Ауылшаруашылық дақылдардың зиянкестері

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе.

ІІ. Негізгі бөлім.

1. Ауылшаруашылық дақылдардың зиянкестері.

2. Арамшөптерден қорғау тәсілдері:

а) Биологиялық күрес тәсілі.

ә) Химиялық күрес тәсілдері.

б) Агротехникалық күрес тәсілдері.

Әдебиеттер.

Кіріспе.

Көптеген аурулардың қурайларға да шабуыл жасайтынын, ал насекомдардың арамшөп жапырағын «сүйсіне жейтінін» диқандар бұрыннан білген. Қазір зиянды организмдермен биологиялық жолмен күресу әдісі өсімдік қорғаудың бүкіл жүйесінің құрамды бір бөлігі болып отырғанда, оның шүбәсіз артықшылығын дәлелдеп жатудың қажеті жоқ.

Ең бастысы - белгілі бір, оның ішінде екпе өсімдіктердіц қаһарлы жауын химияның қатысуынсызақ жою мүмкіндігінің тууы өйткені химия өзінін, қуаттылығының арқасында толып жатқан зардаптар туғызатыны мәлім. Сондықтан да кейінгі кезде Совет және шет ел ғалымдары арамшөптермен биологиялық әдіспен күресу жолдарын зерттеп іздестіруде.

Биологиялық күрес деп арамшөптердің табиғи жауларын (насекомдарды, фитофагты, ауру қоздырғыш жәндіктерді), оларға қарсы пайдалануды айтады.

Сонымен бірге, арамшөптерге қарсы насекомдарды пайдалану мысалы орынды қауіптенушілік туғызды. Мүнда шамамен былай деп ойлайды.

Біз түйетікеннің зиянкестерін тауып, оны көбейте аламыз дейік, ол түйетікенді түгелдей жеп қояды. Одан әрі не болады? Ешқандай қорексіз қалған миллиондаған мұндай жұлдызқұрттар немесе қоңыздар басқа, оның ішінде керекті өсімдіктерге ауыз салады, мұнда оларды ешқандай күш тоқтата алмайды.

Арамшөптермен биологиялық күресте ең басты көңіл аударатын мәселе - қауіпсіздік. Арамшөптерді толық жойған соң не болмақ? Бұған жауап ретінде ғылымда кептеген тәсілдер қабылданған. Олардың ішіндегі маңыздысы - зиянкестерді белгілі бір мол жерде көбейте отырып, оларды ұзақ мерзім ашықтырады, осыдан кейін оларға әр түрлі өсімдіктерді, оның ішінде осы насекомдар биологиялық күрес үшін пайдаланылатын екпе дақылдарды да ұсынып көреді.

Ұзақ уақыт бойы өзінің заңды қорегі арамшөптен айырылғандары басқа қорекке ауыспастан, тіршілігін жоятын болса, солар ғана бұл сынаудан ойдағыдай өтті деп есептеледі.

Қазір насекомдар арасынан көптеген арамшөптердің жаулары табылып, олардың кейбіреуін егістіктер мен жайылымдарды тазартуға пайдалану жақсы нәтиже беруде.

Мысалы, ССРО-да күнбағыс егіндігінде сұңғыламен күресуге фитомиза шыбынын қолданудан пайдалы тәжірибе бар. 1974 жылы Ростов облысында фитомиза шыбыны 31 мың гектарға жақын алаңға жіберілді. Биологиялық әдістің нәтижесінде сүңғыланьщ 82 . . . 90 проценті жойылды. Осы арамшөпті азық етуші - фитомиза.

Шіркей жұмыртқасын сұңғыланың гүлшанағы мен гүліне салады, ал жұмыртқадан пайда болған личинкалар тұқым қауашағына тесіп кіріп, онда сұңғыланың тұқымдарымен қоректенеді.

Фитомиза сұңғыламен күресте қолданылады, оны арнайы жинастырады немесе қолдан көбейтеді, ал көктемде сұңғыламен ластанған күнбағыс егісінің әр гектарына 500-ден 1500-ге дейін фитомиза жіберіледі. «Танапты фитомизациялау» деген термии де енгізілген.

Кейінгі кезде арамшөптермен биологиялық күресу жолдарьг біздің республикада да кеңінен зерттелуде. Мысалы, Қазақстанда биологиялық күрес кекіре, ақ мия, дала шырмауығы, сарықалуен, күнбағыс сұңғыласы және басқа да арамшөптердің зиянкестерін іздеуден басталады.

Мысалы, 1967 жылы біздің республикада кекіреге қарсы алғаш рет биологиялық әдіс ретінде оның табиғи жауы кекіре құрты (нематоды) қолданылды. Осының нәтижесінде осы арамшөптін. 22 проценті жойылып, 30 проценті құрттың жеуінен шіріп, өсімдіктердің таралып өсу қабілетін жойды.

Кекіре құрты республикамыздың солтүстік-шығыс облыстарында кеңінен қолдануға болатындығы дәлелденсе, ал 1971 жылы бұл тәжірибе Жамбыл, Алматы, Талдықорған облыстарында да жүргізілді.

Ең бір қауіпті карантиндік арамшөп жусан жапырақты амброзия. Қазақстанда ең көп тараған жері Алматы облысы, оның ішінде Еңбекшіқазақ, Іле, Талғар, Қаскелең аудандары және Алматы қаласы. Бұл арамшөпке қарсы амброзияны залалдайтын фузариум, амброзия темір қоңызы қолданылады. Дала шырмауығына қарсы филлотрета қоңызын, шырмауық қаракүйесін, ал сары қалуенге қарсы сары қалуеннің көк қанатты қоңызын, сарықалуен пьявица қоңызын және теңбіл қанатты урафора шыбынын қолданады.

Ауыспалы егісте дақылдар алмасқанда арамшөптермен күресу тиімдірек болатыны ертеден белгілі. Ауыспалы егістің әр танабындағы арамшөптердің мөлшері мен құрамы бірдей болмайды.

Егіп өсірілетін мәдени дақылдар мен арамшөптер құрамында айқын байланыс байқалады. Мәселен, күріш арамшөбінің барлық түрлерімен, оның ішінде, әсіресе қамыспен күресуде негізгі шара ретінде көпжылдық шөппен қоса, ауыспалы күріш егісін игеру ұсынылады.

Қамыспен күресуде беде егісін пайдалану, осы өсімдіктің биологиялық ерекшеліктеріне негізделген. Қамыс арамшөбінің тамырының су тарту күші өте төмен, сондықтан ол жер асты сулары жақын жатқан учаскелердегі топырақтың ылғалы жоғары болғанда ғана өсіп өнеді.

Ал беде тамырының күшті су тартқыштық ерекшелігімен қамыстан ылғалды тартып алып, топырақты кептіреді, сөйтіп арамшөпті құртады.

Әдетте, күздік дақылдар бәсекелес өсуімен арамшөптерді құртады. Бұл жағдай күздік дақылдар өсіп жетілгенде ғана байқалады.

Ауыспалы егіс танаптарындағы дақылдар ішінде арамшөптердің мүлде қорғана алмайтындары отамалы дақылдар болып табылады және оның егістері бүкіл өсіп-өну кезеңі бойы күтуді қажет етеді.

Арамшөптермен күресте отамалы дақылдардың орны ерекше. Бұл жағдай Қазақстанның тәлімі жері жағдайында өте маңызды болып табылады. Отамалы дақылдарды егіп өсіру технологиясын сақтаған кезде олар арамшөптерден тазартушы болады, ал күтім нашар болса, арамшөптер қорына айналады.

Биологиялық ерекшеліктері өте алшақ, әртүрлі дақылдарды кезектестіру, белгілі бір дақылға және оның өсіп-жетілу жағдайына бейімделген арамшөптердің көбейіп өсуін тежейді. Бүл арамшөптерге тән емес өзгеше жағдайға душар етеді, сөйтіп, өсіп көбеюін бәсеңдетеді.

Дақылдарды алмастырып егу жүйесіне қара пар енгізу арамшөптермен күресудің ең тиімді құралы болып табылады. Қара пардың үлес салмағы егіс көлемі құрылымында дұрыс сақталса, оның әсері де ұзаққа барады.

Ауыспалы егіс (мәдени өсімдіктер түсімін арттыру және арамшөптермен күрес шарасы ретінде) егіншілік тәжірибесінде ғасырлар бойы қолданылып келеді.

Дақылдарды кезектестіріп егу өсімдіктердің топыраққа және оның қасиеттеріне әр түрлі әсер етуіне ғана негізделмейді, сонымен қатар егілетін өсімдіктердің басқа өсімдіктермен, атап айтқанда арамшөптермен өзара қатынасына да негізделеді. Бір дақылды сол танапқа қайталап егу кезінде, әсіресе жаппай шашып егілетін дақылдарды қайталап еге беру кезінде, сол дақылға бейімделген арнайы арамшөптер көбейіп қаптап кетеді.

Астық дақылдарын қайталап егу кезінде қара сүлының көбейіп кетуі ерекше қауіпті.

Отамалы дақылдардың қатар аралығын үнемі өңдеп, тазартып отырса, ал жаппай шашып егілетін дақылдар егісінде химиялық күрес шаралары қолданылса, қайталап егу кезеңіндегі арамшөптермен ластануы едәуір азаяды.

Солтүстік Қазақстан жағдайында арамшөптермен күресуде дәнді-парлы ауыспалы егістерінде арамшөптермен күресудің ең үлкен ауыртпалығы пар танаптарына түседі.

Дақылдар танабы пардан алыстаған сайын, егістіктердің ластануы арта бастайды. Бірақ, арамшөптермен күресудегі ең сенімдісі таза пар болады.

Үзіліссіз егіспен салыстырғанда, пардан кейін егілген бидай егісі аз жылдық арамшөптермен 4 есе, ал көпжылдықтармен 18 есе аз ластанған.

Мәдени өсімдіктердің арамшөптерге бәсекелестік қабілетінің артуына, олардың агротехникалық жекелеген тәсілдерін дұрыс іріктеп алу арқылы жетуге болады. Ең алдымен бүларға жататындар: тұқым себу мерзімі мен әдісі, себу мөлшері мен оны сіңіру тереңдігі, тыңайтқыштарды қолдану.

Егіншілікте топырақ қорғау жүйесінің жағдайларында дәнді дақылдарды ең қолайлы мерзімінде себу ерекше маңызды.

Іс жүзінде жаздық бидайды ерте себуді пайдаланудан, тың жерлерді игерудің алғашқы жылдарында, қара сұлы танаптарда жаппай басып кетіп, өнім күрт төмендеді.

Кеш пісетін жаздық арамшөптермен күресуде (итқонақ, қарабас, қаңбақ) егінніқ себу мерзімінің атқаратын ролі шамалы, өйткені олардың көгі бидайдың егісінде жаздыкүнгі жауын-шашыннан кейін пайда болады.

Арамшөптерді жоюда себу нармасы мен себу сапасының белгілі маңызы бар. Ұсынылған себу мөлшерімен салыстырғанда, оны біраз тығыздығын арттыру бір шаршы метр жердегі арамшөптер массасын төмендетеді.

Дақыл түқымын терең немесе тайыз сіңіру егістіктің сиреуіне әкеп соғады, демек мәдени өсімдіктердің арамшөптерге қарсы күресу қабілеттілігін нашарлатады. Сондықтан, бидай тұқымын себуді тиімді тереңдікте қолдану үсынылады.

Көптеген арамшөптер белгілі бір мәдени өсімдіктермен бірге өсуге бейімделген. Өніп шығу және пісу мерзімі, өсімдіктің биіктігі, жемісінің формасы мен көлемі, оларда осылардың бәрі екпе дақылдарымен бірдей болады.

Мәселен, күздік бидайды негізінен күздік және қыстайтын арамшөптер басады, бүршақ, сүлы, арпа, бидай, сияқты ерте пісетін дақылдарды ерте шығатын жаздық арамшөптер, ал өніп шығуы кешігетін жүгері, соя, үпілмәлік сияқты жылу сүйетін өсімдіктерді - кеш өсетін арамшөптер басады.

Егер келер жылы дақылды бұрынғы орнына қайта сепсе, оның үйреншікті арамшөптері емін-еркін өседі, өйткені танапта өткен жылдан қалған көптеген тұқымдар мен олардан өніп шыққан арамшөптер өзіне жақсы таныс екпе дақылды басып кетеді. Химиялық күресу шаралары - арамшөптерді жоятын ерекше химиялық заттарды қолдануға негізделген. Гербицидтер ауыл шаруашылығы дақылдарын, жеміс-жидек алқаптарын, жайылымдар мен шабындықтарды арамшөптерден тазартып қана қоймай, сонымен қатар олардың өнімділігін де арттырады. Гербицид латын сөзі. Ол латынның «герба» шөп және «цидо»- өлтіремін - деген сөзінен шыққан.

Егіншілікте гербицидсіз арамшөптермен ойдағыдай күрес жүргізу іс жүзінде мүмкін емес деген сез. Гербицидтер өсімдіктерді зақымдайтын қасиеттеріне қарай, жаппай және ішінара арамшөптерге әсер ететін болып екі топқа бөлінеді.

Біріншісі барлық өсімдіктерді жояды, екіншісі тек арамшөп өсімдіктерін, оның ішінде олардың белгілі түрлерін ғана жояды. Дегенмен бұлай топқа бөлу шартты түрде ғана, өйткені препараттардың көбі өлшем көлеміне арналған белгілі бір мөлшерін қолданғанда ғана өзінің жеке арамшөптерге әсер ететін сипатын сақтай алады. Өзінің өсімдікке әсер етуіне қарай гербицидтер екі топқа белінеді. Жүйелі (системалы-жылжымалы), ұласпалы жүйелік гербицидтер өсімдіктердің мүшелері арқылы жылжып, оның бүкіл бойына тарайды да сіңеді, тіршілік ету процесін тоқтатады. Мұның әсерінен өсімдіктің сабағы. мен жапырағы 2-3 аптадан аспай қурап немесе өсуін тоқтатады. Бұл атаған гербицидтерге 2, 4 Д, 2М-4Х, 2М-4ХМ, 6-ТБК, атразин, семерон, карбин т. б. жатады. Бұл улағыштар топырақтағы тек біржылдық қана емес, вегетативтік жолмен өсіп-өнетін көпжылдық астық тұқымдас және қосжарнақты арамшөптерді де қүртады. Ұласпалы (жанасу) гербицидтердің әсер етуі өсімдіктің жер бетіне шығып тұрған сабақтары мен жапырақтарын, тиген (жанасқан) жерін ғана күйдіреді, ал тамырына немесе басқа мүшесіне өтпейді. Жанаспалы гербицидтерді біржылдық арамшөптермен күресу үшін пайдаланады. Бұл топқа - ДНОК, ПХФ, ДНФ, диносиб, нитрафен, стам Ф-34, кальций цианамиді, минералды майлар, тағы басқа гербицидтер жатады. Бұл гербицидтер өсімдіктің тиген жерін ғана зияндайтын болғандықтан, бүркілетін улағаштар тек арамшөптерге ғана шашылуға тиіс.

Өсімдіктер мүшесіне енетін өзгешелігіне байланысты системалы және жанаспалы гербицидтер үш топқа бөлінеді:

Өсімдіктерге жапырағы және басқа топырақ үстіндегі мүшелері арқылы енетіндер (карбин, солан, бетонал, реглон) . Бұлгербицидтерді тек өніп-өсіп келе жатқан арамшөптер үшін қолданады.
Тамырлары немесе өскіндері арқылы енетіндер (симазин, хлор - ИФК, дифеналид, тиллам, триаллат, пропазин, трефлан, амибен, которан, арезин, ялан) . Бүларды өсімдіктер тамырларына әсер ететін гербицидтер деп атайды және арамшөптер тұқымыкөктегенге дейін топырақ қабатына енгізеді.
Жапырақтар мен тамырлар арқылы өсімдікке енетіндер (2, 4Д, 4М-4Х, атразин, банбел -Д, прометрин, тордан -22К, полидим, далапон) . Бұл гербицидтерді комплексті әсер ететің препараттар деп атайды.

Гербицидтердің жекелеп әсер ететіндігі мәдени және арамшөптердің морфоанатомиялық және химиялық ерекшеліктеріне байланысты.

Мысалы, астық тұқымдас өсімдіктердің (дара жарнақтылар) жапырақтары жіңішке, сүйір бұрышпен орналасқан, нашар суланады, өсу орнын жапырақтар жауып тұрады. Керісінше, қосжарнақты класына жататын көптеген жалпақ жапырақты өсімдіктер - жапырақтары көлденең орналасқан, жақсы суланады, өсетін орыны ашық болады.

Осыған байланысты кейбір гербицидтер қос жарнақты өсімдіктерді жояды да, астық тұқымдастарды зақымдамайды (мәселен, 2, 4-Д, 2М-4Х, 2, 45-Т улағыштаоы), басқалары керісінше қосжарнақты мәдени өсімдіктердің ішінде астық тұқымдастарды жояды, олар - ТХА, далапан, дихлоральмочевина, ИФК, хлор - ИФК, тағы басқалары. Кейбір жекелей әсер ететін улағыштар қосжарнақты немесе астық тұқымдас өсімдіктердің ішіндегі кейбір жеке түрлерін ғана зияндайды, мәселен карбин, триаллат, дәнді дақылдар егісіндегі қара сұлыны жояды.

Дара жарнақты және көп жарнақты азжылдық пен көпжылдық арамшөптерді жою мақсатымен гербицидтердіқ үйлесімді қоспаларын қолданады. Мысалы, жүгері егісінде - симазин (азжылдықтарға қарсы), егін себер алдында 3 . . . 5 жапырақтану кезеңінде 2, 4-Д (көпжылдық, қосжапырақты арамшөптерге қарсы) .

Бидай егісінде - триаллат егін себер алдында (қара сұлыға қарсы), 2, 4-Д түптену кезеңінде (қосжарнақтыларға қарсы) пайдаланады.

Гербицидтерді қолдану мерзімі көктемнен бастап күзге дейін (егін жинағаннан кейінгі кезең) әр түрлі болып келуі мүмкін:

Тұқым себер алдында, міндетті түрде топыраққа сіңіру(симазин, атразин, триаллит, трефлан, эптам, эрадикан, прометрин) .
Тұқым себілгеннен кейін дереу топырақ қабатына сіңіру(симазин, атразин) .
Егін көктеп шығуына дейін (мәдени өсімдіктер өсіп шықпайтүрып) қолдану -2, 4Д, 2М-4К.
Мәдени өсімдіктердің көгіне бүрку -2, 4Д.
Егін жиналғаннан кейінгі кезеңде (2, 4Д, түйіртпекті триаллат, симазин) .

Бүріккіш машиналармен және самолеттермен бүріккенде гербицидтерді қолданудың тиімділігі ауа температурасына, желдің күшіне, жауын-шашынға, сұйық заттың жұмсалу мөлшеріне, гербицидтердің өсімдіктер үлпасына ену жылдамдығына байланысты анықталады.

Өсіп-өніп келе жатқан арамшөптерді жою үшін қолданылатын көптеген гербицидтердің ауаның жылылығы 18-24 градуста уыттылық әсері ең күшті болады, 25 . . . 30 градуста уыттылық әсері мүлдем болмайды.

Сонымен гербицидтермен өңдеуді ауаның жылылық температурасы 18-25 градус аралығында болғанда, жел күші секундына 4 м артпаса жүргізу тиімді. Ондай жағдай тақертеңгі 5-тен 10-ға дейін, кешкі 17-ден 22-ге дейін тиімді болады.

Агротехникалық шаралары. Көктемгі егіс алдындағы топырақты өңдеу арқылы осы кезеңде пайда болған арамшептерді жоюға болады. Егер себер алдындағы топырақ еңдеуден арамшөптер түгел жойылып кетпесе, қалған арамшөптер мәдени өсімдіктермен қатарласа өсіп оларды ластай бастайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.