Құрмалас сөйлемді оқытуда қолданылатын тиімді әдістер

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

АҚТӨБЕ ГУМАНИТАРЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ

Курстық жұмыс
Бастауыш сыныптарда құрмалас сөйлемдерді оқыту жолдары
(Қазіргі қазақ тілі,қазақ тілін оқыту әдістемесі және каллиграфия)

0105000 "Бастауыш білім беру" мамандығы
0105013 "Бастауыш білім беру мұғалімі"

Орындаған:М.А.Мұханбетжанқызы
Жетекшісі:Н.Б.Аманова
Қазақ тілі және әдебиет пәні
оқытушысы

Қорғауға жіберілді (жіберілмеді)
Қазақ тілі мен әдібиеті оқу әдістемелік
бірлестігінің жетекшісі
____________
"____" _____________2023

Ақтөбе-2023

Мазмұны

КІРІСПЕ 3
1. Құрмалас сөйлем - синтаксистің күрделі саласы 6
1.1. Құрмалас сөйлемнің қалыптасу тарихы 6
2. Бастауыш сыныптарда құрмалас сөйлемдерді оқыту жолдары 15
2.1. Құрмалас сөйлемді оқыту әдістемесі
2.2. Құрмалас сөйлемді оқытуда қолданылатын тиімді әдістер 15
ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС
ҚОРЫТЫНДЫ 25
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 26

Кіріспе

Қазақ тілін оқыту әдістемесі - отандық білім беру саласындағы ең өзекті мәселе.Қазақ тілі - Қазақ елінің мемлекеттік тілі, Мәңгілік еліміздің тұрақтылығын қалыптастырушы басты дәйектеме. Қазақ тілі қазіргі таңда қоғамдық қатынастағы жоғары рөлге ие болып отыр. Қазақ тілі тек тілдік қатысымдық құрал ғана емес, мемлекеттік қызметкерлермен қатар қазақ мектеп оқушыларына, ЖОО-ға орнының қазақ бөліміне емтихан тапсыратын негізгі міндетті пән. Қазақ тілінің мәртебесіне лайық пәнді оқытудың отандық инновациялық әдістемесін қалыптастыру - тіл мамандарының басты мақсаты. Сабақтың негізін практикум мен зертханалық жұмыстар құрайды. Практикум тапсырмаларын, жаттығуларын,зертханалық жұмыстарды ұйымдастыру барысында оқытушы сапалы білім мен сапалы тәрбие беру ісін ұштастыра отыра жүргізуі қажет. Қазақ тілінен дидактикалық материалдар мен көмекші көрнекі құралдарды қолданғанда сабақтың мазмұнына сай келетіндігін басты назарда болады. Қазақ тілін оқытудың методикасында педагогика ғылымының әрбір жеке пәндердің өзіндік ерекшеліктеріне байланысты алуан түрлі амал, тәсіл, әдістер және көрнекіліктер пайдаланылып, түрленіп отырылады.Оқытудың прагматикасына сай тыңдаушыларды қажетті білім негіздерімен қаруландыру.Оларды өз бетімен ізденіп, дәрісханада алған білімін ары қарай жетілдіруге ынталандыратын өздік жұмыстарын жасау дағдыларын қалыптастыру.Креативтік ойлау,шығармашылық қабілеттерін дамыту барысында олардың дүниетанымын,эстетикалық,этикалық, адамгершілік қасиеттерін өркендетуге арналған шығармашылық жұмыстарды, тренингтерді ұйымдастыру үдерісінде тиімді әдістерді үйлесілуі қолдану арқылы білімнің сапасын арттырады.Практикалық сабақтың негізгі түрі оқытушының - білім алушылармен бірлесе жұмыс жасауы, олардың зертханалық талдау жұмыстарына жетекшілік жасауы болып табылады. Жекелеген тапсырмаларды, жаттығуларды тыңдаушыларға өз бетінше жеке орындауына беріледі. Өздік жұмыстар тыңдаушының білімін бекітуге үлкен септігін тигізеді. Мысалы, қазақ тілінің күрделі саласы - синтаксис бойынша оқыту кезінде жасалу жолдары бірдей құрмалас сөйлемдерді меңгертуге арнап бір мазмұндағы тапсырманы әртүрлі нұсқада беру арқылы тыңдаушылардың білімін пысықтау тиімді әдіс болып табылады.

Тақырыптың өзектілігі
Тіліміздің баю сипаты, жай-күйі, әсіресе, қазіргі дамыған құрмалас сөйлем синтаксисінен айқын көрінеді. Құрмалас сөйлемнің қарамағына түскен жеке синтаксистік компоненттердің өзара байланысу жолдары, олардың бір-біріне деген мағыналық қарым-қатынасы қазіргі уақытта бұрынғыға қарағанда әлдеқайда ұлғая, кеңи түсті.
Жұмыста дамыта оқыту технологиясы және оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясының оқушы шығармашылығын дамытудағы тиімділігі көрсетілді.Ч.Темпл, К.Мередит, Д.Стилл ұсынған Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасының оқушының танымдық қабілеті мен ойлау белсенділігін арттырудағы орны нақтыланды. Сондай-ақ, деңгейлік оқыту технологиясының өзіндік ерекшеліктері мен тиімділігі айқындалып, тәжірибе жүзінде дәлелденді.
Зерттеудің мақсаты:
Оқушыларға қазақ тілінен құрмалас сөйлем түрлерін меңгерту жолдарына назар аудару, оқушылардың тілдік материалдарға деген қызығушылығын арттыра отырып,елжанды азамат тәрбиелеу мәселелерін қарастыру.
Зерттеудің міндеттері:
1. Ғылыми зерттеу көздеріне сүйене отырып, тақырыптың теориялық сипатын ашу.
2. Оқушыларға құрмалас сөйлем тақырыбы бойынша берілетін білім көлемін анықтау.
3. Теорияны тәжірибе жүзінде жүзеге асырудың әдіс-тәсілдерін айқындау; 4. Құрмалас сөйлемдерді оқытуда жаңа технологиялармен жұмыс жүргізу әдістемесінің тиімділігін тәжірибе арқылы дәлелдеу.
Зерттеудің болжамы: Егер құрмалас сөйлем түрлерін оқыту барысында оқушыға берілетін білім түрлері логикалық жүйемен үздіксіз дамытылып отырылса, оқушының білімі мен сөйлеу мәдениетін жетілдіру ұтымды әдістер мен ұстанымдар негізінде жүргізілсе; білім берудегі инновациялық технологиялар мен кешенді жұмыс түрлерін бір-бірімен үйлестіре, білім беру нәтижесі оқушының шығармашылық белсенділігін қалыптастыруға бағытталса, онда оқушының бойындағы өмірге қажетті іскерліктер мен дағдыларды дамытудың мүмкіндігі кеңейіп, оқытудың нәтижелілігі мен тиімділігі арта түседі, өйткені қазіргі заманғы жаңашыл тәжірибелер оқушының ой дербестігін, оқу әрекетін жандандыра отырып, жан-дүниесінің ұлттық рухта зерделенуіне, өзіндік жеке пікір қалыптастыруына жол ашады.
Зерттеу әдістері:теориялық әдістер, баяндау,салыстыру,жүйелеу, талдау, сараптау, қорыту, бақылау және тәжірибеден өткізу.
Зерттеу нысаны: құрмалас сөйлем
Пәні:қазіргі қазақ тілі,қазақ тілін оқыту әдістемесі және каллиграфия
Зерттеу кезеңдері:
1. Тақырып таңдап алу, сол тақырып бойынша іздену.
2. Бекітілген тақырыпқа байланысты материал жинақтап, жұмыстың жоспарын құрып,жазу
3. Мемлекеттік практика барысында эксперименттік зерттеулер жүргізе отырып, курстық жұмыстың практикалық бөлімін жазып, жұмысты аяқтау және қорғау.

1.Құрмалас сөйлем - синтаксистің күрделі саласы
1.1. Құрмалас сөйлемнің қалыптасу тарихы
Тілдік категориялардың басқа да түрлері сияқты құрмалас сөйлемдердің де өзіне тән қалыптасу, даму тарихы бар. Тілдік категориялардың ішінде ойды білдіретін бірден-бір көрсеткіш - сөйлем.Сөйлемге біршама аяқталған ойды білдіреді деп анықтама беретініміздің себебі де сол. Сөйлем мен ой - бір форма, екіншісі - соның мазмұны ретінде өзара тығыз байланыста, берік бірлікте болатын категориялар. Сөйлем ойдың формасы, ой сөйлемнің мазмұны болғандықтан, бұл екеуінің қалыптасу, даму тарихын да бірлікте қараған жөн. Ой дамып жетілмеген, күрделенбеген замандарда күрделі ойдың көрсеткіші болып табылатын сөйлемдердің, яғни құрмалас сөйлемдердің болуы да мүмкін емес. Құрмалас сөйлем адамның ой-өрісінің, дүние тануының кеңейіп, күрделі ойлардың туып, дамуына байланысты, сол ойдың көрсеткіші ретінде қалыптасып дамыған.
Тіл дамуының мұндай сатыдағы кезеңінде құрмалас сөйлемнің тек салалас түрі ғана, яғни мағыналары бір-біріне жақын жай сөйлемдердің өзара іргелесе, тіркесе айтылуы арқылы жасалған түрі ғана болған. Ғылымда құрмаластың бұл түрі паратаксис деп аталады. Паратаксис құрмалас сөйлем дамуының алғашқы, бірінші жолы деп есептеледі.
Қазіргі әдеби тілімізің барлық жанрында қолданылатын құрмалас сөйлемнің қалыптасып, дамуы бір күннің жемісі емес.Бұл жөнінде Төлекбай Қордабаев Көрнекті ғалымдардың айтуына қарағанда, тіл дамуының көнерек заманында сөйлем құрамындағы сөздерді, сол сияқты жай сөйлемдерді бір-бірімен байланыстыратын қазіргі дәнекерлер, тәсілдер болмаған.Ол уақыттағы сөздер, сөйлемдер арасында қазіргі тіліміздегідей бірінен екенішісіне меңгеріліп, жетектеліп, бірі екіншісін меңгертіп, жетектеп, өзіне тәуелді етіп тұру сияқты байланысу тәсілдерінің анағұрлым берік түрлері болмаған.Сөздер, сөйлемдер арасындағы бұл тәсіл олардың тұрған орындарына,мағына желілерінің жақындықтарына қарай бір-бірімен қабыса, іргелесе байланысу тәсілі болған.Сөз бен сөздің, сөйлем мен сөйлемнің бір-бірімен арақатынасы тығыз, берік болмағандықтан, оларды дербестік, бір-біріне тәуелсіздік күшті болған дейді.
Ғалымдардың айтуынша, алдымен салалас құрмалас пайда болған да, соның негізінде сөйлемнің әр түрлі дәнекерлер арқылы байланысатын түрлері, соның ішінде сабақтаса байланысатын түрлері тіл дамуының кейінгі дәуірлерінде пайда болған.Мұны Құрмалас сөйлем және олардың даму жолдары деген мақаласында Н.Сауранбаев айтқан еді:Жеке сөйлемдердің бір-бірімен байланысуы түркі тілдерінің ескі дәуірлерінде басталған, яғни сөздердің бір-бірімен байланысуы сияқты жеке сөйлемдер де өзара байланысатын болған.
Құрмалас сөйлемнің бастапқы түрі болып саналатын көне заманға салалас құрмалас сөйлемді қазіргі тіліміздегі салалас құрмалас сөйлеммен тең дәрежеде қарауға болмайды.Оның қазіргі сөйлеммен салыстырғанда тіл құрылысы күрделеніп, жаңалану үдерісінен өткеніне көз жеткізуге болады.
Бұдан шығатын қорытынды: құрмалас сөйлемнің алғашқы түрі бір-бірімен мағыналық жағынан да, грамматикалық жағынан нашар байланысқан жеке, дербес жай сөйлемдердің өзара салаластық негізде байланыса айтылуынан пайда болған да, кейінірек келе сол салаластың негізінде компонеттері әр түрлі дәнекерлер арқылы байланысқан жалғаулықты салаластар мен бір-біріне бағына байланысатын сабақтас құрмалас сөйлемдер қалыптасқан.Сөйтіп әрқайсысы өз дербестіктерін сақтап тұратын құрмалас сөйлемнің бастапқы көне түрінің орнына компоненттері бір-бірімен жымдасып, бірлікте тұратын жаңа түрі шыққан.
Асылы, құрмалас сөйлем туралы қазақ тілінде айтыла бастаған алғашқы пікірлерді жиырмасыншы жылдар ішінде мектептерге арналып жазылған оқулықтардан, яғни А.Байтұрсынұлы жазған Тіл құралы атты оқулықтан, оқу бағдарламаларынан кездестіруге болады.Қазірде қолданылып жүрген басқа да көптеген лингвистикалық терминдер сияқты құрмалас сөзі де сол оқулықтан басталған болатын..Қазақ тіліндегі құрмалас сөйлемдер жүйесіне қатысты зерттеулер отызыншы жылдардың аяқ кезінен бастап молырақ көріне бастады.Олар туралы пікірлер әр салаға байланысты тиісінше баяндалып отырады.Бұл арада құрмалас сөйлемнің беделді зерттеушілері ретінде А.Байтұрсынұлы, Н.Сауранбев, С.Жиенбаев, С.Аманжоловтарды атаймыз.

2.Бастауыш сыныптарда құрмалас сөйлемдерді оқыту жолдары

2.1. Құрмалас сөйлемді оқыту әдістемесі

Құрмалас сөйлемнің грамматикалық құрылысы, жай сөйлемнен айырмашылығы, тыныс белгісі туралы түсінік жеке тақырып ретінде бастауыш білім берудің 4 сыныптарында оқытылады. Жай және құрмалас сөйлемдерде сызба бойынша құрау және тыныс белгісін қоя арқылы екеуінің айырмашылығын анықтайды. Мұғалім сөйлемді жай сөйлем не құрмалас деп танудың критерийлерін мысал келтіру арқылы оқушының өзіне жаздыртқаны дұрыс. Осыдан өз білімдерін бағалаудың шарттарын түсінеді.Мұғалім мен оқушы арасында кері байланыс жүреді. Нәтижеге бағытталған мақсатқа жету үшін ынталандырушы және қолдаушы ортаны құра отырып,қажетті грамматикалық білім меңгертіледі, тілдік дағды қалыптасады.
Оқушыларға құрмалас сөйлемнен теориялық білім беріп, олардың практикалық дағдыларын қалыптастыруға қойылатын негізгі талаптар:
- мұғалімнің түсіндіруі (толық, жартылай, бағыт бере түсіндіру, ауызша, жазаша баяндау);
- берілген тілдік материалды талдата білу;
- құрмалас сөйлемді қрастырту (ауызша, жазбаша), құрмалас сөйлемнің компоненттеріне қатысты сұрақ қойып, оған жауап бергізу;
- жазбаша жұмыстарды (диктант, мазмұндама, шығарма) орындауда құрмалас сөйлемнің тыныс белгілерін дұрыс қоюға үйрету, талдау, салыстыру, қорытынды жасай алу дәрежесіне жеткізу.
Құрмалас сөйлемді оқытып-үйретуден бұрын жүргізілетін жұмыстың түрі- өткен материалды еске түсіріп, қайталау. Қайталауды құрмалас сөйлемді өтуге қажет болатын жай сөйлем компонеттерінен бастау керек.
Жетекші сұрақтар қоя отырып, оқушылар өздері құрастырған құрмалас сөйлемдерді талдау арқылы мұғалім оларға құрмалас сөйлемнің өзіне тән белгілерін түсіндіреді:
:: құрмалас сөйлем екі немесе бірнеше жай сөйлемдерден құралып, күрделі ойды білдіреді;
:: құрмалас сөйлемнің сыңарлары бір-бірімен орын тәртібі, қосымша, шылаулар арқылы байланысады;
:: құрмалас сөйлемнің құрамына енген жай сөйлемдердің баяндауыштарының екеуі де тиянақты, енді бірде алғашқы сөйлемдерінің баяндауыштары тиянақсыз болып келеді.

"Қазақ тілі" үлгілік оқу бағдарламасының білім мазмұнынан "Құрмалас сөйлем" тақырыбына байланысты берілетін тақырыптар:
3- сынып:
2- тоқсан
Тілдік нормаларды қолдану
5.1 Грамматикалық нормаларды сақтау (термин сөздерді қолданбау)
3.5.1.1 мұғалімнің көмегімен заттың атынсынынсаныніс-қимылын білдіретін сөздер мен көмекші сөздердің мағынасын ажырату, ауызша және жазбаша тілде қолдану

3.5.1.5 сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін сақтап жай сөйлем және мұғалімнің көмегімен құрмалас сөйлем құрастыру

3.5.1.6 айтылу мақсатына қарай сөйлем түрлерін (хабарлы, сұраулы, лепті) ажырату және құрастыру
3- тоқсан
Тілдік нормаларды қолдану
5.1 Грамматикалық нормаларды сақтау (термин сөздерді қолданбау)
3.5.1.2 көптіктәуелдік жіктік септік жалғауларын ауызша тілде және жазбаша тілде қолдану

3.5.1.4 мұғалім көмегімен жіктеу есімдіктерінің септелуін және септеулік шылауларды ауызша тілде қолдану

3.5.1.5 сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін сақтап жай сөйлем және мұғалімнің көмегімен құрмалас сөйлем құрастыру
4- тоқсан
Тілдік нормаларды қолдану
5.1 Грамматикалық нормаларды сақтау (термин сөздерді қолданбау)
3.5.1.1 мұғалімнің көмегімен заттың атынсыныніс-қимылын білдіретін сөздер мен көмекші сөздердің мағынасын ажырату, ауызша және жазбаша сөйлеу тілінде қолдану

3.5.1.3 сөйлеу барысында есімше түрлерін, тұйық етістіктерді қолдану

3.5.1.4 мұғалім көмегімен есімдіктерді (ма есімдіктерін) ауызша және жазбаша тілде қолдану

3.5.1.5 сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін сақтап жай сөйлем және мұғалімнің көмегімен құрмалас сөйлем құрастыру

4- сынып:
1- тоқсан
Тілдік нормаларды қолдану
5.1 Грамматикалық нормаларды сақтау (термин сөздерді қолданбау)
4.5.1.1 заттың атынсынынсаныніс-қимылын білдіретін сөздер мен көмекші сөздердің мағынасын түсіну, ауызша және жазбаша сөйлеу тілінде қолдану

4.5.1.3 сөйлеу барысында түрлі қимыл-әрекетті білдіретін сөздерді (есімше, көсемше, рай) қолдану

4.5.1.5 сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін сақтап жай және құрмалас сөйлем құрастыру
3- тоқсан
Тілдік нормаларды қолдану
5.1 Грамматикалық нормаларды сақтау (термин сөздерді қолданбау)
4.5.1.2 көптіктәуелдік жіктік септік жалғауларын ауызша тілде және жазбаша тілде еркін қолдану

4.5.1.4 жіктеу есімдіктерінің септелуін және септеулік шылауларды ауызша және жазбаша тілде қолдану

4.5.1.5 сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін сақтап жай және құрмалас сөйлем құрастыру

4.5.1.6 сөйлем түрлерін (хабарлы, сұраулы, лепті) бір түрден екінші түрге айналдыру
4- тоқсан
Тілдік нормаларды қолдану
5.1 Грамматикалық нормаларды сақтау (термин сөздерді қолданбау)

4.5.1.2 көптіктәуелдік жіктік септік жалғауларын ауызша тілде және жазбаша тілде еркін қолдану

4.5.1.4 жіктеу есімдіктерінің септелуін және септеулік шылауларды ауызша және жазбаша тілде қолдану

4.5.1.5 сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін сақтап жай және құрмалас сөйлем құрастыру

4.5.1.6 сөйлем түрлерін (хабарлы, сұраулы, лепті) бір түрден екінші түрге айналдыру

Қазақ тілі пәні бойынша 4-сыныпқа арналған күнтізбелік-тақырыптық жоспарда "Құрмалас сөйлем" тақырыбына байланысты берілетін тақырыптар:
4- сынып:
№
Ауыспалы тақырыптар
Сабақтың тақырыптары
Оқудың мақсаттары
Сағат саны
Мер-зімі
Ес-керту
1тоқсан
Өз көзқара-сымды
білдіремін.

26

Жай сөйлем мен құрмалас сөйлем. Бөлім бойынша жиынтық бағалау. № 2
3.3 Оқыған, тыңдаған және аудиовизуалды материалдар бойынша жазба жұмыстар жазу
4.3.3.1* оқыған, тыңдаған және аудиовизуалды материалдар бойынша жоспар құрып мазмұндаматірек сөздерді пайдаланып эссе жазу
1

27

Жай сөйлем мен құрмалас сөйлем.
3.6 Каллиграфиялық нормаларды сақтау
4.3.6.1 каллиграфиялық нормаларды сақтау және жазу техникасын жетілдіру
3.7 Пунктуациялық нормаларды сақтау
4.3.7.1 құрмалас сөйлемнің тыныс белгісін қою
1

28

Жай сөйлем мен құрмалас сөйлем.
3.6 Каллиграфиялық нормаларды сақтау
4.3.6.1 каллиграфиялық нормаларды сақтау және жазу техникасын жетілдіру
3.7 Пунктуациялық нормаларды сақтау
4.3.7.1 құрмалас сөйлемнің тыныс белгісін қою
1

29

Нәтиже сабақ. Мен не үйрендім?
4.1 Орфографиялық, орфоэпиялық нормаларды сақтау
4.4.1.1 сөзге қосымшалар жалғауда дыбыс үндестігін ескеріп қолдану
4.4.1.2 сөзге қосымшалар жалғауда буын үндестігін ескеріп қолдану
4.4.1.3 айтылуы мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.