Банк ресурстарынын қалыптастыру теориясы
Мазмұны.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I . бөлім. Банк ресурстарынын қалыптастыру теориясы.
1.1. Банк ресурстарының ұғымы мен құрлымы ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Банк ресурстарын құрайтын операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3. Банк меншік капиталының көздері мен қызметі, жіктелуі...10
II . бөлім. Банк ресурстарын жоспарлау және реттеу.
2.1. Банктің тарылатын қаражаттарын реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2. Қазақстандағы банк ресурстарының саясатын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.3. Қазақстан Ұлттық Банкінің ақша . несие саясаты ... ... ... ... .25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Қосымшалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I . бөлім. Банк ресурстарынын қалыптастыру теориясы.
1.1. Банк ресурстарының ұғымы мен құрлымы ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Банк ресурстарын құрайтын операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3. Банк меншік капиталының көздері мен қызметі, жіктелуі...10
II . бөлім. Банк ресурстарын жоспарлау және реттеу.
2.1. Банктің тарылатын қаражаттарын реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2. Қазақстандағы банк ресурстарының саясатын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.3. Қазақстан Ұлттық Банкінің ақша . несие саясаты ... ... ... ... .25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Қосымшалар
Кіріспе
Қазақстан Республикасының коммерциялық банкі өзі жүргізетін операциялар бойынша ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін, сол сияқты басқа да мүдделендіру мөлшерін белгілейді. Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін ақша нарығының жалпы жағдайына несие бойынша сұраныс пен ұсынысқа, инфляция деңгейіне байланысты белгілейді.
Коммерциялық банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануы, әмбебаптығы және қызметінің ерекшеліктеріне қарай ерекшеленеді.
Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:
1. Банктің меншікті капиталы.
2. Банктің заемдық және тартылған қаражаттары.
Қазақстан Республикасының коммерциялық банкі ресурстарының басты мақсаты — Банк ресурстары - бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық актиатік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастылуға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, сондай-ақ қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде – Банк ресурстары туралы ұғым және оның қызметі, мәні және мақсаты мен қажеттілігі қарастырылды, сонымен қатар оларды жоспарлау реттеу қарастырылған.
Осы бөлімде жалпы банк ресуртарына жалпы мағлұмат, Қазақстан Республикасындағы коммерцилық банктердің сандық құрылымы және қызметтерін реттеу жолдары келтірілген.
Екінші бөлімде, банк ресурстарын жоспарлау және реттеу, Банктің меншікті капиталы: көздері мен қызметтеріжалпы сипаттама және банктің меншікті капиталының жіктелуі, банк депозиттерінің операциялары және депозиттік емес ресурстары қарастырылған.
Осы бөлімде Банктің меншікті капиталына сипаттама, акционерлік капиталдардың құрылуы, банктің меншікті капилатдарының жеткіліктілігі және динасикасы, банк депозиттерінің операциялары мен нарықтық өзгерістері келтірілген.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасының банктеріндегі банк ресурстарының саясатын, ұғымы мен құрылымын талдау болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеті – еліміздегі екінші деңгейлі банктердің банк ресурстарының жетілу жолдарын және реттелуін, олардың даму мәселелерін анықтау болып табылады.
Курстық жұмыстың жазылуы барысында және тақырыптың мазмұнын ашуда мақалалар, маңызды деректер, статистикалықкөрсеткіштер жан-жақты пайдаланылып отыр.
Қазақстан Республикасының коммерциялық банкі өзі жүргізетін операциялар бойынша ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін, сол сияқты басқа да мүдделендіру мөлшерін белгілейді. Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін ақша нарығының жалпы жағдайына несие бойынша сұраныс пен ұсынысқа, инфляция деңгейіне байланысты белгілейді.
Коммерциялық банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануы, әмбебаптығы және қызметінің ерекшеліктеріне қарай ерекшеленеді.
Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:
1. Банктің меншікті капиталы.
2. Банктің заемдық және тартылған қаражаттары.
Қазақстан Республикасының коммерциялық банкі ресурстарының басты мақсаты — Банк ресурстары - бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық актиатік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастылуға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, сондай-ақ қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде – Банк ресурстары туралы ұғым және оның қызметі, мәні және мақсаты мен қажеттілігі қарастырылды, сонымен қатар оларды жоспарлау реттеу қарастырылған.
Осы бөлімде жалпы банк ресуртарына жалпы мағлұмат, Қазақстан Республикасындағы коммерцилық банктердің сандық құрылымы және қызметтерін реттеу жолдары келтірілген.
Екінші бөлімде, банк ресурстарын жоспарлау және реттеу, Банктің меншікті капиталы: көздері мен қызметтеріжалпы сипаттама және банктің меншікті капиталының жіктелуі, банк депозиттерінің операциялары және депозиттік емес ресурстары қарастырылған.
Осы бөлімде Банктің меншікті капиталына сипаттама, акционерлік капиталдардың құрылуы, банктің меншікті капилатдарының жеткіліктілігі және динасикасы, банк депозиттерінің операциялары мен нарықтық өзгерістері келтірілген.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасының банктеріндегі банк ресурстарының саясатын, ұғымы мен құрылымын талдау болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеті – еліміздегі екінші деңгейлі банктердің банк ресурстарының жетілу жолдарын және реттелуін, олардың даму мәселелерін анықтау болып табылады.
Курстық жұмыстың жазылуы барысында және тақырыптың мазмұнын ашуда мақалалар, маңызды деректер, статистикалықкөрсеткіштер жан-жақты пайдаланылып отыр.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Тексты лекций Искаковой З.Д. по курсу "Банковское дело".
2. Б. А. Көшенова. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары. Алматы «Экономика» 2000 ж.
3. Банковское дело. Учебник Под. ред. Г.С. Сейткасимова.
Алматы: Каржы-каражат. 1999г.
4. С. Б. Мақыш, А. Ә. Ілияс Банк ісі. Алматы «Қазақ университеті» 2004 ж.
5. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк. Управление и операции. М: ИПЦ "Вазар-фсрро". 1994г.
6. В.В. Иванов. Банктер сенімділігі сараптамасы. М.: Русская деловая литература, 1996. - 320 с.
7. Велислава Т. Севрук. Банктік қауіптер. - М: «Дело Лтд», 1995. - 72 с.
8. Эдвин Дж. Долан. Ақшалар, банктік ісі және ақшалай-несиелік саясат. СПб.: «Санкт-Петербург ОРКЕСТР», 1994. - 496 с.
9. «Банктер және банктер қызметі жөнінде» Заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарғысы, 1995 г.
10. « Пруденциальді нормативтер жөнінде» Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі Ережесі, 1995 г.
11. О.И. Лаврушина. Банктік ісі. М.: Банктік және биржалық ақпараттық орталығы, 1992, - 432 с.
12. П. Роуз Банктік менеджмент. М.: «Дело Лтд.», 1994
13. П. Брук. Банктік ісі және инвестицияларды қаржыландыру.
14. В.И. Колесникова, Л.П. Кроливецкой. Банктік ісі. М.: «Қаржы және статистика», 1996. - 480 с.
1. Тексты лекций Искаковой З.Д. по курсу "Банковское дело".
2. Б. А. Көшенова. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары. Алматы «Экономика» 2000 ж.
3. Банковское дело. Учебник Под. ред. Г.С. Сейткасимова.
Алматы: Каржы-каражат. 1999г.
4. С. Б. Мақыш, А. Ә. Ілияс Банк ісі. Алматы «Қазақ университеті» 2004 ж.
5. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк. Управление и операции. М: ИПЦ "Вазар-фсрро". 1994г.
6. В.В. Иванов. Банктер сенімділігі сараптамасы. М.: Русская деловая литература, 1996. - 320 с.
7. Велислава Т. Севрук. Банктік қауіптер. - М: «Дело Лтд», 1995. - 72 с.
8. Эдвин Дж. Долан. Ақшалар, банктік ісі және ақшалай-несиелік саясат. СПб.: «Санкт-Петербург ОРКЕСТР», 1994. - 496 с.
9. «Банктер және банктер қызметі жөнінде» Заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарғысы, 1995 г.
10. « Пруденциальді нормативтер жөнінде» Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі Ережесі, 1995 г.
11. О.И. Лаврушина. Банктік ісі. М.: Банктік және биржалық ақпараттық орталығы, 1992, - 432 с.
12. П. Роуз Банктік менеджмент. М.: «Дело Лтд.», 1994
13. П. Брук. Банктік ісі және инвестицияларды қаржыландыру.
14. В.И. Колесникова, Л.П. Кроливецкой. Банктік ісі. М.: «Қаржы және статистика», 1996. - 480 с.
Мазмұны.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I – бөлім. Банк ресурстарынын қалыптастыру теориясы.
1.1. Банк ресурстарының ұғымы мен
құрлымы ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Банк ресурстарын құрайтын
операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3. Банк меншік капиталының көздері мен қызметі,
жіктелуі...10
II – бөлім. Банк ресурстарын жоспарлау және реттеу.
2.1. Банктің тарылатын қаражаттарын
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ...16
2.2. Қазақстандағы банк ресурстарының саясатын
жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 22
2.3. Қазақстан Ұлттық Банкінің ақша – несие
саясаты ... ... ... ... .25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..32
Қосымшалар
Кіріспе
Қазақстан Республикасының коммерциялық банкі өзі жүргізетін операциялар
бойынша ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін, сол сияқты басқа да
мүдделендіру мөлшерін белгілейді. Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін
ақша нарығының жалпы жағдайына несие бойынша сұраныс пен ұсынысқа, инфляция
деңгейіне байланысты белгілейді.
Коммерциялық банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануы,
әмбебаптығы және қызметінің ерекшеліктеріне қарай ерекшеленеді.
Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:
1. Банктің меншікті капиталы.
2. Банктің заемдық және тартылған қаражаттары.
Қазақстан Республикасының коммерциялық банкі ресурстарының басты
мақсаты — Банк ресурстары - бұл банктің пассивтік операциялары негізінде
қалыптасқан және барлық актиатік операциялар бойынша банк өтімділігін
қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастылуға бағытталатын
банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, сондай-ақ
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде – Банк ресурстары туралы ұғым және оның қызметі, мәні
және мақсаты мен қажеттілігі қарастырылды, сонымен қатар оларды жоспарлау
реттеу қарастырылған.
Осы бөлімде жалпы банк ресуртарына жалпы мағлұмат, Қазақстан
Республикасындағы коммерцилық банктердің сандық құрылымы және қызметтерін
реттеу жолдары келтірілген.
Екінші бөлімде, банк ресурстарын жоспарлау және реттеу, Банктің
меншікті капиталы: көздері мен қызметтеріжалпы сипаттама және банктің
меншікті капиталының жіктелуі, банк депозиттерінің операциялары және
депозиттік емес ресурстары қарастырылған.
Осы бөлімде Банктің меншікті капиталына сипаттама, акционерлік
капиталдардың құрылуы, банктің меншікті капилатдарының жеткіліктілігі және
динасикасы, банк депозиттерінің операциялары мен нарықтық өзгерістері
келтірілген.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасының банктеріндегі
банк ресурстарының саясатын, ұғымы мен құрылымын талдау болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеті – еліміздегі екінші деңгейлі банктердің
банк ресурстарының жетілу жолдарын және реттелуін, олардың даму мәселелерін
анықтау болып табылады.
Курстық жұмыстың жазылуы барысында және тақырыптың мазмұнын ашуда
мақалалар, маңызды деректер, статистикалықкөрсеткіштер жан-жақты
пайдаланылып отыр.
І – бөлім. Банк ресурстарынын қалыптастыру теориясы.
1.1 Банк ресурстарының ұғымы мен құрлымы.
Коммерциялық банктер бір жағынан, шаруашылық субъектілердің уақытша бос
ақшалай қаражаттарын тартатын болса, екінші жағынан, бұл қаражаттар
есебінен кәсіпорындар мен ұйымдардың әр түрлі қажеттерін қанағаттандыратын
арнайы мекеме. Коммерциялық банктің пассивтік операциялық негізінде оның
қызметінің жүзеге асырылуы үшін қажетті банк ресурстары жинақталады.
Банк ресурстары термині несиелік ресурсы қарағанда кең ұғымды
білдіреді. Банк ресуретары тек несиелеуге ғана емес, сол сияқты басқа да
активтік немесе комиссиондық операцияларды қаржыландыру үшін
пайдаланылады.
Банк ресурстары – бұл банктің пассивтік операциялары негізінде
қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін
қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастылуға бағытталатын
банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.
Нарықтық қатынастарға өту барысында банктік ресурстарының құрылымында
біршама өзгерістер болуда. Меншікті қаражаттар қатарына, біріншіден,
коммерциялық банктің акционерлік капиталы, резервтік қоры, сол сияқты
қосымша қорлары кіреді. Тартылған қаражаттардың жаңа түріне: Ұлттық банктен
және басқа да несиелік мекемелерден алатын несиелер, басқа банктердің
корреспонденттік шоттағы, депозиттік шоттардағы қаражаттары, облигацияларды
сатудан түскен қаражаттар, лизингтік операцияларды жүзеге асырғаны үшін
алынған тауарлы-материалды құндылықтар жатады.
Коммерциялық банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануы,
әмбебаптығы және қызметінің ерекшеліктеріне қарай ерекшеленеді.
Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:
1. Банктің меншікті капиталы.
2. Банктің заемдық және тартылған қаражаттары.
Банк ресурстарының құрамындағы меншікті капитал үлесі
тартылған қаражаттарға қарағанда өте төмен болғандықтан барлық қаражаттарға
деген қажеттілігінің 10% ға жуық бөлігі өтелсе, ал қалған
бөлігі тартылған қаражаттардың үлесіне тиеді.
Банкінің капиталы ( өзіне меншікті құралдың ), қолданылатын аласы да
емес, сомма сияқты анықталады:
- банкі жарғылық капиталының;
- банкі қорларының;
- таратымаған пайданың;
Үлкейген мөлшерге:
- резервті мүмкіндер жоғалтулар қарыздарға 1 және 2 топтардың
тәуекелді;
- алынғанды ( төленгенді ) жиналғанды - табыс алдыңғы ақысымен;
- шетел валютаға құралдардың қайта бағалаулары;
- құнды қағаздардың қайта бағалаулары;
Азайтылған мөлшерге:
- жіберілген зияндардың;
- сатып алынған өзіне меншікті акциялардың;
- акционерліксіз банкі жарғылық капитал арттырулары оның тіркелген
мағынамен;
- міндетті резерв ішіне салулардың құнды қағаздың;
- несиелердің, кепілдіктердің, пайдалануға берілгендердің лимиттар
сыртынан;
- заттық активтардың тауып алуына шығындардың арттырулары өзіне
меншікті қайнарлармен;
- келешек дәуірлердің шығындарының есептелгендерге, бірақ емес
төленгенмен пайыздарға;
- дебиторлық қарыздың, ұзақтықпен 30 күннен жоғары;
- есеп-қисап банкілердің ұйымдарымен бөлінген құралдармен.
Қорғау функция. Банкті жою оқиғасында салымшыларға өтем төлеу
мүмкіншілігін білдіреді.
Шапшаң функция. Белгілі, не табысты жұмыс басына арналған банктерге
старттық капитал қажетті, ғимараттардың тауып алуына қолданылады,
жабдықтаудың, қаражаттық резервтердің жасаулары ойда болмаған зияндар әлде
қалай кездессе. Бұлар өзіне меншікті капитал сонымен қатар мақсаттар
қолданылады.
Реттеуші функция. Банкілердің табысты жұмыс жасауында қоғам
құштарлығымен байлаулы, сонымен қатар заңдармен және мүмкіндік беретін
ережелермен мемлекеттік органдарға жөнге салу функциялары жүзеге асыру және
бақылаудың.
1.2 Банк ресурстарын құрайтын операциялар.
Банк өз қызметтерін банктік пассив және актив операциялары арқылы
атқарады. Пассив операциясы деп банктердің өзіне ақша қаражатын тартып,
банктік ресурстар кұру операцияларын, ал актив операциялары деп осы
қаражатты орналастыру операцияларын айтады.
Банктің негізгі пассив операцияларына: банкнота эмиссиясы, коммерциялық
банктердің және мемлекеттік қазынашылықтың (қаржы министрлігінің) ақша
салымын қабылдауы, банктің өз капиталын құру операциялары жатады. Көп
елдерде орталық банктің ақша қорларының негізгі көзі – банкнота шығару,
яғни 40-тан 85%-ға дейінгі пассив операциялары. Қазіргі кезде
шығарылатын банкноталар алтынмен қамтамасыз етілмеген
(фидуциарный) өз құны жоқ ақша. Банкнота шығарудың қазіргі
механизмі коммерциялық банктерге несие беруге, мемлекеттік бағалы
қағаздарды сатып алуға және алтын валюталык резервтерді
ұлғайтуға негізделген. Банктерді несиелегенде банкнота шығару
вексель және баска банктік міндеттемелермен қамтамасыз етілген; ал
мемлекеттік карыз міндеттемелерін, алтынды және шетел валютасын
сатып алғанда соларға сәйкес мемлекеттік міндеттемелермен, алтынмен және
шетел валютасымен камтамасыз етіледі. Басқаша айтқанда, банкнота
эмиссиясы орталық
банктін актив операцияларымен камтамасыз етіледі. Осыдан оның пассив
және актив операцияларының байланысы көрінеді.
Орталық банктің "Банкнота эмиссиясы" деп аталатын пассив
операцияларының мөлшері оның: банктерге қарыз, мемлекеттік бағалы
қағаздарды, шетел валютасын және алтынды сатып алу деген актив
операцияларына байланысты болады. Осы тұрғыдан алғанда, орталық банктің
актив операциялары пассив операцияларына қарағанда алдымен кұрылады. Алайда
бұдан орталык банктің несие жүйесіне және мемлекетке берген кез келген
қарызының орнына банкнота шығарылады деген ұғым тумайды.
Орталық банктің несиесі онда ашылған коммерциялық банктер мен
мемлекеттік қазынашылықтың шоттарына жазылуы мүмкін. Бұл жағдайда орталық
банктің банкноталық эмиссиясы емес, депозиттік эмиссиясы жүзеге асырылады.
Орталық банктің ақша ресурстарының келесі көзі -коммерцяялык банктер
мен каржы министрлігінін акшалы салымы. Коммерциялық банктер орталық
банктегі ашылған процентсіз шотқа міндетті резервтерімен коса өзінін
кассалык корының бір бөлігін сақтауы мүмкін. Кейбір елдерде міндетті
резервтер процентсіз арнаулы шоттарда жинақталады. Орталық банк
коммерциялық банктерге белгілі бір бекітілген проценттік мөлшермен
мерзімдік шоттарды да ашуы мүмкін. Ал орталық банктің өз каниталының
үлесі пассив операцияларынын 4%-ын кұрайды.
1.3 Банк меншік капиталының көздері мен қызметі, жіктелуі.
Коммерциялық банктердің меншікті капиталының рөлі осының есебінен
банкте қажетті резервтер құралады. Сонымен қатар, банктің меншікті капиталы
ұзақ мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі.
Банктің меншікті капиталы – банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық
және шарауашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әр түрлі
қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және
өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.
Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі, оларға әсер
ететін әр түрлі факторларға атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті
пайданы пайдалануына, капиталдың бағасын нығайту максатына және банк
саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.
Сонымен, қатар коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай баптар
құрайды:
• жарғылық капитал;
• резервтік капитал;
• қосымша капиталдар;
• банк операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында
құрылған қорлар (резервтер);
• бөлінбеген банк пайдасы.
Банктің жарғылық капиталы банктің заңды тұлға ретінде міндетті түрде
құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайды. Жарғылық
капиталдың төменгі мөлшері Қазақстан Ұлттық банктердің пруденциялық
нормативтерімен реттеліп отырады. Банктің жарғылық капиталы, оның
құрылтайшыларының қосқан жарналары немесе пайлары сомасынан тұрады.
Қазақстанда екінші деңгейлі банктер төмендегідей екі ұйымдық формаларда
құрыла алады:
• акционерлік банк формасында;
• пай қосу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік
формасында;
Пай қосу арқылы қүрылған банктің жарғылық капиталы құрылтайшылық
құжатта мөлшері анықталған пайшыларының жарнасынан құралып, олар қосқан
жарналары көлемінде жауапты болып саналады. Мұндай банктердің жарғылық
капиталын ұлғайту, тек қана пай қосушылардың қосымша қосқан жарналары және
пай қосушылардың санының өсуі есебінен жүзеге асырылады. Алайда,
акционерлік банктер өздерінің жарғылық капиталын ұлгайту үшін қосымша
акцияларын эмиссиялайды, сол сияқты бұрынғы шығарылған акцияларының бағасын
өсіреді.
Меншікті капиталдың құрамдас бөлігі - акционерлік капитал. Бағалы қағаз
(акция) шығару есебінен құрылған банктің жарғылық капиталын банктің
акциоиерлік капиталы деп атайды. Акционерлік капитал көлемі акцияны
ұстаушылар — акционерлер қосқан жарналардан құралады. Акционерлік банктің
акциясы – банктің жарғылық капиталына үлес қосқандығын куәландыратын және
дивиденд алуға және банкті басқару ісіне араласуға құқық беретін бағалы
қағаз.
Акционерлік капиталдың құрылымы әр банктерде әр түрлі келеді.
Акционерлік капитал келесідей түрлерге бөлінеді:
а)меншікті акционерлік капитал, яғни бұл жай және артықшылығы бар
акцияларды сатудан түскен қаражаттардан, үнемделген капитал және
бөлінбеген пайдадан тұрады;
б)банктік резервтер, яғни алдағы уақыттағы әр түрлі шығындарды жабуға,
дивиденттер төлеуге, қайтарылмаған карыздың орнын жабуға арналады;
в)банктің ұзақ мерзімді міндеттемесі (ұзақ мерзімді вексельдері,
облигациялары).
Сонымен қатар, банктер қаражат тарту мақсатында облигацияларды
шығарады.
Жалпы, банктің акционерлік капиталының құралуы төмендегідей кезендерден
тұрады:
1. бағалы қағаздардың проспект эмиссиясын дайындау және оны
сараптамадан өткізу;
2. бағалы қағаздарды эмиссиялауды тіркеу;
3. банк-эмитенттің бағалы қағаздарын тіркеу;
4. шығарылатын және орналастырылатын бағалы қағаздардың
нәтижелерін тіркеу.
Банктің меншікті каражатының түріне резервтік қор жатады. Резервтік қор
— банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында
құрылған қаражат қоры.
Сондай-ак, резервтік қор банктің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді.
Резервтік қордың шамасы заңды түрде жарғылық капиталға белгілі бір пайыз
мөлшерінде, айталық, 25% мөлшерінде құрылатын болса, оның мөлшері жарғылық
қормен теңескен жағдайда жарғылық капиталға толығымен аударылады. Резервтік
қордың құралуының негізгі көзіне банк пайдасы жатады. Кейде,
банкте пайда, болмаған жағдайда резервтік кор есебінен банктің
артықшылығы бар акциялары бойынша пайыздар төленеді.
Косымша капиталдар - негізгі кұралдардың тозуына байланысты аударылған
аударымдар есебінен және белгілі мақсатқа бағытталатын пайданы бөлу
нәтижесінде құрылатын қаражаттар.
Арнайы қорлар - негізгі қорларды қайта бағалау негізінде, валюталық
қаражаттарды қайта бағалау коры. яғни үлттык валюта мен шетел валюталары
арасындағы аиырма нотижесінде қүрылады. Валюталық қаражаттарды қайта
бағалау қоры шетел валютасында жарғылық капиталды қалыптастыру барысында
маңызды.
Келесі қорға жекелеген банктік операциялар бойынша тәуекелді төмендету
мақсатында құрылатын арнайы резервтер жатады. Мұндай резервтерге: несиелік
тәуекелді жабуға және бағалы кағаздардың құнсыздануына байланысты
құрылған резервтер жатады.
Бөлінбеген пайда - акциялар бойынша дивидентті төлегеннен кейін және
резервтік қорға аударғаннан қалған пайданың бөлігін білдіреді.
Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына мыналар жатады:
• банк пайдасы;
• акциялар шығару;
• құрылтайшылар және пай қосушылар санын арттыру;
• облигациялар шығару жатады.
Банктік капитал банктің дербестігін қамтамасыз ете отырып оның қаржылық
тұрақтылығына кепіл болады жане банктің басынан кешетін әр алуан
тәуекелдердің зардаптарын ретке келтіретін басты көз болып табылады. Осы
мақсатта банктің меншікті капиталы мынадай қызметтер атқарады:
• қорғаныс қызметі;
• шұғыл қызметі;
• реттегіштік қызметі;
• айналым қызметі;
• резервтік қызметі.
Банктің меншікті капиталының қорғаныс қызметі, оның капиталының
шамасының банктің төлем қабілетіне және тұрақтылығына тікелей
байланыстылығын сипаттайды. Банктің меншікті капиталы қаншалыкты жоғары
болса, соғурлым банк өтімді болып саналады. Яғыни егерде банк банкротқа
ұшыраған жағдайда, тек акционерлер ғана зиян шегеді.
Капиталдың жеткілігі термині банктің жалпы тұрактылығын және оның
тәуекелге бару дәрежесін көрсетеді. Капиталдың жеткіліктілігі - бұл банк
капиталының мөлшерінің тәуекел дәрежелері ескерілген банк активтеріне
сәйкес болуға тиісті. Сондай-ақ, коммерциядық банктер өз жұмыстарында банк
капиталын шамадан тыс ұлғайтуды теріс санайды. Өйткені, ол банктің
қызметіне кері әсер етуі мүмкін.
Банк меншікті капиталын ұлғайтута негіз болатын төмендегідей
факторларды ескеру қажет:
• банктердің дивидендтері өнеркәсіптік кәсіпорын активтеріне қарағанда,
пайыз мөлшерлемесінің өзгеруіне, қарыз алушының несиелік қабілетінің
нашарлауына байланысты, олардың нарықтық құндары өзгеріп отырады;
• банк көбіне тұрақсыз қысқа мерзімді қарыз көздеріне көңіл бөледі,
бірақ олардың көбі талап етуге байланысты қайтарылып алынуы мүмкін.
Сондықтан, кез келген саяси немесе экономикалық өмірдегі жағдайлар
банктердегі ресурстардың сыртқа ағылуына себеп болуға тиіс. Бастапқыда банк
капиталының активтерге қатысты шекті қатынасы 20% шамасында болса, ал
қазіргі оның шамасы 12 %-ды (пруденциялық пормативтердегі к2-нің мәні)
құрайды. Бұл дегеніміз банк жүйесіндегі төлем қабілетінсіздік тәуекелдің
уақыт өте келе арта түсетіндігін көрсетеді. Себебі, банк жүйесіндегі
банктердің активтерінің сапасы әлі де болса өз деңгейінде еместігін
ескерсек, онда болашақты оның орнын жабатын меншікті капитал үлесі
жеткіліксіздігі байқалады.
Банктің меншікті капиталының динамикасы (миллиард тенге)
Баптардың аттары 01.01.2002 01.01.2003 өсім, %
І деңгейлі капитал 91,1 110,6 21,4
Жарғылық капитал 76,8 77 0,3
Қосымша капитал 8,7 11,2 28,7
Бөлінбеген пайда 8,7 15,0 72,4
ІІ деңгейлі капитал 36 55,7 Я,7
Ағымдағы пайда 7,4 20,6 178,4
Субординирленген қарыз 15,3 30,1 96,7
Барлық меншікті капитал 122,1 161,2 32,0
Сандық мәліметтер Ұлттық банктің 2002жылғы есебінен алынған
2003 жылдың 1 қаңтарына екінші деңгейдегі банктердің меншікті капиталы
32,0% -ға өсіп, 161,2 миллиард теңгені (1 036 млн Америка Құрама Штаттары
долларын) құрады. Бірінші деңгейдегі капитал — 21,4% -ға өсіп, 110,6
миллиард теңгені, оның ішінде: төленген жарғылық капитал — 0,2 миллиард
теңгеге, өткен жылдардағы бөлінбеген таза пайда — 6,3 миллиард теңгеге,
қосымша капитал — 2,5 миллиард теңгеге өскен. Екінші деңгейлі капитал 54,7%
-ға өсіп, 55,7 миллиард теңгені, оның ішінде: ағымдағы таза табыс — 13,2
миллиард теңгеге, субординирленген міндеттемелер тізімі — 11,8 миллиард
теңгеге өскен.
Банк меншікті капиталының жеткіліктігі жоғарғы деңгейде сақталған. Оның
ішінде: 2002 жыл бойына 0,11-ден 0,09-ға дейін (норматив мәні — 0,06 кем
емес), 0,19 —дан 0,17-ге (норматив мәні - 0,12 кем емес) төмендеген. Мұндай
төмендеу, банк жүйесіндегі жиынтық активтердің өсуі банктердің капиталдану
қарқынының өсуінен жоғары болып келуімен сипатталады.
ІІ – бөлім. Банк ресурстарын жоспарлау және реттеу.
2.1 Банктің тартылатын қаражаттарын реттеу.
Банк ресурстарының құрылымында тартылған қаражаттар үлесі меншікті
қаржаттармен салыстырғанда өте жоғары, олардың есебінен банктің активтік
операцияларының басым бөлігі жүзеге асырылады.
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, сондай-ақ ескі банктік жүйе
үшін уақытша бос ақшалай қаражаттарды тартудың дәстүрлі емес тәсілдерінің
болуы, тартылатын қаражаттар құрылымын толығымен өзгертті десе де болады.
Банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау
тәсілдеріне байланысты үлкен екі топқа бөледі:
• депозитік қаражаттар;
• депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды.
Депозиттер, банк үшін бірден-бір арзан ресурс көзі болып табылады.
Депозит — бұл клиенттердің (жеке және заңды тұлғалардың) банктегі
белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары.
Депозиттік емес тартылған қаражаттар — бұл банктің алған қарыздары
түрінде немесе өздерінің меншікті бағалы қағаздарын сату жолымен
таратылатын қаражаттары.
Депозиттік емес банктік ресурс көздері мен депозитгер өзара
ажыратылады. Біріншіден, олар персоналдық емес, яғни банктің нақты
клиенттің атынан тартылмайды; екіншіден, мұндай қаражаттарды тарту
инициативасы банктің өзінен туындайды.
Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі коммерциялық банктер
айналысады. Өйткені, депозиттік емес қаражаттар ірі сомада сатып
алынатындықтан да, оларды көтерме сауда операциялар сипатына жатқызуға
болады.
Банктін депозиттік операциялары
Депозиттік операциялар активті және пассииті болып бөлінеді. Активті
депозиттік операциялар — банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа
корреспондент-банктердегі шоттарда орналастыруымен байланысты
операциялар.
Пассивті депозиттік операциялар - бұл клиенттердің уақытша бос ақша
қаражаттарын белгілі уақытқа және пайыз төлеу шартымен тартумен байланысты
операциялар. Бұл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағының
көп бөлігін алады және банктік ресурстарын калыптастырудың негізгі көзі.
Қазіргі банктік тәжірибеде салымдардың, депозиттердің және депозиттік
емес ресурстардың шоттарының әр түрлері кездеседі. Бұл банктердің жоғарғы
бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сұранысын
қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша бос қаражаттарын
банктік шоттарға тартуға ұмтылуына
жағдай жасайды.
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
• талап етуіне дейінгі депозиттер;
• мерзімді депозиттер;
• жинақ салымдары;
• бағалы қагаздар.
Сондай-ақ, оларды төмендегідей белгілеріне байланысты жіктеуге болады:
• мерзімдеріне қарай;
• салым иелерінің категорияларына қарай;
• қаражаттарды салу жоне қайтарьт алу шартына қарай;
• пайыз төлеу тәсіліне қарай;
• банктің активтік операциялары бойынша жеңілдіктер алуына
қарай;
• басқа.
Отандық банктік тәжірибеде талап етуіне дейінгі депозиттерге мыналар
жатады:
• мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ әр түрлі шағын
коммерциялық құрылымдардың ағымдық шоттарындағы сақталатын
қаражаттары;
• әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
• есеп айырысудағы қаражаттар;
• жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
• басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтары.
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
• меншікті-мерзімді депозиттер;
• алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер.
Меншікті-мерзімді депозиттер сақталу мерзіміне қарай жіктеледі:
• 30 күнге дейінгі;
• 30-90 күнге дейінгі;
• 90-180 күнге дейінгі;
• 180 күннен 360 күнге дейінгі;
• 360 күннен жогары.
Мерзімді депозиттердің мынадай ерекшеліктері болады:
• есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға
ешқандай да есеп айырысу құжаттары толықтырылмайды;
• шоттагы қаражат баяу айналады;
• түрақты пайыз төленеді;
• пайыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I – бөлім. Банк ресурстарынын қалыптастыру теориясы.
1.1. Банк ресурстарының ұғымы мен
құрлымы ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Банк ресурстарын құрайтын
операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3. Банк меншік капиталының көздері мен қызметі,
жіктелуі...10
II – бөлім. Банк ресурстарын жоспарлау және реттеу.
2.1. Банктің тарылатын қаражаттарын
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ...16
2.2. Қазақстандағы банк ресурстарының саясатын
жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 22
2.3. Қазақстан Ұлттық Банкінің ақша – несие
саясаты ... ... ... ... .25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..32
Қосымшалар
Кіріспе
Қазақстан Республикасының коммерциялық банкі өзі жүргізетін операциялар
бойынша ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін, сол сияқты басқа да
мүдделендіру мөлшерін белгілейді. Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін
ақша нарығының жалпы жағдайына несие бойынша сұраныс пен ұсынысқа, инфляция
деңгейіне байланысты белгілейді.
Коммерциялық банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануы,
әмбебаптығы және қызметінің ерекшеліктеріне қарай ерекшеленеді.
Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:
1. Банктің меншікті капиталы.
2. Банктің заемдық және тартылған қаражаттары.
Қазақстан Республикасының коммерциялық банкі ресурстарының басты
мақсаты — Банк ресурстары - бұл банктің пассивтік операциялары негізінде
қалыптасқан және барлық актиатік операциялар бойынша банк өтімділігін
қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастылуға бағытталатын
банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, сондай-ақ
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде – Банк ресурстары туралы ұғым және оның қызметі, мәні
және мақсаты мен қажеттілігі қарастырылды, сонымен қатар оларды жоспарлау
реттеу қарастырылған.
Осы бөлімде жалпы банк ресуртарына жалпы мағлұмат, Қазақстан
Республикасындағы коммерцилық банктердің сандық құрылымы және қызметтерін
реттеу жолдары келтірілген.
Екінші бөлімде, банк ресурстарын жоспарлау және реттеу, Банктің
меншікті капиталы: көздері мен қызметтеріжалпы сипаттама және банктің
меншікті капиталының жіктелуі, банк депозиттерінің операциялары және
депозиттік емес ресурстары қарастырылған.
Осы бөлімде Банктің меншікті капиталына сипаттама, акционерлік
капиталдардың құрылуы, банктің меншікті капилатдарының жеткіліктілігі және
динасикасы, банк депозиттерінің операциялары мен нарықтық өзгерістері
келтірілген.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасының банктеріндегі
банк ресурстарының саясатын, ұғымы мен құрылымын талдау болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеті – еліміздегі екінші деңгейлі банктердің
банк ресурстарының жетілу жолдарын және реттелуін, олардың даму мәселелерін
анықтау болып табылады.
Курстық жұмыстың жазылуы барысында және тақырыптың мазмұнын ашуда
мақалалар, маңызды деректер, статистикалықкөрсеткіштер жан-жақты
пайдаланылып отыр.
І – бөлім. Банк ресурстарынын қалыптастыру теориясы.
1.1 Банк ресурстарының ұғымы мен құрлымы.
Коммерциялық банктер бір жағынан, шаруашылық субъектілердің уақытша бос
ақшалай қаражаттарын тартатын болса, екінші жағынан, бұл қаражаттар
есебінен кәсіпорындар мен ұйымдардың әр түрлі қажеттерін қанағаттандыратын
арнайы мекеме. Коммерциялық банктің пассивтік операциялық негізінде оның
қызметінің жүзеге асырылуы үшін қажетті банк ресурстары жинақталады.
Банк ресурстары термині несиелік ресурсы қарағанда кең ұғымды
білдіреді. Банк ресуретары тек несиелеуге ғана емес, сол сияқты басқа да
активтік немесе комиссиондық операцияларды қаржыландыру үшін
пайдаланылады.
Банк ресурстары – бұл банктің пассивтік операциялары негізінде
қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін
қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастылуға бағытталатын
банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.
Нарықтық қатынастарға өту барысында банктік ресурстарының құрылымында
біршама өзгерістер болуда. Меншікті қаражаттар қатарына, біріншіден,
коммерциялық банктің акционерлік капиталы, резервтік қоры, сол сияқты
қосымша қорлары кіреді. Тартылған қаражаттардың жаңа түріне: Ұлттық банктен
және басқа да несиелік мекемелерден алатын несиелер, басқа банктердің
корреспонденттік шоттағы, депозиттік шоттардағы қаражаттары, облигацияларды
сатудан түскен қаражаттар, лизингтік операцияларды жүзеге асырғаны үшін
алынған тауарлы-материалды құндылықтар жатады.
Коммерциялық банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануы,
әмбебаптығы және қызметінің ерекшеліктеріне қарай ерекшеленеді.
Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:
1. Банктің меншікті капиталы.
2. Банктің заемдық және тартылған қаражаттары.
Банк ресурстарының құрамындағы меншікті капитал үлесі
тартылған қаражаттарға қарағанда өте төмен болғандықтан барлық қаражаттарға
деген қажеттілігінің 10% ға жуық бөлігі өтелсе, ал қалған
бөлігі тартылған қаражаттардың үлесіне тиеді.
Банкінің капиталы ( өзіне меншікті құралдың ), қолданылатын аласы да
емес, сомма сияқты анықталады:
- банкі жарғылық капиталының;
- банкі қорларының;
- таратымаған пайданың;
Үлкейген мөлшерге:
- резервті мүмкіндер жоғалтулар қарыздарға 1 және 2 топтардың
тәуекелді;
- алынғанды ( төленгенді ) жиналғанды - табыс алдыңғы ақысымен;
- шетел валютаға құралдардың қайта бағалаулары;
- құнды қағаздардың қайта бағалаулары;
Азайтылған мөлшерге:
- жіберілген зияндардың;
- сатып алынған өзіне меншікті акциялардың;
- акционерліксіз банкі жарғылық капитал арттырулары оның тіркелген
мағынамен;
- міндетті резерв ішіне салулардың құнды қағаздың;
- несиелердің, кепілдіктердің, пайдалануға берілгендердің лимиттар
сыртынан;
- заттық активтардың тауып алуына шығындардың арттырулары өзіне
меншікті қайнарлармен;
- келешек дәуірлердің шығындарының есептелгендерге, бірақ емес
төленгенмен пайыздарға;
- дебиторлық қарыздың, ұзақтықпен 30 күннен жоғары;
- есеп-қисап банкілердің ұйымдарымен бөлінген құралдармен.
Қорғау функция. Банкті жою оқиғасында салымшыларға өтем төлеу
мүмкіншілігін білдіреді.
Шапшаң функция. Белгілі, не табысты жұмыс басына арналған банктерге
старттық капитал қажетті, ғимараттардың тауып алуына қолданылады,
жабдықтаудың, қаражаттық резервтердің жасаулары ойда болмаған зияндар әлде
қалай кездессе. Бұлар өзіне меншікті капитал сонымен қатар мақсаттар
қолданылады.
Реттеуші функция. Банкілердің табысты жұмыс жасауында қоғам
құштарлығымен байлаулы, сонымен қатар заңдармен және мүмкіндік беретін
ережелермен мемлекеттік органдарға жөнге салу функциялары жүзеге асыру және
бақылаудың.
1.2 Банк ресурстарын құрайтын операциялар.
Банк өз қызметтерін банктік пассив және актив операциялары арқылы
атқарады. Пассив операциясы деп банктердің өзіне ақша қаражатын тартып,
банктік ресурстар кұру операцияларын, ал актив операциялары деп осы
қаражатты орналастыру операцияларын айтады.
Банктің негізгі пассив операцияларына: банкнота эмиссиясы, коммерциялық
банктердің және мемлекеттік қазынашылықтың (қаржы министрлігінің) ақша
салымын қабылдауы, банктің өз капиталын құру операциялары жатады. Көп
елдерде орталық банктің ақша қорларының негізгі көзі – банкнота шығару,
яғни 40-тан 85%-ға дейінгі пассив операциялары. Қазіргі кезде
шығарылатын банкноталар алтынмен қамтамасыз етілмеген
(фидуциарный) өз құны жоқ ақша. Банкнота шығарудың қазіргі
механизмі коммерциялық банктерге несие беруге, мемлекеттік бағалы
қағаздарды сатып алуға және алтын валюталык резервтерді
ұлғайтуға негізделген. Банктерді несиелегенде банкнота шығару
вексель және баска банктік міндеттемелермен қамтамасыз етілген; ал
мемлекеттік карыз міндеттемелерін, алтынды және шетел валютасын
сатып алғанда соларға сәйкес мемлекеттік міндеттемелермен, алтынмен және
шетел валютасымен камтамасыз етіледі. Басқаша айтқанда, банкнота
эмиссиясы орталық
банктін актив операцияларымен камтамасыз етіледі. Осыдан оның пассив
және актив операцияларының байланысы көрінеді.
Орталық банктің "Банкнота эмиссиясы" деп аталатын пассив
операцияларының мөлшері оның: банктерге қарыз, мемлекеттік бағалы
қағаздарды, шетел валютасын және алтынды сатып алу деген актив
операцияларына байланысты болады. Осы тұрғыдан алғанда, орталық банктің
актив операциялары пассив операцияларына қарағанда алдымен кұрылады. Алайда
бұдан орталык банктің несие жүйесіне және мемлекетке берген кез келген
қарызының орнына банкнота шығарылады деген ұғым тумайды.
Орталық банктің несиесі онда ашылған коммерциялық банктер мен
мемлекеттік қазынашылықтың шоттарына жазылуы мүмкін. Бұл жағдайда орталық
банктің банкноталық эмиссиясы емес, депозиттік эмиссиясы жүзеге асырылады.
Орталық банктің ақша ресурстарының келесі көзі -коммерцяялык банктер
мен каржы министрлігінін акшалы салымы. Коммерциялық банктер орталық
банктегі ашылған процентсіз шотқа міндетті резервтерімен коса өзінін
кассалык корының бір бөлігін сақтауы мүмкін. Кейбір елдерде міндетті
резервтер процентсіз арнаулы шоттарда жинақталады. Орталық банк
коммерциялық банктерге белгілі бір бекітілген проценттік мөлшермен
мерзімдік шоттарды да ашуы мүмкін. Ал орталық банктің өз каниталының
үлесі пассив операцияларынын 4%-ын кұрайды.
1.3 Банк меншік капиталының көздері мен қызметі, жіктелуі.
Коммерциялық банктердің меншікті капиталының рөлі осының есебінен
банкте қажетті резервтер құралады. Сонымен қатар, банктің меншікті капиталы
ұзақ мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі.
Банктің меншікті капиталы – банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық
және шарауашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әр түрлі
қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және
өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.
Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі, оларға әсер
ететін әр түрлі факторларға атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті
пайданы пайдалануына, капиталдың бағасын нығайту максатына және банк
саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.
Сонымен, қатар коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай баптар
құрайды:
• жарғылық капитал;
• резервтік капитал;
• қосымша капиталдар;
• банк операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында
құрылған қорлар (резервтер);
• бөлінбеген банк пайдасы.
Банктің жарғылық капиталы банктің заңды тұлға ретінде міндетті түрде
құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайды. Жарғылық
капиталдың төменгі мөлшері Қазақстан Ұлттық банктердің пруденциялық
нормативтерімен реттеліп отырады. Банктің жарғылық капиталы, оның
құрылтайшыларының қосқан жарналары немесе пайлары сомасынан тұрады.
Қазақстанда екінші деңгейлі банктер төмендегідей екі ұйымдық формаларда
құрыла алады:
• акционерлік банк формасында;
• пай қосу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік
формасында;
Пай қосу арқылы қүрылған банктің жарғылық капиталы құрылтайшылық
құжатта мөлшері анықталған пайшыларының жарнасынан құралып, олар қосқан
жарналары көлемінде жауапты болып саналады. Мұндай банктердің жарғылық
капиталын ұлғайту, тек қана пай қосушылардың қосымша қосқан жарналары және
пай қосушылардың санының өсуі есебінен жүзеге асырылады. Алайда,
акционерлік банктер өздерінің жарғылық капиталын ұлгайту үшін қосымша
акцияларын эмиссиялайды, сол сияқты бұрынғы шығарылған акцияларының бағасын
өсіреді.
Меншікті капиталдың құрамдас бөлігі - акционерлік капитал. Бағалы қағаз
(акция) шығару есебінен құрылған банктің жарғылық капиталын банктің
акциоиерлік капиталы деп атайды. Акционерлік капитал көлемі акцияны
ұстаушылар — акционерлер қосқан жарналардан құралады. Акционерлік банктің
акциясы – банктің жарғылық капиталына үлес қосқандығын куәландыратын және
дивиденд алуға және банкті басқару ісіне араласуға құқық беретін бағалы
қағаз.
Акционерлік капиталдың құрылымы әр банктерде әр түрлі келеді.
Акционерлік капитал келесідей түрлерге бөлінеді:
а)меншікті акционерлік капитал, яғни бұл жай және артықшылығы бар
акцияларды сатудан түскен қаражаттардан, үнемделген капитал және
бөлінбеген пайдадан тұрады;
б)банктік резервтер, яғни алдағы уақыттағы әр түрлі шығындарды жабуға,
дивиденттер төлеуге, қайтарылмаған карыздың орнын жабуға арналады;
в)банктің ұзақ мерзімді міндеттемесі (ұзақ мерзімді вексельдері,
облигациялары).
Сонымен қатар, банктер қаражат тарту мақсатында облигацияларды
шығарады.
Жалпы, банктің акционерлік капиталының құралуы төмендегідей кезендерден
тұрады:
1. бағалы қағаздардың проспект эмиссиясын дайындау және оны
сараптамадан өткізу;
2. бағалы қағаздарды эмиссиялауды тіркеу;
3. банк-эмитенттің бағалы қағаздарын тіркеу;
4. шығарылатын және орналастырылатын бағалы қағаздардың
нәтижелерін тіркеу.
Банктің меншікті каражатының түріне резервтік қор жатады. Резервтік қор
— банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында
құрылған қаражат қоры.
Сондай-ак, резервтік қор банктің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді.
Резервтік қордың шамасы заңды түрде жарғылық капиталға белгілі бір пайыз
мөлшерінде, айталық, 25% мөлшерінде құрылатын болса, оның мөлшері жарғылық
қормен теңескен жағдайда жарғылық капиталға толығымен аударылады. Резервтік
қордың құралуының негізгі көзіне банк пайдасы жатады. Кейде,
банкте пайда, болмаған жағдайда резервтік кор есебінен банктің
артықшылығы бар акциялары бойынша пайыздар төленеді.
Косымша капиталдар - негізгі кұралдардың тозуына байланысты аударылған
аударымдар есебінен және белгілі мақсатқа бағытталатын пайданы бөлу
нәтижесінде құрылатын қаражаттар.
Арнайы қорлар - негізгі қорларды қайта бағалау негізінде, валюталық
қаражаттарды қайта бағалау коры. яғни үлттык валюта мен шетел валюталары
арасындағы аиырма нотижесінде қүрылады. Валюталық қаражаттарды қайта
бағалау қоры шетел валютасында жарғылық капиталды қалыптастыру барысында
маңызды.
Келесі қорға жекелеген банктік операциялар бойынша тәуекелді төмендету
мақсатында құрылатын арнайы резервтер жатады. Мұндай резервтерге: несиелік
тәуекелді жабуға және бағалы кағаздардың құнсыздануына байланысты
құрылған резервтер жатады.
Бөлінбеген пайда - акциялар бойынша дивидентті төлегеннен кейін және
резервтік қорға аударғаннан қалған пайданың бөлігін білдіреді.
Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына мыналар жатады:
• банк пайдасы;
• акциялар шығару;
• құрылтайшылар және пай қосушылар санын арттыру;
• облигациялар шығару жатады.
Банктік капитал банктің дербестігін қамтамасыз ете отырып оның қаржылық
тұрақтылығына кепіл болады жане банктің басынан кешетін әр алуан
тәуекелдердің зардаптарын ретке келтіретін басты көз болып табылады. Осы
мақсатта банктің меншікті капиталы мынадай қызметтер атқарады:
• қорғаныс қызметі;
• шұғыл қызметі;
• реттегіштік қызметі;
• айналым қызметі;
• резервтік қызметі.
Банктің меншікті капиталының қорғаныс қызметі, оның капиталының
шамасының банктің төлем қабілетіне және тұрақтылығына тікелей
байланыстылығын сипаттайды. Банктің меншікті капиталы қаншалыкты жоғары
болса, соғурлым банк өтімді болып саналады. Яғыни егерде банк банкротқа
ұшыраған жағдайда, тек акционерлер ғана зиян шегеді.
Капиталдың жеткілігі термині банктің жалпы тұрактылығын және оның
тәуекелге бару дәрежесін көрсетеді. Капиталдың жеткіліктілігі - бұл банк
капиталының мөлшерінің тәуекел дәрежелері ескерілген банк активтеріне
сәйкес болуға тиісті. Сондай-ақ, коммерциядық банктер өз жұмыстарында банк
капиталын шамадан тыс ұлғайтуды теріс санайды. Өйткені, ол банктің
қызметіне кері әсер етуі мүмкін.
Банк меншікті капиталын ұлғайтута негіз болатын төмендегідей
факторларды ескеру қажет:
• банктердің дивидендтері өнеркәсіптік кәсіпорын активтеріне қарағанда,
пайыз мөлшерлемесінің өзгеруіне, қарыз алушының несиелік қабілетінің
нашарлауына байланысты, олардың нарықтық құндары өзгеріп отырады;
• банк көбіне тұрақсыз қысқа мерзімді қарыз көздеріне көңіл бөледі,
бірақ олардың көбі талап етуге байланысты қайтарылып алынуы мүмкін.
Сондықтан, кез келген саяси немесе экономикалық өмірдегі жағдайлар
банктердегі ресурстардың сыртқа ағылуына себеп болуға тиіс. Бастапқыда банк
капиталының активтерге қатысты шекті қатынасы 20% шамасында болса, ал
қазіргі оның шамасы 12 %-ды (пруденциялық пормативтердегі к2-нің мәні)
құрайды. Бұл дегеніміз банк жүйесіндегі төлем қабілетінсіздік тәуекелдің
уақыт өте келе арта түсетіндігін көрсетеді. Себебі, банк жүйесіндегі
банктердің активтерінің сапасы әлі де болса өз деңгейінде еместігін
ескерсек, онда болашақты оның орнын жабатын меншікті капитал үлесі
жеткіліксіздігі байқалады.
Банктің меншікті капиталының динамикасы (миллиард тенге)
Баптардың аттары 01.01.2002 01.01.2003 өсім, %
І деңгейлі капитал 91,1 110,6 21,4
Жарғылық капитал 76,8 77 0,3
Қосымша капитал 8,7 11,2 28,7
Бөлінбеген пайда 8,7 15,0 72,4
ІІ деңгейлі капитал 36 55,7 Я,7
Ағымдағы пайда 7,4 20,6 178,4
Субординирленген қарыз 15,3 30,1 96,7
Барлық меншікті капитал 122,1 161,2 32,0
Сандық мәліметтер Ұлттық банктің 2002жылғы есебінен алынған
2003 жылдың 1 қаңтарына екінші деңгейдегі банктердің меншікті капиталы
32,0% -ға өсіп, 161,2 миллиард теңгені (1 036 млн Америка Құрама Штаттары
долларын) құрады. Бірінші деңгейдегі капитал — 21,4% -ға өсіп, 110,6
миллиард теңгені, оның ішінде: төленген жарғылық капитал — 0,2 миллиард
теңгеге, өткен жылдардағы бөлінбеген таза пайда — 6,3 миллиард теңгеге,
қосымша капитал — 2,5 миллиард теңгеге өскен. Екінші деңгейлі капитал 54,7%
-ға өсіп, 55,7 миллиард теңгені, оның ішінде: ағымдағы таза табыс — 13,2
миллиард теңгеге, субординирленген міндеттемелер тізімі — 11,8 миллиард
теңгеге өскен.
Банк меншікті капиталының жеткіліктігі жоғарғы деңгейде сақталған. Оның
ішінде: 2002 жыл бойына 0,11-ден 0,09-ға дейін (норматив мәні — 0,06 кем
емес), 0,19 —дан 0,17-ге (норматив мәні - 0,12 кем емес) төмендеген. Мұндай
төмендеу, банк жүйесіндегі жиынтық активтердің өсуі банктердің капиталдану
қарқынының өсуінен жоғары болып келуімен сипатталады.
ІІ – бөлім. Банк ресурстарын жоспарлау және реттеу.
2.1 Банктің тартылатын қаражаттарын реттеу.
Банк ресурстарының құрылымында тартылған қаражаттар үлесі меншікті
қаржаттармен салыстырғанда өте жоғары, олардың есебінен банктің активтік
операцияларының басым бөлігі жүзеге асырылады.
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, сондай-ақ ескі банктік жүйе
үшін уақытша бос ақшалай қаражаттарды тартудың дәстүрлі емес тәсілдерінің
болуы, тартылатын қаражаттар құрылымын толығымен өзгертті десе де болады.
Банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау
тәсілдеріне байланысты үлкен екі топқа бөледі:
• депозитік қаражаттар;
• депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды.
Депозиттер, банк үшін бірден-бір арзан ресурс көзі болып табылады.
Депозит — бұл клиенттердің (жеке және заңды тұлғалардың) банктегі
белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары.
Депозиттік емес тартылған қаражаттар — бұл банктің алған қарыздары
түрінде немесе өздерінің меншікті бағалы қағаздарын сату жолымен
таратылатын қаражаттары.
Депозиттік емес банктік ресурс көздері мен депозитгер өзара
ажыратылады. Біріншіден, олар персоналдық емес, яғни банктің нақты
клиенттің атынан тартылмайды; екіншіден, мұндай қаражаттарды тарту
инициативасы банктің өзінен туындайды.
Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі коммерциялық банктер
айналысады. Өйткені, депозиттік емес қаражаттар ірі сомада сатып
алынатындықтан да, оларды көтерме сауда операциялар сипатына жатқызуға
болады.
Банктін депозиттік операциялары
Депозиттік операциялар активті және пассииті болып бөлінеді. Активті
депозиттік операциялар — банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа
корреспондент-банктердегі шоттарда орналастыруымен байланысты
операциялар.
Пассивті депозиттік операциялар - бұл клиенттердің уақытша бос ақша
қаражаттарын белгілі уақытқа және пайыз төлеу шартымен тартумен байланысты
операциялар. Бұл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағының
көп бөлігін алады және банктік ресурстарын калыптастырудың негізгі көзі.
Қазіргі банктік тәжірибеде салымдардың, депозиттердің және депозиттік
емес ресурстардың шоттарының әр түрлері кездеседі. Бұл банктердің жоғарғы
бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сұранысын
қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша бос қаражаттарын
банктік шоттарға тартуға ұмтылуына
жағдай жасайды.
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
• талап етуіне дейінгі депозиттер;
• мерзімді депозиттер;
• жинақ салымдары;
• бағалы қагаздар.
Сондай-ақ, оларды төмендегідей белгілеріне байланысты жіктеуге болады:
• мерзімдеріне қарай;
• салым иелерінің категорияларына қарай;
• қаражаттарды салу жоне қайтарьт алу шартына қарай;
• пайыз төлеу тәсіліне қарай;
• банктің активтік операциялары бойынша жеңілдіктер алуына
қарай;
• басқа.
Отандық банктік тәжірибеде талап етуіне дейінгі депозиттерге мыналар
жатады:
• мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ әр түрлі шағын
коммерциялық құрылымдардың ағымдық шоттарындағы сақталатын
қаражаттары;
• әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
• есеп айырысудағы қаражаттар;
• жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
• басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтары.
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
• меншікті-мерзімді депозиттер;
• алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер.
Меншікті-мерзімді депозиттер сақталу мерзіміне қарай жіктеледі:
• 30 күнге дейінгі;
• 30-90 күнге дейінгі;
• 90-180 күнге дейінгі;
• 180 күннен 360 күнге дейінгі;
• 360 күннен жогары.
Мерзімді депозиттердің мынадай ерекшеліктері болады:
• есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға
ешқандай да есеп айырысу құжаттары толықтырылмайды;
• шоттагы қаражат баяу айналады;
• түрақты пайыз төленеді;
• пайыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz