Ауылшаруашылық дақылдардың зиянкестері

Жоспар

І.Кіріспе.

ІІ.Негізгі бөлім.
1.Ауылшаруашылық дақылдардың зиянкестері.
2.Арамшөптерден қорғау тәсілдері:
а)Биологиялық күрес тәсілі.
ә)Химиялық күрес тәсілдері.
б)Агротехникалық күрес тәсілдері.

Әдебиеттер.

Кіріспе.
Көптеген аурулардың қурайларға да шабуыл жасайтынын, ал насекомдардың арамшөп жапырағын «сүйсіне жейтінін» диқандар бұрыннан білген. Қазір зиянды организмдермен биологиялық жолмен күресу әдісі өсімдік қорғаудың бүкіл жүйесінің құрамды бір бөлігі болып отырғанда, оның шүбәсіз артықшылығын дәлелдеп жатудың қажеті жоқ.
Ең бастысы — белгілі бір, оның ішінде екпе өсімдіктердіц қаһарлы жауын химияның қатысуынсызақ жою мүмкіндігінің тууы өйткені химия өзінін, қуаттылығының арқасында толып жатқан зардаптар туғызатыны мәлім. Сондықтан да кейінгі кезде Совет және шет ел ғалымдары арамшөптермен биологиялық әдіспен күресу жолдарын зерттеп іздестіруде.
Биологиялық күрес деп арамшөптердің табиғи жауларын (насекомдарды, фитофагты, ауру қоздырғыш жәндіктерді), оларға қарсы пайдалануды айтады.
Сонымен бірге, арамшөптерге қарсы насекомдарды пайдалану мысалы орынды қауіптенушілік туғызды. Мүнда шамамен былай деп ойлайды.
Біз түйетікеннің зиянкестерін тауып, оны көбейте аламыз дейік, ол түйетікенді түгелдей жеп қояды. Одан әрі не болады? Ешқандай қорексіз қалған миллиондаған мұндай жұлдызқұрттар немесе қоңыздар басқа, оның ішінде керекті өсімдіктерге ауыз салады, мұнда оларды ешқандай күш тоқтата алмайды.
Арамшөптермен биологиялық күресте ең басты көңіл аударатын мәселе — қауіпсіздік. Арамшөптерді толық жойған соң не болмақ? Бұған жауап ретінде ғылымда кептеген тәсілдер қабылданған. Олардың ішіндегі маңыздысы — зиянкестерді белгілі бір мол жерде көбейте отырып, оларды ұзақ мерзім ашықтырады, осыдан кейін оларға әр түрлі өсімдіктерді, оның ішінде осы насекомдар биологиялық күрес үшін пайдаланылатын екпе дақылдарды да ұсынып көреді.
Ұзақ уақыт бойы өзінің заңды қорегі арамшөптен айырылғандары басқа қорекке ауыспастан, тіршілігін жоятын болса, солар ғана бұл сынаудан ойдағыдай өтті деп есептеледі.
Қазір насекомдар арасынан көптеген арамшөптердің жаулары табылып, олардың кейбіреуін егістіктер мен жайылымдарды тазартуға пайдалану жақсы нәтиже беруде.
Мысалы, ССРО-да күнбағыс егіндігінде сұңғыламен күресуге фитомиза шыбынын қолданудан пайдалы тәжірибе бар. 1974 жылы Ростов облысында фитомиза шыбыны 31 мың гектарға жақын алаңға жіберілді. Биологиялық әдістің нәтижесінде сүңғыланьщ 82...90 проценті жойылды. Осы арамшөпті азық етуші — фитомиза.
Шіркей жұмыртқасын сұңғыланың гүлшанағы мен гүліне салады, ал жұмыртқадан пайда болған личинкалар тұқым қауашағына тесіп кіріп, онда сұңғыланың тұқымдарымен қоректенеді.
Фитомиза сұңғыламен күресте қолданылады, оны арнайы жинастырады немесе қолдан көбейтеді, ал көктемде сұңғыламен ластанған күнбағыс егісінің әр гектарына 500-ден 1500-ге дейін фитомиза жіберіледі. «Танапты фитомизациялау» деген термии де енгізілген.
Кейінгі кезде арамшөптермен биологиялық күресу жолдарьг біздің республикада да кеңінен зерттелуде. Мысалы, Қазақстанда биологиялық күрес кекіре, ақ мия, дала шырмауығы, сарықалуен, күнбағыс сұңғыласы және басқа да арамшөптердің зиянкестерін іздеуден басталады.
Мысалы, 1967 жылы біздің республикада кекіреге қарсы алғаш рет биологиялық әдіс ретінде оның табиғи жауы кекіре құрты (нематоды) қолданылды. Осының нәтижесінде осы арамшөптін. 22 проценті жойылып, 30 проценті құрттың жеуінен шіріп, өсімдіктердің таралып өсу қабілетін жойды.
Кекіре құрты республикамыздың солтүстік-шығыс облыстарында кеңінен қолдануға болатындығы дәлелденсе, ал 1971 жылы бұл тәжірибе Жамбыл, Алматы, Талдықорған облыстарында да жүргізілді.
Ең бір қауіпті карантиндік арамшөп жусан жапырақты амброзия. Қазақстанда ең көп тараған жері Алматы облысы, оның ішінде Еңбекшіқазақ,

Әдебиеттер.

1.Абдрақманов.С.Жасыл желен.-Алматы,1994.
2.Сейітов.И. Агрономия негіздері.-Алматы,1996.
3.Саудабаев.Т.Табиғаттағы және егіншіліктегі жасыл өсімдіктер.-Алматы,1991.
4.Өсімдіктер және олардың тіршілік жағдайлары.-Алматы,2001.