң әсерін) тигізуде.
4. Қазақ халқының ғасырлар бойы (қалыптасқан) салт-дәстүрі жеткілікті.
5. Жапония сияқты елдің (озық үлгілерін) тәжірибе жүзінде қолданысқа
енгізсек, ұтарымыз көп болмақ.
6. Қазақстандағы білім беру жүйесін (халықаралық деңгейге) көтеру үшін
қаншама тер төгуге тура келеді.
7. 2006 жылдан бастап мектеп оқушылары (бірыңғай) мектеп формасына
көшетін болды.
3. Сөйлемдегі сөздерді қарама-қарсы мағыналы сөздермен ауыстырыңыз.
1. Жоғары білім беру жүйесіндегі реформа Қазақстан тәуелсіздік алғаннан
кейінгі (алғашқы) 10 жылда жүргізілгені белгілі. 2. Ол реформа негізінен
әлемдік білім беру кеңістігіне (шығу) және халықаралық білім стандарттарына
барынша сәйкестендіруге ба-ғытталған. 3. (Орта) білім берудің мақсаты –
қоғамның, мемле-кеттің және жеке тұлғаның сапалы білім алуға деген
мүдделерін қанағаттандыру. 4. (Дамымаған) елдердің тәжірибесіне сүйенсек,
барлық ұлттық экономикалардың өсуі мен дамуы білім, ғылым жүйелерінің
(ескіруімен), халыққа білім беруді дамытумен, кәсіп-тік білім беруде
халықты кеңінен тарту арқылы жүргізілгендігін байқаймыз. 5. Елімізде 2005
жылы 181 жоғары оқу орны мамандар даярлаумен (айналыспаған). 6. Өткен
жылдың қорытындысы бойынша (кеше) 2000-нан астам жас азамат АҚШ, Қытай,
Ұлыбритания сияқты, Еуропа мен Азия елдерінің ең (нашар) жоғары оқу
орындарына түсіп, білім алып жатыр.
4. Төмендегі сұрақтарға жауап беріп көріңіз.
1. Дүние жүзінде білім берудің қандай жүйелері мен түрлерін
білесіздер?
2. Болон декларациясы туралы не білесіздер?
3. Оның қағидалары туралы естіген бе едіңіздер?
4. Отандық білімнің Болон процесіне қосылуы қандай жауап-кершілік
жүктейді?
Болон декларациясының негізгі қағидалары
Дүние жүзінде білім берудің әр түрлі жүйесі мен түрі бар екені белгілі.
Атап айтсақ, еуропалық, америкалық, жапондық, кеңестік (ресейлік) және т.
б. Оларда мемлекеттік деңгейде білім берудің тиімділігінің, оның
экономиканың дамуына оң әсер ететін ғылыми-тәжірибелік тұрғыдан қалыптасқан
жүйесі бар. Дегенмен, ХХ ғасырдың соңында дүние жүзінде барлық салаларда
интегра-циялық үдеріс кеңінен дамып келе жатқанын білеміз. Сондықтан
халықаралық білім беру кеңістігін құру, әр түрлі елдің ұлттық білім беру
жүйесінің заман талабына сай озық үлгілерін теориялық-әдістемелік тұрғыдан
жақындастыру арқылы Қазақстанда ұлттық білім беру жүйесін құру қажеттігі
туындады. Осы тұрғыдан алғанда, жоғары білім жүйесін халықаралық деңгейде
интеграция-лау бағытындағы құнды шешім болып табылған 1997 жылғы Лиссобон
конвенциясы. Қазақстан бұл құжатты басшылыққа алып, оқу жүйесіне ұтымды
түрде пайдалануға шешім қабылдаған болатын. Ал 1998 жылы Батыс Еуропаның 4
елі (Германия, Италия, Франция, Ұлыбритания) білім берудің жүйелері мен
құрылым-дарын сәйкестендіру жөнінде Сорбон декларациясын қабылдаған болса,
1999 жылы Еуропаның 30-ға жуық елінің білім беру өкілдері Болон
декларациясына қол қойды. Бұл декларацияға сәйкес 2010 жылға дейін
Еуропалық білім берудің бірыңғай жүйесіне көшу көзделген болатын.
Отанымыздың білім беру жүйесіндегі ізденістері мен бастамалары әлемдік
білім кеңістігіндегі ықпалдастықты арттыру мен сапаны көтеруге бағытталған.
Білім беру нормаларын өзара мақұлдау жөніндегі Лиссабон конвенциясын,
жоғары білім саласы мен құрылымындағы бірізділікке қатысты Сорбон
декларациясын қолдап, белсенді араласуға талпыныс жасаған мемлекеттердің
арасында Қазақстан алғашқылардың қатарында тұр. Еліміздің Болон процесіне
қосылуы отандық білімнің жаңа талаптары мен республиканың саяси-
экономикалық таңдауына толық жауап береді. Бұл – білім сапасы мен
бәсекелестік мүмкіндігін көтеру мақсатында істеліп жатқан қадам.
Европа мемлекеттері қолдап, бүгінде Ресей де қосылып ықы-лас білдіріп
отырған Болон декларациясының негізгі қағидалары қандай, кредиттік
технология деген не, оның қандай артықшылығы бар?
Біріншіден, азаматтарды жұмыспен қамтамасыз ету мақса-тында және
халықаралық бәсекелестік жағдайында Европа білімі-нің беделін көтеру үшін
біртұтас білім мен ғылым мәртебесін қабылдау;
екіншіден, білімнің бакалавр, магистратура, докторантураға негізделген
үш сатысын бекіту;
үшіншіден, оқу процесін ұйымдастыру мен білім үлгерімінің қорытындысын
бағалау бойынша еуропалық кредиттік жүйені енгізу;
төртіншіден, Еуропа елдері мен университеттері арасында профессорлар мен
студенттердің алмасуын өрістету;
бесіншіден, оқу үрдісін Еуропалық сапа деңгейіне көтеру;
алтыншыдан, жоғары оқу орындарында халықаралық аттестаттау мен
аккредиттеуді жандандыру.
Болон процесінің қағидалары, сонымен қатар білім бағдарламасының
салыстырмалылығы мәселесін шешетін және академия-лық ұтқырлықтың кеңеюіне
көмектесетін сынақтың бірліктер жүйесін дайындау мен қолдануға мүмкіндік
береді.
Қазақстандағы студенттердің оқыту процесін ұйымдасты-рудың осындай бір
формасы белгілі мерзімде бір жоғары оқу орнындағы студенттің басқа жоғары
оқу орнындағы оқуын заңды түрде бекіту болып табылады.
Егемен Қазақстан газетінен
❖ 5. Тапсырмалар:
1. Мәтіндегі сөздікпен жұмыс істеңіз.
2. Мәтін бойынша бірнеше сұрақтар әзірлеңіз.
3. Мәтінді бөліктерге бөліп, әрбір бөлікке ат қойыңыз.
6. Болон декларациясының артықшылығын мына сызба арқылы айтып беріңіз.
7. Сөйлемдерді дұрыс құрастырыңыз.
1. Студенттердің, жөнінде, қалай оқылатыны, шет мемле-кеттердегі, терең,
біз, бастадық, ойлана.
2. Өзара, мақұлдайтын, шартына, ендік, Болон, сөйтіп, оқу орындары,
жоғары, дипломды, берген.
3. Етті, ғылым, министрлігі, Білім, осы, бағытта, және, тәуекел, қадам,
батыл, жасауға.
4. Оқу, жүйеге, орындары, Қазақстандағы, көшті, көптеген, несиелік.
8. Төмендегі қысқарған сөздерді, мамандық атауларын қазақшалап көріңіз.
Мысалы: ИСБ –
БАЖ – бизнестегі ақпараттық жүйе,
Мат. анализ – математикалық талдау.
ОБСЕ, ВТО, ООН, КАЗНУ, КИМЭП, ФиК, МТ, МК, ОПиЭУ, НеХим, КРХим, т.б.
2–3-сабақ. Білім жүйесіндегі реформалар.
1. Берілген сөздер мен сөз тіркестерімен жұмыс.
Стратегиялық міндеттер, ұлттық білім берудегі жетістіктер,
сәйкестендіруге негізделеді, жандандыруға бағытталған, жаңа арнаға салу,
ықпалдасу, сынақ бірліктері, шеберлік пен іскерлік, желілік емес түрі,
үзіліссіз білім беру, ерікті түрде, жалпыға міндетті стандарт.
2. Сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Қазақстандағы кредиттік оқыту жүйесіне көшпеген қандай оқу орындары
бар?
2. Кредиттік технология деген не?
3. Оның басқа жүйелерден артықшылығы неде?
4. ОБСӨЖ деген сөзге анықтама беріңіз
Кредиттік оқыту жүйесі
Қазақстандағы жоғары білімнің стратегиялық міндеттері ұлттық білім беру
жүйесіндегі жетістіктерді сақтай отырып, оны әлемдік білім берудің ең озық
үлгісімен сәйкестендіруге негізде-леді. Еліміздегі білім беру жүйесі үлкен
екі маңызды процесті жандандыруға бағытталған: ұлттық білім беруді жаңа
арнаға салу және әлемдік білім кеңістігімен ықпалдасу.
Бүгінде Америка мен Батыс Еуропаның көптеген елдерінде кредиттік оқыту
жүйесі қолданылады. Осы кредиттік оқытудың ережелері Қазақстанда да
жетілдіріліп келеді. Болон процесіне сәйкес, жоғары және жоғары оқу орнынан
кейінгі кәсіби білімнің мынадай сатылары енгізілген:
1) бакалавриат (жоғары базалық кәсіби білім) – 4 жыл;
2) магистратура (кәсіби жоғары білімнің екінші сатысы) – 2 жыл;
3) докторлық бағдарлама (жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіби білім) – 2
немесе 3 жыл.
Кредиттік технологияға көшу студенттің дәстүрлі бағасы мен аудиториялық
және аудиториядан тыс жұмыстарының орнына сынақ бірліктері жүйесін енгізуді
көздейді. Сынақ бірліктерінің жүйесі шеберлік пен іскерлікті бағалаудың
шартты бірліктерін нақтылауға мүмкіндік беретін механизм болып табылады
(семинар, дәріс пен іс-тәжірибелері, өзіндік жұмыстар мен аралық
бақылаулар).
Сынақ бірлігі жүйесі жоғары оқу орындары шеңберінде шетел
университеттерімен қарым-қатынастар жасау, үзіліссіз білім беру жүйесі
арқылы білім нәтижелерін мақұлдау сынды оқу процесін ұйымдастырудың желілік
емес түрін енгізу құралы ретінде пайдаланылады. Оның артықшылығы да осында.
Кредиттік оқыту жүйесінде оқу ісінің еңбекті қажет ету талаптары
оқытылатын материалдың мөлшері бойынша жүзеге асады және ол несие арқылы
көрініс береді. Мұндай жағдайда әрбір пән мөлшері ерікті түрде анықталады,
ал пәннің несиелік бірлік есебі мемлекеттік жалпыға міндетті стандарт
негізінде және осыған сәйкес типтік оқу жоспары бойынша жүзеге асады.
Оқу жылы қалыптасқан тәртіп бойынша 32 аптадан тұрады, ал оның 30-ы
теориялық білім беруге, 2-еуі қорытынды бақылауға арналады. Оқу орнын
академиялық кезеңдерге бөлу, практика мен демалыс мерзімінің ұзақтығын
анықтау құқы жоғары оқу орнының өзіне берілген. Күндізгі оқу формасы
бойынша, студенттердің демалысы жылына екі реттен кем болмайды, әрі
қысқармайды. Оқу жылының басы – қалыптасқан дәстүр бойынша – 1 қыркүйек, ал
академиялық кезең семестр болып табылады.
Кредиттік оқыту жүйесі бүгінгі күннің басты мәселесі болып тұр
С.Әбдіманов. Л.Н.Гумилев атындағы ұлттық университеттің ректоры, профессор.
Егемен Қазақстан, қазан, 2004 ж.
3. Сұрақтар
.
1. Қазақстандағы білім беру жүйесі неге негізделген?
2. Оның ең маңызды процестері қандай?
3. Кредиттік оқу жүйесі қай елдерде қолданылады?
4. Қазақстандағы оқу жүйесі қандай?
5. Студенттің білімі қандай бірліктермен өлшенеді?
6. Оқу жылы неше аптадан тұрады?
7. Неше кезеңнен тұрады?
4. Мәтіннен ауыспалы осы келер шақтағы етістіктерді теріп жазыңыз.
5. Сөздікті пайдалана отырып, қазақшаға аударыңыз. Сөз тіркестерін
қосып, сөйлем құраңыз.
Современный мир, настоятельно требует, от высших учебных заведений,
обеспечить такое образование студентам, который воспитывает в них хорошо
информированных, глубоко мотивиро-ванных граждан, способных к критическому
мышлению, поиску и решению проблем, способных брать на себе социальную
ответственность, выполнить множество различных ролей в обществе, гибкость
образовательной системы, должна сочетаться со стремлением, к реализации
высоких стандартов, подготовки современного специалиста.
6. Даналық ойлармен таныс болыңыз.
Халық пен халықты,
адам мен адамды теңестіретін нәрсе – білім.
М.Әуезов
Білімді болу деген сөздің мағынасы –
белгісіз нәрсені ашуға қабілетті болу деген ұғым.
Әл-Фараби
Білім мен даналық – адам көркі.
Ә.Науай
Ештеңе білмейтін және бірдеңе білейінші деп талпынбайтын адам - өте жаман
адам.
Оның бойында екі кесел бірдей ұялаған.
Платон
Білмеген масқара емес, білгісі келмеген ұяттырақ.
Сократ
Тек ақиқат білім ғана күдік туғызбайды,
ол өмірді бағалауға, тұрмыс құруға үйретеді.
Шоқан Уәлиханов
7. Сөйлемді аяқтаңыз.
1. Кредиттік оқыту технологиясының артықшылығы – ...
2. Оқушының қорытынды бақылау бойынша алған бағасы ...
3. Сынақ бірлігі жүйесі оқу процесін ұйымдастыру бағытында ...
4. Оқытушы жетекшілік ететін студенттердің өзіндік жұмысы (ОСӨЖ) ...
5. Оқу жылы қалыптасқан тәртіп бойынша ...
6. Күндізгі оқу формасы бойынша, студенттердің демалысы әдеттегідей ...
7. Студент оқу пәндерін бекітілген жеке оқу жоспарына сай ...
8. Өзіңіз оқып жатқан кредиттік оқыту жүйесінің кемшіліктері мен
артықшылықтарын атап шығыңыз. Қай жағы басымдау?
кемшіліктері: артықшылықтары:
9. Мәтіндегі мына сөйлемдерді өз сөзіңізбен толықтырыңыз.
1. Бүгінде Америка мен Батыс Еуропаның көптеген елдерінде...
2. Кредиттік технологияға көшу...
3. Сынақ бірлігі жүйесі ...
4. Оның артықшылығы...
5. Кредиттік оқыту жүйесінде оқу ісінің...
6. Оқу жылы қалыптасқан...
7. Оқу орнын академиялық кезеңдерге бөлу...
8. Күндізгі оқу формасы...
9. Оқу жылының басы...
10. Мұндай жағдайда әрбір пән ...
10. Мына сөздердің синонимдік баламасын табыңыз.
Кредиттік технологияға көшу, нақтылауға мүмкіндік беретін, үзіліссіз
білім беру, оқытылатын материалдың мөлшері бойынша, кем болмайды, білім
беру жүйесіндегі жетістіктер.
3–сабақ
1. Берілген сөздермен және сөз тіркестерімен жұмыс.
Біртұтас ұлттық тест, ассоциацияланған дәреже, тиісті үлгідегі
сертификат, міндетті шарты, әлеуметтану, таңдаған пәндер, қосымша білім
беру шеңберінде, өз еркімен, тәжірибе түрі.
2. Төмендегі сұрақтарға жауап беріп көріңіз.
1. Бакалавриаттағы оқыту жүйесінің артықшылығы неде деп ойлайсыз?
2. Сізге ерік берілсе, қандай пәндерді таңдар едіңіз?
3. Несие жинау дегенді қалай түсінесіз?
4. Қазіргі оқу жүйесі сізді толық қанағаттандыра ма?
5. Қазақстандағы оқу жүйесіне қандай өзгерістер керек деп есептейсіз?
Бакалавриаттағы кредиттік оқыту жүйесі
Бакалавриатқа түсу үшін біртұтас ұлттық тесті сәтті тапсыру керек. Оқу
барысы – 4 жыл, оқу пәндерінің саны 40-тан кем болмайды. Бакалавриаттың
төменгі сатысында оқу 2 жылға созылады. Мұнда студент 68 кредит алуға тиіс.
Төменгі сатының аяғында студент мемлекеттік аралық бақылаудан өтуі керек.
Одан сәтті өткен студент жоғарғы сатыға көтеріледі. Ал өте алмаған
жағдайда, оқу орны оған ассоциацияланған дәреже береді де, тиісті үлгідегі
сертификат тапсырады.
Бакалавриатта оқуды аяқтаудың міндетті шарты – теориялық оқу бойынша
студенттің жинаған кредиті 128-ден кем болмауға тиіс: оның 42- 60-ы
міндетті компоненттер, ал 68-86-сы таңдаған пәндер бойынша. Сонымен бірге
міндетті оқуда 68 кредит ағыл-шын тіліне бөлінеді. Жалпы білім беретін
(әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыстану ғылымдары циклі) пәндер 35-45
кредитті құрайды. Оның ішінде Қазақстан тарихы, әлеуметтану, философия,
қазақ (орыс) тілі, шетел тілі, математика, информатика секілді 7 пән
міндетті болып табылады. Дене тәрбиесі пәні қосымша білім беру шеңберінде
жүзеге асады да, жалпы кредит көлемінің ішіне кірмейді. Қосымша жаратылыс
пәндерінің элективті пәндерін студент мамандығына қарай өз еркімен
таңдайды. Тәжірбиенің барлық түрі және оқытудың басқа да формалары қосымша
білім беру бағдарламасы шеңберінде қарастырылып, жалпы кредит ауқымына
енгізілмейді. Бір семестр ішінде күндізгі оқу бөлімінің әрбір студенті 12-
18 кредит жинауы керек.
Міндетті және ерікті түрде таңдалатын компоненттер бойынша, тиісті
мөлшердегі несиені жинап, мемлекеттің стандарт талаптарын орындаған студент
бакалавриатта диплом жұмысын қорғап, емтихан тапсыру түрінде өтетін
мемлекеттік қорытынды аттестаттауға жіберіледі. Диплом жұмысын жазуға 2-4
кредит бөлінеді.
Студентке жоғары кәсіби білім құжатын (диплом) тапсыру және бакалавр
академиялық дәрежесін беру туралы мәселе мемлекеттік қорытынды
аттестацияның нәтижесі бойынша шешіледі. Барлық емтихандарды “А”, “А-”,
“В+”, “В”және “В-” бағаларына тапсырған, қорытындысында өту балын 3,25-тен
кем жинамаған, сондай-ақ дипломдық жұмысын “А”, “А-” бағасына қорғаған
немесе осындай бағаға мемлекеттік емтихан тапсырған студентке үздік диплом
беріледі.
3. Сұрақтар
1. Бакалавриатқа оқуға түсу үшін не тапсырады?
2. Бакалавриатта неше пән оқылады?
3. Мұнда студент теориялық оқу бойынша неше несие жинайды?
4. Неше міндетті пән болады?
5. Бір семестр ішінде күндізгі оқу бөлімі студенті неше несие жинайды?
6. Қай кезде студент үздік дипломға ие болады?
7. Диплом жұмысын жазуға неше несие бөлінеді?
3. Бакалавриаттағы міндетті пәндерді бір бөлек, қосымша пәндерді бір
бөлек жазып шығыңыз.
Негізгі пәндер: Қосымша пәндер:
5. Мәтіндегі есептік сан есімдерді сөзбен жазып шығып, реттік сан
есімдерге айналдырыңыз.
6. Көп нүктенің орнына тиісті сөзді, сөз тіркестерін қойыңыз.
1. Отандық жоғары мектептің басты міндеттерінің бірі ... төтеп бере
алатын студенттер контингентін қалыптастырып, олардың ... арттыру болып
табылады. 2. Аралық тест арқылы мемлекет тара-пынан жүргізіліп отырған
бақылау ... да, онда оқитын ... да жауап-кершілігін арттырып, сапалы білім
... негізін қалай алады. 3. Қа-зақстанның білім саясатындағы ұстанған
бағыты елдің ..., санаткерлікті ... көмектеседі. 4. Мәселенің маңызын Болон
про-цесіне ... ғана байланыстыруға болмайды. 5. Оқу пәнінің ... бүтіндей
несие санын құрауы керек. 6. Бұл іс жүзеге асып жатса, әрбір студенттің ...
алуына мүмкіндік беретін ... ұсынылады.
Қажетті сөздер, сөз тіркестері: жоғары оқу орнының, бәсекеге, болашақ
мамандардың, қосылғандығымен, көлемі, тиянақты білім, жеке оқу жоспары,
білім сапасын, көрсеткішінің, беделін көтеруге, арттыруға.
7. Мына сөздердің мағынасын сөздіктен қараңыз.
Элективті пәндер, міндетті компоненттер, желілік дәстүр бойынша.
8. Қазақшаға аударыңыз.
Кредитная система обучения имеет специфику и отличие от линейной
(традиционной) системы. Много отличий и вопросы промежуточной аттестации
(экзаменационная сессия), которые особо близки студентам и затрагивают их
интересы:
- студентам, которые не смогли сдать экзамен в установленные сроки по
болезни или другим уважительным причинам, документально подтвержденным
соответствующей организацией, декан факультета устанавливает индивидуальные
сроки их сдачи.
9. Етістіктерді керекті шақтарда жазыңыз.
1. Мен ертең кітапханадан М. Әуезовтің “Абай жолы” роман-эпопеясын
(алу).
2. Ол кеше отбасымен біздің қаладағы үйімізге (келу).
3. Сен кеше қонақта отырғанда домбырада жақсы (ойнау).
4. Мен былтыр асқазаным ауырып ауруханада (емделу)
Жауап үлгісі: Мен ертең кітапханадан М.Әуезовтің “Абай жолы” роман-
эпопеясын аламын.
10. Тыңдайық!
Ұлы адамдар өмірінен
Мына ғұламаларды танисыз ба?
11. Ғылым-білім туралы өздеріңіз білетін мақал-мәтелдерді жазып келіңіз.
Бақылау сабағы
Сұрақтарға ауызша жауап беріңіз.
1. Кредиттік технология жүйесі бойынша таңдау еркіндігі дегеніміз не?
2. Осы жүйеге көшуде жоғары оқу орындары қандай кедергілерге кездесті?
3. Студенттің білімі қалай бағаланады?
4. Қашықтықтан оқыту дегенді қалай түсінесіз?
5. Сіздіңше, Силлабус деген не?
6. СӨЖ бен СӨЖО арасында қандай айырмашылықтар бар?
ОСБЖ
Кредитная система обучения имеет специфику и отличие от линейной
(традиционной) системы. Много отличий и вопросы промежуточной аттестации
(экзаменационная сессия), которые особо близки студентам и затрагивают их
интересы:
• студентам, которые не смогли сдать экзамен в установ-ленные сроки по
болезни или другим уважительным причинам, документально подтвержденным
соответствующей организацией, декан факультета устанавливает
индивидуальные сроки их сдачи;
• пересдача студентом промежуточной аттестации (экзаме-на) в случае
получения неудовлетворительной оценки в период экзаменационной сессии
не допускается;
• пересдача экзамена с положительной оценки с целью ее по-вышения за
весь период обучения либо с получения диплома с отличием, не
разрешается;
• если обучающийся по государственному гранту (кредиту) не набрал
необходимое количество кредитов, предусмотренное рабочим учебным
планом, он имеет право на повторное изучение соответствующих дисциплин
на платной основе;
• студентам, не набравшим 6 кредитов до установленного для данного
семестра количества кредитов, дается право ликвидировать академическую
задолженность в течение одного месяца с начала следующего семестра;
• если студент не ликвидировал академическую задолжен-ность, он остается
на повторный курс обучения; в этом случае студент либо довыполнят
ранее принятый индивидуальный учебный план, либо формирует новый
индивидуальный план в установленном порядке;
• студент может быть отчислен; в случае нежелания продол-жить обучение
(отчисление по собственному желанию); за нару-шения предусмотренных
Уставом КазНУ им.аль-Фараби Правил внутреннего распорядка
университета;
• отчисление оформляется приказом ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1–сабақ. Тәуелсіз Қазақстан
1. Жаңа сөздер.
Бұлтартпас, жүгенсіздік, дүрбелең, жапсары, ұстаным, тегеу-рінді,
құлшыныс, табандылық.
2. Жоғарыдағы сөздермен бірнеше сөз тіркес-терін құраңыз.
Үлгі: тегеурінді билік, бұлтартпас дәлел,..
3. Мына сөздер мен сөз тіркестерінің орысша баламасын беріңіз.
Отаршылдық саясат, жүгенсіздікке қарсы күрес, түбірлі өзгерістер, саяси
жүйе, экономикалық дербестік, демократиялық дербестік, демократиялық
ұстанымдар, мемлекеттік нышандар, қоғамның саяси кемелденуі, еліміздің
халықаралық абыройы.
4. Мәтінді оқыңыз.
Жер бетінде 200-ге жуық мемлекет, бес мың тілде сөйлейтін этностар
бар. Солардың ішінде азаматтық пен тәуелсіздіктің баға жетпес парқын
ұзына тарихында қастерлеп, сарғая күтіп, сол үшін қисапсыз құрбандыққа
барғаны қазақ халқындай-ақ болар.
Азаттықтың ақ таңына ешқандай байлықтың да, биліктің де балама бола
алмайтынын арғы аталарымыз – ер түріктер көк тасқа қашап жазып кеткен.
Түркі қағанатының тағдырына апат төндірген ауыр кезеңді бейнелейтін мына
сөздер осының бұлтартпас айғағындай:
Бірлесе ілгері шаптың,
Бірлесе кейін шаптың,
Барған жеріңде не игілік таптың
Қаның судай ақты,
Сүйегің таудай жатты.
Бек ұлдарың құл болды.
Сұлу қыздарың күң болды.
Білмегенің үшін, жамандығың үшін.
Күлтегін
Жат елдің, жат өркениеттің уысына ілінген ұлттар мен ұлыстар үшін
азаматтық даяр күйінде әлдеқайдан келе қалмайды. Қазақ халқының
отаршылдық саясатқа, үстемдік пен жүгенсіздікке қарсы күресі ХVІІІ ғасыр
аяғында Сырым Датұлы көтерілісімен басталып, ХІХ ғасырда Исатай мен
Махамбет, Кенесары мен Жанқожа бастаған ұлт-азаттық қозғалыстары арқылы
жалғасын тапты. Ол 1916 жылғы ұлы дүрбелеңге ұласты. ХХ ғасыр аяғында
1986 жылдың желтоқсан оқиғасымен тарихқа енді. Әр ғасырда 4-5 ұрпақ
дүниеге келетінін ескерсек, қазақ халқының 10 буын ұрпағы азаттық үшін
күрес туын қисайтпай көтеріп келген екен. Ендеше 1991 жылдың 16
желтоқсанында жарияланған Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігі
әділеттің, ақиқаттың, имандылықтың салтанаты.
Қазақстанның тәуелсіздік алуы ел өмірінде тарихи түбірлі өзгерістердің
жүзеге аса бастауына негіз болды.
Еуразия қос құрылығының жапсарына қанатын кере жайып, жүздеген ұлттың
еркін дамуына төрт-бес ғасыр бойы тосқауыл болып келген алып империя ХХ
ғасырдың соңғы онжылдығы басталар-басталмастан күйреп түсті. Тәуелсіздік
жолына бет бұрған халықтар бірінші кезекте өздерінің саяси жүйелерін
анықтап алуға ден қоя бастады. Бұл үрдіс барысында “Қазақ КСР Президенті
қызметін дайындау және Қазақ КСР Конституциясына (Негізгі заңына)
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” Заңына сәйкес 1990 жылы 24
сәуірде Республика Жоғарғы Кеңесі Қазақстанның тұңғыш Президенті етіп
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевты сайлаған соң, Қазақстанда саяси және
экономикалық дербестігін түбегейлі нығайтуға бағытталған белсенді
қадамдар басталды. Кешікпей-ақ, сол жылдың 25 қазанында мемлекет
басшысының бастамасымен елдің жоғарғы заң шығарушы органы Қазақ КСР-інің
мемлекеттік егемендігі туралы декларацияны қабылдады. Декларацияның
алғашқы баптарының өзінде-ақ Кеңестік Одақтан Қазақстанның еркін шығу
хақы (правосы) өзінде сақталып қалатыны, сондай-ақ Қазақстанның ұлттық
мемлекеттігін сақтау, қорғау және нығайту жөнінде шаралар қолданатыны
тайға таңба басқандай, нық сеніммен жазылған. Декларациядағы осы
ұстанымдар 1991 жылы 16 желтоқсанда ҚР Жоғарғы Кеңесі қабылдаған
“Қазақстан Республикасы мемлекеттік тәуелсіздігі туралы” Конституциялық
заңында толығымен сақталынады.
Тәуелсіз Қазақстанның ең жаңа тарихындағы аса маңызды қадам болып
табылатын осынау тарихи шаралардан кейін демокра-тиялық ұстанымдарға және
адам хақы мен еркіндігін сыйлауға негізделген тегеурінді президенттік
билік мемлекеттің саяси жүйесінің тұғыры бола бастады.
Кешікпей-ақ, Қазақстан халықаралық аренаға шыға бастады. 1992 жылы 3
наурызда Қазақстан Республикасы Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше болды.
Елтаңба, ту, елұран сияқты мемлекеттік нышандар белгіленді.
Тәуелсіздіктің әр күні, әр айы тарихи мән-маңызы айрықша жауапты
шешімдерге толы болды. Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасу
мен дамуын айқындау, президенттік басқару нысанына тән мемлекет құрылысын
саралау, заң шығару және сот билігін реформалау, әлеуметтік және
экономикалық жүйені жаңғырту, ол үшін нормативтік базаны айқындайтын
стратегиялық міндеттерді жүзеге асыру сияқты тарихи толымды істер ерекше
құлшыныспен және тәуекелі мол табандылықпен қолға алынады.
Әсіресе, саяси реформалар, қоғамның саяси кемелденуі, демократиялық
құндылықтарды өмірге орнықтыру бағытында ғасырларға бергісіз кезеңдер
артта қалды. Әлемдік өлшемдерге жауап беретін Ата заңымыз қабылданды.
Кеше мәңгі мұзтаудай көрінетін кеңестік Компартия елеске айналып,
көппартиялық жүйе дүниеге келді. Идеологиялық бірізділік пен монополияның
не екенін бүгінгі жас ұрпақ бұқаралық ақпарат құралдарынан ғана біледі.
Есесіне олар “сөз бостандығы”, “шығармашылық бостан-дық”, “адам хақы”,
“пікір алуандығы” тәрізді құндылықтарды жазбай таниды. Елбасын
бүкілхалықтық сайлау арқылы анықтау әлеуметтік санаға біржола сіңді.
Шекарадағы перде ысырылып, адамдардың таяу – алыс елдерге сапар шегуі
күнделікті үйреншікті тіршілікке айналды.
Тәуелсіздік тұсындағы Қазақстанда ұлтаралық келісім мен ынтымақтың
тамаша үлгісі орнықты. Конституцияның баптарын мүлтіксіз сақтау және
Президент Н.Ә.Назарбаевтың қажырлы еңбегі арқасында әрбір этностың емін-
еркін күн кешуіне, өз тілін, мәдениетін, салт-дәстүрін, ұлттық
ерекшеліктерін құрметтеуге мүмкіншілік туғызылуда. Жүздеген ұлттық-мәдени
орталықтар жұмыс істеуде, газет-журналдар жарық көруде, тарихи отандары-
мен байланысы нығаюда. Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық
университетінде ғана 80-ге жуық ұлт өкілдері білім алуда. Қазақстан
халықтарының татулығы мен ынтымағы еліміздің халықаралық абыройын
арттырып, оған деген сеніміне қуат беріп отырғаны сөзсіз.
Бүгінгі таңда Қазақстан саяси және әлеуметтік әділеттіліктің,
экономикалық еркіндіктің берік іргетасына негізделген Заңның күші үстем
мемлекет болуға түбегейлі бет бұрған. Бүкіл қазақстан-дықтар болашаққа
қарай ойдағыдай алға басудың сенімді кепілі осы деп біледі.
Қазақ халқына қайғы мен қасіреттің ашылмастай қалың бұлтын үйірген
отарлық жүйе мен тоталитарлық тәртіп ХХ ғасыр соңында тарих тозаңына
айналып, уақыт қойнауына сүңгіп кете барды. Сәтімен басталған ХХІ ғасыр
Тәуелсіз Қазақстанның болашағын одан әрі нұрландыра түсері кәміл.
5. Әр абзацтың негізі идеясын анықтаңыз. Әрқайсысына дәл келетінін
айтыңыз.
1. Қазақстан халықтарының татулығы.
2. Егемендік туралы декларация.
3. Ер түріктің сөздері.
4. Елдегі саяси реформалар.
5. Отаршылдыққа қарсы күрес.
6. Сөйлемдердің мазмұнын мәтіннен мысалдар келтіріп ашыңыз.
1. Тәуелсіздік үшін қисапсыз құрбандыққа барған халық қазақ халқындай-ақ
болар.
2. ХХ ғасырдың соңғы онжылдығында кеңестік империя күйреді.
3. Қазақстандағы саяси жүйе түбегейлі өзгерді.
4. Қазақстанда ұлтаралық ынтымақтастықтың тамаша үлгісі орнады.
7. Сөздер мен сөз тіркестерін оқыңыз. Мағынасын ашып, түсіндіріңіз.
Этнос, демократиялық ұстанымдар, халықаралық арена, президенттік басқару
нысаны, стратегиялық міндеттер, идеологиялық бірізділік, пікір алуандығы,
тоталитарлық тәртіп.
8. Екі бағанадан сөз тіркестерін құрастырыңыз.
отаршылдық жүйе
түбірлі ұстаным
мемлекеттік дербестік
заң міндеттер
стратегиялық саясат
саяси шығару
демократиялық егемендік
экономикалық өзгерістер
сөз келісім
ұлтаралық бостандық
9. Осы сөз тіркестерімен сөйлем құрастырыңыз.
10. Төмендегі сызбадан сөздерді пайдалана отырып, мәтінді толықтырыңыз.
Қазақ халқының отаршылдық саясатқа, үстемдік пен ... қарсы күресі XVII
ғасырдың аяғында-ақ басталған. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін тәуелсіздік
жолына бет бұрған халықтар ең алдымен өздерінің ... жүйелерін анықтап алуға
ден қоя бастады. Елтаңба, ту, әнұран сияқты мемлекеттік нышандар ...
Тәуелсіздіктің әр күні тарихи мән-маңызы айрықша жауапты. ... толы болды.
Елде саяси реформалар, қоғамның саяси кемелденуі, ... құндылықтарды өмірге
орнықтыру қарқынды түрде жүзеге аса бастады. Тәуелсіздік тұсындағы
Қазақстанда ұлтаралық келісім мен ынтымақтастықтың тамаша үлгісі...
Зат есім Сын есім Етістік
шешімдер демократиялық орнықты
жүгенсіздік саяси белгіленді
11. Азаттықтың ақ таңы деген тақырыпта сұхбат құрастырыңыз.
2–сабақ. ҚазАқстан – Азия барысы
1. Жаңа сөздер.
Тектілік, алғырлық, жасқану, тәкаппар-лық, айлалылық, серпінді,
қаймықпау, босаң-сымау, көрегендік, талғампаздық, кемеңгерлік, қадір-
қасиеті.
2. Сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Қандай мемлекеттерді барысқа теңейді, не үшін?
2. Қандай Азия барыстарын білесіз?
3. Қазақстанның Азия барысына айналатынына сенесіз бе? Әңгімелеңіз.
3. Жоғарыдағы жаңа сөздермен бірнеше сөз тіркестерін құрастырыңыз.
Үлгі: адамның тектілігі, ештеңеден қаймықпау, ..
4. Мәтінді оқыңыз.
Бүгін біз зор мүмкіндіктер табалдырығында тұрмыз. Азияның ең кедей
елдерінің кейбірінің отыз жыл ішінде қайыршылықтан оңалып, индустриялы
мемлекеттерге айналғанын сіздердің көпші-лігіңіз білесіздер. Алғашқылары
Корея, Тайвань және Индонезия және Таиланд қосылды. Біздің ұлы көршіміз –
Қытай жоғарғы қарқын танытып отыр. Бізге достас Ресей де жуық арада ұлы
елдің жаңа келбетіне ие болады деп шынайы үміт артамыз және оған
сенімдіміз.
Осыдан қырық жыл бұрын Сингапур өз тәуелсіздігін алған кезде, жан
баласына шаққанда 200 долларға жетпес табысы бар әлемдегі ең кедей елдердің
бірі еді. Бүгінгі таңда сингапурлық-тардың жан басына шаққанда 20 мың
доллардан асатын табысы бар. Өзінің халқы, этникалық құрамы жөнінен және
басқа да көп-теген параметрлері бойынша бізге ұқсас ел Малайзия да 20 жылға
жетпейтін уақыт ішінде өз азаматтарының өмір сүру деңгейін
10 есе арттыруға қол жеткізді. Осындай табыстардың нәтижесінде бұл елдер
күллі әлемде Азия Жолбарыстары ретінде танылып отыр.
Қазақстан өзінің күллі мүмкіндіктерімен нақ осындай нәтиже-ге қол
жеткізе алмайды дейтін себептер бар ма? Ондай себептер жоқ. 2030 жылға
қарай Қазақстан Орталық Азия Барысына айналады және өзге дамушы елдер үшін
үлгі болады деп сенемін.
Бізде жолбарыстар жоқ, ал тауларымызда тіршілік ететін қар барысы
дүниежүзілік қауымдастыққа онша таныс емес.
Жануарлар әлемінде Жолбарыс туыстас болғанымен, Барыстың өзіндік
ерекшеліктері де бар.
Бұл – өзіне тән тектілігімен, бұлалығымен, алғырлығымен, жасқануды
білмейтін тәкаппарлығымен, батылдығымен, айлалылы-ғымен дараланатын Барыс
болмақ.
Ол ешкімге бірінші болып шабуыл жасамайды, әрі тікелей соқтығыстардан
бойын тартатын болады. Бірақ өзінің еркіндігі мен тұрағына, ұрпағына қатер
төнген жағдайда, ол бұларды басын тігіп, бойындағы барын салып қорғайтын
болады. Ол сыптай да серпінді болуға және семіздік пен жалқаулыққа бой
алдырмауға тиіс: әйтпеген күнде ол қатаң табиғи ортада өмір сүре алмайды.
Ол қауіпқатерден қаймықпауға, тоқшылықтан босаңсымауға тиіс.
Ол өз ұрпағын баулыған кезде: оны баса-көктей келген қонақтардан қорғай
отырып, аузындағы дәмдісін соның аузына тосуға, оның саулығына, өресі мен
пайымына нәр беруге тиіс, сөйтіп кез келген ортадағы қатаң бәсекелестік
жағдайында ерте сақайып, өз бетінше дербес өмір сүруге жетелеп, көрегендік
танытады. Ол өзі ішетін тұнық судың лайланбауын, ол өз аясында тіршілік
ететін табиғат пен тыныстайтын ауасының жақсаруын қатаң қадағалап отырады.
Ендеше қазақстандық Барыстың бойына дамудың алдындағы қатарлы үздік
деңгейіне үстелген батыстың талғампаздығы да, шығыстың кемеңгерлігі де,
төзімділігі де тән болуға тиіс.
Дегенмен, 2030 жылғы осындай Қазақстан өзінен-өзі пайда болмайды. Оны
біз өз қалауымызбен және табысқа жетуге талпын-ған ерік-жігеріміз арқылы
тұрғызамыз. Сауатты әрі гүлденген экономика құрмайынша, біз қуатты мемлекет
пен Қарулы Күштер құра алмаймыз, демографиялық экологиялық және әлеуметтік
міндеттерді шеше алмаймыз, әрбір адамның жеке басының қадір-қасиеті мен әл-
ауқатын арттыра алмаймыз.
Осындай болашақтың іргесін тұрғызу үшін және алған бағы-тымыздан
ауытқымау үшін бізге өзіміздің нені қалайтынды-ғымызды білу керек.
Сондықтан ұзақ мерзімді кезең жайында айтқан кезде біздің еліміздің
мұраты ұлттық біртұтастық, әлеу-меттік әділеттілік тән әрі күллі халқының
экономикалық әл-ауқаты артқан тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты
Қазақстанды сомдау деп санаймын.
Ел Президентінің
Қазақстан халқына Жолдауы
5. Мәтін мазмұны бойынша сұхбат құрыңыз.
Бір-біріңізге сұрақ қойып, жауап беріңіздер.
6. Мәтін мазмұны бойынша төмендегі құрмалас сөйлемдерді аяқтаңыз.
1. Бізде жолбарыстар жоқ, ...
2. Қар барысы ешкімге бірінші болып шабуыл жасамайды, ...
3. Салауатты әрі гүлденген экономика құрмайынша, ...
4. Қазақстанның ұзақ мерзімді кезең жайында айтқан кезеңде мұраты
мынадай: ...
7. Сөйлемдердегі ойды таратып айтыңыз.
1. Барыс өзіне тән тектілігімен, бұлалығымен, алғырлығымен,
тәкаппарлығымен, батылдығымен, айлалылығымен дараланады.
2. Барыс серпінді болуға, семіздік пен жалқаулыққа бой алдырмауға тиіс.
Әйтпесе ол қатаң табиғи ортада өмір сүре алмайды.
3. Ол өз ұрпағының өресі мен пайымына нәр беруге тиіс, сөйтіп кез келген
ортадағы қатаң бәсекелестік жағдайында өз бетінше дербес өмір сүруге
жетелеп, көрегендік танытады.
4. Барыстың бойына батыстың талғампаздығы да, шығыстың кемеңгерлігі тән
болуға тиіс.
8. Мәтіннен туынды зат есім мен туынды сын есімдерді тауып, олардың
жасалу жолдарын түсіндіріңіз.
9. Мына сұрақтарды талқылаңыз.
1. Соңғы он жыл ішінде қазақстандық Барыс қандай дәрежеге жетті деп
ойлайсыз?
2. Қазақстан Азия Барысына айналу жолында өз мүмкін-діктерін толық
пайдалана алып жүр ме?
10. Мен өзім 2030 жылғы Қазақстанды қалай елестетемін? деген тақырыпта
ауызша ақпарат дайындаңыз.
3–сабақ. Қазақстан жаһандану дӘуірінде
1. Сұрақтарға жауап беріңіз.
а) Жаһандану дегенді қалай түсінесіз?
ә) Қазақстанға жаһандану не әкеледі деп ойлайсыз?
2. Мына сөздердің мағынасын білесіз бе?
Жаһандану, ақпарат, тұжырымдама, көші-қон, ағын серпінді, салдары,
бәсеке, назар, шоғыр, баламалы, басымдық, қолданбалы, білікті, үздік,
секіріс, бастамашылдығы, ұмтылыс.
3. Сөйлемдерді оқыңыз. Қарамен берілген сөздерге мағы-насы жақын
сөздерді белгілеңіз.
1) Жаһандану дәуірінде біртұтас ақпараттың (хабардың, сәлемнің) еркін
қозғалысы дамиды.
2) Әлемде елеулі көші-қон (айырбастың, бір жерден екінші жерге көшудің)
өзгерістері жүріп жатыр.
3) АҚШ пен Канадаға мигранттар ағыны (толқыны, ағысы) күшейді.
4) Жаһанданудың бір белгісі – халықаралық валюта рыногы-ның серпінді
(біртіндеп, серпілмелі) дамуы.
5) Интеллектуалдық өнімнің еркін қозғалысы жаһанданудың салдары
(міндеті, нәтижесі) болып табылады.
6) Білім мен ғылымды дамытудың жаһандық үрдістеріне жіті назар (көңіл,
ақыл) аударуымыз керек.
7) Массачусетс, Калифорния және Токио институттары әлемдегі ең үздік
(үлкен, озық) институттардың бірі.
4. Мәтінді оқыңыз.
Осы заманғы әлем жаһандану кезеңін адамзаттың біртұтас ақпарат және
коммуникациялар кеңістігінде жан-жақты бірігу, бүкіл планетаның біртұтас
экономикалық рыногқа айналуы дәуірін бастан кешуде.
Жаһандық қоғам әлдеқайда ашық бола түсуде: капиталдың, қаржылардың,
адамдардың, ақпараттың еркін қозғалысы осы заманғы шекараларсыз әлем
тұжырымдамасының негізіне айналды.
Жаһандануға қандай факторлар жәрдемдесуде?
Бірінші кезекте, бұл тараулардың елдер мен экономика сектор-лары
арасындағы қозғалысы. Сауда-саттықты өрістету экономи-каның дамуы мен өсуі
үшін стратегиялық тұрғыда қажет. Жаһан-дану жолындағы екінші қадам
капиталдардың еркін қозғалысы. Мысалы, соңғы 20-жылдарда дамушы елдерге
тікелей шетелдік инвестициялардың ағыны жүздеген есе өсті. Үшіншіден, адам-
дардың кедергісіз қозғалысы. Бүгінде әлемде елеулі көші-қон өзгерістері
жүріп жатыр, Батыс елдерінде, әсіресе Еуропалық Одаққа, АҚШ-қа, Канадаға
мигранттар ағыны күшейді. Төртінші-ден, жаһандану факторларының бірі
халықаралық валюта рыногтарындағы валюталық операциялардың серпінді дамуы
болып табылады. Әлемдік валюта жүйесі үш революцияны: реттеудің алынып
тасталуын, интернационалдануды және инновацияны бір мезгілде бастан кешті.
Бесіншіден, ақпараттың, интеллектуалдық өнім мен идеялардың еркін қозғалысы
жаһандану факторларының бірі және салдары болып табылады. Интернеттің,
электрондық поштаның, халықаралық телефон қызметтерінің, ұялы телефон мен
электрондық конференциялардың қарай дүние әлдеқайда өзара байланысты бола
түсті.
Өзіміздің алдымызға стратегиялық міндет - таяудағы 10 жылда елімізді
әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің қатарына шығару міндетін қоя
отырып, біз ғылым мен технологияларды дамытудың, білім беруді дамытудың
жаһандық үрдістерін жіті назарда ұстауға тиіспіз.
Бұл үрдістер қандай екен?
Әлемдік деңгейдегі өте маңызды технологиялар шоғырына ақпараттық-
коммуникациялық технологиялар, қасиеттері алдын ала белгіленген жаңа
материалдардың алынуы, биотехнологиялар, энергия үнемдеу, энергияның
баламалы көздерін жасау жатқызылады.
Білім беру саласындағы жаһандану да бірқатар үрдістерімен сипатталады.
Білім ақпараттық қоғамда құнның негізгі көзіне айналып барады. Білім беру
ұғымының өзі өзгеруде және кеңеюде. Білім беру барған сайын көп ретте
мектепте және тіпті жоғары оқу орнында оқумен бірдей түсінілуден қалады.
Жеке тұлғаны функ-ционалдық әзірлеу тұжырымдамасынан жеке тұлғаны дамыту тұ-
жырымдамасына көшу жүріп жатыр. Ақыр соңында білім берудің халықаралық
интеграциясы дамуда. Білім беру ұлттық басымдық категориясынан әлемдік
басымдық категориясына өтуде.
Технологиялық тұрғыда дамыған елдерде ғылыми талдамалар жүйесінде
маманды оқытумен ғана емес, сонымен бірге техника-лық, жаратылыстану және
гуманитарлық ғылымдар саласында іргелі және қолданбалы зерттеулер
жүргізумен айналысатын ғылыми кешендер болып табылатын университеттер
ерекше рөл атқарады. Қазақстанға индустриямен тығыз байланысты, қуатты
білім беру, зерттеу және ғылыми-өндірістік кешендер болып табылатын
элиталық университеттер қажет. Осы тәжірибені ескере отырып, Астанада
халықаралық деңгейдегі жаңа университет құру туралы шешім қабылданды. Уақыт
өте келе Алматыда да жаңа университет құру жоспары бар. Елдің осындай
деңгейге көтерілуге қабілетті қазіргі бар аса университеттердің әлеуетін
зерттеу керек. Біздің университеттердің құрылымында химия, физика, химиялық
технология, экономика саласындағы жоғарғы білікті мамандар болуы тиіс.
Мамандардың осындай байланысы Массачусетс, Калифорния және Токио
институттарының әлемдегі үздік инсти-туттарға айналуына мүмкіндік берді.
Барлық жоғары оқу орындарында математикалық бағыттағы қолданбалы
кафедраларда дәріс беру деңгейін сапалық тұрғыда өзгерту керек.
Мәліметтерді талдаудың математикалық әдістерін бәрі де – инженерлер,
экономистер, заңгерлер, құрылысшылар, мемлекет қайраткерлері меңгеруі тиіс.
Әлемдік практика көрсеткеніндей, кадрлардың математикалық әзірлігінің
жоғары деңгейі барлық салаларда сапалық секірісті қамтамасыз етеді.
Білімді, салауатты адамдар – бұл ХХІ ғасырда адамзат дамуының негізгі
қозғаушы күші. Реформалардың алдыңғы шебінде жастар болуы тиіс, нақ осы
жастардың күш-жігерімен бастамашылдығы, олардың болашаққа ұмтылысын көп
ретте біздің бастамалар табыстылы-ғының кепіліне айналды.
Н.Назарбаев
5. Мына сөздер мен сөз тіркестерімен сөйлем құраңыз.
Жаһандану кезеңі, ақпараттың еркін қозғалысы, экономиканың дамуы,
шетелдік инвестициялар, валюталық операциялар, интеллектуалдық өнім,
бәсекеге қабілетті, жеке тұлғаны дамыту, ұлттық басымдық, қолданбалы
зерттеулер, ғылыми-өндірістік кешен, элиталық университет, математикалық
әдіс.
6. Төмендегі абзац атауларын мәтінге сәйкес нөмірлеңіз.
а) Жаһанданудағы математиканың маңызы
ә) Білім беру саласындағы жаһандану
б) Жаһандану факторлары
в) Элиталық университеттер
7. Мына сөйлемдердің мазмұнын мәтіннің көмегімен ашыңыз.
1) Бүгінгі таңда бүкіл әлем жаһандану кезеңін бастан кешуде.
2) Жаһанданудың дамуына бірнеше факторлар ықпал етеді.
3) Ғылым мен технологиялардың дамуының әр түрлі үрдістері бар.
4) Жаһандану дәуірінде ғылыми кешен болып табылатын университеттер
ерекше рөл атқарады.
8. Жаһандану сөзімен бірнеше сөз тіркестерін құраңыз.
Үлгі: жаһандану дәуірі, жаһанданудың маңызы, ...
9. а) Мәтіннен етіс тұлғалы етістіктерді теріп жазыңыз, олармен сөйлем
құрастырыңыз.
ә) Қатыстық сын есім мен зат есімдер берілген екі қатардан сөз
тіркестерін құрастырыңыз.
1) Шетелдік, елеулі, Еуропалық, халықаралық, электрондық, стратегиялық,
жаһандық, ақпараттық, техникалық, қуатты, білікті қолданбалы.
2) Пошта, білім, инвестия, Одақ, технология, валюта, ғылым, міндет,
үрдіс, өзгеріс, маман, кафедра.
10. Баспасөз материалдарын пайдалана отырып, Жаһан-дану және жастар
деген тақырыпта сұхбат құрыңыз.
ОСБЖ
Қазақстанның бүгіні мен ертеңі
1. Мәтінді оқыңыз.
Қазақстанның бүгіні мен ертеңі
Біз жүйелік экономикалық реформалардың күрделі кезеңінен өтіп, ТМД-ның
басқа елдерінен көп нәрседе алда келеміз. Бүгінде Қазақстанда нарықтық
экономиканы еркін дамыту үшін негізгі жағдайлар жасалған.
Жүргізілген реформалардың нәтижелері ашық та айқын. Қазақстандағы
экономиканы еркін дамыту үшін негізгі жағдайлар жасалған.
Жүргізілген реформалардың нәтижелері ашық та айқын. Қазақстандағы
экономика әлемдегі ең жедел дамушы экономи-калардың біріне айналды. Біз
еліміздің экономикалық өсуі негізі-нен өндіруші секторлардың дамуына
байланысты екенін түсінеміз. Алайда үміттендіретін үрдістер де бар, өйткені
өсудің жоғары қарқынын басқа салалар да, соның ішінде қаржы секторы, өңдеу
өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік және байланыс салалары да
көрсетіп отыр.
Бірақ та біздің экономика, негізінен, экстенсивті тұрғыда дамып келе
жатқанын мойындау керек, қазақстандық кәсіпорындар үшін энергияны
шығындаудың жоғары деңгейі мен еңбек өнімділігінің төмен деңгейі тән.
Сондықтан бүгінгі күні біздің алдымызда өнімдері сыртқы рыноктарда
сұраныс туғызатын жаңа бәсекеге қабілетті өндірістерді дамыту міндеті тұр.
Ал бұған жаңа технологияларсыз, осы заманғы менеджмент модельдерін
енгізбейінше қол жеткізу мүмкін емес.
Біз Қазақстанда өмір сапасы мен стандартын бәсекеге барынша қабілетті
болудың деңгейіне жақындатуға ұмтылуға тиіспіз. Қазақстанның әлемдік
рынокта шешуші бәсекелік басымдығы жоғары білікті, жұмылған адами капитал,
сондай-ақ инновацияларды тұрақты ендіру болуы тиіс.
2010 жылға қарай біз жан басына келетін ІЖӨ-ні 7000 долларға дейін, ал
сатып алу қабілетінің паритеті (СҚП) бойынша 15000 долларға дейін арттырып,
халық өмірінің күтіп отырылған ұзақтығын 68 жасқа дейін жеткізбекпіз.
Таяудағы үш жылда Қазақстан білім беруге арналған мемлекеттік шығындарды
ұлғайтуы тиіс, олар ІЖӨ-нің 4,1 пайызынан кем болмауы керек.
Біз 2005-2015 жылдарға арналған Ұлттық инновациялық жүйені қалыптастыру
мен дамыту жөніндегі бағдарламаны талдау жасап, индустриялық-инновациялық
даму стратегиясын қабылда-дық. 2004 жылдан бастап қазірдің өзінде 520
инвестициялық жоба іске асырылды.
Біздің негізгі міндетіміз – жоғары технологиялардың әлемдік рыногына
тезірек кіру және өз тауашамызды алу. Елдің географиялық жағдайы бізге
өңірлік рынокқа бағдарланған жоғары технологиялық өндірісті дамытуға
мүмкіндік береді, мұнда Қазақстан болашақта өңірдің сервистік-технологиялық
орталығына айналуы тиіс. Ол үшін бізге өз ғылымымызды дамыту керек.
Жаңа ғылыми-техникалық бағыттар-биотехнологиялар, нано-технологиялар,
ғарыштық қызмет пен ақпараттық-коммуника-циялық технологиялар – бұлар
отандық және трансұлттық бизнеспен әріптестік жағдайында нақты нәтижелерге
қол жеткізуге мүмкіндігіміз бар салалар.
Нақ осы бағыттар бойынша бізге мамандар мен дипломды ғалымдар қажет
болады.
Н.Назарбаев
2. а) Мәтіннен тірек сөздер мен сөз тіркестерін теріп жазыңыз.
ә) Мәтінді бірнеше мағыналық бөліктерге бөліңіз.
б) Жоспар бойынша мәтіннің мазмұнын әңгімелеңіз.
2-апта
1–сабақ. Болон декларациясының негізгі қағидалары
1. Берілген сөздер мен сөз тіркес-терімен сөйлем құраңыз.
Ізденістер, бастамалар, әлем-дік білім кеңістігі, ықпалдас-тықты арттыру,
сапаны көтеру, бағытталған, өзара мақұлдау, білім құрылымы, бірізділік,
қолдау, белсенді араласу, қосы-лу, қамтамасыз ету, енгізу, өрістету,
бекіту, жандандыру.
2. Жақша ішіндегі сөздердің сино-нимдік баламасын табыңыз.
1. (Дүние жүзі) халықтарының өз таным-түсінігі бар.
2. (Белгілі) азаматтар ұлттық құндылықтарға аса мән беруде.
3. Бұл қадам Алматы сияқты үлкен қалаға (оң әсерін) тигізуде.
4. Қазақ халқының ғасырлар бойы (қалыптасқан) салт-дәстүрі жеткілікті.
5. Жапония сияқты елдің (озық үлгілерін) тәжірибе жүзінде қолданысқа
енгізсек, ұтарымыз көп болмақ.
6. Қазақстандағы білім беру жүйесін (халықаралық деңгейге) көтеру үшін
қаншама тер төгуге тура келеді.
7. 2006 жылдан бастап мектеп оқушылары (бірыңғай) мектеп формасына
көшетін болды.
3. Сөйлемдегі сөздерді қарама-қарсы мағыналы сөздермен ауыстырыңыз.
1. Жоғары білім беру жүйесіндегі реформа Қазақстан тәуелсіздік алғаннан
кейінгі (алғашқы) 10 жылда жүргізілгені белгілі. 2. Ол реформа негізінен
әлемдік білім беру кеңістігіне (шығу) және халықаралық білім стандарттарына
барынша сәйкестендіруге ба-ғытталған. 3. (Орта) білім берудің мақсаты –
қоғамның, мемле-кеттің және жеке тұлғаның сапалы білім алуға деген
мүдделерін қанағаттандыру. 4. (Дамымаған) елдердің тәжірибесіне сүйенсек,
барлық ұлттық экономикалардың өсуі мен дамуы білім, ғылым жүйелерінің
(ескіруімен), халыққа білім беруді дамытумен, кәсіп-тік білім беруде
халықты кеңінен тарту арқылы жүргізілгендігін байқаймыз. 5. Елімізде 2005
жылы 181 жоғары оқу орны мамандар даярлаумен (айналыспаған). 6. Өткен
жылдың қорытындысы бойынша (кеше) 2000-нан астам жас азамат АҚШ, Қытай,
Ұлыбритания сияқты, Еуропа мен Азия елдерінің ең (нашар) жоғары оқу
орындарына түсіп, білім алып жатыр.
4. Төмендегі сұрақтарға жауап беріп көріңіз.
1. Дүние жүзінде білім берудің қандай жүйелері мен түрлерін
білесіздер?
2. Болон декларациясы туралы не білесіздер?
3. Оның қағидалары туралы естіген бе едіңіздер?
4. Отандық білімнің Болон процесіне қосылуы қандай жауап-кершілік
жүктейді?
Болон декларациясының негізгі қағидалары
Дүние жүзінде білім берудің әр түрлі жүйесі мен түрі бар екені белгілі.
Атап айтсақ, еуропалық, америкалық, жапондық, кеңестік (ресейлік) және т.
б. Оларда мемлекеттік деңгейде білім берудің тиімділігінің, оның
экономиканың дамуына оң әсер ететін ғылыми-тәжірибелік тұрғыдан қалыптасқан
жүйесі бар. Дегенмен, ХХ ғасырдың соңында дүние жүзінде барлық салаларда
интегра-циялық үдеріс кеңінен дамып келе жатқанын білеміз. Сондықтан
халықаралық білім беру кеңістігін құру, әр түрлі елдің ұлттық білім беру
жүйесінің заман талабына сай озық үлгілерін теориялық-әдістемелік тұрғыдан
жақындастыру арқылы Қазақстанда ұлттық білім беру жүйесін құру қажеттігі
туындады. Осы тұрғыдан алғанда, жоғары білім жүйесін халықаралық деңгейде
интеграция-лау бағытындағы құнды шешім болып табылған 1997 жылғы Лиссобон
конвенциясы. Қазақстан бұл құжатты басшылыққа алып, оқу жүйесіне ұтымды
түрде пайдалануға шешім қабылдаған болатын. Ал 1998 жылы Батыс Еуропаның 4
елі (Германия, Италия, Франция, Ұлыбритания) білім берудің жүйелері мен
құрылым-дарын сәйкестендіру жөнінде Сорбон декларациясын қабылдаған болса,
1999 жылы Еуропаның 30-ға жуық елінің білім беру өкілдері Болон
декларациясына қол қойды. Бұл декларацияға сәйкес 2010 жылға дейін
Еуропалық білім берудің бірыңғай жүйесіне көшу көзделген болатын.
Отанымыздың білім беру жүйесіндегі ізденістері мен бастамалары әлемдік
білім кеңістігіндегі ықпалдастықты арттыру мен сапаны көтеруге бағытталған.
Білім беру нормаларын өзара мақұлдау жөніндегі Лиссабон конвенциясын,
жоғары білім саласы мен құрылымындағы бірізділікке қатысты Сорбон
декларациясын қолдап, белсенді араласуға талпыныс жасаған мемлекеттердің
арасында Қазақстан алғашқылардың қатарында тұр. Еліміздің Болон процесіне
қосылуы отандық білімнің жаңа талаптары мен республиканың саяси-
экономикалық таңдауына толық жауап береді. Бұл – білім сапасы мен
бәсекелестік мүмкіндігін көтеру мақсатында істеліп жатқан қадам.
Европа мемлекеттері қолдап, бүгінде Ресей де қосылып ықы-лас білдіріп
отырған Болон декларациясының негізгі қағидалары қандай, кредиттік
технология деген не, оның қандай артықшылығы бар?
Біріншіден, азаматтарды жұмыспен қамтамасыз ету мақса-тында және
халықаралық бәсекелестік жағдайында Европа білімі-нің беделін көтеру үшін
біртұтас білім мен ғылым мәртебесін қабылдау;
екіншіден, білімнің бакалавр, магистратура, докторантураға негізделген
үш сатысын бекіту;
үшіншіден, оқу процесін ұйымдастыру мен білім үлгерімінің қорытындысын
бағалау бойынша еуропалық кредиттік жүйені енгізу;
төртіншіден, Еуропа елдері мен университеттері арасында профессорлар мен
студенттердің алмасуын өрістету;
бесіншіден, оқу үрдісін Еуропалық сапа деңгейіне көтеру;
алтыншыдан, жоғары оқу орындарында халықаралық аттестаттау мен
аккредиттеуді жандандыру.
Болон процесінің қағидалары, сонымен қатар білім бағдарламасының
салыстырмалылығы мәселесін шешетін және академия-лық ұтқырлықтың кеңеюіне
көмектесетін сынақтың бірліктер жүйесін дайындау мен қолдануға мүмкіндік
береді.
Қазақстандағы студенттердің оқыту процесін ұйымдасты-рудың осындай бір
формасы белгілі мерзімде бір жоғары оқу орнындағы студенттің басқа жоғары
оқу орнындағы оқуын заңды түрде бекіту болып табылады.
Егемен Қазақстан газетінен
❖ 5. Тапсырмалар:
1. Мәтіндегі сөздікпен жұмыс істеңіз.
2. Мәтін бойынша бірнеше сұрақтар әзірлеңіз.
3. Мәтінді бөліктерге бөліп, әрбір бөлікке ат қойыңыз.
6. Болон декларациясының артықшылығын мына сызба арқылы айтып беріңіз.
7. Сөйлемдерді дұрыс құрастырыңыз.
1. Студенттердің, жөнінде, қалай оқылатыны, шет мемле-кеттердегі, терең,
біз, бастадық, ойлана.
2. Өзара, мақұлдайтын, шартына, ендік, Болон, сөйтіп, оқу орындары,
жоғары, дипломды, берген.
3. Етті, ғылым, министрлігі, Білім, осы, бағытта, және, тәуекел, қадам,
батыл, жасауға.
4. Оқу, жүйеге, орындары, Қазақстандағы, көшті, көптеген, несиелік.
8. Төмендегі қысқарған сөздерді, мамандық атауларын қазақшалап көріңіз.
Мысалы: ИСБ –
БАЖ – бизнестегі ақпараттық жүйе,
Мат. анализ – математикалық талдау.
ОБСЕ, ВТО, ООН, КАЗНУ, КИМЭП, ФиК, МТ, МК, ОПиЭУ, НеХим, КРХим, т.б.
2–3-сабақ. Білім жүйесіндегі реформалар.
1. Берілген сөздер мен сөз тіркестерімен жұмыс.
Стратегиялық міндеттер, ұлттық білім берудегі жетістіктер,
сәйкестендіруге негізделеді, жандандыруға бағытталған, жаңа арнаға салу,
ықпалдасу, сынақ бірліктері, шеберлік пен іскерлік, желілік емес түрі,
үзіліссіз білім беру, ерікті түрде, жалпыға міндетті стандарт.
2. Сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Қазақстандағы кредиттік оқыту жүйесіне көшпеген қандай оқу орындары
бар?
2. Кредиттік технология деген не?
3. Оның басқа жүйелерден артықшылығы неде?
4. ОБСӨЖ деген сөзге анықтама беріңіз
Кредиттік оқыту жүйесі
Қазақстандағы жоғары білімнің стратегиялық міндеттері ұлттық білім беру
жүйесіндегі жетістіктерді сақтай отырып, оны әлемдік білім берудің ең озық
үлгісімен сәйкестендіруге негізде-леді. Еліміздегі білім беру жүйесі үлкен
екі маңызды процесті жандандыруға бағытталған: ұлттық білім беруді жаңа
арнаға салу және әлемдік білім кеңістігімен ықпалдасу.
Бүгінде Америка мен Батыс Еуропаның көптеген елдерінде кредиттік оқыту
жүйесі қолданылады. Осы кредиттік оқытудың ережелері Қазақстанда да
жетілдіріліп келеді. Болон процесіне сәйкес, жоғары және жоғары оқу орнынан
кейінгі кәсіби білімнің мынадай сатылары енгізілген:
1) бакалавриат (жоғары базалық кәсіби білім) – 4 жыл;
2) магистратура (кәсіби жоғары білімнің екінші сатысы) – 2 жыл;
3) докторлық бағдарлама (жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіби білім) – 2
немесе 3 жыл.
Кредиттік технологияға көшу студенттің дәстүрлі бағасы мен аудиториялық
және аудиториядан тыс жұмыстарының орнына сынақ бірліктері жүйесін енгізуді
көздейді. Сынақ бірліктерінің жүйесі шеберлік пен іскерлікті бағалаудың
шартты бірліктерін нақтылауға мүмкіндік беретін механизм болып табылады
(семинар, дәріс пен іс-тәжірибелері, өзіндік жұмыстар мен аралық
бақылаулар).
Сынақ бірлігі жүйесі жоғары оқу орындары шеңберінде шетел
университеттерімен қарым-қатынастар жасау, үзіліссіз білім беру жүйесі
арқылы білім нәтижелерін мақұлдау сынды оқу процесін ұйымдастырудың желілік
емес түрін енгізу құралы ретінде пайдаланылады. Оның артықшылығы да осында.
Кредиттік оқыту жүйесінде оқу ісінің еңбекті қажет ету талаптары
оқытылатын материалдың мөлшері бойынша жүзеге асады және ол несие арқылы
көрініс береді. Мұндай жағдайда әрбір пән мөлшері ерікті түрде анықталады,
ал пәннің несиелік бірлік есебі мемлекеттік жалпыға міндетті стандарт
негізінде және осыған сәйкес типтік оқу жоспары бойынша жүзеге асады.
Оқу жылы қалыптасқан тәртіп бойынша 32 аптадан тұрады, ал оның 30-ы
теориялық білім беруге, 2-еуі қорытынды бақылауға арналады. Оқу орнын
академиялық кезеңдерге бөлу, практика мен демалыс мерзімінің ұзақтығын
анықтау құқы жоғары оқу орнының өзіне берілген. Күндізгі оқу формасы
бойынша, студенттердің демалысы жылына екі реттен кем болмайды, әрі
қысқармайды. Оқу жылының басы – қалыптасқан дәстүр бойынша – 1 қыркүйек, ал
академиялық кезең семестр болып табылады.
Кредиттік оқыту жүйесі бүгінгі күннің басты мәселесі болып тұр
С.Әбдіманов. Л.Н.Гумилев атындағы ұлттық университеттің ректоры, профессор.
Егемен Қазақстан, қазан, 2004 ж.
3. Сұрақтар
.
1. Қазақстандағы білім беру жүйесі неге негізделген?
2. Оның ең маңызды процестері қандай?
3. Кредиттік оқу жүйесі қай елдерде қолданылады?
4. Қазақстандағы оқу жүйесі қандай?
5. Студенттің білімі қандай бірліктермен өлшенеді?
6. Оқу жылы неше аптадан тұрады?
7. Неше кезеңнен тұрады?
4. Мәтіннен ауыспалы осы келер шақтағы етістіктерді теріп жазыңыз.
5. Сөздікті пайдалана отырып, қазақшаға аударыңыз. Сөз тіркестерін
қосып, сөйлем құраңыз.
Современный мир, настоятельно требует, от высших учебных заведений,
обеспечить такое образование студентам, который воспитывает в них хорошо
информированных, глубоко мотивиро-ванных граждан, способных к критическому
мышлению, поиску и решению проблем, способных брать на себе социальную
ответственность, выполнить множество различных ролей в обществе, гибкость
образовательной системы, должна сочетаться со стремлением, к реализации
высоких стандартов, подготовки современного специалиста.
6. Даналық ойлармен таныс болыңыз.
Халық пен халықты,
адам мен адамды теңестіретін нәрсе – білім.
М.Әуезов
Білімді болу деген сөздің мағынасы –
белгісіз нәрсені ашуға қабілетті болу деген ұғым.
Әл-Фараби
Білім мен даналық – адам көркі.
Ә.Науай
Ештеңе білмейтін және бірдеңе білейінші деп талпынбайтын адам - өте жаман
адам.
Оның бойында екі кесел бірдей ұялаған.
Платон
Білмеген масқара емес, білгісі келмеген ұяттырақ.
Сократ
Тек ақиқат білім ғана күдік туғызбайды,
ол өмірді бағалауға, тұрмыс құруға үйретеді.
Шоқан Уәлиханов
7. Сөйлемді аяқтаңыз.
1. Кредиттік оқыту технологиясының артықшылығы – ...
2. Оқушының қорытынды бақылау бойынша алған бағасы ...
3. Сынақ бірлігі жүйесі оқу процесін ұйымдастыру бағытында ...
4. Оқытушы жетекшілік ететін студенттердің өзіндік жұмысы (ОСӨЖ) ...
5. Оқу жылы қалыптасқан тәртіп бойынша ...
6. Күндізгі оқу формасы бойынша, студенттердің демалысы әдеттегідей ...
7. Студент оқу пәндерін бекітілген жеке оқу жоспарына сай ...
8. Өзіңіз оқып жатқан кредиттік оқыту жүйесінің кемшіліктері мен
артықшылықтарын атап шығыңыз. Қай жағы басымдау?
кемшіліктері: артықшылықтары:
9. Мәтіндегі мына сөйлемдерді өз сөзіңізбен толықтырыңыз.
1. Бүгінде Америка мен Батыс Еуропаның көптеген елдерінде...
2. Кредиттік технологияға көшу...
3. Сынақ бірлігі жүйесі ...
4. Оның артықшылығы...
5. Кредиттік оқыту жүйесінде оқу ісінің...
6. Оқу жылы қалыптасқан...
7. Оқу орнын академиялық кезеңдерге бөлу...
8. Күндізгі оқу формасы...
9. Оқу жылының басы...
10. Мұндай жағдайда әрбір пән ...
10. Мына сөздердің синонимдік баламасын табыңыз.
Кредиттік технологияға көшу, нақтылауға мүмкіндік беретін, үзіліссіз
білім беру, оқытылатын материалдың мөлшері бойынша, кем болмайды, білім
беру жүйесіндегі жетістіктер.
3–сабақ
1. Берілген сөздермен және сөз тіркестерімен жұмыс.
Біртұтас ұлттық тест, ассоциацияланған дәреже, тиісті үлгідегі
сертификат, міндетті шарты, әлеуметтану, таңдаған пәндер, қосымша білім
беру шеңберінде, өз еркімен, тәжірибе түрі.
2. Төмендегі сұрақтарға жауап беріп көріңіз.
1. Бакалавриаттағы оқыту жүйесінің артықшылығы неде деп ойлайсыз?
2. Сізге ерік берілсе, қандай пәндерді таңдар едіңіз?
3. Несие жинау дегенді қалай түсінесіз?
4. Қазіргі оқу жүйесі сізді толық қанағаттандыра ма?
5. Қазақстандағы оқу жүйесіне қандай өзгерістер керек деп есептейсіз?
Бакалавриаттағы кредиттік оқыту жүйесі
Бакалавриатқа түсу үшін біртұтас ұлттық тесті сәтті тапсыру керек. Оқу
барысы – 4 жыл, оқу пәндерінің саны 40-тан кем болмайды. Бакалавриаттың
төменгі сатысында оқу 2 жылға созылады. Мұнда студент 68 кредит алуға тиіс.
Төменгі сатының аяғында студент мемлекеттік аралық бақылаудан өтуі керек.
Одан сәтті өткен студент жоғарғы сатыға көтеріледі. Ал өте алмаған
жағдайда, оқу орны оған ассоциацияланған дәреже береді де, тиісті үлгідегі
сертификат тапсырады.
Бакалавриатта оқуды аяқтаудың міндетті шарты – теориялық оқу бойынша
студенттің жинаған кредиті 128-ден кем болмауға тиіс: оның 42- 60-ы
міндетті компоненттер, ал 68-86-сы таңдаған пәндер бойынша. Сонымен бірге
міндетті оқуда 68 кредит ағыл-шын тіліне бөлінеді. Жалпы білім беретін
(әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыстану ғылымдары циклі) пәндер 35-45
кредитті құрайды. Оның ішінде Қазақстан тарихы, әлеуметтану, философия,
қазақ (орыс) тілі, шетел тілі, математика, информатика секілді 7 пән
міндетті болып табылады. Дене тәрбиесі пәні қосымша білім беру шеңберінде
жүзеге асады да, жалпы кредит көлемінің ішіне кірмейді. Қосымша жаратылыс
пәндерінің элективті пәндерін студент мамандығына қарай өз еркімен
таңдайды. Тәжірбиенің барлық түрі және оқытудың басқа да формалары қосымша
білім беру бағдарламасы шеңберінде қарастырылып, жалпы кредит ауқымына
енгізілмейді. Бір семестр ішінде күндізгі оқу бөлімінің әрбір студенті 12-
18 кредит жинауы керек.
Міндетті және ерікті түрде таңдалатын компоненттер бойынша, тиісті
мөлшердегі несиені жинап, мемлекеттің стандарт талаптарын орындаған студент
бакалавриатта диплом жұмысын қорғап, емтихан тапсыру түрінде өтетін
мемлекеттік қорытынды аттестаттауға жіберіледі. Диплом жұмысын жазуға 2-4
кредит бөлінеді.
Студентке жоғары кәсіби білім құжатын (диплом) тапсыру және бакалавр
академиялық дәрежесін беру туралы мәселе мемлекеттік қорытынды
аттестацияның нәтижесі бойынша шешіледі. Барлық емтихандарды “А”, “А-”,
“В+”, “В”және “В-” бағаларына тапсырған, қорытындысында өту балын 3,25-тен
кем жинамаған, сондай-ақ дипломдық жұмысын “А”, “А-” бағасына қорғаған
немесе осындай бағаға мемлекеттік емтихан тапсырған студентке үздік диплом
беріледі.
3. Сұрақтар
1. Бакалавриатқа оқуға түсу үшін не тапсырады?
2. Бакалавриатта неше пән оқылады?
3. Мұнда студент теориялық оқу бойынша неше несие жинайды?
4. Неше міндетті пән болады?
5. Бір семестр ішінде күндізгі оқу бөлімі студенті неше несие жинайды?
6. Қай кезде студент үздік дипломға ие болады?
7. Диплом жұмысын жазуға неше несие бөлінеді?
3. Бакалавриаттағы міндетті пәндерді бір бөлек, қосымша пәндерді бір
бөлек жазып шығыңыз.
Негізгі пәндер: Қосымша пәндер:
5. Мәтіндегі есептік сан есімдерді сөзбен жазып шығып, реттік сан
есімдерге айналдырыңыз.
6. Көп нүктенің орнына тиісті сөзді, сөз тіркестерін қойыңыз.
1. Отандық жоғары мектептің басты міндеттерінің бірі ... төтеп бере
алатын студенттер контингентін қалыптастырып, олардың ... арттыру болып
табылады. 2. Аралық тест арқылы мемлекет тара-пынан жүргізіліп отырған
бақылау ... да, онда оқитын ... да жауап-кершілігін арттырып, сапалы білім
... негізін қалай алады. 3. Қа-зақстанның білім саясатындағы ұстанған
бағыты елдің ..., санаткерлікті ... көмектеседі. 4. Мәселенің маңызын Болон
про-цесіне ... ғана байланыстыруға болмайды. 5. Оқу пәнінің ... бүтіндей
несие санын құрауы керек. 6. Бұл іс жүзеге асып жатса, әрбір студенттің ...
алуына мүмкіндік беретін ... ұсынылады.
Қажетті сөздер, сөз тіркестері: жоғары оқу орнының, бәсекеге, болашақ
мамандардың, қосылғандығымен, көлемі, тиянақты білім, жеке оқу жоспары,
білім сапасын, көрсеткішінің, беделін көтеруге, арттыруға.
7. Мына сөздердің мағынасын сөздіктен қараңыз.
Элективті пәндер, міндетті компоненттер, желілік дәстүр бойынша.
8. Қазақшаға аударыңыз.
Кредитная система обучения имеет специфику и отличие от линейной
(традиционной) системы. Много отличий и вопросы промежуточной аттестации
(экзаменационная сессия), которые особо близки студентам и затрагивают их
интересы:
- студентам, которые не смогли сдать экзамен в установленные сроки по
болезни или другим уважительным причинам, документально подтвержденным
соответствующей организацией, декан факультета устанавливает индивидуальные
сроки их сдачи.
9. Етістіктерді керекті шақтарда жазыңыз.
1. Мен ертең кітапханадан М. Әуезовтің “Абай жолы” роман-эпопеясын
(алу).
2. Ол кеше отбасымен біздің қаладағы үйімізге (келу).
3. Сен кеше қонақта отырғанда домбырада жақсы (ойнау).
4. Мен былтыр асқазаным ауырып ауруханада (емделу)
Жауап үлгісі: Мен ертең кітапханадан М.Әуезовтің “Абай жолы” роман-
эпопеясын аламын.
10. Тыңдайық!
Ұлы адамдар өмірінен
Мына ғұламаларды танисыз ба?
11. Ғылым-білім туралы өздеріңіз білетін мақал-мәтелдерді жазып келіңіз.
Бақылау сабағы
Сұрақтарға ауызша жауап беріңіз.
1. Кредиттік технология жүйесі бойынша таңдау еркіндігі дегеніміз не?
2. Осы жүйеге көшуде жоғары оқу орындары қандай кедергілерге кездесті?
3. Студенттің білімі қалай бағаланады?
4. Қашықтықтан оқыту дегенді қалай түсінесіз?
5. Сіздіңше, Силлабус деген не?
6. СӨЖ бен СӨЖО арасында қандай айырмашылықтар бар?
ОСБЖ
Кредитная система обучения имеет специфику и отличие от линейной
(традиционной) системы. Много отличий и вопросы промежуточной аттестации
(экзаменационная сессия), которые особо близки студентам и затрагивают их
интересы:
• студентам, которые не смогли сдать экзамен в установ-ленные сроки по
болезни или другим уважительным причинам, документально подтвержденным
соответствующей организацией, декан факультета устанавливает
индивидуальные сроки их сдачи;
• пересдача студентом промежуточной аттестации (экзаме-на) в случае
получения неудовлетворительной оценки в период экзаменационной сессии
не допускается;
• пересдача экзамена с положительной оценки с целью ее по-вышения за
весь период обучения либо с получения диплома с отличием, не
разрешается;
• если обучающийся по государственному гранту (кредиту) не набрал
необходимое количество кредитов, предусмотренное рабочим учебным
планом, он имеет право на повторное изучение соответствующих дисциплин
на платной основе;
• студентам, не набравшим 6 кредитов до установленного для данного
семестра количества кредитов, дается право ликвидировать академическую
задолженность в течение одного месяца с начала следующего семестра;
• если студент не ликвидировал академическую задолжен-ность, он остается
на повторный курс обучения; в этом случае студент либо довыполнят
ранее принятый индивидуальный учебный план, либо формирует новый
индивидуальный план в установленном порядке;
• студент может быть отчислен; в случае нежелания продол-жить обучение
(отчисление по собственному желанию); за нару-шения предусмотренных
Уставом КазНУ им.аль-Фараби Правил внутреннего распорядка
университета;
• отчисление оформляется приказом ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz