Дуальды оқытуды ұйымдастыру қағидалары
А.М.ӘБДІРОВ
М.Д.ЕСЕКЕШОВА
Ж.К.САГАЛИЕВА
Н.Д.ТАСТАНБЕКОВА
ДУАЛЬДЫ ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
А.М.ӘБДІРОВ, М.Д.ЕСЕКЕШОВА, Ж.К.САГАЛИЕВА, Н.Д.ТАСТАНБЕКОВА
ДУАЛЬДЫ ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ
Оқу құралы ретінде университеттің Ғылыми кеңесімен бекітілген
АСТАНА 2018
ББК 88 я 7 Т 50
Авторлар: А.М.Әбдіров, М.Д.Есекешова, Ж.К.Сагалиева, Н.Д.Тастанбекова
Дуальды оқытудың теориясы мен практикасы: оқу құралы.-Астана: С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ баспасы, 2018. - 119 б.
Оқу құралында Дуальды оқытудың теориясы мен практикасы, Дуальды оқытудың теориялық негіздері, жоғары оқу орнының білім беру бағдарламаларын (бакалавриат) кәсіби дайындаудағы дуальды оқытуды ұйымдастырудың бағыттары, Дуальды оқытудың дамуы мен қалыптасуы, Дуальды оқытуды іске асырудағы әлеуметтік серіктестік Дуальды оқытудағы тәлімгерлер мектебі және т.б. жинақталған.
Оқу құралы кәсіптік және техникалық, жоғары кәсіптік білім беру мекемелерінің оқытушылары, білім алушыларына және әдіскерлеріне арналған.
Рецензенттер:
Т.Т.Галиев - педагогика ғылымдарының докторы, C.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің профессор
Н.П.Албытова - педагогика ғылымдарының кандидаты, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, "Педагогика" кафедрасының аға оқытушысы
С.А.Нуржанова - педагогика ғылымдарының кандидаты, Абай атындағы Қазақ Ұлттық университетінің аға оқытушысы
ISBN 978-601-237-006-5
(C) А.М.Әбдіров, М.Д.Есекешова,
Ж.К.Сагалиева, Н.Д.Тастанбекова, 2018
(C)КАТУ им.С.Сейфуллина, 2018
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
1 Тарау. Дуальды оқытудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
1.1 тақырып Дуальды оқыту-тәжірибеге бағытталған ғылыми пән ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
1.2 Жоғары оқу орнының білім беру бағдарламаларын (бакалавриат) кәсіби дайындаудағы дуальды оқытуды ұйымдастырудың бағыттары..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
13
1.3 Дуальды оқытудың дамуы мен қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
15
1.4 Педагогика ғылымында Дуальды оқытудың теориясы мен практикасының зерттелу деңгейі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
19
1.5 Дуальды оқытуды ұйымдастыру қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
22
1.6 Шетелдерде Дуальды оқытуды ұйымдастырудың ерекшеліктері (Германия, Ресей, Белоруссия және т.б.) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
29
1.7 Қазақстанда Дуальды оқыту жүйесінің дамуына әсер ететін факторлар және оның даму тенденциялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
34
2 Тарау. Дуальды оқытудың мәні және ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
37
2.1 Дуальды оқытуға қатысушылардың кәсіби міндеттері мен қызметі (өндіріс, ЖОО және т.б.) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
37
2.2 Дуальды оқытуды іске асырудағы әлеуметтік серіктестік. ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
41
2.3 Дуальды оқытудағы мұғалімнің педагогикалық қызметтің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
44
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.4 Педагогикалық мамандықтар және білім беру бағдарламаларының сипаттамалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
45
2.5 Дуальды оқыту жүйесіндегі білім алушылардың кәсіби біліктіліктері мен құзыреттіліктерін қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
51
2.6"Педагог" кәсіби стандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
58
2.7 Дуальды оқытудағы тәлімгерлер мектебі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
84
2.8 Дуальды оқытудағы мамандар қауымдастығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
86
2.9 Дуальды оқытуға қатысушылардың кәсіби этика стандарттары ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
92
3 Дуальды оқыту жүйесіндегі кәсіби дайындау мазмұны ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
103
3.1 Дуальды оқытуды жоспарлау (оқу жұмыс жоспары, академиялық күнтізбе, сабақ кестесі) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
103
3.2 Модульдік білім беру бағдарламасын (МББ, Элективті пәндер каталогы) жұмыс берушінің қатысуымен қалыптастыру ерекшелігі ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
106
3.3 Модульдік білім беру бағдарламасын дайындау ерекшелігі ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
109
3.4 Дуальды оқыту жүйесінде оқыту үдерісін ұйымдастыру формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
113
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
117
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
Еліміздің қазіргі заман талабына сай ҚР Білім туралы заңының 45-бабының 1 тармағында: Кәсіптік білім беру саласындағы әлеуметтік әріптестік білім беру жүйесінің қызметі нәтижелерін арттыруға, экономика салалары мен жұмыс берушілердің қажеттіліктерін ескере отырып кадрлар даярлығының деңгейіне қол жеткізуге, оқытудың өндіріспен байланысын, оның ішінде дуальды оқытуды енгізу арқылы нығайтуға, мемлекеттік-жекешелік әріптестік негізінде жұмыс берушілердің қаражатын қоса алғанда, қосымша қаржыландыру көздерін тартуға бағдарланған деп көрсетілген.
Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық дамуының заманауи міндеттері дуальды оқытуды іске асыруға отандық білім беру жүйесінің жеделдетілген жағдайының сәйкестігі болып табылады.
Аталған мәселенің өзектілігі бірнеше себептерге байланысты туындап отыр, оның ішінде экономиканың, қоғамның және тұтас мемлекеттің стратегиялық және инновациялық жаңаруын іске асыра алатын мамандарды қалыптастыру қажеттілігін айтуға болады. Сонымен қатар, жеделдете оқытуды алға итермелейтін жүйелі және негізгі фактор үнемі жаңарып отыратын (жеделдетілген мағынада) стратегиялық мақсаттар. Қазіргі жеделдете оқыту осы стратегиялық мақсаттар мен болашаққа қойылған міндеттерді іске асыратын мамандарды даярлауы тиіс.
Бұл мәселені шешу Дуальды оқыту жағдайында жүзеге асырылатыны зерттеулер нәтижесінде көз жеткізілді. Оқу құралында Дуальды оқыту -тәжірибеге бағытталған ғылыми пән ретінде қарастырылып, Дуальды оқыту дың объектісі мен пәні, мақсат міндеттері және негізгі категориялары анықталған. Сонымен қатар, жоғары оқу орнының білім беру бағдарламаларын (бакалавриат) кәсіби дайындаудағы дуальды оқытуды ұйымдастырудың бағыттары, Дуальды оқыту дың дамуы мен қалыптасуы, педагогика ғылымында Дуальды оқыту дың теориясы мен практикасының зерттелу деңгейі қарастырылған.
Ғылыми еңбекте Дуальды оқыту дың әдіснамасы: тұжырымдамалар, әдістер-тәсілдер, заңдар, заңдылықтар мен қағидалар жан-жақты зерделеніп, Шетелдерде Дуальды оқыту ды ұйымдастырудың ерекшеліктері зерттелген.
Аталған екбекте Дуальды оқыту дың мәні және ерекшелігі жан-жақты зерлеленіп қарастырылған. Сондай-ақ Дуальды оқыту ді іске асырудағы әлеуметтік серіктестіктің ұғымына анықтама беріліп, оның мақсат міндеттері айқындалып, Дуальды оқыту дағы мұғалімнің педагогикалық қызметтің ерекшеліктері, педагогтың кәсіби стандарты зерделеген.
Оқу құралы кәсіптік және техникалық, жоғары кәсіптік білім беру мекемелерінің барлық қызметкерлеріне және білім алушыларына арналған.
1 ТАРАУ. ДУАЛЬДЫ ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 тақырып Дуальды оқыту -тәжірибеге бағытталған ғылыми пән ретінде
Жоғары кәсіптік білім беру жүйесі өзінің парадигмалық негіздерін заманауи технологиялардың қарқынды дамуына орай өзгертті, осыған орай білім, іскерлік және дағдыны игеру ғана емес, алдына жаңа мақсаттар мен мүдделерді қойып отыр. Осы мақсаттар мен міндеттерді жүзеге асыруда кәсіби біліктіліктері мен бәсекеге қабілеттіліктерін дамыту негізіне, кәсіби салада өздігінен білімін арттыруға, өзін жан-жақты жетілдіру негізіне сүйене отырып, үздіксіз білім алуға қабілетті тұлға, білім алушылардың кәсіби біліктілігін жетілдіру моделін құру маңызды болып табылады. Осылайша, кәсіби біліктілігін жетілдіруге ұмтылатын, өзін тұлғалық жан-жақты жетілдіруге ынталы, болашақ маманды даярлау жоғары кәсіптік білім беру жүйесінде Дуальды оқыту жағдайында жүзеге асырлады.
Әлемдегі орын алып отырған экономикалық тұрақсыздық жағдайында жұмыссыздықтың өсуі, жалақының төмендігі, қысқартулар мен кәсіпорындардың бәсекеге қабілетсіздігі салдарынан жабылып қалуы т.с.с. болашақ мамандардың өздеріне сенімсіздіктері мен кәсіптік шыңдалуына кедергі келтіреді, еңбек нарығындағы тұрақсыздық, кәсіби білікті мамандықтарға сұраныстың өзгеріп отыруы болашақ мамандарды даярлайтын жоғары кәсіптік білім беру мекемелерін қиындықтарға алып келді. Осы сыннан нәтижелі шығудың жолдарының бірі болашақ мамандардың жұмыспен қамтылуы мен кәсіптік шеберліктерін жүзеге асуына ықпал ететін Дуальды оқыту арқылы кәсіпорындармен тығыз байланысты жүзеге асыратын әлеуметтік серіктестік болып отыр.
Ғылыми-әдіснамалық әдебиеттерде Дуальды ұғымы екі бірлік, екі жақты, толықтыру және тұтас ұйымдасқан бірлігі деп анықталған. Педагогикалық зерттеулерде дуальды білім беру ортасы ұғымына алғаш рет Германияда 1960 жылдың ортасында кәсіптік білім беруді ұйымдастырудың жаңа формасы ретінде белгілеу мақсатында қолданыла бастаған.
Ресейлік ғалым Г.А.Федотованың ғылыми зерттеуінде дуальды білім беру жүйесі іс-тәжірибелік оқытуды өндірісте және дәстүрлі білім беру ұйымдарында өткізуді үйлестірген білім беру үдерісі деп анықтаған [1].
Жүргізілген зерттеу нәтижесінде ғылыми-әдіснамалық негізі мен теориялық және эмпирикалық зерттеулердің жан-жақты қарастырылуына қарамастан, қазіргі жоғары кәсіптік білім беру жүйесінде Дуальды оқыту жағдайында білім алушылардың кәсіби біліктілігін жетілдірудің моделін құрудың педагогикалық, дидактикалық шарттарын анықтау, ерекшеліктерін айқындау, оны жүзеге асырудың қағидалары мен тетіктерін анықтау мәселесі бойынша жеткілікті зерттелмеген деген тұжырым жасалды.
Өйткені, қазіргі нарық экономикасының, өндірістегі заманауи технологиялар мен қондырғыларда жұмыс істеуі үшін болашақ мамандардың кәсіптік және тұлғалық тұрғыдан дайын еместігі, еңбек ұжымына кіріге алмауы, еңбек етуге деген дұрыс көзқарастарының қалыптаспауы және өз мамандығына сүйіспеншілігінің төмендігі, кәсіптік құзіреттіліктерінің өнідірістегі жұмыс берушілердің сұраныстарына сай келмеуі қазіргі жоғары кәсіптік білім беру мекемелерінің ғана емес, сонымен қатар жұмыс берушілердің ортақ мәселесіне айналып отыр.
Дуальды оқыту жағдайында білім алушылардың кәсіби біліктілігін жетілдіру өзектілігі қазіргі заманауи технологиялар мен қондырғыларда жұмыс істеп тұрған өндірістегі жұмыс берушілердің кәсіби білікті жұмысшы мамандарын кәсіптік даярлауға сұранысының жоғары болуы, қоғамның әлеуметтік тапсырысына сай келетін білім алушылардың еңбек ортасына кірігуіне кедергі келтіретін кәсіби біліктіліктің төмен деңгейде жетілдірілуі.
Жоғары кәсіптік білім алушыларының кәсіби біліктілігін жетілдіру - бұл бәсекеге қабілетті, ұтқыр, кәсібін жылдам басқа біліктілікке ауыстыра алуға қабілетті, болашағына сеніммен қарайтын, жұмыс әрекетінің нәтижесіне қанағаттанатын, өмірлік маңызды мақсаттарға ұмтылыуы мен оған жету жолдары, осы әрекеттерді анықтайтын мінез-құлықтары, ұстанымдары мен мұраттарында көрініс табады [2].
Дуальды оқыту жағдайында білім алушылардың кәсіби біліктігін жетілдіру - бұл жүйелі және көпқұрылымды үдеріс. Бұл үдерістің мазмұнын Дуальды оқыту жағдайында білім алушылардың кәсіби біліктілігін жетілдіру мазмұны олардың ұтқырлығы, бәсекеге қабілеттілігі, еңбек ортасына кірігуі, таңдаған мамандығы бойынша кәсіби тұрғыдан өзін жетілдіруге ұмтылысы, кәсіптік біліктіліктің қалыптасуы, тұлғалық сапаларының дамуы мәселелерін қамтиды. Аталған үдерістің нәтижелі жұмыс атқаруына Дуальды оқыту ды жүзеге асыруға қатысушылар - жоғары кәсіптік білім беру мекемелері, жұмыс берушілер, мемлекеттік атқарушы билік ұйымдары мен бизнес-қауымдастықтар, кәсіпкерлер Палатасының өз жауапкершілікпен осы үдеріске қатысуына байланысты.
Президент Н.Ә. Назарбаев Қазақстанның әлеуметтік жаңартылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам атты мақаласында: Дуальды кәсіптік білім беруді дамытудың маңызы зор. Бұқаралық маман кадрларының жетіспеушілігін еңсеруге мүмкіндік беретін заманауи қолданбалы біліктілік орталықтары қажет -- деп айтып, бұл жаңа оқыту жүйесінің техникалық салада алар орнынын айқындап берген болатын. Сондай-ақ, колледждерде дуальды оқыту әдісін енгізу туралы нақты тапсырма да жүктеген. Осыған байланысты елімізде кәсіптік-техникалық білім беру саласында жаңа жүйе жасалына бастады.
Дуальдық жүйе маман даярлауда өндіріс, оқу мекемесі және білім алушының мүдделерін қамтамасыз ете алатын ең оңтайлы оқыту жүйесі. Бұл өндіріс орны үшін экономикалық жағынан тиімді болып табылады. Себебі, оқуды аяқтаған түлектің білік, дағдылары жұмыс берушінің талаптарымен сай келмеуі мүмкін. Осы жағдайда маманды қайта даярлауға, жұмыс орнына бейімдеуге уақыт кетеді. Ал дуальдық оқыту жүйесімен білім алған түлектер жұмыс беруші талаптарына толық сай келіп, оқудан соң бірден жұмыспен қамтыла алады. Білім алушы жастар үшін өмірдегі өз орнын ерте табуға мүмкіндік туады, жұмысқа ерте араласып, бейімделеді.
Дуальды деген термин негізінде бірлескен деген мағына береді. Дуальды жүйе - жас мамандардың өз мамандығына деген қызығушылығын арттыру, жұмыс берушілермен серіктестігін берік нығайту және жұмыспен қамтылуы үшін таптырмас жүйе болып табылады. Дуальды оқыту жүйесінің дәстүрлі оқыту жүйесінен айырмашылығы - практикалық және кәсіптік білімнің біріктірілуінде. Дуальдық оқыту жүйесінде теориялық оқу процесі -40%, өндірістегі практикалық оқу үдерісі 60% құрайды.
Дуалды оқыту жүйесі дегеніміз - теорияны тәжірибемен ұштастыра оқыту технологиясы. Бұл жүйенің негізі алғаш Германияда қаланды. Дуалды оқыту жүйесінің кәсіби мамандар даярлауда тиімділігі мен нәтижелілігі зор екендігі тәжірибеде дәлелденген.
Дуалды оқыту жүйесі дегеніміз - теорияны өндіріспен ұштастыра оқыту технологиясы, яғни білімгер - түлектер білім алумен қатар, кәсіпорындарда жұмыс істеуді бастайды. Оқуды бітіргенде бұл білімгерлер сол кәсіпорынның жұмыс ерекшеліктерімен және қондырғы - құрылғыларымен толық танысып, сол кәсіпорынға орналасуға мүмкіндік алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуалды оқыту - оқу процесінің субъектілерінің тәжірибелік дағдылары мен қабілеттерін дамытуға бағытталған оқыту.
Кәсіптік білім беру жүйесі мен бизнес арасындағы өзара әрекеттесу мәселесі қазіргі Қазақстан үшін ең маңызды мәселе. Кәсіптік білім беру түлектерінің сапасы, елдің жұмысшы кадрларының біліктілігі осы өзара әрекеттесудің тиімділігіне тікелей байланысты. Кәсіби білім беру ұйымдары мен жұмыс берушілердің қазіргі жағдайдағы өзара іс-қимыл тетіктерін құрудағы шетелдік тәжірибені талдау мәселені шешудің ең тиімді әдістерін таңдауға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта неміс дуалды оқыту жүйесі Еуропа мен әлемдегі ең тиімді болып саналады. Осы жүйенің ерекшеліктері, артықшылықтары мен тиімділік шарттары осы дипломдық жұмыста қарастырылады. Қосарлы жүйенің тарихи дәстүрлері мен философиялық негізі оны бірегей етеді. Бірақ, барлық деңгейлердегі жоғарыдан төменге білім беру процесін ұйымдастыру принциптерінің жақсы ойластырылған бірлігі, қатысуымен алқалы шешім қабылдау басқару және кәсіби қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктердің қатысуымен олардың арасындағы өкілеттіктер мен жауапкершілікті бөлу қазіргі Қазақстанда кәсіби білімнің икемді, мобильді моделін құру үшін бастапқы нүкте болуы мүмкін.
Қосарлы жүйе - педагогика мен экономикадағы үздік идеяларды дамытудың нәтижесі. Негізгі қағида - орындылық (мақсатқа сәйкестік).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өнеркәсіптік мектептің идеясы ересектердің бірлестігі ретінде, балалар білуі мүмкін, ақыл-ой және физикалық өнімді біріктіру қағидасы негізінде, ағылшын ғалымы және экономисі Д.Беллерстің туындыларында бар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Француз педагогі Русс Русо бір рет балаларға қолөнермен сапалы танысу үшін аптасына бірнеше рет толық тәжірибе қажет екендігі туралы идеяны ұсынды. Енді бұл неміс дуальды жүйесінің негізгі элементтерінің бірі - білім алушылардың екі күндік теориялық дайындықтарының мектепте және төрт күндік тәжірибесінің кәсіпорындағы жұмыс орнында өткізуінде .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мысалдар жалғастырылуы мүмкін. Ең бастысы, дуальдық жүйе белгілі бір елдің бәсекеге қабілеттілігінің негізі ретінде білікті кадрларды даярлау міндетін шешуге бағытталған педагогика мен экономикадағы үздік идеялардың дәйекті дамуынан туындады. Өз еңбегімен сапалы және өзін-өзі қамтамасыз ететін еңбек мемлекет өркендеуінің кепілі болып табылады. Бұл мақсат бізді оқытудың жаңа әдістерін іздеуге мәжбүр етті, кәсіпорындар, мектептер мен үкімет күштерін біріктірді. Неміс дуальдыжүйесінің ең маңызды заманауи қағидалары іс-әрекет арқылы оқыту, процесс арқылы оқыту.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуальдық жүйенің оқу үдерісінде коммерциялық және өнеркәсіптік және қолөнер камералары ерекше рөл атқарады. Олар дуалды жүйе бойынша кеңес беру, бағалау және бақылау функцияларын орындайтын өзін-өзі басқаратын салалық ұйымдар болып табылады, олар құзыретті органдар деп аталады. Сауда-өнеркәсіптік палаталардың кеңесшілеріне оқыту мәселелері бойынша кәсіптік даярлықты ұйымдастыруға компаниялардың және мұғалімдердің дайындығы дәрежесін тексереді және олар компаниялар үшін де, білім алушылар үшін де, соның ішінде оқу нәтижелерінің сапасын тәуелсіз бағалауды ұйымдастыру және өткізу бойынша консультациялар жүргізеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Неміс компаниялары палатада міндетті түрде тіркеледі және оқу процесін қолдауға арналған жарналар жасайды. Тәуелсіздікті бағалау, біліктілікті растау - дуальдық жүйенің нәтижелерінің сапасының кепілі. Дуалды жүйеде білім беру үрдісін ұйымдастыру мен өткізудің үш маңызды компоненті- кәсіптік бағдарлау және кәсіптік өзін-өзі басқару жүйесі, кәсіптер мен тәлімгерлік институты үшін нормативтік құжаттар (оқу құралдары) жүйесі. Жұмыс күшінің сапасы кәсіпорында да, кәсіптік мектепте де педагогикалық кадрлардың сапасына тікелей байланысты. Неміс дуальдық жүйесінің іргетасы кәсіби білім беру жүйесінің корпусымен жұмыс жасайды, ол негізінен жұмыс берушілер ұйымдарының қызметкерлерінен қалыптасады. Кәсіпорында инструктор-инструкторлар мен магистрлер дайындайды. Тренерлер мен магистранттарға арналған оқу бағдарламалары тиісті оқыту ережелеріне, неміс кәсіптік білім туралы заңға, оқытушыларға арналған фитнес нұсқауларына негізделеді. Сараптама және сараптама жұмыстары палаталар жүргізеді. (коммерциялық және өндірістік және қолөнер).
Еліміздің индустриялық - инновациялық даму міндеттері ауқымының жедел қарқынымен өсуіне байланысты техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлауда сапалы ұмтылыстың қажеттілігі туындап отыр. Осыған байланысты елімізде заман талабына сай білімді, озық технологияларды жетік меңгерген кәсіби білікті жұмысшы мамандар даярлауда техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарында үлкен міндеттер мен талаптар жүктеліп отырғаны белгілі. Осы мәселе бойынша бүгінгі таңда еліміз дуалды оқыту жүйесін қолға алып отыр. Ал, оқытудың бұ жүйесі кәсіби маман даярлауда тиімділігі мен нәтижелілігі зор екендігі тәжірибеде дәлелденген. Мысалы: Германиядағы кәсіптік техникалық білім берудегі даярлаудың дуалдық жүйесі. Мұнда білім алушылар уақытының үштен екі бөлігініде еңбек ете жүріп өндірістен қол үзбей оқиды, тек уақытының үшінші бөлігін теориялық оқуға, білімді ұйымдастыруға арнайды екен.
Дуальдык оқыту жүйесі - мамандық бойынша қос білім беру ұйымында жастарға білім беру:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кәсіптік мектепте;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
оқытатын кәсіпорында.
Қос мекеме де бір-біріне туәелсіз серіктес болып табылады. Бұл жұмыс беруші тарапынан қолдаушылар да, оқу орны тарапынан тегін жұмыс күшін берушілер де емес, керісінше қос жаққа табысты іскер ынтымақтастық.
Шынымен де, бұл екі жаққа да табысты іскер ынтымақтастық. Себебі білім беру үдерісі осы оқу жүйесі бойынша ұйымдастырылған оқу мекемесінің түлектерінің білім сапасы жоғары, кәсіби білігі дамыған жас маман болып шығады. Ал өндіріс орыны өзінің талаптарына сай қажетті мамандарды алады. Яғни, оқуды жаңа аяқтаған жас маманды жұмыс беруші талаптарына сәйкес келетін етіп қайта даярлаудың қажеті болмайды. Өйткені бұл түлек оқу мекемесінде білім алу барысында уақытының үштен екі бөлігін өндірісте жаңа технологиялар мен кәсіби құзыреттіліктерді меңгеріп, өндірістегі жетекшісінің талаптарын орындау арқылы өзін кәсіби шындайды. Нәтижесінде білім алушы өндірістегі өзге мамандармен тең дәрежеде жұмыс жасау шарттары, атқаруы керек кәсіби қызметінің ерекшеліктері мен қиыншылықтары, өз кәсібі саласына тиесілі заманауи озық техникаларды меңгеру, ұжыммен жұмыс жасау, жұмыс беруші қойған талаптарды орындау шарттарын игеріп, білікті маман иесі бола алады.
Дуальдық оқыту мемлекет, оқу мекемесі, өндіріс пен білім алушы мүдделерін қамтамасыз ететін жүйе болғандықтан, оның негізгі формасы - оқушының оқу жылының 40% оқу мекесінде және 60% өндірісте оқытылып , теориялық білім мен практикалық кәсіби білікті ұштастыра білім алауы жатады.
Дуальдық жүйе, өз мәнінде, білім беру мекемесі мен өндірісте қатар білім алуды білдіреді. Білім беру теория мен тәжірибенің байланысты принципіне негізделеді. Дуальдық жүйеде тараптардың қарым - қатынасы тепе-теңдік және әділдік принциптері негізінде құрылады. Әлеуметтік серіктестікке қатысушылар оқыту нәтижесіне ғана емес, сонымен қатар оқытудың мазмұнына, оның ұйымдастырылуына мүдделі. Білім алушылардың әлеуметтік кепілдікке ие болуға және бәсекеге қабілетті мамандық алуға, мемлекеттің кәсіби мамандарды даярлауға тапсырыстың қалыптасуына және орындалуына, өндірістің өмірге және жұмыысқа жақсы дайындалған білімджі мамандардың келуіне, оқу орнының білім беру қызметіне сұраныстың артуына деген мақсаттары орындалады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуальды оқыту - бұл оқытудың теориялық бөлімі оқу орнының базасында, ал практикалық - жұмыс орнында, кәсіпорында жүргізілетін оқыту түрі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуальды оқыту нысаны - кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру процесіндегі білім алушының тұлғасы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуальды оқыту пәні - тәжірибеге бағдарланған оқыту негізінде кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру үдерісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуалды оқытудың мақсаты жұмыс берушілердің еңбек нарығында қажетті біліктілік пен құзыреттілік сапасына жауап беретін білікті, бәсекеге қабілетті мамандарды даярлау жүйесін құру болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәжірибеге бағдарланған қосарлас дауыс берудің міндеттері мыналар:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- жұмыс берушілердің күтулеріне сәйкес келетін түлектердің біліктілік деңгейін қалыптастыру;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- жоғары кәсіби деңгейін және ұтқырлығын қамтамасыз ететін оқыту жүйесіне арналған білім беру бағдарламаларының мазмұнын өзгерту және сапалы жаңарту;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- кәсіби мамандықтар мен кәсіптердің барлық түрлерінің тыңдаушылары тарапынан кешенді оқыту, жалпы және кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру, білім беру пәндерінің және кәсіби модульдердің стандарттық және жұмыс бағдарламаларына сәйкес қажетті дағдыларды және практикалық тәжірибені алу;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- кәсіптік білім беру ұйымдарында білім беру және өндірістік қызметті нақты өндіріс шарттарына үйлестіру және бейімдеу;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- кәсіби білім беру ұйымдарының түлектеріне сұраныстың өсуінің тиімді көрсеткіштеріне қол жеткізу, оқыту үлгісі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәжірибеге бағытталған дуалды оқытуды енгізу негізінде білім беру жүйесі мынадай тәртіпті сақтауы керек: жұмыс орнында практикалық бағдарланған дуальды оқыту - жұмыс берушілердің өзара іс-қимылына негізделген бағдарламаларды іске асырудың нысаны, сондай-ақ оқытуды жүзеге асыру үшін қажетті ресурстарға ие кәсіптік білім беру ұйымдары, оқыту және өндірістік практиканы жүзеге асырады және бағдарламада көзделген басқа да оқу іс-шараларын жүзеге асырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Білім жүйесін жаңғырту аясында дуальды кәсіби білім беруді дамыту, жұмысшы кадрларының зәрулігін еңсеру үшін қолданбалы мамандықтардың заманауи орталықтарын құру міндеттері қойылды.
Білім берудің дуалды жүйесін енгізу үрдісі қажет ететін кезеңдер мен келесі мәселелер жиынтығынан тұрады, атап айтқанда:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
заңнамалық деңгейде шешімдер қабылдау немесе өзгерістер енгізуді қажет ететін мәселелер;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
дуалды білім беру жүйесін методологиялық және әдістемелік негізде көрсететін мәселелер;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
мүдделі орталарда (бизнес - құрылымдар, білім алушылар, білім алушытер, педогогикалық ұжымдар) дуалды білім беру жүйесін жүзеге асыру механизмі мен идеялық негіздерін қозғаумен байланысты мәселелер;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ұйымдастыру мәселелері (оқу үрдісін ұйымдастыру, практикадан (қолданбалы) өтуді ұйымдастыру, оқыту үрдісінің компоненттері);
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
қаржы мәселелері.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғары кәсіби білім беру жүйесін жетілдіру мәселелері отандық және шетелдік зерттеулерде де талқыланды (А. М. Новикова, Г. А. Бордовского, В. А. Сластенина, А. П. Тряпициной, В. В. Алтуниной және т.б.). Жоғары техникалық білім саласында зерттеу кәсіптік оқытуды ұйымдастырудың заманауи тәсілдерін, оның мазмұнын және оқыту технологияларын жасайды (Б. Л. Агранович, В. Ф. Взятышев, Л. И. Гурье, В. М. Жураковский, және т.б.).
Инженерлік білім беру жүйесінде интеграциялық үрдістерді дамыту жұмыстары қарастырылған: Х.Р. Қадырова, О. П. Андреевой, П. Ф. Анисимова, Б. С. Гершунского, Г. И. Ибрагимова, А. М. Новикова, Г. В. Осипова, И. П. Смирнова, Е. В. Ткаченко, Ф. Р. Филиппова және т.б.
Бұл елдегі жоғары оқу орындарының білім алушытері мен нақты өндірістік кәсіпорындардың ең маңызды әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жоғары кәсіптік білім беруді қайта бағыттауға мүмкіндік беретін жаңа білім беру әдістерін іздестіруді көздейді Сонымен қатар, соңғы онжылдықта кәсіптік педагогикада жинақталған көптеген инновациялық теориялық, әдістемелік әзірлемелер білім беру қызметінде оңтайлы пайдаланады.
Тиімді технологияларды іздестіру нәтижесінде елдегі өндірістер үшін кадрлар даярлауда қосарлы оқыту элементтерін енгізу орынды, уақтылы және перспективалы болып табылады.
Германияда білім берудің қосарлы жүйесі туылған екі жақты білім беру жүйесі туралы ғылыми және оқу әдебиеттерін талдау негізінде (Г.А. Федотова, В.А.Тесев, А.С.Родиков, Е.А. Корчагин, А.Н. Кириловский және басқалар) неміс кәсiптiк бiлiмнiң екiншi нысанын негiзгi жүйенi қалыптастырушы факторы оқу орнының да, нақты индустриалды кәсiпорынның да мүдделерi мен жауапкершiлiгiн нақты айқындау арқылы әлеуметтiк әрiптестiк институты болды деп қорытынды жасауға болады. Сонымен қатар, жетекші рөлді жұмыс беруші атқарады.
Дуальды оқыту жобасын жүзеге асыру кезеңдері:
Дайындық кезеңі. Білім беру мекемелері мен кәсіпорындарының әрекет ету бағдарламалары мен жоспарларын біріктіру жағдайларында дуалды білім беру жүйесін әзірлеу және енгізу:нормативтік - құқықтық базаны дайындау; оқу құжаттамасын (оқу жоспарлары, бағдарламалары) әзірлеу және бейімдеу; штаттық нормативтер, тарификациялау механизмі, оқу кестесін әзірлеу; ғылыми - әдістемелік, кадрлық, техникалық, жобаны ақпараттық қамтамасыз ету механизмдерін анықтау және әзірлеу.
Енгізу кезеңі. Халықпен және әлеуметтік серіктестермен ақпараттық - түсіндірме жұмыстарын жүргізу. Дуалды білім беруді жүзеге асыратын мекемелерді ресурстық қамтамасыз ету, эксперименталдық модульдерді жүзеге асыру: кәсіби - бағдар қызметі; оқу - теориялық қызметі; кәсіби - практикалық қызмет.
Қорытынды кезең. Дуалды оқыту жүйесін енгізу бойынша жұмыстар нәтижелерін талдау және жалпылау: оқыту үрдісінің нәтижелілігін бақылау және талдау бойынша аттестациялық қызмет.
Дуальды жүйенің негізі оқу орны мен өндірісте қатар оқыту болып табылады. Бұл кәсіптік-техникалық білім берудегі басты проблема - оқу орнындағы теория мен заманауи өндіріс практикасы арасындағы алшақтықты жоюға мүмкіндік береді. Дуальды оқытуда теория мен практиканың өзара байланысы принципі жүзеге асырылады, мұның өзі болашақ маманға кәсіпорында жұмыс істеу кезінде қажетті біліктілікке ие болуға көмектеседі. Мұндай оқыту өндірістің нақты сұраныстарына барынша жақындатады да, жұмыс берушілер дайын мамандарға ие болады. Бүгінгі таңда еңбек нарығында жоғары білікті мамандар тапшылығы орын алуда. Қалыптасқан жағдайдың негізгі себепшісі білім беру үрдісін ұйымдастыру, яғни, жас маманның бойынан табылуға тиісті тәжірибелік дағды, білім мен тәжірибені талап ететін нақты өндірістік жағдайлардан теориялық білім берудің алшақтап кетуі болып табылады. Қалыптасқан жағдайда теория мен практиканың арасында алшақтықты жою мәселесімен жұмыс берушіге күресуге тура келеді, себебі білікті мамандармен қамтамасыз ету бұл жетістікке қол жеткізудің кепілі.
Дуальды оқыту жүйесінің колледж немесе арнаулы оқу орындары үшін де тиімділігі жоғары екендігін атап өткен жөн. Олар: колледж өндірістік мекемелермен келісім шарт бойынша іскерлік қарым-қатынас орнатады, колледжді бітірген түлектерге деген қызығушылығы болады. Өндірістік процесстердегі өзгерістермен оқу орындары оперативті түрде ақпараттандырылып отырылады, мамандарға деген сұраныстарды (өндірісте қандай мамандар тапшы) біліп, сондай мамандықтар енгізуге бейімделеді. Оқу мекемесінің тартымдылық беделі артады, білім алушылар контингенті жоғарылайды.
Бақылау сұрақтары
1 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғары кәсіптік білім алушыларының кәсіби біліктілігін жетілдіру
2 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуалды оқыту жүйесі дегеніміз не?
3 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуальды оқытудың мақсат міндеттерін атаңыз?
4 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуалды оқуты жүйесін енгізу үрдісі қажет ететін кезеңдер мен келесі мәселелер жиынтығын атаңыз және түсіндіріңіз.
5 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуальды оқыту жобасын жүзеге асыру кезеңдерін түсіндіріңіз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2 Жоғары оқу орнының білім беру бағдарламаларын (бакалавриат) кәсіби дайындаудағы дуальды оқытуды ұйымдастырудың бағыттары
Қазіргі таңдағы жоғары кәсіптік білім беру жүйесінде білім алушыларға терең теориялық білім бергенімен ол білімдерді тәжірибеде нақты жұмыс орнында түрлі жағдайларда тиімді пайдалануға үйрету ісі ақсап тұрғаны мәлім. Жұмыс берушілерді университетті бітіріп шыққан түлектің бойындағы терең теориялық білімнен бұрын сол білімді тәжірибеде қолдану мүмкіндіктері қызықтырады. Себебі жас маманның жаңа жұмыс орнында өндірістегі жаңа технологияларды меңгеруі үшін арнайы біліктілікті жетілдіру шаралары жүргізіледі. Ал бұл өндіріс үшін және мемлекет үшінде қосымша шығындарды талап етеді. Сондай-ақ түлектің жұмысқа орналасқаннан кейінгі мекеменің ұжымына, ұжымның өзінің талап ережелеріне, белгілі дәстүрлеріне, жұмыс орнында атқаратын тікелей кәсіби міндеттеріне психологиялық бейімделуі ұзақ уақытқа жалғасуы мүмкін. Бұл уақыттың қаншаға созылатыны жеке тұлғаның психологиялық танымдық ерекшеліктеріне тәуелді екендігі белгілі. Егер жоғары оқу орнында берілген теориялық білімдерді өндірісте тәжірибелік сабақтармен бекітіп отыруға арнайы оқу орталықтары құрылып өндірістің ресурстық, материалдық-техникалық базасын ұтымды пайдалануға көшсек кәсіби біліктілігі жетілген түлек дайындайтынымыз анық. Ал бұл үдеріс Дуальды оқыту ды іске асыруға қатысатын үш жақты тараптыңда пайдасына шешіледі.
Түлек үшін бұл өзі болашақта қызмет ететін ұжымға, сол ұжымның талап-ережелеріне, ұжымда қалыптасқан дәстүрлерге, сондай -ақ өзінің тікелей кәсіби міндеттеріне психологиялық бейімделу үдерісі қаншалықты ұзаққа созылғанына қарамастан, себебі білім алушы 4 жыл бойы өндіріске барып тұрады, диплом алғаннан кейін ұжымға бірден сіңісіп қызметке тез араласып кетеді. Өзінің тікелей кәсіби міндеттерін орындауда терең теориялық білімін тәжірибеде бекітіп отырғандықтан мұндай жас мамандардың еңбек өнімділігі өте жоғары болатындығы түсінікті. Дуальды оқыту жағдайында білім алушылар университет қабырғасына келген күннен бастап кәсіпорынның жұмысына араласуға мүмкіндік алады, мұның салдарынан білім алушылардың бойында өзі таңдаған мамандығына деген оң көзқарасы қалыптасып, қоғам алдындағы жауапкершілігі ұлғаяды, кәсіпорында ұстаз-тәлімгердің басшылығымен заманауи технологиялық қондырғыларда нақты жұмыстар жасайды, кәсіптік дағдыларды меңгереді және кәсіби біліктілігі жетілдіріледі.
Жоғары кәсіптік білім беру жүйесі үшін дуальды оқытуды іске асыру арқылы университеттер жоғары кәсіби маман дайындаудағы күрделі мәселелерді шешуге мүмкіндік алады. Біріншіден, теоряилық білімді тәжірибемен ұштастыра алатын, жұмыс берушілердің талаптарын толық қанағаттандыратын кәсіби біліктілігі жетілген, бәсекеге қабілетті мамандар дайындайды. Екіншіден, қазіргі технологияның қарқынды дамыған заманында, заманауи технологиялар, техникалар және зертханаларды өндірістен қалыспай сатып алуға қаражаттың үнемделуі, себебі, күнде бір жаңа технология немесе техника шығып жатқанда ағымға ілесіп қалып қоймау өте қиын және көп шығынға ұшырататын үдеріс. Үшіншіден түлектердің жұмысқа орналасу көрсеткішінің жоғарлауы.
Жұмыс беруші үшін жұмысқа қабылданатын жас маманның дайындалу үдерісіне тікелей қатысу арқылы өзіне қажетті кәсіби сапаларды меңгерген, өзінің өндірісіндегі барлық техника мен технологияларды толық игерген, психорлогиялық бейімделуге қосымша шығындарды талап етпейтін маманға ие болады. Дуальды оқыту жағдайында әлеуметтік серіктестік өз кәсіпорындарына мамандар даярлауға үшін белгілі бір көлемде қаражат бөледі, сондай-ақ кәсіпорын базасында оқу орталықтарын ашып, сол орталықтардың материалдық-техникалық базасын қамтамасыз етеді. Аталған шаралар жоғары кәсіптік білім беру сапасының жоғарлауына әсер етіп, әлеуметтік серіктестердің кәсіби білікті маман дайындауға тікелей қатысуы олардың жауапкершіліктерін жоғарлатады. Бұл өз кезегінде өндіріс басшыларының жоғары кәсіптік білім беру мазмұны мен оның құрылымына, модульдік білім беру бағдарламасының мазмұнын жасақтауға қатысуға қызығушылықтарын арттырады. Міне, осы жағдай болашақ мамандардың кәсіби біліктілігінің артуына ықпал ететін нақты өндірістік жағдайында дуальды білім беру ортасын құру маңыздылығын артуына себеп болады.
Дуальды оқыту дың мемлекет үшін тиімділігі білім беру жүйесінің әлемдік деңгейде көтеріліп, жаңғыртылуы, сапалы, білікті, бәсекеге қабілетті мамандардың дайындалуы салдарынан жұмыссыздықтың азаюы, өндірістегі еңбек өнімділігінің артуы салдарынан ел экономикасының көтерілуі. Жас мамандарды қайта даярлау, басқа мамандықа қайта оқыту және т.б. шығындардың аязюы.
Жоғары кәсіптік білім беру мен жұмыс берушілердің талаптары арасындағы алшақтықты нақты өндіріс жағдайында Дуальды оқыту аймағын құру арқылы білім алушылардың кәсіби біліктілігін жетілдіру негізінде жақындатуға мүмкіндік болады.
Ж.О.Нұржанбаева дуальды білім беру ортасы кәсіптік білім беру жүйесіндегі дәстүрлі теориялық оқыту мен өндіріс, кәсіпорын базасында тәлімгер жетекшілігімен іс-тәжірибелік оқыту үдерісінің үйлесімді ұйымдастырылуы, білім алушылардың кәсіпорын жұмысшысы ретінде нақты еңбек тапсырмаларын орындауы арқылы кәсіби құзыреттіліктері мен дағдыларын меңгеруі, еңбек құндылықтарының қалыптасуына ыңғайлы орта ретінде анықтайды. [3].
Дуальды білім беру ортасында білім алушылар нақты өндірістегі жұмыс жағдайымен, еңбек ұжымымен, заманауи қондырғылардың жұмыс барысымен етене танысып, өз ісінің шеберлерімен жұмыс істейді. Бұл өз кезегінде білім алушылардың кәсіби біліктілігін жетілдіруге дуальды білім беру ортасының маңыздылығын айқындай түсуде.
Дуальды оқыту жағдайында білім алушылардың өндірісте іс-тәжірибеден өтуі мен өндірістегі заманауи технологияларды меңгеру арқылы олардың таңдаған мамандығына деген ықыластарын тудырып, кәсіби біліктіліктері мен дағдыларын меңгеруіне ықпал етеді. Білім алушылар теориялық білімдерінің нақты көлемін бірізділікпен өндіріс орындарында, кәсіпорындарда әлеуметтік серіктестіктердің мекемесінде іс-тәжірибеде бекітіп отырады.
Бақылау сұрақтары
1 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғары оқу орнында білім беру бағдарламаларын дайындаудағы дуальды оқытудың маңызы?
2 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғары оқу орнындағы дуальды оқытуды ұйымдастырудың қандай мысалдары айта аласыздар?
3 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғары оқу орнында дуальды оқытуды ұйымдастырудың түлек үшін маңыздылығын атаңыз?
4 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғары кәсіптік білім беру жүйесіне дуальды оқытуды еңгізу арқылы университеттер жоғары кәсіби маман дайындаудағы қандай күрделі мәселелерді шешуге мүмкіндік алады?
1.3 Дуальды оқытудың дамуы мен қалыптасуы
Қазақстанда еңбек нарығында болып жатқан жағдай білім беру жүйесіндегі дәстүрлі тәсілдерді қайта қарастыру қажеттілігі туындауда. Еліміздің нарықтық экономикаға ауысуы білім беру жүйесінде түбегейлі өзгерістер алып келді. Тұлғаны жұмысқа қабылдағанда жұмыс берушілерді жоғары оқу орнын бітірушілерінің теориялық білімінен бұрын олардың кәсіби іс-әрекетті орындай алуы қызықтырады.
Бүгінгі жоғары білім беру мекемелері маман дайындаудың жаңа бағытына ауысуға дайын емес. Себебі, теориялық оқыту мен практикалық оқыту өндірістен жырақта өткізіледі. Ал бұл алшақтықты жоғары білім беру жүйесіне Дуальды оқытуды енгізу арқылы жақындатуға болатындығына жүргізілген теориялық зерттеу негізінде көз жетізілді. Өйткені әлемдік білім беру кеңістігіне енуге, білім беру жүйесіне жаңа білім беру технологияларын еңгізу, жоғары білім беру мекемелерінің материалдық-техникалық базасын жаңартып, қазіргі өзгермелі заман шарттарында өмір сүруге дайын жоғары білікті мамандардың жаңа буынын дайындай алғанда мүмкіндік туады.
Германияда ұзақ уақыттан бері мамандарды кәсіби дайындаудың Дуальды оқыту жүйесі жұмыс істейді, бұл кәсіби мектеп пен кәсіпорындағы өндірістік оқытуды қамтиды. Мұндай білім беру жүйесі жоғары дамыған Швейцария, Австрия, Дания, Нидерланды, Швеция сынды мемелекеттерде кеңінен тараған.
Дуальды оқыту жүйесі ең алғаш Германия елінде неміс педагогикасының өкілі Г.Кершенштейнердің "өнер мектебі" идеясымен бастау алған. 1895-1919 жылдары ол Мюнхенде мектеп кеңесшісі қызметін атқарды және ұлттық мектептердегі оқу жоспарларына реформа жасаумен шұғылданды. ХХ ғасыр басында Г.Кершенштейнер Мюнхенде практикалық бағытталған жаңа мектептер типін енгізді, бұл мектептерде негізгі күш нақты мамандықтар мен оларға қойылатын талапқа бағытталды. 1900-1901 оқу жылында ең бірінші рет жеке-жеке етші-қасапшыларға, кондитерлерге, трубо тазалағыштарға, шаштаразшыларға арнап кәсіптік мектептер ашылды. Бұл мектептер жаңа, кәсіпорындарға арналған жұмысшы мамандар оқытатын жеке кәсіпке арнайы мамандандырылған мектептер типіне алғашқы үлгі болды. Ал кәсіптік білім берудегі дуальды оқыту түсінігі 1969 жылғы кәсіптік білім беру заңы күшіне енгеннен соң пайда болды [4].
Сондықтан дуальды оқыту жүйесі Германия елінде озық дамыған, бұл елде білім алушылар уақыттарының 34 бөлігін өндірісте өткізеді, сонда еңбек етіп, шеберліктерін шыңдайды, ал қалған уақытын теориялық білім алуға жұмсайды [5]. Демек, дуальды жүйенің өзектілігі оқытудың өндіріспен тығыз байланыстылығында болып отыр. Бүгінде бұл жүйемен әлемнің шамамен 60 елі жұмыс істейді.
Кәсіптік білім берудің бұл алғашқы кәсіптік формасын қамтамасыз етудегі маңызды рөлі ХХ ғасырдың басындағы бастапқымен салыстырғанда білікті мамандарды үйретуге дайындалды, білікті қызметкер немесе өнеркәсіп шебері мәртебесіне ие болған салаға ауысқан. Өз кезінде дуальды жүйені енгізу Германиядағы кәсіптік білім берудің сандық проблемасын шешуге бағытталған. Статистикалық мәліметтер көрсеткеніндей, бұл шын мәнінде кәсіптік білім беретін орындардың айтарлықтай өсуіне әкелді [6]. Г.Штегманның айтуынша, осы жүйенің жетістігі Германиядағы жастар арасында жұмыссыздық деңгейін төмендетуі болып табылады [7]. Сонымен қатар, 1980-шы жылдардың соңынан бастап, дуальды жүйе бойынша оқитын орта жас оқушылар санының үнемі тұрақты түрде арту үдерісі байқалды. Қазіргі уақытта білім беру мекемелерінің мәліметтері бойынша, Германияда кәсіптік білім берудің дуальды жүйесінде оқитын білім алушылардың50% -ы орта білімге немесе жоғары оқу орнына түсуге құқылы сертификатқа ие (олардың ішінде жоғары оқу орындарында оқуға түспеген, тіпті университеттің түлектері де бар). Түлектердің жартысы кәсіптік-техникалық білім алып нақты жұмыс істей алатыны туралы дипломға ие болады.
Германиядағы орта және ұсақ кәсіпорындардың басым бөлігі болашақ мамандарды даярлауда осы кәсіптік білім беру бағдарламасын басшылыққа ала отырып жұмыс жүргізеді. Жеке кәсіпкерлер өз кәсіпорындарына қажетті жоғары сапалы мамандар алу үшін қомақты қаражат бөледі. Кәсіби білікті маманды дайындап шығуға кететін шығындарды алдын ала есептеп жоспарлайды. Сондықтан Герменияда мектеп бітіруші түлек біздің елдегідей білім алу үшін жоғары оқу орын немесе колледжді таңдамайды, болашақта өзін жұмысқа алатын және оның білім алуына қаржы құятын кәсіпорындарды іздейді. Мектеп түлектері үшін кәсіпорындар ұйымдастырған сұхбаттасудан өткен білім алушының білім алуына жоспарланған шығындарды кәсіпорын өз мойнына алып, білім алушы мен кәсіпорынның арасында ресми келіміс шарт жасалып, ол келісім шартта екі жақтың жауапкершіліктері мен міндеттері көрсетіледі.
Жоғары оқу орындарында Дуальды оқыту бойынша модульдік білім беру бағдарламалары әлеуметтік серіктестіктердің тапсырысы және оның тікелей қатысуымен құрастырылады, сонымен қатар пәндер бойынша оқытылатын оқу материалының көлемін бір мамандық шеңберінде бөлу мүмкіндігі қарастырылады.
Германияда Дуальды оқыту бағдарламасы 2,5-3 жылға есептелген және бітіру емтиханымен аяқталады. Емтихан комиссиясының құрамына кәсіптік мектеп өкілі, кәсіпорын тарапының өкілі, аймақтық қолөнер немесе сауда- өнеркәсіптік палатасының өкілі кіреді. Емтиханнан өткен бітіруші түлекке сауда- өнеркәсіптік палатасыныңалған мамандығы бойынша жұмыс істеуге құқық беретін куәлігі тапсырылады. Кәсіпорын Дуальды оқыту кезеңінде білімгерге, яғни өзінің болашақ маманы ретінде стипендия төлейді. Осылайша дуальды оқыту жүйесінің өзектілігі мен сенімділігінің негізі осы үдеріске қатысушы төрт жақты тараптың - кәсіптік білім беру мекемесі, кәсіпорын, болашақ маман және мемлекеттің ортақ мүддесінен құралады.
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік атты Қазақстан халқына жолдауында қазіргі кезеңдегі отандық білім беру жүйесін модернизациялау барысында кәсіптік білім беру саласында түбегейлі өзгерістерге бет бұрғандығын атап өткен болатын. Кәсіптік білім беру мекемелерінің алдында жаңа міндеттердің бірі ретінде экономикадағы жаңа өндірістер үшін мамандар дайындаудың сапасын арттыру керектігін және кәсіптік стандарттар еңбек нарығының талаптарына сай және ең үздік әлемдік оқу-өндірістік тәжірибелерге сәйкес жаңартылуы қажет екендігін тапсырған болатын .
Қазіргі таңда Германия жерінде кәсіптік білім берудің екі бағытын қатмтиын білім беру жүйесі бар:
- білім алушылардың өндірісте тәжірибеден өтуді міндеттейтін Дуальды оқыту жүйесі;
- мектептік кәсіптік білім беру жүйесі;
Дуальды оқыту қазір әлемдік деңгейде мойындалған және жастардың жұмысқа орналасуына тиімділігі жоғары кәсіптік білім беру жүйесі болып отыр. Осыған сәйкес, G20 қатысушы мемлекеттер 2012 жылы Гвадалахарда өткен кездесуінде Дуальды оқыту сапалы әрі тиімділігі жоғары деген қорытынды жасаған. Германияда 15 жастан бастап білімгерлер алдында екі жолдың бірін таңдау керек: біріншісі, жалпы немесе академиялық білім, екіншісі, кәсіптік білім алу. 2012 жылы неміс жастарының 48% кәсіптік білім алу жолын таңдаған.
Германияда Дуальды оқыту жүйесі кең таралған. Білім алу мерзімі 2-3 жылды құрайды, кәсіптік біліктілігі жоғары жұмысшылардан құралған Мемлекеттік экспертиза аттестациясынан өтеді. 2013 жылы Германияда қызмет көрсету саласында 329 мамандық бойынша оқушылар білім алған. Үкімет, сауда Ассоциациялары, компаниялар, кәсіподақтар бір-бірімен тығыз байланыста жұмыс атқарады. 2013 жылы неміс компанияларының 21% Дуальды оқыту жүйесіне қатысқан.
Германияда Дуальды оқыту бойынша бітірген түлектердің карьреалық өсуі мен білімін одан әрі жалғастыру мүмкіндіктері:
- кәсіптік жоғары білікті жұмысшы мамандығы біліктілігін алады және бұл барлық елде мойындалалады;
- бітіруші түлектер мансаптық шенін жоғарылату үшін қолөнер шеберіне емтихан тапсыра алады (мысалы, Мейстер емтиханы) немесе өзі таңдаған басқа кәсіптік мамандықтар бойынша Бизнес-палаталарда емтихан тапсыру арқылы ие болады;
- компанияның басшылық қызметіне дейін көтерілуге мүмкіндіктер беріледі, мысалы, Германияның бұрынғы канцлері Герхард Шредердің еңбек жолын атауға болады;
- кәсіптік білім беру мекемесінің бітіруші түлектері жоғары білім алу үшін университеттерге түсе алады;
- әрбір білімгер құнды бағаланады, мысалы, статистикалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
М.Д.ЕСЕКЕШОВА
Ж.К.САГАЛИЕВА
Н.Д.ТАСТАНБЕКОВА
ДУАЛЬДЫ ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
А.М.ӘБДІРОВ, М.Д.ЕСЕКЕШОВА, Ж.К.САГАЛИЕВА, Н.Д.ТАСТАНБЕКОВА
ДУАЛЬДЫ ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ
Оқу құралы ретінде университеттің Ғылыми кеңесімен бекітілген
АСТАНА 2018
ББК 88 я 7 Т 50
Авторлар: А.М.Әбдіров, М.Д.Есекешова, Ж.К.Сагалиева, Н.Д.Тастанбекова
Дуальды оқытудың теориясы мен практикасы: оқу құралы.-Астана: С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ баспасы, 2018. - 119 б.
Оқу құралында Дуальды оқытудың теориясы мен практикасы, Дуальды оқытудың теориялық негіздері, жоғары оқу орнының білім беру бағдарламаларын (бакалавриат) кәсіби дайындаудағы дуальды оқытуды ұйымдастырудың бағыттары, Дуальды оқытудың дамуы мен қалыптасуы, Дуальды оқытуды іске асырудағы әлеуметтік серіктестік Дуальды оқытудағы тәлімгерлер мектебі және т.б. жинақталған.
Оқу құралы кәсіптік және техникалық, жоғары кәсіптік білім беру мекемелерінің оқытушылары, білім алушыларына және әдіскерлеріне арналған.
Рецензенттер:
Т.Т.Галиев - педагогика ғылымдарының докторы, C.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің профессор
Н.П.Албытова - педагогика ғылымдарының кандидаты, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, "Педагогика" кафедрасының аға оқытушысы
С.А.Нуржанова - педагогика ғылымдарының кандидаты, Абай атындағы Қазақ Ұлттық университетінің аға оқытушысы
ISBN 978-601-237-006-5
(C) А.М.Әбдіров, М.Д.Есекешова,
Ж.К.Сагалиева, Н.Д.Тастанбекова, 2018
(C)КАТУ им.С.Сейфуллина, 2018
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
1 Тарау. Дуальды оқытудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
1.1 тақырып Дуальды оқыту-тәжірибеге бағытталған ғылыми пән ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
1.2 Жоғары оқу орнының білім беру бағдарламаларын (бакалавриат) кәсіби дайындаудағы дуальды оқытуды ұйымдастырудың бағыттары..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
13
1.3 Дуальды оқытудың дамуы мен қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
15
1.4 Педагогика ғылымында Дуальды оқытудың теориясы мен практикасының зерттелу деңгейі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
19
1.5 Дуальды оқытуды ұйымдастыру қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
22
1.6 Шетелдерде Дуальды оқытуды ұйымдастырудың ерекшеліктері (Германия, Ресей, Белоруссия және т.б.) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
29
1.7 Қазақстанда Дуальды оқыту жүйесінің дамуына әсер ететін факторлар және оның даму тенденциялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
34
2 Тарау. Дуальды оқытудың мәні және ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
37
2.1 Дуальды оқытуға қатысушылардың кәсіби міндеттері мен қызметі (өндіріс, ЖОО және т.б.) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
37
2.2 Дуальды оқытуды іске асырудағы әлеуметтік серіктестік. ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
41
2.3 Дуальды оқытудағы мұғалімнің педагогикалық қызметтің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
44
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.4 Педагогикалық мамандықтар және білім беру бағдарламаларының сипаттамалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
45
2.5 Дуальды оқыту жүйесіндегі білім алушылардың кәсіби біліктіліктері мен құзыреттіліктерін қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
51
2.6"Педагог" кәсіби стандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
58
2.7 Дуальды оқытудағы тәлімгерлер мектебі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
84
2.8 Дуальды оқытудағы мамандар қауымдастығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
86
2.9 Дуальды оқытуға қатысушылардың кәсіби этика стандарттары ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
92
3 Дуальды оқыту жүйесіндегі кәсіби дайындау мазмұны ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
103
3.1 Дуальды оқытуды жоспарлау (оқу жұмыс жоспары, академиялық күнтізбе, сабақ кестесі) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
103
3.2 Модульдік білім беру бағдарламасын (МББ, Элективті пәндер каталогы) жұмыс берушінің қатысуымен қалыптастыру ерекшелігі ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
106
3.3 Модульдік білім беру бағдарламасын дайындау ерекшелігі ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
109
3.4 Дуальды оқыту жүйесінде оқыту үдерісін ұйымдастыру формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
113
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
117
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
Еліміздің қазіргі заман талабына сай ҚР Білім туралы заңының 45-бабының 1 тармағында: Кәсіптік білім беру саласындағы әлеуметтік әріптестік білім беру жүйесінің қызметі нәтижелерін арттыруға, экономика салалары мен жұмыс берушілердің қажеттіліктерін ескере отырып кадрлар даярлығының деңгейіне қол жеткізуге, оқытудың өндіріспен байланысын, оның ішінде дуальды оқытуды енгізу арқылы нығайтуға, мемлекеттік-жекешелік әріптестік негізінде жұмыс берушілердің қаражатын қоса алғанда, қосымша қаржыландыру көздерін тартуға бағдарланған деп көрсетілген.
Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық дамуының заманауи міндеттері дуальды оқытуды іске асыруға отандық білім беру жүйесінің жеделдетілген жағдайының сәйкестігі болып табылады.
Аталған мәселенің өзектілігі бірнеше себептерге байланысты туындап отыр, оның ішінде экономиканың, қоғамның және тұтас мемлекеттің стратегиялық және инновациялық жаңаруын іске асыра алатын мамандарды қалыптастыру қажеттілігін айтуға болады. Сонымен қатар, жеделдете оқытуды алға итермелейтін жүйелі және негізгі фактор үнемі жаңарып отыратын (жеделдетілген мағынада) стратегиялық мақсаттар. Қазіргі жеделдете оқыту осы стратегиялық мақсаттар мен болашаққа қойылған міндеттерді іске асыратын мамандарды даярлауы тиіс.
Бұл мәселені шешу Дуальды оқыту жағдайында жүзеге асырылатыны зерттеулер нәтижесінде көз жеткізілді. Оқу құралында Дуальды оқыту -тәжірибеге бағытталған ғылыми пән ретінде қарастырылып, Дуальды оқыту дың объектісі мен пәні, мақсат міндеттері және негізгі категориялары анықталған. Сонымен қатар, жоғары оқу орнының білім беру бағдарламаларын (бакалавриат) кәсіби дайындаудағы дуальды оқытуды ұйымдастырудың бағыттары, Дуальды оқыту дың дамуы мен қалыптасуы, педагогика ғылымында Дуальды оқыту дың теориясы мен практикасының зерттелу деңгейі қарастырылған.
Ғылыми еңбекте Дуальды оқыту дың әдіснамасы: тұжырымдамалар, әдістер-тәсілдер, заңдар, заңдылықтар мен қағидалар жан-жақты зерделеніп, Шетелдерде Дуальды оқыту ды ұйымдастырудың ерекшеліктері зерттелген.
Аталған екбекте Дуальды оқыту дың мәні және ерекшелігі жан-жақты зерлеленіп қарастырылған. Сондай-ақ Дуальды оқыту ді іске асырудағы әлеуметтік серіктестіктің ұғымына анықтама беріліп, оның мақсат міндеттері айқындалып, Дуальды оқыту дағы мұғалімнің педагогикалық қызметтің ерекшеліктері, педагогтың кәсіби стандарты зерделеген.
Оқу құралы кәсіптік және техникалық, жоғары кәсіптік білім беру мекемелерінің барлық қызметкерлеріне және білім алушыларына арналған.
1 ТАРАУ. ДУАЛЬДЫ ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 тақырып Дуальды оқыту -тәжірибеге бағытталған ғылыми пән ретінде
Жоғары кәсіптік білім беру жүйесі өзінің парадигмалық негіздерін заманауи технологиялардың қарқынды дамуына орай өзгертті, осыған орай білім, іскерлік және дағдыны игеру ғана емес, алдына жаңа мақсаттар мен мүдделерді қойып отыр. Осы мақсаттар мен міндеттерді жүзеге асыруда кәсіби біліктіліктері мен бәсекеге қабілеттіліктерін дамыту негізіне, кәсіби салада өздігінен білімін арттыруға, өзін жан-жақты жетілдіру негізіне сүйене отырып, үздіксіз білім алуға қабілетті тұлға, білім алушылардың кәсіби біліктілігін жетілдіру моделін құру маңызды болып табылады. Осылайша, кәсіби біліктілігін жетілдіруге ұмтылатын, өзін тұлғалық жан-жақты жетілдіруге ынталы, болашақ маманды даярлау жоғары кәсіптік білім беру жүйесінде Дуальды оқыту жағдайында жүзеге асырлады.
Әлемдегі орын алып отырған экономикалық тұрақсыздық жағдайында жұмыссыздықтың өсуі, жалақының төмендігі, қысқартулар мен кәсіпорындардың бәсекеге қабілетсіздігі салдарынан жабылып қалуы т.с.с. болашақ мамандардың өздеріне сенімсіздіктері мен кәсіптік шыңдалуына кедергі келтіреді, еңбек нарығындағы тұрақсыздық, кәсіби білікті мамандықтарға сұраныстың өзгеріп отыруы болашақ мамандарды даярлайтын жоғары кәсіптік білім беру мекемелерін қиындықтарға алып келді. Осы сыннан нәтижелі шығудың жолдарының бірі болашақ мамандардың жұмыспен қамтылуы мен кәсіптік шеберліктерін жүзеге асуына ықпал ететін Дуальды оқыту арқылы кәсіпорындармен тығыз байланысты жүзеге асыратын әлеуметтік серіктестік болып отыр.
Ғылыми-әдіснамалық әдебиеттерде Дуальды ұғымы екі бірлік, екі жақты, толықтыру және тұтас ұйымдасқан бірлігі деп анықталған. Педагогикалық зерттеулерде дуальды білім беру ортасы ұғымына алғаш рет Германияда 1960 жылдың ортасында кәсіптік білім беруді ұйымдастырудың жаңа формасы ретінде белгілеу мақсатында қолданыла бастаған.
Ресейлік ғалым Г.А.Федотованың ғылыми зерттеуінде дуальды білім беру жүйесі іс-тәжірибелік оқытуды өндірісте және дәстүрлі білім беру ұйымдарында өткізуді үйлестірген білім беру үдерісі деп анықтаған [1].
Жүргізілген зерттеу нәтижесінде ғылыми-әдіснамалық негізі мен теориялық және эмпирикалық зерттеулердің жан-жақты қарастырылуына қарамастан, қазіргі жоғары кәсіптік білім беру жүйесінде Дуальды оқыту жағдайында білім алушылардың кәсіби біліктілігін жетілдірудің моделін құрудың педагогикалық, дидактикалық шарттарын анықтау, ерекшеліктерін айқындау, оны жүзеге асырудың қағидалары мен тетіктерін анықтау мәселесі бойынша жеткілікті зерттелмеген деген тұжырым жасалды.
Өйткені, қазіргі нарық экономикасының, өндірістегі заманауи технологиялар мен қондырғыларда жұмыс істеуі үшін болашақ мамандардың кәсіптік және тұлғалық тұрғыдан дайын еместігі, еңбек ұжымына кіріге алмауы, еңбек етуге деген дұрыс көзқарастарының қалыптаспауы және өз мамандығына сүйіспеншілігінің төмендігі, кәсіптік құзіреттіліктерінің өнідірістегі жұмыс берушілердің сұраныстарына сай келмеуі қазіргі жоғары кәсіптік білім беру мекемелерінің ғана емес, сонымен қатар жұмыс берушілердің ортақ мәселесіне айналып отыр.
Дуальды оқыту жағдайында білім алушылардың кәсіби біліктілігін жетілдіру өзектілігі қазіргі заманауи технологиялар мен қондырғыларда жұмыс істеп тұрған өндірістегі жұмыс берушілердің кәсіби білікті жұмысшы мамандарын кәсіптік даярлауға сұранысының жоғары болуы, қоғамның әлеуметтік тапсырысына сай келетін білім алушылардың еңбек ортасына кірігуіне кедергі келтіретін кәсіби біліктіліктің төмен деңгейде жетілдірілуі.
Жоғары кәсіптік білім алушыларының кәсіби біліктілігін жетілдіру - бұл бәсекеге қабілетті, ұтқыр, кәсібін жылдам басқа біліктілікке ауыстыра алуға қабілетті, болашағына сеніммен қарайтын, жұмыс әрекетінің нәтижесіне қанағаттанатын, өмірлік маңызды мақсаттарға ұмтылыуы мен оған жету жолдары, осы әрекеттерді анықтайтын мінез-құлықтары, ұстанымдары мен мұраттарында көрініс табады [2].
Дуальды оқыту жағдайында білім алушылардың кәсіби біліктігін жетілдіру - бұл жүйелі және көпқұрылымды үдеріс. Бұл үдерістің мазмұнын Дуальды оқыту жағдайында білім алушылардың кәсіби біліктілігін жетілдіру мазмұны олардың ұтқырлығы, бәсекеге қабілеттілігі, еңбек ортасына кірігуі, таңдаған мамандығы бойынша кәсіби тұрғыдан өзін жетілдіруге ұмтылысы, кәсіптік біліктіліктің қалыптасуы, тұлғалық сапаларының дамуы мәселелерін қамтиды. Аталған үдерістің нәтижелі жұмыс атқаруына Дуальды оқыту ды жүзеге асыруға қатысушылар - жоғары кәсіптік білім беру мекемелері, жұмыс берушілер, мемлекеттік атқарушы билік ұйымдары мен бизнес-қауымдастықтар, кәсіпкерлер Палатасының өз жауапкершілікпен осы үдеріске қатысуына байланысты.
Президент Н.Ә. Назарбаев Қазақстанның әлеуметтік жаңартылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам атты мақаласында: Дуальды кәсіптік білім беруді дамытудың маңызы зор. Бұқаралық маман кадрларының жетіспеушілігін еңсеруге мүмкіндік беретін заманауи қолданбалы біліктілік орталықтары қажет -- деп айтып, бұл жаңа оқыту жүйесінің техникалық салада алар орнынын айқындап берген болатын. Сондай-ақ, колледждерде дуальды оқыту әдісін енгізу туралы нақты тапсырма да жүктеген. Осыған байланысты елімізде кәсіптік-техникалық білім беру саласында жаңа жүйе жасалына бастады.
Дуальдық жүйе маман даярлауда өндіріс, оқу мекемесі және білім алушының мүдделерін қамтамасыз ете алатын ең оңтайлы оқыту жүйесі. Бұл өндіріс орны үшін экономикалық жағынан тиімді болып табылады. Себебі, оқуды аяқтаған түлектің білік, дағдылары жұмыс берушінің талаптарымен сай келмеуі мүмкін. Осы жағдайда маманды қайта даярлауға, жұмыс орнына бейімдеуге уақыт кетеді. Ал дуальдық оқыту жүйесімен білім алған түлектер жұмыс беруші талаптарына толық сай келіп, оқудан соң бірден жұмыспен қамтыла алады. Білім алушы жастар үшін өмірдегі өз орнын ерте табуға мүмкіндік туады, жұмысқа ерте араласып, бейімделеді.
Дуальды деген термин негізінде бірлескен деген мағына береді. Дуальды жүйе - жас мамандардың өз мамандығына деген қызығушылығын арттыру, жұмыс берушілермен серіктестігін берік нығайту және жұмыспен қамтылуы үшін таптырмас жүйе болып табылады. Дуальды оқыту жүйесінің дәстүрлі оқыту жүйесінен айырмашылығы - практикалық және кәсіптік білімнің біріктірілуінде. Дуальдық оқыту жүйесінде теориялық оқу процесі -40%, өндірістегі практикалық оқу үдерісі 60% құрайды.
Дуалды оқыту жүйесі дегеніміз - теорияны тәжірибемен ұштастыра оқыту технологиясы. Бұл жүйенің негізі алғаш Германияда қаланды. Дуалды оқыту жүйесінің кәсіби мамандар даярлауда тиімділігі мен нәтижелілігі зор екендігі тәжірибеде дәлелденген.
Дуалды оқыту жүйесі дегеніміз - теорияны өндіріспен ұштастыра оқыту технологиясы, яғни білімгер - түлектер білім алумен қатар, кәсіпорындарда жұмыс істеуді бастайды. Оқуды бітіргенде бұл білімгерлер сол кәсіпорынның жұмыс ерекшеліктерімен және қондырғы - құрылғыларымен толық танысып, сол кәсіпорынға орналасуға мүмкіндік алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуалды оқыту - оқу процесінің субъектілерінің тәжірибелік дағдылары мен қабілеттерін дамытуға бағытталған оқыту.
Кәсіптік білім беру жүйесі мен бизнес арасындағы өзара әрекеттесу мәселесі қазіргі Қазақстан үшін ең маңызды мәселе. Кәсіптік білім беру түлектерінің сапасы, елдің жұмысшы кадрларының біліктілігі осы өзара әрекеттесудің тиімділігіне тікелей байланысты. Кәсіби білім беру ұйымдары мен жұмыс берушілердің қазіргі жағдайдағы өзара іс-қимыл тетіктерін құрудағы шетелдік тәжірибені талдау мәселені шешудің ең тиімді әдістерін таңдауға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта неміс дуалды оқыту жүйесі Еуропа мен әлемдегі ең тиімді болып саналады. Осы жүйенің ерекшеліктері, артықшылықтары мен тиімділік шарттары осы дипломдық жұмыста қарастырылады. Қосарлы жүйенің тарихи дәстүрлері мен философиялық негізі оны бірегей етеді. Бірақ, барлық деңгейлердегі жоғарыдан төменге білім беру процесін ұйымдастыру принциптерінің жақсы ойластырылған бірлігі, қатысуымен алқалы шешім қабылдау басқару және кәсіби қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктердің қатысуымен олардың арасындағы өкілеттіктер мен жауапкершілікті бөлу қазіргі Қазақстанда кәсіби білімнің икемді, мобильді моделін құру үшін бастапқы нүкте болуы мүмкін.
Қосарлы жүйе - педагогика мен экономикадағы үздік идеяларды дамытудың нәтижесі. Негізгі қағида - орындылық (мақсатқа сәйкестік).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өнеркәсіптік мектептің идеясы ересектердің бірлестігі ретінде, балалар білуі мүмкін, ақыл-ой және физикалық өнімді біріктіру қағидасы негізінде, ағылшын ғалымы және экономисі Д.Беллерстің туындыларында бар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Француз педагогі Русс Русо бір рет балаларға қолөнермен сапалы танысу үшін аптасына бірнеше рет толық тәжірибе қажет екендігі туралы идеяны ұсынды. Енді бұл неміс дуальды жүйесінің негізгі элементтерінің бірі - білім алушылардың екі күндік теориялық дайындықтарының мектепте және төрт күндік тәжірибесінің кәсіпорындағы жұмыс орнында өткізуінде .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мысалдар жалғастырылуы мүмкін. Ең бастысы, дуальдық жүйе белгілі бір елдің бәсекеге қабілеттілігінің негізі ретінде білікті кадрларды даярлау міндетін шешуге бағытталған педагогика мен экономикадағы үздік идеялардың дәйекті дамуынан туындады. Өз еңбегімен сапалы және өзін-өзі қамтамасыз ететін еңбек мемлекет өркендеуінің кепілі болып табылады. Бұл мақсат бізді оқытудың жаңа әдістерін іздеуге мәжбүр етті, кәсіпорындар, мектептер мен үкімет күштерін біріктірді. Неміс дуальдыжүйесінің ең маңызды заманауи қағидалары іс-әрекет арқылы оқыту, процесс арқылы оқыту.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуальдық жүйенің оқу үдерісінде коммерциялық және өнеркәсіптік және қолөнер камералары ерекше рөл атқарады. Олар дуалды жүйе бойынша кеңес беру, бағалау және бақылау функцияларын орындайтын өзін-өзі басқаратын салалық ұйымдар болып табылады, олар құзыретті органдар деп аталады. Сауда-өнеркәсіптік палаталардың кеңесшілеріне оқыту мәселелері бойынша кәсіптік даярлықты ұйымдастыруға компаниялардың және мұғалімдердің дайындығы дәрежесін тексереді және олар компаниялар үшін де, білім алушылар үшін де, соның ішінде оқу нәтижелерінің сапасын тәуелсіз бағалауды ұйымдастыру және өткізу бойынша консультациялар жүргізеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Неміс компаниялары палатада міндетті түрде тіркеледі және оқу процесін қолдауға арналған жарналар жасайды. Тәуелсіздікті бағалау, біліктілікті растау - дуальдық жүйенің нәтижелерінің сапасының кепілі. Дуалды жүйеде білім беру үрдісін ұйымдастыру мен өткізудің үш маңызды компоненті- кәсіптік бағдарлау және кәсіптік өзін-өзі басқару жүйесі, кәсіптер мен тәлімгерлік институты үшін нормативтік құжаттар (оқу құралдары) жүйесі. Жұмыс күшінің сапасы кәсіпорында да, кәсіптік мектепте де педагогикалық кадрлардың сапасына тікелей байланысты. Неміс дуальдық жүйесінің іргетасы кәсіби білім беру жүйесінің корпусымен жұмыс жасайды, ол негізінен жұмыс берушілер ұйымдарының қызметкерлерінен қалыптасады. Кәсіпорында инструктор-инструкторлар мен магистрлер дайындайды. Тренерлер мен магистранттарға арналған оқу бағдарламалары тиісті оқыту ережелеріне, неміс кәсіптік білім туралы заңға, оқытушыларға арналған фитнес нұсқауларына негізделеді. Сараптама және сараптама жұмыстары палаталар жүргізеді. (коммерциялық және өндірістік және қолөнер).
Еліміздің индустриялық - инновациялық даму міндеттері ауқымының жедел қарқынымен өсуіне байланысты техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлауда сапалы ұмтылыстың қажеттілігі туындап отыр. Осыған байланысты елімізде заман талабына сай білімді, озық технологияларды жетік меңгерген кәсіби білікті жұмысшы мамандар даярлауда техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарында үлкен міндеттер мен талаптар жүктеліп отырғаны белгілі. Осы мәселе бойынша бүгінгі таңда еліміз дуалды оқыту жүйесін қолға алып отыр. Ал, оқытудың бұ жүйесі кәсіби маман даярлауда тиімділігі мен нәтижелілігі зор екендігі тәжірибеде дәлелденген. Мысалы: Германиядағы кәсіптік техникалық білім берудегі даярлаудың дуалдық жүйесі. Мұнда білім алушылар уақытының үштен екі бөлігініде еңбек ете жүріп өндірістен қол үзбей оқиды, тек уақытының үшінші бөлігін теориялық оқуға, білімді ұйымдастыруға арнайды екен.
Дуальдык оқыту жүйесі - мамандық бойынша қос білім беру ұйымында жастарға білім беру:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кәсіптік мектепте;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
оқытатын кәсіпорында.
Қос мекеме де бір-біріне туәелсіз серіктес болып табылады. Бұл жұмыс беруші тарапынан қолдаушылар да, оқу орны тарапынан тегін жұмыс күшін берушілер де емес, керісінше қос жаққа табысты іскер ынтымақтастық.
Шынымен де, бұл екі жаққа да табысты іскер ынтымақтастық. Себебі білім беру үдерісі осы оқу жүйесі бойынша ұйымдастырылған оқу мекемесінің түлектерінің білім сапасы жоғары, кәсіби білігі дамыған жас маман болып шығады. Ал өндіріс орыны өзінің талаптарына сай қажетті мамандарды алады. Яғни, оқуды жаңа аяқтаған жас маманды жұмыс беруші талаптарына сәйкес келетін етіп қайта даярлаудың қажеті болмайды. Өйткені бұл түлек оқу мекемесінде білім алу барысында уақытының үштен екі бөлігін өндірісте жаңа технологиялар мен кәсіби құзыреттіліктерді меңгеріп, өндірістегі жетекшісінің талаптарын орындау арқылы өзін кәсіби шындайды. Нәтижесінде білім алушы өндірістегі өзге мамандармен тең дәрежеде жұмыс жасау шарттары, атқаруы керек кәсіби қызметінің ерекшеліктері мен қиыншылықтары, өз кәсібі саласына тиесілі заманауи озық техникаларды меңгеру, ұжыммен жұмыс жасау, жұмыс беруші қойған талаптарды орындау шарттарын игеріп, білікті маман иесі бола алады.
Дуальдық оқыту мемлекет, оқу мекемесі, өндіріс пен білім алушы мүдделерін қамтамасыз ететін жүйе болғандықтан, оның негізгі формасы - оқушының оқу жылының 40% оқу мекесінде және 60% өндірісте оқытылып , теориялық білім мен практикалық кәсіби білікті ұштастыра білім алауы жатады.
Дуальдық жүйе, өз мәнінде, білім беру мекемесі мен өндірісте қатар білім алуды білдіреді. Білім беру теория мен тәжірибенің байланысты принципіне негізделеді. Дуальдық жүйеде тараптардың қарым - қатынасы тепе-теңдік және әділдік принциптері негізінде құрылады. Әлеуметтік серіктестікке қатысушылар оқыту нәтижесіне ғана емес, сонымен қатар оқытудың мазмұнына, оның ұйымдастырылуына мүдделі. Білім алушылардың әлеуметтік кепілдікке ие болуға және бәсекеге қабілетті мамандық алуға, мемлекеттің кәсіби мамандарды даярлауға тапсырыстың қалыптасуына және орындалуына, өндірістің өмірге және жұмыысқа жақсы дайындалған білімджі мамандардың келуіне, оқу орнының білім беру қызметіне сұраныстың артуына деген мақсаттары орындалады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуальды оқыту - бұл оқытудың теориялық бөлімі оқу орнының базасында, ал практикалық - жұмыс орнында, кәсіпорында жүргізілетін оқыту түрі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуальды оқыту нысаны - кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру процесіндегі білім алушының тұлғасы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуальды оқыту пәні - тәжірибеге бағдарланған оқыту негізінде кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру үдерісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуалды оқытудың мақсаты жұмыс берушілердің еңбек нарығында қажетті біліктілік пен құзыреттілік сапасына жауап беретін білікті, бәсекеге қабілетті мамандарды даярлау жүйесін құру болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәжірибеге бағдарланған қосарлас дауыс берудің міндеттері мыналар:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- жұмыс берушілердің күтулеріне сәйкес келетін түлектердің біліктілік деңгейін қалыптастыру;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- жоғары кәсіби деңгейін және ұтқырлығын қамтамасыз ететін оқыту жүйесіне арналған білім беру бағдарламаларының мазмұнын өзгерту және сапалы жаңарту;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- кәсіби мамандықтар мен кәсіптердің барлық түрлерінің тыңдаушылары тарапынан кешенді оқыту, жалпы және кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру, білім беру пәндерінің және кәсіби модульдердің стандарттық және жұмыс бағдарламаларына сәйкес қажетті дағдыларды және практикалық тәжірибені алу;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- кәсіптік білім беру ұйымдарында білім беру және өндірістік қызметті нақты өндіріс шарттарына үйлестіру және бейімдеу;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- кәсіби білім беру ұйымдарының түлектеріне сұраныстың өсуінің тиімді көрсеткіштеріне қол жеткізу, оқыту үлгісі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәжірибеге бағытталған дуалды оқытуды енгізу негізінде білім беру жүйесі мынадай тәртіпті сақтауы керек: жұмыс орнында практикалық бағдарланған дуальды оқыту - жұмыс берушілердің өзара іс-қимылына негізделген бағдарламаларды іске асырудың нысаны, сондай-ақ оқытуды жүзеге асыру үшін қажетті ресурстарға ие кәсіптік білім беру ұйымдары, оқыту және өндірістік практиканы жүзеге асырады және бағдарламада көзделген басқа да оқу іс-шараларын жүзеге асырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Білім жүйесін жаңғырту аясында дуальды кәсіби білім беруді дамыту, жұмысшы кадрларының зәрулігін еңсеру үшін қолданбалы мамандықтардың заманауи орталықтарын құру міндеттері қойылды.
Білім берудің дуалды жүйесін енгізу үрдісі қажет ететін кезеңдер мен келесі мәселелер жиынтығынан тұрады, атап айтқанда:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
заңнамалық деңгейде шешімдер қабылдау немесе өзгерістер енгізуді қажет ететін мәселелер;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
дуалды білім беру жүйесін методологиялық және әдістемелік негізде көрсететін мәселелер;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
мүдделі орталарда (бизнес - құрылымдар, білім алушылар, білім алушытер, педогогикалық ұжымдар) дуалды білім беру жүйесін жүзеге асыру механизмі мен идеялық негіздерін қозғаумен байланысты мәселелер;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ұйымдастыру мәселелері (оқу үрдісін ұйымдастыру, практикадан (қолданбалы) өтуді ұйымдастыру, оқыту үрдісінің компоненттері);
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
қаржы мәселелері.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғары кәсіби білім беру жүйесін жетілдіру мәселелері отандық және шетелдік зерттеулерде де талқыланды (А. М. Новикова, Г. А. Бордовского, В. А. Сластенина, А. П. Тряпициной, В. В. Алтуниной және т.б.). Жоғары техникалық білім саласында зерттеу кәсіптік оқытуды ұйымдастырудың заманауи тәсілдерін, оның мазмұнын және оқыту технологияларын жасайды (Б. Л. Агранович, В. Ф. Взятышев, Л. И. Гурье, В. М. Жураковский, және т.б.).
Инженерлік білім беру жүйесінде интеграциялық үрдістерді дамыту жұмыстары қарастырылған: Х.Р. Қадырова, О. П. Андреевой, П. Ф. Анисимова, Б. С. Гершунского, Г. И. Ибрагимова, А. М. Новикова, Г. В. Осипова, И. П. Смирнова, Е. В. Ткаченко, Ф. Р. Филиппова және т.б.
Бұл елдегі жоғары оқу орындарының білім алушытері мен нақты өндірістік кәсіпорындардың ең маңызды әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жоғары кәсіптік білім беруді қайта бағыттауға мүмкіндік беретін жаңа білім беру әдістерін іздестіруді көздейді Сонымен қатар, соңғы онжылдықта кәсіптік педагогикада жинақталған көптеген инновациялық теориялық, әдістемелік әзірлемелер білім беру қызметінде оңтайлы пайдаланады.
Тиімді технологияларды іздестіру нәтижесінде елдегі өндірістер үшін кадрлар даярлауда қосарлы оқыту элементтерін енгізу орынды, уақтылы және перспективалы болып табылады.
Германияда білім берудің қосарлы жүйесі туылған екі жақты білім беру жүйесі туралы ғылыми және оқу әдебиеттерін талдау негізінде (Г.А. Федотова, В.А.Тесев, А.С.Родиков, Е.А. Корчагин, А.Н. Кириловский және басқалар) неміс кәсiптiк бiлiмнiң екiншi нысанын негiзгi жүйенi қалыптастырушы факторы оқу орнының да, нақты индустриалды кәсiпорынның да мүдделерi мен жауапкершiлiгiн нақты айқындау арқылы әлеуметтiк әрiптестiк институты болды деп қорытынды жасауға болады. Сонымен қатар, жетекші рөлді жұмыс беруші атқарады.
Дуальды оқыту жобасын жүзеге асыру кезеңдері:
Дайындық кезеңі. Білім беру мекемелері мен кәсіпорындарының әрекет ету бағдарламалары мен жоспарларын біріктіру жағдайларында дуалды білім беру жүйесін әзірлеу және енгізу:нормативтік - құқықтық базаны дайындау; оқу құжаттамасын (оқу жоспарлары, бағдарламалары) әзірлеу және бейімдеу; штаттық нормативтер, тарификациялау механизмі, оқу кестесін әзірлеу; ғылыми - әдістемелік, кадрлық, техникалық, жобаны ақпараттық қамтамасыз ету механизмдерін анықтау және әзірлеу.
Енгізу кезеңі. Халықпен және әлеуметтік серіктестермен ақпараттық - түсіндірме жұмыстарын жүргізу. Дуалды білім беруді жүзеге асыратын мекемелерді ресурстық қамтамасыз ету, эксперименталдық модульдерді жүзеге асыру: кәсіби - бағдар қызметі; оқу - теориялық қызметі; кәсіби - практикалық қызмет.
Қорытынды кезең. Дуалды оқыту жүйесін енгізу бойынша жұмыстар нәтижелерін талдау және жалпылау: оқыту үрдісінің нәтижелілігін бақылау және талдау бойынша аттестациялық қызмет.
Дуальды жүйенің негізі оқу орны мен өндірісте қатар оқыту болып табылады. Бұл кәсіптік-техникалық білім берудегі басты проблема - оқу орнындағы теория мен заманауи өндіріс практикасы арасындағы алшақтықты жоюға мүмкіндік береді. Дуальды оқытуда теория мен практиканың өзара байланысы принципі жүзеге асырылады, мұның өзі болашақ маманға кәсіпорында жұмыс істеу кезінде қажетті біліктілікке ие болуға көмектеседі. Мұндай оқыту өндірістің нақты сұраныстарына барынша жақындатады да, жұмыс берушілер дайын мамандарға ие болады. Бүгінгі таңда еңбек нарығында жоғары білікті мамандар тапшылығы орын алуда. Қалыптасқан жағдайдың негізгі себепшісі білім беру үрдісін ұйымдастыру, яғни, жас маманның бойынан табылуға тиісті тәжірибелік дағды, білім мен тәжірибені талап ететін нақты өндірістік жағдайлардан теориялық білім берудің алшақтап кетуі болып табылады. Қалыптасқан жағдайда теория мен практиканың арасында алшақтықты жою мәселесімен жұмыс берушіге күресуге тура келеді, себебі білікті мамандармен қамтамасыз ету бұл жетістікке қол жеткізудің кепілі.
Дуальды оқыту жүйесінің колледж немесе арнаулы оқу орындары үшін де тиімділігі жоғары екендігін атап өткен жөн. Олар: колледж өндірістік мекемелермен келісім шарт бойынша іскерлік қарым-қатынас орнатады, колледжді бітірген түлектерге деген қызығушылығы болады. Өндірістік процесстердегі өзгерістермен оқу орындары оперативті түрде ақпараттандырылып отырылады, мамандарға деген сұраныстарды (өндірісте қандай мамандар тапшы) біліп, сондай мамандықтар енгізуге бейімделеді. Оқу мекемесінің тартымдылық беделі артады, білім алушылар контингенті жоғарылайды.
Бақылау сұрақтары
1 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғары кәсіптік білім алушыларының кәсіби біліктілігін жетілдіру
2 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуалды оқыту жүйесі дегеніміз не?
3 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуальды оқытудың мақсат міндеттерін атаңыз?
4 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуалды оқуты жүйесін енгізу үрдісі қажет ететін кезеңдер мен келесі мәселелер жиынтығын атаңыз және түсіндіріңіз.
5 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дуальды оқыту жобасын жүзеге асыру кезеңдерін түсіндіріңіз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2 Жоғары оқу орнының білім беру бағдарламаларын (бакалавриат) кәсіби дайындаудағы дуальды оқытуды ұйымдастырудың бағыттары
Қазіргі таңдағы жоғары кәсіптік білім беру жүйесінде білім алушыларға терең теориялық білім бергенімен ол білімдерді тәжірибеде нақты жұмыс орнында түрлі жағдайларда тиімді пайдалануға үйрету ісі ақсап тұрғаны мәлім. Жұмыс берушілерді университетті бітіріп шыққан түлектің бойындағы терең теориялық білімнен бұрын сол білімді тәжірибеде қолдану мүмкіндіктері қызықтырады. Себебі жас маманның жаңа жұмыс орнында өндірістегі жаңа технологияларды меңгеруі үшін арнайы біліктілікті жетілдіру шаралары жүргізіледі. Ал бұл өндіріс үшін және мемлекет үшінде қосымша шығындарды талап етеді. Сондай-ақ түлектің жұмысқа орналасқаннан кейінгі мекеменің ұжымына, ұжымның өзінің талап ережелеріне, белгілі дәстүрлеріне, жұмыс орнында атқаратын тікелей кәсіби міндеттеріне психологиялық бейімделуі ұзақ уақытқа жалғасуы мүмкін. Бұл уақыттың қаншаға созылатыны жеке тұлғаның психологиялық танымдық ерекшеліктеріне тәуелді екендігі белгілі. Егер жоғары оқу орнында берілген теориялық білімдерді өндірісте тәжірибелік сабақтармен бекітіп отыруға арнайы оқу орталықтары құрылып өндірістің ресурстық, материалдық-техникалық базасын ұтымды пайдалануға көшсек кәсіби біліктілігі жетілген түлек дайындайтынымыз анық. Ал бұл үдеріс Дуальды оқыту ды іске асыруға қатысатын үш жақты тараптыңда пайдасына шешіледі.
Түлек үшін бұл өзі болашақта қызмет ететін ұжымға, сол ұжымның талап-ережелеріне, ұжымда қалыптасқан дәстүрлерге, сондай -ақ өзінің тікелей кәсіби міндеттеріне психологиялық бейімделу үдерісі қаншалықты ұзаққа созылғанына қарамастан, себебі білім алушы 4 жыл бойы өндіріске барып тұрады, диплом алғаннан кейін ұжымға бірден сіңісіп қызметке тез араласып кетеді. Өзінің тікелей кәсіби міндеттерін орындауда терең теориялық білімін тәжірибеде бекітіп отырғандықтан мұндай жас мамандардың еңбек өнімділігі өте жоғары болатындығы түсінікті. Дуальды оқыту жағдайында білім алушылар университет қабырғасына келген күннен бастап кәсіпорынның жұмысына араласуға мүмкіндік алады, мұның салдарынан білім алушылардың бойында өзі таңдаған мамандығына деген оң көзқарасы қалыптасып, қоғам алдындағы жауапкершілігі ұлғаяды, кәсіпорында ұстаз-тәлімгердің басшылығымен заманауи технологиялық қондырғыларда нақты жұмыстар жасайды, кәсіптік дағдыларды меңгереді және кәсіби біліктілігі жетілдіріледі.
Жоғары кәсіптік білім беру жүйесі үшін дуальды оқытуды іске асыру арқылы университеттер жоғары кәсіби маман дайындаудағы күрделі мәселелерді шешуге мүмкіндік алады. Біріншіден, теоряилық білімді тәжірибемен ұштастыра алатын, жұмыс берушілердің талаптарын толық қанағаттандыратын кәсіби біліктілігі жетілген, бәсекеге қабілетті мамандар дайындайды. Екіншіден, қазіргі технологияның қарқынды дамыған заманында, заманауи технологиялар, техникалар және зертханаларды өндірістен қалыспай сатып алуға қаражаттың үнемделуі, себебі, күнде бір жаңа технология немесе техника шығып жатқанда ағымға ілесіп қалып қоймау өте қиын және көп шығынға ұшырататын үдеріс. Үшіншіден түлектердің жұмысқа орналасу көрсеткішінің жоғарлауы.
Жұмыс беруші үшін жұмысқа қабылданатын жас маманның дайындалу үдерісіне тікелей қатысу арқылы өзіне қажетті кәсіби сапаларды меңгерген, өзінің өндірісіндегі барлық техника мен технологияларды толық игерген, психорлогиялық бейімделуге қосымша шығындарды талап етпейтін маманға ие болады. Дуальды оқыту жағдайында әлеуметтік серіктестік өз кәсіпорындарына мамандар даярлауға үшін белгілі бір көлемде қаражат бөледі, сондай-ақ кәсіпорын базасында оқу орталықтарын ашып, сол орталықтардың материалдық-техникалық базасын қамтамасыз етеді. Аталған шаралар жоғары кәсіптік білім беру сапасының жоғарлауына әсер етіп, әлеуметтік серіктестердің кәсіби білікті маман дайындауға тікелей қатысуы олардың жауапкершіліктерін жоғарлатады. Бұл өз кезегінде өндіріс басшыларының жоғары кәсіптік білім беру мазмұны мен оның құрылымына, модульдік білім беру бағдарламасының мазмұнын жасақтауға қатысуға қызығушылықтарын арттырады. Міне, осы жағдай болашақ мамандардың кәсіби біліктілігінің артуына ықпал ететін нақты өндірістік жағдайында дуальды білім беру ортасын құру маңыздылығын артуына себеп болады.
Дуальды оқыту дың мемлекет үшін тиімділігі білім беру жүйесінің әлемдік деңгейде көтеріліп, жаңғыртылуы, сапалы, білікті, бәсекеге қабілетті мамандардың дайындалуы салдарынан жұмыссыздықтың азаюы, өндірістегі еңбек өнімділігінің артуы салдарынан ел экономикасының көтерілуі. Жас мамандарды қайта даярлау, басқа мамандықа қайта оқыту және т.б. шығындардың аязюы.
Жоғары кәсіптік білім беру мен жұмыс берушілердің талаптары арасындағы алшақтықты нақты өндіріс жағдайында Дуальды оқыту аймағын құру арқылы білім алушылардың кәсіби біліктілігін жетілдіру негізінде жақындатуға мүмкіндік болады.
Ж.О.Нұржанбаева дуальды білім беру ортасы кәсіптік білім беру жүйесіндегі дәстүрлі теориялық оқыту мен өндіріс, кәсіпорын базасында тәлімгер жетекшілігімен іс-тәжірибелік оқыту үдерісінің үйлесімді ұйымдастырылуы, білім алушылардың кәсіпорын жұмысшысы ретінде нақты еңбек тапсырмаларын орындауы арқылы кәсіби құзыреттіліктері мен дағдыларын меңгеруі, еңбек құндылықтарының қалыптасуына ыңғайлы орта ретінде анықтайды. [3].
Дуальды білім беру ортасында білім алушылар нақты өндірістегі жұмыс жағдайымен, еңбек ұжымымен, заманауи қондырғылардың жұмыс барысымен етене танысып, өз ісінің шеберлерімен жұмыс істейді. Бұл өз кезегінде білім алушылардың кәсіби біліктілігін жетілдіруге дуальды білім беру ортасының маңыздылығын айқындай түсуде.
Дуальды оқыту жағдайында білім алушылардың өндірісте іс-тәжірибеден өтуі мен өндірістегі заманауи технологияларды меңгеру арқылы олардың таңдаған мамандығына деген ықыластарын тудырып, кәсіби біліктіліктері мен дағдыларын меңгеруіне ықпал етеді. Білім алушылар теориялық білімдерінің нақты көлемін бірізділікпен өндіріс орындарында, кәсіпорындарда әлеуметтік серіктестіктердің мекемесінде іс-тәжірибеде бекітіп отырады.
Бақылау сұрақтары
1 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғары оқу орнында білім беру бағдарламаларын дайындаудағы дуальды оқытудың маңызы?
2 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғары оқу орнындағы дуальды оқытуды ұйымдастырудың қандай мысалдары айта аласыздар?
3 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғары оқу орнында дуальды оқытуды ұйымдастырудың түлек үшін маңыздылығын атаңыз?
4 ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғары кәсіптік білім беру жүйесіне дуальды оқытуды еңгізу арқылы университеттер жоғары кәсіби маман дайындаудағы қандай күрделі мәселелерді шешуге мүмкіндік алады?
1.3 Дуальды оқытудың дамуы мен қалыптасуы
Қазақстанда еңбек нарығында болып жатқан жағдай білім беру жүйесіндегі дәстүрлі тәсілдерді қайта қарастыру қажеттілігі туындауда. Еліміздің нарықтық экономикаға ауысуы білім беру жүйесінде түбегейлі өзгерістер алып келді. Тұлғаны жұмысқа қабылдағанда жұмыс берушілерді жоғары оқу орнын бітірушілерінің теориялық білімінен бұрын олардың кәсіби іс-әрекетті орындай алуы қызықтырады.
Бүгінгі жоғары білім беру мекемелері маман дайындаудың жаңа бағытына ауысуға дайын емес. Себебі, теориялық оқыту мен практикалық оқыту өндірістен жырақта өткізіледі. Ал бұл алшақтықты жоғары білім беру жүйесіне Дуальды оқытуды енгізу арқылы жақындатуға болатындығына жүргізілген теориялық зерттеу негізінде көз жетізілді. Өйткені әлемдік білім беру кеңістігіне енуге, білім беру жүйесіне жаңа білім беру технологияларын еңгізу, жоғары білім беру мекемелерінің материалдық-техникалық базасын жаңартып, қазіргі өзгермелі заман шарттарында өмір сүруге дайын жоғары білікті мамандардың жаңа буынын дайындай алғанда мүмкіндік туады.
Германияда ұзақ уақыттан бері мамандарды кәсіби дайындаудың Дуальды оқыту жүйесі жұмыс істейді, бұл кәсіби мектеп пен кәсіпорындағы өндірістік оқытуды қамтиды. Мұндай білім беру жүйесі жоғары дамыған Швейцария, Австрия, Дания, Нидерланды, Швеция сынды мемелекеттерде кеңінен тараған.
Дуальды оқыту жүйесі ең алғаш Германия елінде неміс педагогикасының өкілі Г.Кершенштейнердің "өнер мектебі" идеясымен бастау алған. 1895-1919 жылдары ол Мюнхенде мектеп кеңесшісі қызметін атқарды және ұлттық мектептердегі оқу жоспарларына реформа жасаумен шұғылданды. ХХ ғасыр басында Г.Кершенштейнер Мюнхенде практикалық бағытталған жаңа мектептер типін енгізді, бұл мектептерде негізгі күш нақты мамандықтар мен оларға қойылатын талапқа бағытталды. 1900-1901 оқу жылында ең бірінші рет жеке-жеке етші-қасапшыларға, кондитерлерге, трубо тазалағыштарға, шаштаразшыларға арнап кәсіптік мектептер ашылды. Бұл мектептер жаңа, кәсіпорындарға арналған жұмысшы мамандар оқытатын жеке кәсіпке арнайы мамандандырылған мектептер типіне алғашқы үлгі болды. Ал кәсіптік білім берудегі дуальды оқыту түсінігі 1969 жылғы кәсіптік білім беру заңы күшіне енгеннен соң пайда болды [4].
Сондықтан дуальды оқыту жүйесі Германия елінде озық дамыған, бұл елде білім алушылар уақыттарының 34 бөлігін өндірісте өткізеді, сонда еңбек етіп, шеберліктерін шыңдайды, ал қалған уақытын теориялық білім алуға жұмсайды [5]. Демек, дуальды жүйенің өзектілігі оқытудың өндіріспен тығыз байланыстылығында болып отыр. Бүгінде бұл жүйемен әлемнің шамамен 60 елі жұмыс істейді.
Кәсіптік білім берудің бұл алғашқы кәсіптік формасын қамтамасыз етудегі маңызды рөлі ХХ ғасырдың басындағы бастапқымен салыстырғанда білікті мамандарды үйретуге дайындалды, білікті қызметкер немесе өнеркәсіп шебері мәртебесіне ие болған салаға ауысқан. Өз кезінде дуальды жүйені енгізу Германиядағы кәсіптік білім берудің сандық проблемасын шешуге бағытталған. Статистикалық мәліметтер көрсеткеніндей, бұл шын мәнінде кәсіптік білім беретін орындардың айтарлықтай өсуіне әкелді [6]. Г.Штегманның айтуынша, осы жүйенің жетістігі Германиядағы жастар арасында жұмыссыздық деңгейін төмендетуі болып табылады [7]. Сонымен қатар, 1980-шы жылдардың соңынан бастап, дуальды жүйе бойынша оқитын орта жас оқушылар санының үнемі тұрақты түрде арту үдерісі байқалды. Қазіргі уақытта білім беру мекемелерінің мәліметтері бойынша, Германияда кәсіптік білім берудің дуальды жүйесінде оқитын білім алушылардың50% -ы орта білімге немесе жоғары оқу орнына түсуге құқылы сертификатқа ие (олардың ішінде жоғары оқу орындарында оқуға түспеген, тіпті университеттің түлектері де бар). Түлектердің жартысы кәсіптік-техникалық білім алып нақты жұмыс істей алатыны туралы дипломға ие болады.
Германиядағы орта және ұсақ кәсіпорындардың басым бөлігі болашақ мамандарды даярлауда осы кәсіптік білім беру бағдарламасын басшылыққа ала отырып жұмыс жүргізеді. Жеке кәсіпкерлер өз кәсіпорындарына қажетті жоғары сапалы мамандар алу үшін қомақты қаражат бөледі. Кәсіби білікті маманды дайындап шығуға кететін шығындарды алдын ала есептеп жоспарлайды. Сондықтан Герменияда мектеп бітіруші түлек біздің елдегідей білім алу үшін жоғары оқу орын немесе колледжді таңдамайды, болашақта өзін жұмысқа алатын және оның білім алуына қаржы құятын кәсіпорындарды іздейді. Мектеп түлектері үшін кәсіпорындар ұйымдастырған сұхбаттасудан өткен білім алушының білім алуына жоспарланған шығындарды кәсіпорын өз мойнына алып, білім алушы мен кәсіпорынның арасында ресми келіміс шарт жасалып, ол келісім шартта екі жақтың жауапкершіліктері мен міндеттері көрсетіледі.
Жоғары оқу орындарында Дуальды оқыту бойынша модульдік білім беру бағдарламалары әлеуметтік серіктестіктердің тапсырысы және оның тікелей қатысуымен құрастырылады, сонымен қатар пәндер бойынша оқытылатын оқу материалының көлемін бір мамандық шеңберінде бөлу мүмкіндігі қарастырылады.
Германияда Дуальды оқыту бағдарламасы 2,5-3 жылға есептелген және бітіру емтиханымен аяқталады. Емтихан комиссиясының құрамына кәсіптік мектеп өкілі, кәсіпорын тарапының өкілі, аймақтық қолөнер немесе сауда- өнеркәсіптік палатасының өкілі кіреді. Емтиханнан өткен бітіруші түлекке сауда- өнеркәсіптік палатасыныңалған мамандығы бойынша жұмыс істеуге құқық беретін куәлігі тапсырылады. Кәсіпорын Дуальды оқыту кезеңінде білімгерге, яғни өзінің болашақ маманы ретінде стипендия төлейді. Осылайша дуальды оқыту жүйесінің өзектілігі мен сенімділігінің негізі осы үдеріске қатысушы төрт жақты тараптың - кәсіптік білім беру мекемесі, кәсіпорын, болашақ маман және мемлекеттің ортақ мүддесінен құралады.
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік атты Қазақстан халқына жолдауында қазіргі кезеңдегі отандық білім беру жүйесін модернизациялау барысында кәсіптік білім беру саласында түбегейлі өзгерістерге бет бұрғандығын атап өткен болатын. Кәсіптік білім беру мекемелерінің алдында жаңа міндеттердің бірі ретінде экономикадағы жаңа өндірістер үшін мамандар дайындаудың сапасын арттыру керектігін және кәсіптік стандарттар еңбек нарығының талаптарына сай және ең үздік әлемдік оқу-өндірістік тәжірибелерге сәйкес жаңартылуы қажет екендігін тапсырған болатын .
Қазіргі таңда Германия жерінде кәсіптік білім берудің екі бағытын қатмтиын білім беру жүйесі бар:
- білім алушылардың өндірісте тәжірибеден өтуді міндеттейтін Дуальды оқыту жүйесі;
- мектептік кәсіптік білім беру жүйесі;
Дуальды оқыту қазір әлемдік деңгейде мойындалған және жастардың жұмысқа орналасуына тиімділігі жоғары кәсіптік білім беру жүйесі болып отыр. Осыған сәйкес, G20 қатысушы мемлекеттер 2012 жылы Гвадалахарда өткен кездесуінде Дуальды оқыту сапалы әрі тиімділігі жоғары деген қорытынды жасаған. Германияда 15 жастан бастап білімгерлер алдында екі жолдың бірін таңдау керек: біріншісі, жалпы немесе академиялық білім, екіншісі, кәсіптік білім алу. 2012 жылы неміс жастарының 48% кәсіптік білім алу жолын таңдаған.
Германияда Дуальды оқыту жүйесі кең таралған. Білім алу мерзімі 2-3 жылды құрайды, кәсіптік біліктілігі жоғары жұмысшылардан құралған Мемлекеттік экспертиза аттестациясынан өтеді. 2013 жылы Германияда қызмет көрсету саласында 329 мамандық бойынша оқушылар білім алған. Үкімет, сауда Ассоциациялары, компаниялар, кәсіподақтар бір-бірімен тығыз байланыста жұмыс атқарады. 2013 жылы неміс компанияларының 21% Дуальды оқыту жүйесіне қатысқан.
Германияда Дуальды оқыту бойынша бітірген түлектердің карьреалық өсуі мен білімін одан әрі жалғастыру мүмкіндіктері:
- кәсіптік жоғары білікті жұмысшы мамандығы біліктілігін алады және бұл барлық елде мойындалалады;
- бітіруші түлектер мансаптық шенін жоғарылату үшін қолөнер шеберіне емтихан тапсыра алады (мысалы, Мейстер емтиханы) немесе өзі таңдаған басқа кәсіптік мамандықтар бойынша Бизнес-палаталарда емтихан тапсыру арқылы ие болады;
- компанияның басшылық қызметіне дейін көтерілуге мүмкіндіктер беріледі, мысалы, Германияның бұрынғы канцлері Герхард Шредердің еңбек жолын атауға болады;
- кәсіптік білім беру мекемесінің бітіруші түлектері жоғары білім алу үшін университеттерге түсе алады;
- әрбір білімгер құнды бағаланады, мысалы, статистикалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz