Діни экстремизм
Ғылым және технология дамудың шырқау шегіне шыққанына және адамзат бірін-бірін оңайлықпен тани алатын мүмкіншіліктерге ие болғанына қарамастан, соңғы жылдары діни экстремизм мен терроризм тақырыптарды бұқаралық ақпарат құралдарында жиі орын алуда. Хақ дін Исламды да шарпып өтетін осы мәселенің мән-жайы хақында өзімнің ойларымды былайша түсіндіргім келеді.
Исламият адам және табиғат жаратылысымен толық санасатын, адамның тумысынан пайда болған қажеттіліктерін жауыз санамайтын, оларды дұрыс һәм қажетті деп көретін нағыз орта жол. Мәселен, үйлену, жеп-ішу, жұмыс істеу, байлық тілеу, меншік жинау, араласу, ғылым іздену, тазалық, жыныси қажеттер т.т. осылардың күллісі де жұмыр басты пенденің бәріне қажетті нәрселер. Ислам жыныстық қатынасты шектемейді, не болмаса дін жолында жүрмек болғандар үйленбесін, жанұялы болмасын демейді, қайта, үйленуді, балалы-шағалы болуды, жанұя мен қоғамды сақтауды насихаттайды. Тек, адамның жаратылысымен пайда болған әр түрлі қажеттіліктерін халал жолмен табуды, қанағаттандыруды бұйырады. Сондықтан, зинақорлық, өсімқорлық, маскүнемдік, нашақорлық сықылды жат қылықтарды лағынеттейді.
Түркілер кіріп-шыққан манихейшілдік, бұддашылдық, маздак сықылды діндерде ет жеуге, мал союға мүлдем тыйым салынғаны белгілі. Кейін қабылданған христиандықта болса монахтардың (еркек яки әйел) үйленуіне, бала қызығын көруіне тыйым салынған. Кейбір діндер дүниелікті жауыз, күнәкарлық деп санаған да дүние-мүлік жинауды жексұрын ғып көрсеткен. Пайғамбарымыз жомарт байларды мадақтап, мұсылмандарды саудамен шұғылдануға, саудада адал болуға және қайырымдылық жасауға шақырған. Исламият дүниелік байлықты харам деп санамайды. Әбу Бәкір, Осман сықылды сахабалар өз уақытында дәулетті адамдар еді. Бірақ, дүниелік жинау өмірдің, жаратылыстың басты мақсаты болмауы керек. Аллаһ Тағалаға жақындататын жолдың бәрі халал, ал Оның разылығынан алшақтататын әр нәрсе жағымсыз, харам болып саналады, міне, критериямыз осы болмақ.
Маркстік фәлсәфә жеке меншікті (мүлкият) жамандық атаулының қайнар көзі деп санаған; сондықтан, меншікті құрытсақ, қоғамдағы барлық жамандықты жоямыз деп ойлаған. Бірақ, тәжірибе мұның солай болмағанын көрсетті. Өйткені, меншік сезімі адамның жаратылысында (фитрат) бар нәрсе, меншікті жою жаратылыс заңдарына
Исламият адам және табиғат жаратылысымен толық санасатын, адамның тумысынан пайда болған қажеттіліктерін жауыз санамайтын, оларды дұрыс һәм қажетті деп көретін нағыз орта жол. Мәселен, үйлену, жеп-ішу, жұмыс істеу, байлық тілеу, меншік жинау, араласу, ғылым іздену, тазалық, жыныси қажеттер т.т. осылардың күллісі де жұмыр басты пенденің бәріне қажетті нәрселер. Ислам жыныстық қатынасты шектемейді, не болмаса дін жолында жүрмек болғандар үйленбесін, жанұялы болмасын демейді, қайта, үйленуді, балалы-шағалы болуды, жанұя мен қоғамды сақтауды насихаттайды. Тек, адамның жаратылысымен пайда болған әр түрлі қажеттіліктерін халал жолмен табуды, қанағаттандыруды бұйырады. Сондықтан, зинақорлық, өсімқорлық, маскүнемдік, нашақорлық сықылды жат қылықтарды лағынеттейді.
Түркілер кіріп-шыққан манихейшілдік, бұддашылдық, маздак сықылды діндерде ет жеуге, мал союға мүлдем тыйым салынғаны белгілі. Кейін қабылданған христиандықта болса монахтардың (еркек яки әйел) үйленуіне, бала қызығын көруіне тыйым салынған. Кейбір діндер дүниелікті жауыз, күнәкарлық деп санаған да дүние-мүлік жинауды жексұрын ғып көрсеткен. Пайғамбарымыз жомарт байларды мадақтап, мұсылмандарды саудамен шұғылдануға, саудада адал болуға және қайырымдылық жасауға шақырған. Исламият дүниелік байлықты харам деп санамайды. Әбу Бәкір, Осман сықылды сахабалар өз уақытында дәулетті адамдар еді. Бірақ, дүниелік жинау өмірдің, жаратылыстың басты мақсаты болмауы керек. Аллаһ Тағалаға жақындататын жолдың бәрі халал, ал Оның разылығынан алшақтататын әр нәрсе жағымсыз, харам болып саналады, міне, критериямыз осы болмақ.
Маркстік фәлсәфә жеке меншікті (мүлкият) жамандық атаулының қайнар көзі деп санаған; сондықтан, меншікті құрытсақ, қоғамдағы барлық жамандықты жоямыз деп ойлаған. Бірақ, тәжірибе мұның солай болмағанын көрсетті. Өйткені, меншік сезімі адамның жаратылысында (фитрат) бар нәрсе, меншікті жою жаратылыс заңдарына
Діни экстремизм
Ғылым және технология дамудың шырқау шегіне шыққанына және адамзат
бірін-бірін оңайлықпен тани алатын мүмкіншіліктерге ие болғанына
қарамастан, соңғы жылдары діни экстремизм мен терроризм тақырыптарды
бұқаралық ақпарат құралдарында жиі орын алуда. Хақ дін Исламды да шарпып
өтетін осы мәселенің мән-жайы хақында өзімнің ойларымды былайша түсіндіргім
келеді.
Исламият адам және табиғат жаратылысымен толық санасатын, адамның
тумысынан пайда болған қажеттіліктерін жауыз санамайтын, оларды дұрыс һәм
қажетті деп көретін нағыз орта жол. Мәселен, үйлену, жеп-ішу, жұмыс істеу,
байлық тілеу, меншік жинау, араласу, ғылым іздену, тазалық, жыныси қажеттер
т.т. осылардың күллісі де жұмыр басты пенденің бәріне қажетті нәрселер.
Ислам жыныстық қатынасты шектемейді, не болмаса дін жолында жүрмек
болғандар үйленбесін, жанұялы болмасын демейді, қайта, үйленуді, балалы-
шағалы болуды, жанұя мен қоғамды сақтауды насихаттайды. Тек, адамның
жаратылысымен пайда болған әр түрлі қажеттіліктерін халал жолмен табуды,
қанағаттандыруды бұйырады. Сондықтан, зинақорлық, өсімқорлық, маскүнемдік,
нашақорлық сықылды жат қылықтарды лағынеттейді.
Түркілер кіріп-шыққан манихейшілдік, бұддашылдық, маздак сықылды
діндерде ет жеуге, мал союға мүлдем тыйым салынғаны белгілі. Кейін
қабылданған христиандықта болса монахтардың (еркек яки әйел) үйленуіне,
бала қызығын көруіне тыйым салынған. Кейбір діндер дүниелікті жауыз,
күнәкарлық деп санаған да дүние-мүлік жинауды жексұрын ғып көрсеткен.
Пайғамбарымыз жомарт байларды мадақтап, мұсылмандарды саудамен шұғылдануға,
саудада адал болуға және қайырымдылық жасауға шақырған. Исламият дүниелік
байлықты харам деп санамайды. Әбу Бәкір, Осман сықылды сахабалар өз
уақытында дәулетті адамдар еді. Бірақ, дүниелік жинау өмірдің, жаратылыстың
басты мақсаты болмауы керек. Аллаһ Тағалаға жақындататын жолдың бәрі халал,
ал Оның разылығынан алшақтататын әр нәрсе жағымсыз, харам болып саналады,
міне, критериямыз осы болмақ.
Маркстік фәлсәфә жеке меншікті (мүлкият) жамандық атаулының қайнар
көзі деп санаған; сондықтан, меншікті құрытсақ, қоғамдағы барлық жамандықты
жоямыз деп ойлаған. Бірақ, тәжірибе мұның солай болмағанын көрсетті.
Өйткені, меншік сезімі адамның жаратылысында (фитрат) бар нәрсе, меншікті
жою жаратылыс заңдарына қайшы келеді. Адам болмысындағы нәпсі, меншік
құқығы болмаса да өзінің арманына жету үшін басқа қайлашарғыларды іздейді,
табады. Бұл болса қоғамда жаман қылықтардың көбеюіне, ахлақсыздыққа,
құлдыраушылыққа (коррупция) апарып соқтырады. Сондықтан, Исламияттың нағыз
орта жол екені, қайталап айтқанда машрұғ (шарғи, заңды) талаптардың харам
саналмағаны анық болады.
Исламиятта фұндаментализм, экстремизм, терроризм деген нәрселер жоқ. Бұл
Исламияттың өзегіне сәйкес келмейді, өйткені, Ислам дегеннің өзі
бейбітшілік, тыныштық деген сөз. Исламның басты мұраты адамдар арасында
бейбітшіліктің болғаны. Сондықтан, экстремист, террорист деп аталған
топтардан діннен басқа себептерді, мақсаттарды іздеу керек. Олардың саяси,
экономикалық, әскери т.т. мақсаттары, ойлары болғанын тексеру керек. Екінші
Тһе 20tҺ centry movement among some American Protests, based on these
deiliefs.
Яғни;
• Библияның мазмұнына сөзбе-сөз һәм мүлтіксіз сенуге негізделген және
христиан руханияты мен иманының негізі болып есептелетін діни нанымдар.
• Осы нанымдарға негізделіп, Америкадағы кейбір протестанттар тарапынан 20
ғасырда басталған қозғалыс.
Жиһан ғалымдары дәріптеген осы екі беделді деректе мұсылмандарға жала
болып жабылған фундаментализм сөзінің хақиқи мағналары көрсетілген. Демек,
фундаментализм мұсылмандармен ешқандай қатынасы жоқ ұғым. Христиан
әлемінің, әсіресе, солтүстік Америка мен батыс Еуропа христиандарының,
өздеріндегі рухани шиеленістіктер мен қақтығыстар үшін тапқан атауларын,
сондай нұқсандар мұсылмандарда да бар шығар-ау деп, жаңылыстықпен
қолдануының салдарынан осы күні кенөдей жабысқан, сүліктей сорған, осы
мұхиттың аржағынан келген жаладан құтыла алмай жүрміз!
Фундаментализмнің отаны Американың Біріккен Мемлекеттері (АБД АҚШ).
1993 жылғы президент сайлауында Америкадағы фундаменталист ұйымдардың үлкен
әсер тигізгені мәлім. Ал, олардың 1996 жылғы сайлауларға да күштірек
қатысқаны байқалады. Алдымыздағы жылдары фундаменталистердің Американың
ішкі һәм сыртқы саясатында ықпалды орындарда болатыны шүбәсіз шындық.
Фундаментализм XX ғасырдың бас шенінде АБД-нің солтүстігінде пайда
болған ағым. Ол 1950 жылдары оңтүстік аймақтарға дейін таралып кеткен. Бұл
екі мыңнан астам шіркеу өздерін Фундаменталист христиандармыз деп әшкере
жариялауымен жиһанға белгілі бола бастаған діни-экстремистік ағым. Жаппай
қалаландыру һәм өнеркәсіптендіруден, сонымен қатар, шаруашылық
тапшылықтардан әбден жаны қиналған кедей-жарлы һәм орташа ауқатты жүз
мыңдаған християндар азаттықты осы шіркеулерде іздеп, жиналған.
Фунд аменталист шіркеулер жамағаттарды христиандықтың жоғарыда
аталған негіздеріне бағынуға шақырып, сондай жағдайда ғана кедейліктен,
әлеуметтік қысымдар мен оның зардаптарынан құтыламыз деп насихаттаған.
Сүйтіп, үнемі өскен фундаменталист ұйымдар 1960 жылдары саяси қозғалыстарға
айналады. Америкада сол жылдары фундаменталист болу үшін протестант
мәзһәбінің бір тармағы пентекостал (Pentecostal) жолына кіру керек еді.
Пентекостал тармағындағы протестанттар Киелі Рұхтың хауариларға
(Апостолдарға) қонғанына сенеді һәм жексенбі күнін ерекше қасиеттеп
өткізеді. Олар Киелі Рұхпен бүгінгі күнде де бірлесуге болады деп сенеді
және Библияның сөздеріне, ешқандай тәфсірсіз, яғни, сөзбе-сөз иланады.
Фундаменталистер Библияның алғашқы бес кітабына аса мұқияттықпен, сөзбе-сөз
иман етуді міндеттейді. Мысалы, Библияда, жер планетасы алты мың жыл бұрын
жаратылды деп жазылған. Фундаменталистердің сбнімі бойынша, осы мәліметті
қаз қалпында қабылдап, оған мүлтіксіз сену керек. Тағы да мысал
келтіретұғын болсақ; Библияда жазылуына қарағанда, ұлық Тәңір бұл жиһанды
алты күнде жаратып, шаршағандықтан жетінші күні дем алыпты-мыс. Міне, сол
үшін олар жексенбі күндері дем алады екен. Фундаменталистердің
имандарындағы осындай кереғарлықтәрдың басқа да мысалдарын келтіруге
болады.
Америкадағы фундаменталистердің тұңғыш саяси дауы 1963 жылы басталған.
Сол жылы Американың Жоғарғы Соты (American Suprema Count) мектептерде дін
сабағының оқытылуына тиым салады.
Фундаменталистер Америкада жаңа бір дін таратылады деп, бул қарарға
қарсылық білдіреді. Олардың пікірінше, Америкада таратылатын жаңа діннің
аты дүниешіл гуманизм (Seculer Humanism) еді. Фундаменталист ұйымдар осы
жаңа дінге қарсы айқасып келеді. 1973 жылы Жоғарғы Сот 46 уәлаятта
(штатта) ғамалия (аборт) арқылы жүкті әйелдердің бала алдыруына рұқсат
етеді, сол себепті мемлекет пен фундаменталистердің айқасы одан ары
өршелене түседі. Басқа да християн топтары фунадаменталист болу үшін
алдымен діншіл (Religionist) болу керек деп сенгендіктен, олар бір діннің
діншіліміз деп фундаменталистерді осы күрестерінде қолдауға ұйғарысады.
Сондай-ақ, католик әлемінің Ватикандағы бас рұһбаны (Папа) өзінің
үндеуінде; дүниешіл гуманизм - христиандықтың ең үлкен жауы! деп
жариялайды.
Ал енді, Америкадағы ең белгілі фундаменталистер жөнінде бір-екі ауыз
сөз айтатұғын болсақ;
1993 жылғы сайлауда Джордж Бушқа Христиандардың құқықтары (Сhristian
Right) атындағы фундаменталистік ұйым болысқан. Бұл ұйымды католик
фундаменталистердің жетекшілерінен Патрик Ж. Буханан да қолдап, көмек
беруде. Екінші үлкен фундаменталист ұйым Джерри Фальвелдің жетекшілігіндегі
Рухани көпшілік (МогаІ Маjогіtу) қозғалысы. Үшінші орынды, Теледидар
рұһбаны деп атағы шыққан Пат Робертсонға қарайтын Христиан одағы
(Christian Coalition) ұстауда. Джерри Фальвелден бөлінген фундаменталисттер
(іргешілдер) тарапынан құрылған Християн әрекеті желісі (Christian Action
Network) төртінші орынды иемденуде.
Осылардан кейін жүз мыңға жуық мүшесі бар екі қоғамды атауға болады.
Бұлар-Луи Шелдонның жетекшілігіндегі Дәстүрлі бағалар одағы және Лон
Мабонның басқаруындағы Азаматтар бірлігі. Сонымен қатар ғамалия арқылы
бала алдыруға қарсы күресуші Құтқару әрекеті атындағы ұйым да жоғарыда
аталған іргешіл қозғалыстарға болысуда. Олар, тіпті, ғамалияларды жасайтын
дәрігерлерді өлтіріп, ғамалиятханаларды (операционное) жарылғыш заттармен
атқылауға дейін барған.
Бұларға қосымша рөтінде, жиһанға аты әйгілі Американың Тіте (Тайм)
апталығының 1995 жылы 8 мамыр күнгі санында үлкен мақалаға тақырып болған,
фундаменталистік көзқарастағы азаматтар тарапынан негізі қаланған Отан
сүйерлердің жасақтары атындағы белсенділердің заңнан тыс жасақтарын айтуға
болады. Осы күнде, Американың Біріккен Мемлекеттеріне ең үлкен қауіп
төндіріп отырған осы іргешіл, асырашыл топтар. Атақты басылым үлкен
мақаланы Мемлекеттің жаулары деп атапты! Осы аса қауіпті ұйымдар қалың
бұқараны қыру қимылдарына дейін барған. Мысалы, 1995 жылы Оклохама
қаласындағы бала бақшаны бомбалап, жүздеген бейкүнә сәбилер мен
азаматтардың қырылуына себеп болған осы жасақтанған топтар (Алайда,
қылмыскерлер ұсталғанға дейін батыс баспасөзі тек мұсылмандарды айыптаумен
шұғылданған). Тайм басылымы, осы заңнан тыс қарулы топтардың негізгі
құрамын христиан фундаменталистер, салықты сөгушілер және Американың
негізгі заңын қорғаушылар құрайды деп тағриф қылады.
1993 жылдың 19 сәуір күні Одақтық Тергеу Кеңсесі (ФБР) Тексас
уилаятындағы Вако қалашығындағы Давидиан фундаменталис-терінің диқаншылық
базасына шабуыл жасағанда 80 іргешіл ұсталатындарын аңғарып өздерін өртеп
өлтірген. Мемлекеттің бұл жойқын шабуылынан кейін іргешіл топтарды
жақтаушылардың саны күрт көбейеді. Осы топтардың аймақтардағы
бастықтарының көбінесе христиандық рұһбан қызметіндегі және ақ нәсілдің
үстемдігін орнатқысы келетін фундаменталистер екенін көреміз.
Мысалы, Тайм басылымының баяндауына қарағанда, Християнның белгісі
атындағы топтың өкілдері, солтүстік Еуропалықтар Көне Өсиетте (Библия)
аталған таңдаулы пенделер, ал, йаһұдилер (жөһиттер) - шайтанның ұрпақтары
деп сенеді. Мишиган аймағындағы қарулы топтардың жетекшісі Норман Олсон,
баптист сектасының рұһбаны һәм қару-жарақ сататын дүкендер торабының иесі.
Оның тобында он екі мың қарулы адам бар және олар БҰҰ, АБД-ін
социалистік елге айландырғысы келеді деп сенеді. Тағы да осы аймақта
фундаментализмді таратушы Марк Корнки Дүниежүзілік христиан радиосы
арқылы хабарлар таратуда. 1990 жылы Ирак көршісі Кувейтті жаулап алған соң,
Американың президенті Джордж Буш 1990 жылы 11 қыркүйек күнгі арнауында
Біріккен Ұлттар Ұйымының жетекшілігінде жаңа жиһан низамын орнату керек
деген еді. Фундаменталист бағыттағы қарулы топтар бұл жүйені Американың
билігін қолынан тартып алғысы келетін сионистік жоспар дейді.
Мысалы, Солтүстік Каролайна аймағындағы Конституцияға сәйкес
мемлекеттің қайтадан қалпына келтірілуін жақтайтын азаматтар атындағы
топтың негізгі ұраны; Қасиетті Библияны және Атазаңды Американың негізгі
заңына айналдырамыз! деп мәлімдейді Тайм апталығы.
Америкадағы экстремист ағымдар туралы толық бір кітап жазуға да болар
еді! Бірақ бұл мақаланың мақсаты осы деректі мысалдар арқылы экстремизмнің
шын мәнінде не екенін, қайдан шыққанын анықтаумен шектеледі. Аталмыш
фундаменталист ұйымдар Америкада ғана емес, сонымен қатар, Канада мен
Еуропа елдерінде де ұйымдасқан түрде өсіп, өрбуде. Таяу уақыттарда осындай
асырашыл топтардың кесірлі қылықтарына куә болуымыз әбден мүмкін.
Қорыта айтқанда, фундаментализм АБД-де және христиандықтан пайда
болған. Мың төрт жүз жыл бойы жиһанды ғылымға, әділеттілікке, тазалыққа,
имандылыққа, абзалдылыққа, өркениетке, адамшылыққа бөлеген хақ дін Исламға
және оған иман етуші мұминдерге фундаменталист деген жаланы жабудың жалғыз
ғана мақсаты - ең жылдам һәм өздігінен өсіп, таралып келе жатқан хақ дін
Исламның алдын тосу, оған жүректері жібіп келе жатқан пенделерді айнытудан.
Ислам деген сөздің өзі араб тіліндегі силм - бейбітшілік, тыныштық,
берілу деген сөзден, жә, мұсылман деген мағнаны білдіретұғын мұслим сөзі
-бейбітшілікке берілген, тәсілім болған һәм оны сақтаушы деген мағынадан
шыққан. Демек, фундаменталист секілді дөрекі де кертартпа сөздер
мұсылмандыққа әсте жараспайтынын, әлбетте, оңайлықпен аңдауға болады.
Мұсылмандар амандасқанда-ақ Әс-саламұ алайкұм! яғни Саған бейбітшілік
болғай! деп, біріне-бірі татулық, тыныштық тілейді ғой. Ал, хақ дін
Исламның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ғылым және технология дамудың шырқау шегіне шыққанына және адамзат
бірін-бірін оңайлықпен тани алатын мүмкіншіліктерге ие болғанына
қарамастан, соңғы жылдары діни экстремизм мен терроризм тақырыптарды
бұқаралық ақпарат құралдарында жиі орын алуда. Хақ дін Исламды да шарпып
өтетін осы мәселенің мән-жайы хақында өзімнің ойларымды былайша түсіндіргім
келеді.
Исламият адам және табиғат жаратылысымен толық санасатын, адамның
тумысынан пайда болған қажеттіліктерін жауыз санамайтын, оларды дұрыс һәм
қажетті деп көретін нағыз орта жол. Мәселен, үйлену, жеп-ішу, жұмыс істеу,
байлық тілеу, меншік жинау, араласу, ғылым іздену, тазалық, жыныси қажеттер
т.т. осылардың күллісі де жұмыр басты пенденің бәріне қажетті нәрселер.
Ислам жыныстық қатынасты шектемейді, не болмаса дін жолында жүрмек
болғандар үйленбесін, жанұялы болмасын демейді, қайта, үйленуді, балалы-
шағалы болуды, жанұя мен қоғамды сақтауды насихаттайды. Тек, адамның
жаратылысымен пайда болған әр түрлі қажеттіліктерін халал жолмен табуды,
қанағаттандыруды бұйырады. Сондықтан, зинақорлық, өсімқорлық, маскүнемдік,
нашақорлық сықылды жат қылықтарды лағынеттейді.
Түркілер кіріп-шыққан манихейшілдік, бұддашылдық, маздак сықылды
діндерде ет жеуге, мал союға мүлдем тыйым салынғаны белгілі. Кейін
қабылданған христиандықта болса монахтардың (еркек яки әйел) үйленуіне,
бала қызығын көруіне тыйым салынған. Кейбір діндер дүниелікті жауыз,
күнәкарлық деп санаған да дүние-мүлік жинауды жексұрын ғып көрсеткен.
Пайғамбарымыз жомарт байларды мадақтап, мұсылмандарды саудамен шұғылдануға,
саудада адал болуға және қайырымдылық жасауға шақырған. Исламият дүниелік
байлықты харам деп санамайды. Әбу Бәкір, Осман сықылды сахабалар өз
уақытында дәулетті адамдар еді. Бірақ, дүниелік жинау өмірдің, жаратылыстың
басты мақсаты болмауы керек. Аллаһ Тағалаға жақындататын жолдың бәрі халал,
ал Оның разылығынан алшақтататын әр нәрсе жағымсыз, харам болып саналады,
міне, критериямыз осы болмақ.
Маркстік фәлсәфә жеке меншікті (мүлкият) жамандық атаулының қайнар
көзі деп санаған; сондықтан, меншікті құрытсақ, қоғамдағы барлық жамандықты
жоямыз деп ойлаған. Бірақ, тәжірибе мұның солай болмағанын көрсетті.
Өйткені, меншік сезімі адамның жаратылысында (фитрат) бар нәрсе, меншікті
жою жаратылыс заңдарына қайшы келеді. Адам болмысындағы нәпсі, меншік
құқығы болмаса да өзінің арманына жету үшін басқа қайлашарғыларды іздейді,
табады. Бұл болса қоғамда жаман қылықтардың көбеюіне, ахлақсыздыққа,
құлдыраушылыққа (коррупция) апарып соқтырады. Сондықтан, Исламияттың нағыз
орта жол екені, қайталап айтқанда машрұғ (шарғи, заңды) талаптардың харам
саналмағаны анық болады.
Исламиятта фұндаментализм, экстремизм, терроризм деген нәрселер жоқ. Бұл
Исламияттың өзегіне сәйкес келмейді, өйткені, Ислам дегеннің өзі
бейбітшілік, тыныштық деген сөз. Исламның басты мұраты адамдар арасында
бейбітшіліктің болғаны. Сондықтан, экстремист, террорист деп аталған
топтардан діннен басқа себептерді, мақсаттарды іздеу керек. Олардың саяси,
экономикалық, әскери т.т. мақсаттары, ойлары болғанын тексеру керек. Екінші
Тһе 20tҺ centry movement among some American Protests, based on these
deiliefs.
Яғни;
• Библияның мазмұнына сөзбе-сөз һәм мүлтіксіз сенуге негізделген және
христиан руханияты мен иманының негізі болып есептелетін діни нанымдар.
• Осы нанымдарға негізделіп, Америкадағы кейбір протестанттар тарапынан 20
ғасырда басталған қозғалыс.
Жиһан ғалымдары дәріптеген осы екі беделді деректе мұсылмандарға жала
болып жабылған фундаментализм сөзінің хақиқи мағналары көрсетілген. Демек,
фундаментализм мұсылмандармен ешқандай қатынасы жоқ ұғым. Христиан
әлемінің, әсіресе, солтүстік Америка мен батыс Еуропа христиандарының,
өздеріндегі рухани шиеленістіктер мен қақтығыстар үшін тапқан атауларын,
сондай нұқсандар мұсылмандарда да бар шығар-ау деп, жаңылыстықпен
қолдануының салдарынан осы күні кенөдей жабысқан, сүліктей сорған, осы
мұхиттың аржағынан келген жаладан құтыла алмай жүрміз!
Фундаментализмнің отаны Американың Біріккен Мемлекеттері (АБД АҚШ).
1993 жылғы президент сайлауында Америкадағы фундаменталист ұйымдардың үлкен
әсер тигізгені мәлім. Ал, олардың 1996 жылғы сайлауларға да күштірек
қатысқаны байқалады. Алдымыздағы жылдары фундаменталистердің Американың
ішкі һәм сыртқы саясатында ықпалды орындарда болатыны шүбәсіз шындық.
Фундаментализм XX ғасырдың бас шенінде АБД-нің солтүстігінде пайда
болған ағым. Ол 1950 жылдары оңтүстік аймақтарға дейін таралып кеткен. Бұл
екі мыңнан астам шіркеу өздерін Фундаменталист христиандармыз деп әшкере
жариялауымен жиһанға белгілі бола бастаған діни-экстремистік ағым. Жаппай
қалаландыру һәм өнеркәсіптендіруден, сонымен қатар, шаруашылық
тапшылықтардан әбден жаны қиналған кедей-жарлы һәм орташа ауқатты жүз
мыңдаған християндар азаттықты осы шіркеулерде іздеп, жиналған.
Фунд аменталист шіркеулер жамағаттарды христиандықтың жоғарыда
аталған негіздеріне бағынуға шақырып, сондай жағдайда ғана кедейліктен,
әлеуметтік қысымдар мен оның зардаптарынан құтыламыз деп насихаттаған.
Сүйтіп, үнемі өскен фундаменталист ұйымдар 1960 жылдары саяси қозғалыстарға
айналады. Америкада сол жылдары фундаменталист болу үшін протестант
мәзһәбінің бір тармағы пентекостал (Pentecostal) жолына кіру керек еді.
Пентекостал тармағындағы протестанттар Киелі Рұхтың хауариларға
(Апостолдарға) қонғанына сенеді һәм жексенбі күнін ерекше қасиеттеп
өткізеді. Олар Киелі Рұхпен бүгінгі күнде де бірлесуге болады деп сенеді
және Библияның сөздеріне, ешқандай тәфсірсіз, яғни, сөзбе-сөз иланады.
Фундаменталистер Библияның алғашқы бес кітабына аса мұқияттықпен, сөзбе-сөз
иман етуді міндеттейді. Мысалы, Библияда, жер планетасы алты мың жыл бұрын
жаратылды деп жазылған. Фундаменталистердің сбнімі бойынша, осы мәліметті
қаз қалпында қабылдап, оған мүлтіксіз сену керек. Тағы да мысал
келтіретұғын болсақ; Библияда жазылуына қарағанда, ұлық Тәңір бұл жиһанды
алты күнде жаратып, шаршағандықтан жетінші күні дем алыпты-мыс. Міне, сол
үшін олар жексенбі күндері дем алады екен. Фундаменталистердің
имандарындағы осындай кереғарлықтәрдың басқа да мысалдарын келтіруге
болады.
Америкадағы фундаменталистердің тұңғыш саяси дауы 1963 жылы басталған.
Сол жылы Американың Жоғарғы Соты (American Suprema Count) мектептерде дін
сабағының оқытылуына тиым салады.
Фундаменталистер Америкада жаңа бір дін таратылады деп, бул қарарға
қарсылық білдіреді. Олардың пікірінше, Америкада таратылатын жаңа діннің
аты дүниешіл гуманизм (Seculer Humanism) еді. Фундаменталист ұйымдар осы
жаңа дінге қарсы айқасып келеді. 1973 жылы Жоғарғы Сот 46 уәлаятта
(штатта) ғамалия (аборт) арқылы жүкті әйелдердің бала алдыруына рұқсат
етеді, сол себепті мемлекет пен фундаменталистердің айқасы одан ары
өршелене түседі. Басқа да християн топтары фунадаменталист болу үшін
алдымен діншіл (Religionist) болу керек деп сенгендіктен, олар бір діннің
діншіліміз деп фундаменталистерді осы күрестерінде қолдауға ұйғарысады.
Сондай-ақ, католик әлемінің Ватикандағы бас рұһбаны (Папа) өзінің
үндеуінде; дүниешіл гуманизм - христиандықтың ең үлкен жауы! деп
жариялайды.
Ал енді, Америкадағы ең белгілі фундаменталистер жөнінде бір-екі ауыз
сөз айтатұғын болсақ;
1993 жылғы сайлауда Джордж Бушқа Христиандардың құқықтары (Сhristian
Right) атындағы фундаменталистік ұйым болысқан. Бұл ұйымды католик
фундаменталистердің жетекшілерінен Патрик Ж. Буханан да қолдап, көмек
беруде. Екінші үлкен фундаменталист ұйым Джерри Фальвелдің жетекшілігіндегі
Рухани көпшілік (МогаІ Маjогіtу) қозғалысы. Үшінші орынды, Теледидар
рұһбаны деп атағы шыққан Пат Робертсонға қарайтын Христиан одағы
(Christian Coalition) ұстауда. Джерри Фальвелден бөлінген фундаменталисттер
(іргешілдер) тарапынан құрылған Християн әрекеті желісі (Christian Action
Network) төртінші орынды иемденуде.
Осылардан кейін жүз мыңға жуық мүшесі бар екі қоғамды атауға болады.
Бұлар-Луи Шелдонның жетекшілігіндегі Дәстүрлі бағалар одағы және Лон
Мабонның басқаруындағы Азаматтар бірлігі. Сонымен қатар ғамалия арқылы
бала алдыруға қарсы күресуші Құтқару әрекеті атындағы ұйым да жоғарыда
аталған іргешіл қозғалыстарға болысуда. Олар, тіпті, ғамалияларды жасайтын
дәрігерлерді өлтіріп, ғамалиятханаларды (операционное) жарылғыш заттармен
атқылауға дейін барған.
Бұларға қосымша рөтінде, жиһанға аты әйгілі Американың Тіте (Тайм)
апталығының 1995 жылы 8 мамыр күнгі санында үлкен мақалаға тақырып болған,
фундаменталистік көзқарастағы азаматтар тарапынан негізі қаланған Отан
сүйерлердің жасақтары атындағы белсенділердің заңнан тыс жасақтарын айтуға
болады. Осы күнде, Американың Біріккен Мемлекеттеріне ең үлкен қауіп
төндіріп отырған осы іргешіл, асырашыл топтар. Атақты басылым үлкен
мақаланы Мемлекеттің жаулары деп атапты! Осы аса қауіпті ұйымдар қалың
бұқараны қыру қимылдарына дейін барған. Мысалы, 1995 жылы Оклохама
қаласындағы бала бақшаны бомбалап, жүздеген бейкүнә сәбилер мен
азаматтардың қырылуына себеп болған осы жасақтанған топтар (Алайда,
қылмыскерлер ұсталғанға дейін батыс баспасөзі тек мұсылмандарды айыптаумен
шұғылданған). Тайм басылымы, осы заңнан тыс қарулы топтардың негізгі
құрамын христиан фундаменталистер, салықты сөгушілер және Американың
негізгі заңын қорғаушылар құрайды деп тағриф қылады.
1993 жылдың 19 сәуір күні Одақтық Тергеу Кеңсесі (ФБР) Тексас
уилаятындағы Вако қалашығындағы Давидиан фундаменталис-терінің диқаншылық
базасына шабуыл жасағанда 80 іргешіл ұсталатындарын аңғарып өздерін өртеп
өлтірген. Мемлекеттің бұл жойқын шабуылынан кейін іргешіл топтарды
жақтаушылардың саны күрт көбейеді. Осы топтардың аймақтардағы
бастықтарының көбінесе христиандық рұһбан қызметіндегі және ақ нәсілдің
үстемдігін орнатқысы келетін фундаменталистер екенін көреміз.
Мысалы, Тайм басылымының баяндауына қарағанда, Християнның белгісі
атындағы топтың өкілдері, солтүстік Еуропалықтар Көне Өсиетте (Библия)
аталған таңдаулы пенделер, ал, йаһұдилер (жөһиттер) - шайтанның ұрпақтары
деп сенеді. Мишиган аймағындағы қарулы топтардың жетекшісі Норман Олсон,
баптист сектасының рұһбаны һәм қару-жарақ сататын дүкендер торабының иесі.
Оның тобында он екі мың қарулы адам бар және олар БҰҰ, АБД-ін
социалистік елге айландырғысы келеді деп сенеді. Тағы да осы аймақта
фундаментализмді таратушы Марк Корнки Дүниежүзілік христиан радиосы
арқылы хабарлар таратуда. 1990 жылы Ирак көршісі Кувейтті жаулап алған соң,
Американың президенті Джордж Буш 1990 жылы 11 қыркүйек күнгі арнауында
Біріккен Ұлттар Ұйымының жетекшілігінде жаңа жиһан низамын орнату керек
деген еді. Фундаменталист бағыттағы қарулы топтар бұл жүйені Американың
билігін қолынан тартып алғысы келетін сионистік жоспар дейді.
Мысалы, Солтүстік Каролайна аймағындағы Конституцияға сәйкес
мемлекеттің қайтадан қалпына келтірілуін жақтайтын азаматтар атындағы
топтың негізгі ұраны; Қасиетті Библияны және Атазаңды Американың негізгі
заңына айналдырамыз! деп мәлімдейді Тайм апталығы.
Америкадағы экстремист ағымдар туралы толық бір кітап жазуға да болар
еді! Бірақ бұл мақаланың мақсаты осы деректі мысалдар арқылы экстремизмнің
шын мәнінде не екенін, қайдан шыққанын анықтаумен шектеледі. Аталмыш
фундаменталист ұйымдар Америкада ғана емес, сонымен қатар, Канада мен
Еуропа елдерінде де ұйымдасқан түрде өсіп, өрбуде. Таяу уақыттарда осындай
асырашыл топтардың кесірлі қылықтарына куә болуымыз әбден мүмкін.
Қорыта айтқанда, фундаментализм АБД-де және христиандықтан пайда
болған. Мың төрт жүз жыл бойы жиһанды ғылымға, әділеттілікке, тазалыққа,
имандылыққа, абзалдылыққа, өркениетке, адамшылыққа бөлеген хақ дін Исламға
және оған иман етуші мұминдерге фундаменталист деген жаланы жабудың жалғыз
ғана мақсаты - ең жылдам һәм өздігінен өсіп, таралып келе жатқан хақ дін
Исламның алдын тосу, оған жүректері жібіп келе жатқан пенделерді айнытудан.
Ислам деген сөздің өзі араб тіліндегі силм - бейбітшілік, тыныштық,
берілу деген сөзден, жә, мұсылман деген мағнаны білдіретұғын мұслим сөзі
-бейбітшілікке берілген, тәсілім болған һәм оны сақтаушы деген мағынадан
шыққан. Демек, фундаменталист секілді дөрекі де кертартпа сөздер
мұсылмандыққа әсте жараспайтынын, әлбетте, оңайлықпен аңдауға болады.
Мұсылмандар амандасқанда-ақ Әс-саламұ алайкұм! яғни Саған бейбітшілік
болғай! деп, біріне-бірі татулық, тыныштық тілейді ғой. Ал, хақ дін
Исламның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz