Нәтижелер мен талдау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Білім беру жүйесінде буллингтің алдын алудың шетелдік және отандық тәжірибесі

Аңдатпа. Мақалада білім беру жүйесіндегі буллингтің алдын алу бойынша шетелдік және отандық тәжірибесіне талдау жасау арқылы мектеп буллингінің алдын алу мүмкіндіктері қарастырылды. Шетелдік тәжірибенің негізінде бірнеше мектеп буллингінің алдын алу бағдарламалардың тиімділігі, қызметі, бағыттары, ерекшеліктері қарастырылып, салыстырмалы талдау жасалынды.
Зерттеудің барысында шетелдік және отандық ғылыми әдебиеттерге теориялық талдау және жүйелеу, логикалық, жалпылау, ғылыми педагогикалық өнімдерді талдау, салыстыру әдістері қолданылды.
Авторлар зерттеу нәтижесінде мектеп буллингінің алдын алуға арналған бағдарламаларда педагогтердің сабақтағы буллинг және жәбірленуші болу деңгейін төмендететін кең ауқымды іс-шараларды ұйымдастыру, жүзеге асыру аясындағы рөлінің маңыздылығын айқындады. Соның негізінде педагогтер тарапынан мектеп буллингінің алдын алуға арналған ұсыныстар берілді.
Түйін сөздер: буллинг, мектептегі буллинг, буллингтің алдын алу, антибуллингтік бағдарлама, буллингке қатысушылар.

Кіріспе
Буллинг - әлемдік білім беру тәжірибеде назар аударатын мәселе. Бірнеше елдердегі зерттеушілер қазірдің өзінде жалпыұлттық негізде буллингтің алдын-алу бағдарламаларын әзірледі және енгізді. Кешенді жалпы мектептік бағдарламалардың ауқымды сынақтарының деректері дағдарыс жағдайларында жылдам шешім емес, ұзақ мерзімді ағымдағы шешім ретінде пайдаланған кезде агрессивті мінез-құлықты айтарлықтай төмендетуге болатындығын көрсетеді.
Мақаланың мақсаты - шетелдік тәжірибені қолдана отырып, мектептерде буллингтің алдын-алу бойынша кешенді зерттеу жүргізу.
Мәселенің ауқымы мен күрделілігіне қарамастан, білім беру жүйесі зорлық- зомбылықтың алдын-алу үшін үлкен мүмкіндіктерге ие. Оның кәсіби және ұйымдастырушылық ресурсы, оның әлеуметтік ықпал ету саласы тұлғааралық қатынастар мен бірлескен іс-әрекеттегі өзара құрмет пен зорлық-зомбылыққа жол бермеуге негізделген мінез-құлық моделін қалыптастыру үшін білім беру процесінің барлық қатысушыларына жан-жақты және жүйелі әсер етуге мүмкіндік береді.
Материалдар мен әдістер
Жұмыста қойылған міндеттерді орындау үшін келесі әдістер қолданылады.
Зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми әдебиеттерге шолу жасалына отырып, теориялық талдау және жүйелеу әдісі көрсетілген проблема бойынша теориялық және эксперименттік деректерді салыстыру, жалпылау үшін қолданылады.
Статистикалық әдіс қарастырылып отырған мәселе бойынша деректерді талдауға мүмкіндік береді.
Догматикалық әдісті қолдана отырып, буллинг ұғымы қарастырылады және оның ерекшеліктері сипатталады.
Логикалық әдіс буллингке қатысушылардың (буллер, жәбірленушілер, куәгерлер) сипаттамаларын беру үшін қолданылады.
Жалпылау әдісі арқылы тиісті қорытынды жасалынды.
Әдебиеттерге шолу
Буллинг - бүкіл әлемнің назарын аударатын мәселе. Себебі, мектептегі зорлық- зомбылық фактілері ұзақ уақыт бойы байқалғанына қарамастан, бұл кезеңде ғылыми білім жүйесінде нақты, жалпыға бірдей танылған профилактикалық, реттеуші және түзету бағдарламалары жоқ. Осыған байланысты орта мектепте профилактикалық жіне превенциялық іс-әрекетің шетелдің және отандық тәжірбесін қарастыру қажет етеді.
Бірнеше елдердегі зерттеушілер қазірдің өзінде жалпыұлттық негізде буллингтің алдын-алу бағдарламаларын әзірледі және енгізді. Кешенді жалпы мектептік бағдарламалардың ауқымды сынақтарының деректері дағдарыс жағдайларында жылдам шешім емес, ұзақ мерзімді ағымдағы шешім ретінде пайдаланған кезде агрессивті мінез- құлықты айтарлықтай төмендетуге болатындығын көрсетеді.
Мәселенің ауқымы мен күрделілігіне қарамастан, білім беру жүйесі зорлық- зомбылықтың алдын-алу маңызды. Орта мектептің кәсіби және ұйымдастырушылық ресурсы, әлеуметтік ықпал ету саласы тұлғааралық қатынастар мен бірлескен іс-әрекеттегі өзара құрмет пен зорлық-зомбылыққа жол бермеуге негізделген мінез-құлық моделін қалыптастыру үшін білім беру процесінің барлық қатысушыларына жан-жақты және жүйелі әсер етуге мүмкіндік береді.
Булингке қарсы саясат теорияға негізделген болса және ол жоғары сенімділікпен жүзеге асырылса, оның сандық көрсеткішін азайтуға ықпал етеді. Буллингтің алдын алу - бұл жан-жақты психологиялық, педагогикалық және әлеуметтік жұмыс, оған мектеп әкімшілігі педагог-психолог, әлеуметтік педагог, ата-ананың байланысқан мақсатты іс- әрекеті арқылы іс-қимыл жүргізді. Бұл проблемада оған барлық мамандарды тарта отырып, мақсатты жұмыс қажет.
Буллингтің алдын-алу бағдарламалары мектеп қызметкерлеріне буллингті тиімді және дәйекті түрде шешуге мүмкіндік береді.
Ресей ғалымы Х. Гаффни айтуынша, мектеп қызметкерлерін және оқушыларды буллингтің алдын алуға үйрету мектептердегі жағдайды едәуір жақсарта алады. Ресей Федерациясында мектеп ортасында буллингтің алдын-алу бағдарламасы жоқ. Буллинг мәселесін шешуден басқа, алдын-алудың стратегиясы - оқушылар арасында буллингті болдырмауға үйрету, яғни буллингке қарсы жеке тұлғааралық мәдениет қалыптастыру [1]. Американдық ғалымдар буллинг бағдарламасының тиімділігі бойынша бірнеше зерттеулер жүргізілген. Мысалы, Ttofi мен Farrington 2011 жылы 53 буллингке қарсы бағдарламаларына зерттеу жүргізді. Мектеп ортасындағы буллингті зерттеу саласындағы ең мұқият жұмыстардың бірін 2011 жылы Д.Фаррингтон мен М.Тофи жүргізді. Олар
53 буллингке қарсы бағдарламаларына талдау жүргізді. Ғалымдар буллингтің алдын алу бағдарламаларының тиімділігі туралы оптимистік қорытындыға келді: буллингтің көрінісін 20-23% - ға төмендету және жәбірленуді 17-20% - ға азайту. Зерттеулерге сүйеніп, буллингтің алдын-алу бағдарламалары мектептердегі буллинг деңгейін тиімді төмендеткенін байқаймыз (Olweus, 2003) [2].
Буллингке қатысу деңгейінің төмендеуі және жәбірленушілік деңгейінің төмендеуі контекстіндегі осы бағдарламалардың тиімділігін талдау ең үлкен профилактикалық әсер ететінін көрсетті:
ата-аналарды ақпараттандыру, оқыту және кеңес беру;
ойын алаңдарын бақылаудың жоғарылауы;
арнайы әдіснаманы қолдану;
сыныптағы балалардың мінез-құлқын бақылау;
буллингке қарсы саясатты енгізу;
мұғалімдерді оқыту;
көп компонентті алдын алу жүйелері [3].
Кейбір мектептер бұл бағдарламаларды қолданады, ал басқалары жоқ. Буллингтің алдын-алу бағдарламаларын қолданбайтын мектептер оқушыларға білім беру және әлеуметтік тәжірибелеріне әсер ететін жәбірлеу мәселелерін азайту үшін білім мен мүмкіндіктер бере алмауы мүмкін. Бұл зерттеуде қарастырылған мәселе, орта мектеп деңгейіндегі буллингке қарсы бағдарламалардың болмауы жастар арасында жәбірлеу жағдайларының көбеюіне себеп болуы мүмкін.
Мамандар мектептегі білім беру кеңістігінде буллингке қарсы тұрудың бірнеше алгоритмдерін ұсынады. Буллингтен толығымен құтылу мүмкін емес екені түсінікті, бірақ оның таралу дәрежесін азайтуға болады. Сонымен қатар, білім беру мекемесінің психологиялық қызметтері осы аспектіде үлкен рөл атқаруы керек, олар ең алдымен мектепте орын алатын буллинг формасын анықтауы керек.
Буллингке қарсы бағдарламаларды сәтті деп атауға мүмкіндік беретін маңызды фактор - бұл жұмыстың әртүрлі формаларын сақтау және алдын-алу жұмыстарының мазмұнын анықтау арқылы проблемаға кешенді көзқарас. Мета-талдауда бұл тәсіл екі компоненттен тұрады: мектептерді басқару (мұғалімдерге арналған дөңгелек үстелдер, ата-аналарға арналған жиналыстар мен тренингтер, қызметкерлерге арналған жаңа міндеттер) және
мектеп бағдарламасы (бағдарламалардың мазмұнын, оқыту әдістері мен стратегияларын анықтау).
Бүгінгі таңда әлемдік білім беру жүйесінде бірнеше танымал бағдарламалары бар: OBPP, KiVa, Positive Action, Bulli & Pupe, S. S. Grin, SAVE, ViSc және т.б. Олардың кейбіреулері әмбебап емес, өйткені олар балалар мен жасөспірімдерді буллингтің жекелеген түрлеріне арналған. Ең танымалы Д.Олвеус буллингтің алдын алу бағдарламасы (Olweus Bullying Prevention Program (OBPP).
Нәтижелер мен талдау
Норвегияда тәжірибесіне сүйенсек, 1980-ші жылдары буллингке және оның салдарына қарсы күрес жөніндегі әлемдегі алғашқы бағдарлама пайда болды және Д.Ольвеустың еңбектеріне негізделді. Бұл Норвегияның Білім Министрлігінің қайғылы оқиғаға реакциясы болды -- мектепте қорланған үш жасөспірімнің өз-өзіне қол жұмсауы [4].
Мектептердегі буллингтің алдын-алу мен ескертудің алғашқы ауқымды кешеннің бірі 1983 жылы Дэн Ольвеус сәтті жүргізген зерттеуден кейін басталды. Оған 42 мектептен 130 мыңға жуық оқушы қатысты.
Д. Олвеус бағдарламасы (OBPP) -- буллингке қарсы бағдарламалар арасында мектептердегі буллингтің алдын алу алғашқы ауқымды бағдарламаларының бірі. Бұл бағдарлама Норвегияның Білім министрлігінің қолдауымен алдымен елдің өзінде жүзеге
асырылды, содан кейін әлемнің басқа елдеріне бейімделіп, енгізілді. Буллингтің жетекші маманы позитивті мектеп климатын құру бағдарламасының негізгі мақсатын анықтады. Д. Ольвеустың ойынша, мектеп ішілік қудалау жағдайларын негізінен рұқсат етілген әдістермен емес, мектеп ортасының өзгеруімен, неғұрлым сындарлы және шығармашылық материалдарды тарату арқылы климаттың жақсаруымен азайтуға болады. Оқу процесіндегі қатысушыларын барлық деңгейлерде - жеке, топтық, мектептегі сауықтыру жұмыстарына тарту қажет. Д. Олвеус буллингтің алдын алу бағдарламасы бүкіл мектеп қауымдастығына, соның ішінде әкімшілікке, мұғалімдерге, кеңесшілерге, қызметкерлерге (жүргізушілер, мектептің медициналық қызметкерлері, күзетшілер, асхана қызметкерлері, кітапханашылар), ата-аналар мен оқушыларға бағытталған.
Бағдарламаны апробациялау кезеңінде мектептерде жағымды мектеп контентін құру бойынша топтар, арнайы үйлестіру комитеті ұйымдастырылды, оған мұғалімдер, мектеп әкімшілері, ата-аналар мен оқушылар өкілдері кірді. Ата-аналар және мұғалімдер қауымдастығының жиналыстары және ата-аналар жиналыстары (тренингтер, буклеттер тарату, психологтармен әңгімелесу) арқылы ата-аналар қауымдастығымен белсенді жұмыс жүргізілді. Арнайы дайындық мектеп үйлестірушілеріне берілді, олар оны жүзеге асыруға жауапты болды және әкімшілік-мұғалім-оқушы-ата-ана болып жұмыс істеді.
Д. Ольвеустің жұмысы бойынша кем дегенде 15 буллингке қарсы (антибуллингтік бағдарлама) 90-шы жылдары жұмыс істей бастады [5]. Норвегияның тәжірбиесіне сүйеніп, OBP, KiVa, Positive Action әлемнің әртүрлі елдерінде тиімді деп танылды. Олардан басқа, мемлекеттік тапсырыстар аясында жасалған көптеген жергілікті бағдарламалар бар (Bulli & Pupe, S. S. Grin, SAVE, ViSc және т.б.).
Финляндияда буллингтің алдын алу бойынша KiVa бағдарламасы (Kiusaamista Vastaan (жәбірлеуге қарсы) ауқымды бағдарламаны жүзеге асырда. Сонымен қатар ол фин тілінен аударғанда жағымды, жақсы немесе мейірімді нәрсені білдіреді
KiVa Финляндияның Турку университетінде Білім және мәдениет Министрлігінің қаржылық қолдауымен жасалған буллингке қарсы бағдарлама. KiVa мектептерге қорқытуға қарсы арнайы құралдар мен материалдардың кең таңдауын ұсынады және тиімділігі ғылыми дәлелденген [6].
KiVa үш негізгі компонентті қамтиды:
1) балаларға буллинг мысалдарын көрсету және арнайы әзірленген бейне ойынға қатысуды ұсыну арқылы жүзеге асырылатын профилактика;
2) булингке қарсы құралдар;
3) жыл сайынғы мониторинг.
KiVa antibullying (KiVa) - мектептерге қорқытуды азайту үшін нақты, оңай бейімделетін құралдарды ұсынатын көп қырлы, зерттеуге негізделген бағдарлама. Оқушылардың сабақтары KiVa-дағы әмбебап әрекеттердің негізін құрайды. Сабақтар жас ерекшеліктеріне сәйкес 1, 4 және 7 сыныптарда бірнеше рет көтерілген негізгі сұрақтармен жалпы білім беру барысында жалғасатын континуумды құрайды. Сабақтар сонымен қатар топтық қарым-қатынас пен сыйластық қарым-қатынасқа қатысты тақырыптарды кеңінен қамтиды. Алайда, қорқытуға куә болған студенттер оларды азайту үшін өз әлеуетін қалай пайдалана алатынына ерекше назар аударылады. Аталған әрекеттер, бір жағынан, мектепте жұмыс істейтін үш ересек адамнан тұратын Kiva мектеп топтары тарапынан буллингтің өткір жағдайларымен күресуге қатысты [7].
Италияның тәжірбиеде буллингке қарсы Bulli & Pupe бағдарламасын атап өтуге болады. Bulli & Pupe - бұл жеке адамдардың мінез-құлқын өзгертуге ғана емес, сонымен қатар құрдастар тобының бірлігін қалыптастыруға бағытталған итальяндық буллингке қарсы бағдарлама. Baldry әзірлеген бағдарлама жеке адамдар мен құрдастар топтарына арналған және зорлық-зомбылық пен оның жағымсыз әсерлері туралы хабардарлықты арттыруға бағытталған. Бұған қатысушыларға буллингтің жағымсыз салдарын үйрету, оларға эмпатия мен сөйлеу дағдыларын арттыру арқылы агрессияға балама әзірлеуге көмектесу арқылы қол жеткізіледі [8].
Испанияның тәжірбиесіне сәйкес SAVE (Seville Anti-Violence in Schools in Spanish) бағдарламасын енгізу мектеп ортасы мен тұлғааралық қатынастардың сипатын талдаудан басталды. Бұл жоба кейіннен мектеп қоғамдастығының барлық мүшелері мақұлдаған және қолдаған мектеп саясатына енгізілді. Мұғалімдер алдын ала дайындау 20 сағаттық семинарларын өтіп, содан кейін зерттеушілердің бақылауымен Save моделіне сәйкес өздерінің буллингке қарсы жобаларын бірлесіп әзірледі. Сонын нәтижесіде балалар ұжымымен және ата-аналар қауымдастығымен жұмыс істеуге дағдылары қалыптасты.
Жапонияда буллинг көбінесе жәбірленуші, агрессорларды, куәгерлерді және бей- жай өтіп бара жатқан адамдарды қамтитын төрт деңгейлі құрылым түрінде болады. Буллингтің төрт деңгейлі құрылымдық теориясына сәйкес (Morita & Kiyonaga, 1986), буллинг орын алатын жағдайға адамдардың төрт түрі қатысады: жәбірленушілер, жәбірлеуші, көрермендер және немқұрайлы бақылаушылар.
Жапонияның Білім министрлігі буллингті жәбірленушіге қатты зиян келтіретін қайталанатын физикалық жәненемесе психологиялық біржақты агрессивті мінез-құлық түрі ретінде анықтайды (Жапонияның Білім министрлігі, 2003). Бұл анықтамаға біреуге ауызша қорқыту, мазақ ету, біреудің мүлкін жасыру, біреуді достар тобынан шығару, біреуді елемеу, басқаларға зорлық-зомбылық көрсету, біреуден ақша талап ету және араласу кіреді.
2013 жылы Жапония Үкіметімен буллингке қарсы заңды қабылдады. Бұл қадам соңғы жылдары мектептерде буллингтің таралуына байланысты болды. Мысалы ретінде, Оцу қаласында болған буллинг оқиғасы, онда оқушы сыныптастары оны мазақ еткеннен кейін өз-өзіне қол жұмсады. Заң буллингке тыйым салады және мемлекеттік органдардан, жергілікті өзін-өзі басқару органдарынан және мектептерден буллингтің алдын алу шараларын қабылдауды талап етеді. Акт сонымен қатар балалар мен ата-аналардың буллинтің алдын алу үшін күш-жігерін талап етеді. Заңда әр мектеп буллингтің алдын алу бойынша мектеп саясатының негіздерін дербес құруы, мәселелерімен айналысатын белгілі бір ішкі мектеп құрылымын құруы және оның жағдайларын анықтау және алдын алу шараларын қабылдауы керек. Жапонияның Білім министрлігінде буллингке қарсы кеңес жұмыс істейді [9].
Австрияның буллингке қарсы Visc бағдарламасы 5-8 сынып оқушыларына (11-15 жас) арналған негізгі алдын алу бағдарламасы. (ViSC Social Competence Program). ViSC бағдарламасы - қорқытуға қарсы әлеуметтік-экологиялық бағдарлама, демек, ол мектеп, сынып және жеке адам деңгейіндегі шаралардан тұрады. ViSC бағдарламасы орта мектептерге арналған, өйткені қорқыту мен құрбандықтың таралуы мектепке ауысумен байланысты [10]. Бағдарлама агрессивті мінез-құлық пен құрбандықтың алдын-алуды бүкіл мектептің міндеті ретінде анықтайды және бағдарламаны алғашқы енгізу бір оқу жылына созылады. Негізгі мақсат мектепті түрлендіру процесін қамтамасыз ету болғандықтан, бағдарлама оқушылардың мінез-құлқын өзгертуге ғана емес (мысалы, жеке деңгейде және сынып деңгейінде), сонымен қатар мектеп деңгейінде бірнеше өзгеру процестерін бастау үшін мұғалімдердің білімі мен құзыреттілігін қалыптастыруға бағытталған. Бағдарламаны жүзеге асыру барысында мектеп деңгейіндегі бірнеше процедуралар (мысалы, буллингтің өткір жағдайларын қарастыру) мақсатты болып табылады. Бағдарлама мектептегі мұғалімдерге арналған бірнеше тренингтер, оқушыларға арналған сынып жобасы арқылы жүзеге асырылады [11].
Мектеп деңгейінде мұғалімдерге арналған тренингтер сериясын психологтар және бағдарлама жасаушылар ұсынған тренингтен өткен басқа мамандар ұйымдастырады (жаттықтырушылар мектеп).
Тайвань мемлекеттінде 2012 жылы Білім министрлігі (БМ) буллингке қарсы ұлттық саясатты, мектептердегі буллингтің алдын алу туралы ережелерді және мектептерді буллингке қарсы жұмыстарды ынталандыру үшін Білім Министрлігінің субсидияларын реттейтін нұсқауларды жариялады. Тайваньдағы барлық бастауыш және орта мектептер белгілі бір міндетті ережелерді сақтауы керек. Тайвань Денсаулық сақтау министрлігі әр
мектептен буллингке қарсы комитет құрылды, тренингтерге қатысуды, буллингтің күдікті жағдайлары туралы мұғалімдер мен қызметкерлердің буллингке қарсы комитетіне хабарлауды және әрбір күдікті жағдайын талқылауды талап етеді. Қатысқан оқушылар мен ата-аналар жиырма күн ішінде мектепке негіздемелерін көрсете отырып, жазбаша түрде қайта өтініш беруге құқылы, ата-аналар буллинг бойынша тренингтерге және т.б. алдын алу шараларының барлық түрлеріне қатысуға, әр семестрдің бірінші аптасын бұзақылыққа қарсы ақпарат тарату үшін достық мектеп апталығына арнау қажет. Хабарлама арналарын жасалынады немесе оқушылар мен ата-аналарға арналған апелляциялық шағымдар, жергілікті полиция бөлімімен ынтымақтастық туралы келісімге қол қойып және полиция қызметкерлері заң туралы дәріс жүргізеді. Мұғалімдерге жұмыстан қол үзбей буллингке қарсы тренингтер өткізіледі. Тайваньдағы буллинг таралуын бағалау үшін сәуір (анонимді емес сауалнама) және қазан (анонимді сауалнама) айларында барлық бастауыш және орта мектептерде тұрақты сауалнамалар жүргізіледі. Осы Ережелерді бұзған мектеп директорлары, мұғалімдер мен әкімшілер айыппұл салынады немесе айыптау қаупіне ұшырайды [12].
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.