Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру мәселелері
Кіріспе
Қазақстанның Тәуелсіздік алғанына 17 жыл .Қазіргі таңда Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың бастауымен елімізді дамыған және бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру мақсаты тұр , яғни ел экономикасын дамыту арқылы халықтың әл . ауқатын көтеру . Біздің мемлекетіміздің тәуелсіздік алғанына 17 жыл толғанымен алғашқы 5.6 жылдағы ел еңсесін көтерумен жол таңдауға кетті . Дүниежүзілік тәжірбиелерді сараптай келе ауыр индустрияны дамыту үшін сырттай инвесторлар тарта олармен бірлесіп жер қазба байлықтарын игеру және зауыт . фабрикаларды іске қосып жұмыссыздықты жою немесе өндіріс көздерін ашу.
ΧΧ ғасырдың екінші жартысындағы дүниежүзілік шаруашылықтың айтарлықтай ерекшеліктерінің бірі . халықаралық экономикалық қатынастардың жедел әрі қарқынды дамуы .
Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең кең дамыған нысанына халықаралық сауда жатады . Дүниежүзіндегі елдердің барлығы үшін халықаралық сауданың ролі ерекше маңызды .
Халықаралық қатынас . еңбек бөлінісі негізінде әр түрлі елдердің таура өндірушілер арасында пайда болатын байланыстардың өзара экономикалық тәуелділігі . Ғылыми . техникалық прогрестің ықпалымен экономикада жүріп жатқан құрылымдық өзгерістер , өнеркәсіп өндірісінің мамандануы мен кооперациялануы ұлттық шаруашылықтардың қарым.қатынастарын күшейтеді.
Қазақстанның Тәуелсіздік алғанына 17 жыл .Қазіргі таңда Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың бастауымен елімізді дамыған және бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру мақсаты тұр , яғни ел экономикасын дамыту арқылы халықтың әл . ауқатын көтеру . Біздің мемлекетіміздің тәуелсіздік алғанына 17 жыл толғанымен алғашқы 5.6 жылдағы ел еңсесін көтерумен жол таңдауға кетті . Дүниежүзілік тәжірбиелерді сараптай келе ауыр индустрияны дамыту үшін сырттай инвесторлар тарта олармен бірлесіп жер қазба байлықтарын игеру және зауыт . фабрикаларды іске қосып жұмыссыздықты жою немесе өндіріс көздерін ашу.
ΧΧ ғасырдың екінші жартысындағы дүниежүзілік шаруашылықтың айтарлықтай ерекшеліктерінің бірі . халықаралық экономикалық қатынастардың жедел әрі қарқынды дамуы .
Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең кең дамыған нысанына халықаралық сауда жатады . Дүниежүзіндегі елдердің барлығы үшін халықаралық сауданың ролі ерекше маңызды .
Халықаралық қатынас . еңбек бөлінісі негізінде әр түрлі елдердің таура өндірушілер арасында пайда болатын байланыстардың өзара экономикалық тәуелділігі . Ғылыми . техникалық прогрестің ықпалымен экономикада жүріп жатқан құрылымдық өзгерістер , өнеркәсіп өндірісінің мамандануы мен кооперациялануы ұлттық шаруашылықтардың қарым.қатынастарын күшейтеді.
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру мәселелері
Кіріспе
Қазақстанның Тәуелсіздік алғанына 17 жыл .Қазіргі таңда
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың бастауымен елімізді дамыған және бәсекеге қабілетті
50 елдің қатарына кіру мақсаты тұр , яғни ел экономикасын дамыту арқылы
халықтың әл – ауқатын көтеру . Біздің мемлекетіміздің тәуелсіздік алғанына
17 жыл толғанымен алғашқы 5-6 жылдағы ел еңсесін көтерумен жол таңдауға
кетті . Дүниежүзілік тәжірбиелерді сараптай келе ауыр индустрияны дамыту
үшін сырттай инвесторлар тарта олармен бірлесіп жер қазба байлықтарын игеру
және зауыт – фабрикаларды іске қосып жұмыссыздықты жою немесе өндіріс
көздерін ашу.
ΧΧ ғасырдың екінші жартысындағы дүниежүзілік шаруашылықтың
айтарлықтай ерекшеліктерінің бірі - халықаралық экономикалық қатынастардың
жедел әрі қарқынды дамуы .
Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең кең
дамыған нысанына халықаралық сауда жатады . Дүниежүзіндегі елдердің барлығы
үшін халықаралық сауданың ролі ерекше маңызды .
Халықаралық қатынас – еңбек бөлінісі негізінде әр түрлі
елдердің таура өндірушілер арасында пайда болатын байланыстардың өзара
экономикалық тәуелділігі . Ғылыми – техникалық прогрестің ықпалымен
экономикада жүріп жатқан құрылымдық өзгерістер , өнеркәсіп өндірісінің
мамандануы мен кооперациялануы ұлттық шаруашылықтардың қарым-қатынастарын
күшейтеді.
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру мәселелері
Халықаралық сауда дегеніміз – дүниежүзі елдері арасындағы
төлемді, жиынтық тауар айналысы. Американ ғалымы Дж.Сакстың пікірінше
"Қандай бір ел болмасын оның экономикалық жетістігі сыртқы саудаға
байланысты . Дүниежүзілік саудадан оқшауланып, ешқандай ел дені сау , жөні
түзу экономика жасай алған жоқ" .Ал енді ел алдындағы игі мақсаттардың бірі
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру болып отыр . Бұл үшін Үкімет осы ұйымға
кіретін 149 елдің басым көпшілігімен келіссөздер жүргізіп қолдау тауып отыр
. Қазақстан бұл ұйымға 1996 жылы ресми өтініш берді және сол сәттен бастап
қазірге дейін келіссөз үрдісі жалғасуда . Республикада жүзеге асырылып
жатқан терең экономикалық қайта құрулар, дүниежүзінің 70 тен астам елмен
қауырт сыртқы экономикалық байланыстар, жаһандану үдеріміне қосылу
Дүниежүзілік сауда ұйымына кірудің арттықшылықтары мен салдарларын жан-
жақты талдауды талап етеді .
Біртұтас әлемдік рыноктар жүйесін қалыптастыру бағытында
әлі де болса көптеген кедергілер мен қайшылықтар бар . Еркін сауда немесе
протекционизм мәселесі күн тәртібінен түскен жоқ . Сауда экономикалық
одақтастықтарына мүше елдер қайшылықты жағдайларды түсіне ескере отырып ,
мәселелердің оңтайлы шешімін іздестіру үстінде .
Халықаралық сауданы реттеп , оның еркін дамуы жолындағы
кедергілерді жойып отыратын негізгі халықаралық ұйым – тарифтер мен сауда
жөніндегі бас келісім (ГАТТ) .ГАТТ 1995 жылы өз қызметін тоқтатып , Бүкіл
дүниежүзілік сауда ұйымы (БСҰ) болып қайта құрылған .
Бұл беделді халықаралық ұйымның аты өзгергенімен , заты
– принциптері құқықтық механизмі өзінің жалғасын Бүкіл дүниежүзілік сауда
ұйымынан тауып отыр .
Бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымы – қатысу елдердің өзара саудасын
белгілі принциптері , құқықтық нормалары, сауда жүргізу ережелері арқылы
мемлекет деңгейінде реттейтін көпжақты халықаралық келісім .
Осынау ірі сауда ұйымының негізгі функциялары мыналарды қамтиды :
көпжақты және қатысушылардың саны шектеулі сауда келісімдерін реттеу мен
жүзеге асыру ; көпжақты сауда келісімдері үшін форум ретінде әрекет ету ;
сауда даулардың реттеудің жолдарын іздестіру ; ұлттық сауда саясатын
бақылау ; жаһандық экономикалық саясатты қалыптастыруға қатысушы басқада
халықаралық мекемелерімен ынтымақтастық .
Дүниежүзілік сауда ұйымының бір мүшесіне жасалған
жағдайлар немесе концессиялар осы ұйымның басқада мүшелеріне
таралатындығына кепілдік беретін неғұрлым қолайлы жағдайлар туғызу
принциптерін қабылдау ; импорттық тауарлар рынокқа түскеннен кейін олардың
ел ішінде өндірілген осыған ұқсас тауарларға жасалғаннан кем түспейтіндей
қолайлы режимге ие болуын талап ететін ұлттық режим принциптерін қабылдау ;
транспаренттік , яки ішкі құқықтық құжаттардың ашықтығы , мөлдірлігі ;
кедендік барлық елде дерлік отандық экономика өнімдерін қорғау жөніндегі
белгілі бір шаралардың сақталумен қоса жүргізіледі . Соңғысы шетелдік
тауарлар мен қызметтердің ұлттық рыноктарға баса көктеп енуінің әсеріне
сақтандыратын тосқауылдар жасалуына бағытталған толып жатқан келіссөздердің
тақырыбы болып табылады .Бұл өз елінің өндірушілері үшін қолайлы жағдайлар
жасауға ұмтылатын әлемдік шаруашылыққа қатысушылардың табиғи реакциясы .
Бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымы құрылуы халықаралық экономикалық
қатынастарды , оның ірі саласы халықаралық сауданы жаңа белестерге шығарып
барлық мемлекеттердің сауда қарым-қатынастарды деңгейін жоғарылатады деген
сенім бар .
Дүниежүзілік сауда ұйымы – бейбіт қатар өмір сүру
принциптерін мейлінше тиянақтайтын беделді халықаралық ұйым . Экономикалық
байланыстар халықаралық еңбек бөлінісіне өндіргіш күштердің дәрежесіне және
шаруашылықтардың мамандануына сүйенеді . Осы байланыстардың үзілмей сан
жағынан өсуіне экономикалық қатынастар меншіктің түрлері, қаржы , несие
және түрлі инфрақұрылымдар жағдай жасайды .
Дүниежүзілік шаруашылықтың пайда болуының материалдық
шарттары: халықаралық еңбек бөлінісі , тауарлы өндірістің дамуы , рыноктық
инфрақұрылымдардың пайда болуы . Әсіресе ғылыми-техникалық прогресс
қатынастарының дүниежүзілік экономикалық кеңістік құрудағы орны ерекше .
Экономикалық қатынастар мен байланыстарды сөз еткенде жоғарыдағы
методикалық тетіктерді пайдалану кереек . Әсіресе рыноктың экономикаға
көшу барысында халықаралық қарым-қатынастар мен алыс-берістерді тиімді ,
баламалы жүргізуде жалпы теориялық мәселелерді шешіп алсақ , күнделікті
өмірдегі ұлтаралық экономикалық қатынастардағы қателікте,р ,
байланыстардағы ұтылыстар азаяр еді .
Осындай әдістемелік алғы шарттардың қатарына сыртқы
экономикалық қатынастарға жол ашатын , теорияларды да білген жөн . Ойшыл
экономистердің халықаралық еңбек бөлінісі , ұлттық экономиканың ішкі
қатынастары , сыртқы сауда , интеграция қазіргі ашық экономика туралы
пайымдаулардың да маңызы зор. Халықаралық саудада айырбасқа түскен тауардың
сапасы мен бағасы бірінші кезекке қойылады . Мемлекеттің, үкіметтің
саясаты тауар өткізу кезінде көрінуі мүмкін , бірақ ол өз алдына мәселе .
Біріккен ұлттар ұйымы халықаралық валюта қоры , басқа да әлемдік
экономикалық қоғамдастықтар мен ұйымдар байланыстардың баяндылығына
айтарлықтай ықпал жасайды . Бұл жерде сыртқы экономикалық қарым-
қатынастарды реттейтін үкімет заңдары , кеден баж заңы да өте қажет .Жалпы
ұлтаралық алыс-берістің белгілі экономикалық кеңістігнің қалыптасуы
рыноктық қатынастардың өмірге келуінің басты шарты .
Біздің отандық кәсіпорындардың өнімдері айтарлықтай
кедергілерге тап болып отырған жоқ , ал барлық шикізат ресурстары іс-
жүзінде баж салығынсыз әкелінеді . Біздің еліміз тауарлар импортына да жол
аштық және оның ауқымы өсу түсуде . Әсіресе Қытай , Түрік , Пәкістан
тауарларымен бірге , Ресей , Украина елдердің тауарларын сату жылдам
қарқынмен өсіп келеді . Қазақстанда 8 мыңнан астам аса компаниялардың
өкілдіктері ашылған , олардың едәуір бөлігі сауда компаниялары , арасында
әлемге танымалылары да бар .
Тауар айналымы жедел ұлғайып келеді , бұған ТМД-дағы ең бір
озық банк жүйесі жәрдемдесіп отыр . Ол отандық экономиканың серпінді өсіп
келе жатқан саласына айналған сауданы ықыласпен және үлкен көлемде
несиелеуде . Минералды шикізат қоры , ең алдымен , мұнай қоры
сарқылмайынша осылай жалғаса бермек . Әлемде " мұнайдан кейінгі " кезең
туралы барған сайын көп айтылатын болды , таяудағы 20-30 жылда оның негізгі
қорлары таусылады деген болжам жасалуда . Бұл Қазақстанға да қатысты .
Кейінгі жылдары мұнайға деген сұраныс тұрақты тұрде
өсіп келеді , бағасыда көтерілуде . Көптеген белгілі сауда компаниялары
мұнай-доллары үшін жорыққа қосылған . Олар Республикада өздерінің қатысуын
ұлғайтып қана қоймай , 8-10 млрд долларға есептелетін Қазақстандық сауда
рыногы үшін бәсекеде арпалысқан саясат жүргізуде . Сөз жоқ , тауар
молшылығы тұтынушы мен сатып алушы мүддесі тұрғысынан өте жақсы . Отандық
рынок бүгінде тауарлардың алуан түрін – ең қымбат тауарлардан бастап ең
арзанқол тауарларға дейін ұсынады . Сөйтіп , кедей-кепшіктің қарапайым
сұранысын да , бақуатты сатып алушының кірпияз көңілін де қанағаттандыруда
.
Дүниежүзілік сауда ұйымының табалдырығынан аттауға жақын
қалған ұлттық экономикамыздың алдында қандай мәселелер тұр ? Республика
өзінің алдына стратегиялық міндеттер қойып отыр , ол отандық экономиканы
жаңғыртуды , оны бәсекелестік қабілетін күшейту , шикізаттан алынатын
жоғары кірісті пайдаланып , өндірісті жаңартуды және жаңа технологияларды ,
ғылым мен техниканың жетістіктерін енгізуді көздейді .
Әлемдік шаруашылықтағы күшейе түскен бәсекені ескере отырып
, жаңа өнім жасау және де онымен сыртқы рынокқа шығу оңай шаруа емес .
Дүниежүзілік сауда ұйымына өткен кезде ішкі рынокты
кедендік тосқауылдармен уақытша қорғау , саны арта түскен шетелдік
өндірушілермен бәсекеде отандық кәсіпкерлердің позициясын нығайту үшін
оларға демеу қаржы беру аса қиын болады .
Өкінішке орай отандық экономикада өңдеуші жоғары
технологиялы салалар жоқтың қасы . Бұл саладағы бизнес әлі де бастапқы
кезеңінде тұр . Ол Дүниежүзілік сауда ұйымына кірудің айтарлықтай қатаң
шарттары сақталған жағдайда мүлдем тұралап қалуы мүмкін . Бұл пісіп-
жетілген құрылымдық қайта құруларды шектеп, экономиканың шикізаттық сипатын
сақтайды .
Еліміздің Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруінің бүкіл
саясаты стратегиялық мақсаттарға сай түзілуі тиіс . Көптеген компаниялар
дағдарыс кезеңінде , ал қазір бәсекелестік жағдайында өмір сүруге
бейімделіп алды , жаңа жағдайларда оларды қолдаудың ойластырылған
стратегиясы қажет . Талдаулар көрсеткендей , Дүниежүзілік сауда ұйымы
шеберінде де айтарлықтай қорғаныс шаралары бар . Мысалы , осы ұйымға
өнеркәсіпті , дамыған елдер импорттық тарифтерді ширықтыру сияқты құралды
пайдаланады . Бұл ретте тариф мөлшерлемесін көтеру әкелінетін өнімдерді
өңдеу дәрежесіне бара-бар болады . Бұл орташа алғандағы кедендік
тосқауылдардың біршама төмен болуы жағдайының өзінде жоғары дәрежеде
өңделген өнімдердің ішкі рыногын тиімді қорғауға мүмкіндік береді .
Дүниежүзілік сауда ұйымының ережелерінде қорғаныш шараларының
едәуір әлеуеті қарастырылған . Оларды білікті , дұрыс пайдалану қажет .
Мысал үшін , Дүниежүзілік сауда ұйымына 2001 жылы мүше болған Қытай солай
жасап
отыр . Дүниежүзілік сауда ұйымының алдындағы міндеттемелеріне сәйкес 2004
жылдың желтоқсанында шетелдік құрылыс фирмаларына жетекші серіктес ретінде
бірлескен кәсіпорын құру құқығы берілуі көзделген , 2005-2006 жылдары
аталған секторды ырықтандыру жалғастырылды . Алайда осы сектордың шетелдік
кәсіпкерлерге ашылуымен бірге , шетелдіктердің жергілікті рынокта жұмыс
тәжірибесінің міндетті түрде болуы , шетелдік фирма капиталының белгілі бір
мөлшері , шетелдік қызметкерлер санының ширек бөлігін инженер-техник
кадрлардан талап етілетін қытай нормативтеріне сәйкес келуі үшін міндетті
түрде қайта даярлау сияқты шектеулер енгізілген .
Бөлшек саудада тиісті ереже жасалынған , соған сәйкес
шетелдік компаниялар өз бизнесін жергілікті реттеуші нормаларды сақтаған
жағдайда ғана кеңейте алады .
Экономиканың бірқатар секторларында , мысалы , банк
бизнесінде Қытай үкіметі сыннан өткен " қайта құруларды ол шын мәнінде
қажет ететін тұстарды жүргізу" тәсілін басшылыққа алады . Шетелдік
банктерге 2004-2005 жылдары қаржы тасқынына мұқтаж салаларға капитал
инвестициялауға рұқсат берілген . 2006 жылы қаржы секторы толық ашылды .
Отандық экономикада , әлемдік тәжірибеде, әсіресе ,
жеткілікті дамымаған салаларға ие , ішкі рыногы тар елдерге қатысты
жинақталған тәжірибені жан-жақты пайдалану керек . Тиімді қорғаныс шаралары
, кедендік шараларды нығайту , кедендік кеңістіктің котрабандадан
қауіпсіздігі , сырттан әкелінетін тауарлар сапасын бақылау деңгейін көтеру
қажет .
Ең бір маңызды мәселердің бірі – ауылшаруашылығы мүддесін
қорғау . Сауда ұйымы бұл сала бойынша келісім қабылдаған . Ол тарифтермен
реттелетін ауылшаруашылық тауарлары рыногына кіру (дамыған елдерде кедендік
баж 6 жылдың ішінде орташа алғанда 36%-ға , дамушы елдерде 10 жылда 24%-ға
төмендеуі тиіс ) , осы секторға жәрдем қаражаттың жиынтық көлемін
анықтайтын ішкі қолдау шаралары ; сондай-ақ кезең-кезеңімен қысқаруға
тиісті тікелей экспорттық жәрдем қаражат сияқты элементтерді қамтиды .
Байқап отырғанымыздай , қаржылай қолдау дамыған елдерде – алты жыл дамушы
елдер үшін 10 жыл бойы жасалады .
Көптеген елдер өздерінің ауылшаруашылық рыноктарын
айтарлықтай көлемде , 500 % жететін және оданда жоғары кеден бажымен дер
кезінде қорғап үлгерген . Қазақстан тарихы жағдайларға байланысты екі оттың
ортасында қалды . Бір жағынан ол ірі астық экспорттаушы ретінде Керн тобы –
аграрлық рыноктың ырықтандырылуына ұмтылушы елдер жағына , екінші жағынан –
ауылға едәуір жәрдем қаржы бөлетіндіктен (арзандатылған отын, тыңайтқыш ) ,
ол ішкі аграрлық рынокты қорғаушы елдер арасында болуы керек .
Қорғаныш салаларын алып тастау бағаның өсуіне , бәсекеге
қабілеттіліктің , демек осынау маңызды экспорттық өнімнің тиімділігінің
төмендеуіне алып келеді . Нәтижесінде дәнді дақылдардың сыртқа әкетуге
еркіндік азаяды , оларды өткізу көлемі тек көрші елдердің сұранынымен
шектеледі , ішкі рынокты әрі арзан сапалы импорт басып кетеді . Осыған
байланысты Ресейдің , Украинаның олардан соң Өзбекстан , Иран ,
Ауғаныстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру туралы шарттары , әсіресе
ауылшаруашылығы саласында ерекше маңызға ие болады .
Егер бұл елдер өздерінің ауылды қолдау әрекетін неғұрлым
ұзағырақ мерзімге келіссе , онда Қазақстандық өнімдер жәрдем қаржы бөлу
кезеңі қысқартылған жағдайда киындыққа тап болады .
Республика Дүниежүзілік сауда ұйымына кіре отырып , осы
ұйымнан қазірдің өзінде көп көлемде залал келтіріп отырған демпингпен ,
контрабандамен, контрафактілік өнімдермен күресу үшін айтарлықтай
техникалық көмек алуы тиіс . Қазір орын алып отырғандай , тауарларды
жартылай жария әкелу жүйесі отандық өндірістен әлденеше есе асып түседі .
Онда шоп-туристер едәуір роль атқарады . Олар қосылған құн салығы орнына
болмашы ғана сома төлейді , кейде тіпті соданда жалтарады . Бұл олардың
қызметінің кірістілігін арттырады . Оның бәсекеге қабілеттілігі аса жоғары
болып қана қоймай , ол жария өндірісті тұншықтырады . Көлеңкелі
экономиканың осындай " киттеріне " сенімді тосқауыл қойылмаса , онда
өнеркәсіптің , әсіресе жеңіл аяқкиім салаларының дамуы іс жүзінде болмай
қалады .
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру елімізге мұндай үрдістерді
еңсеру үшін жеткілікті сенімді құқықтық құрал беруі керек .
Екінші деңгейдегі банктер сауда компанияларына еш кедергісіз
және шектеусіз несие ресурстарын бөліп , зор қолдау көрсетуде . Тәжірибе
тауарлар , әсіресе , қытай тауарлары жоғары кірісті әрі тез айналымды
екендігін көрсетіп отыр . Банктер жылдық несиелерді ұзақ мерзімді несиелер
разрядына бекерге қосып отырған жоқ . Олар тек саудаға қатысты алғанда ғана
дұрыс болып табылады .
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру елімізге құрамында зиянды ,
соның ішінде концерогенді заттар бар сапасыз өнімдер әкелуінен қорғау
жүйесін жолға қоюға көмектесуі тиіс .
Импорт пен экспорттың көлемі мен түр-түріне толымды есеп
жүргізуді реттеу керек , ол бүкіл сауда спекторы бойынша , соның ішінде
баға параметрлері бойыншада мұқият қадағалануы тиіс .
Кеден және шекара қызметтері еліміздің экономикалық кеңістігі
толыққанды қорғалуын қамтамасыз ететін маңызды мемлекеттік қызметтерге
айналуда . Олар қазіргі заманғы озық техникамен жарақтану , ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Қазақстанның Тәуелсіздік алғанына 17 жыл .Қазіргі таңда
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың бастауымен елімізді дамыған және бәсекеге қабілетті
50 елдің қатарына кіру мақсаты тұр , яғни ел экономикасын дамыту арқылы
халықтың әл – ауқатын көтеру . Біздің мемлекетіміздің тәуелсіздік алғанына
17 жыл толғанымен алғашқы 5-6 жылдағы ел еңсесін көтерумен жол таңдауға
кетті . Дүниежүзілік тәжірбиелерді сараптай келе ауыр индустрияны дамыту
үшін сырттай инвесторлар тарта олармен бірлесіп жер қазба байлықтарын игеру
және зауыт – фабрикаларды іске қосып жұмыссыздықты жою немесе өндіріс
көздерін ашу.
ΧΧ ғасырдың екінші жартысындағы дүниежүзілік шаруашылықтың
айтарлықтай ерекшеліктерінің бірі - халықаралық экономикалық қатынастардың
жедел әрі қарқынды дамуы .
Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең кең
дамыған нысанына халықаралық сауда жатады . Дүниежүзіндегі елдердің барлығы
үшін халықаралық сауданың ролі ерекше маңызды .
Халықаралық қатынас – еңбек бөлінісі негізінде әр түрлі
елдердің таура өндірушілер арасында пайда болатын байланыстардың өзара
экономикалық тәуелділігі . Ғылыми – техникалық прогрестің ықпалымен
экономикада жүріп жатқан құрылымдық өзгерістер , өнеркәсіп өндірісінің
мамандануы мен кооперациялануы ұлттық шаруашылықтардың қарым-қатынастарын
күшейтеді.
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру мәселелері
Халықаралық сауда дегеніміз – дүниежүзі елдері арасындағы
төлемді, жиынтық тауар айналысы. Американ ғалымы Дж.Сакстың пікірінше
"Қандай бір ел болмасын оның экономикалық жетістігі сыртқы саудаға
байланысты . Дүниежүзілік саудадан оқшауланып, ешқандай ел дені сау , жөні
түзу экономика жасай алған жоқ" .Ал енді ел алдындағы игі мақсаттардың бірі
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру болып отыр . Бұл үшін Үкімет осы ұйымға
кіретін 149 елдің басым көпшілігімен келіссөздер жүргізіп қолдау тауып отыр
. Қазақстан бұл ұйымға 1996 жылы ресми өтініш берді және сол сәттен бастап
қазірге дейін келіссөз үрдісі жалғасуда . Республикада жүзеге асырылып
жатқан терең экономикалық қайта құрулар, дүниежүзінің 70 тен астам елмен
қауырт сыртқы экономикалық байланыстар, жаһандану үдеріміне қосылу
Дүниежүзілік сауда ұйымына кірудің арттықшылықтары мен салдарларын жан-
жақты талдауды талап етеді .
Біртұтас әлемдік рыноктар жүйесін қалыптастыру бағытында
әлі де болса көптеген кедергілер мен қайшылықтар бар . Еркін сауда немесе
протекционизм мәселесі күн тәртібінен түскен жоқ . Сауда экономикалық
одақтастықтарына мүше елдер қайшылықты жағдайларды түсіне ескере отырып ,
мәселелердің оңтайлы шешімін іздестіру үстінде .
Халықаралық сауданы реттеп , оның еркін дамуы жолындағы
кедергілерді жойып отыратын негізгі халықаралық ұйым – тарифтер мен сауда
жөніндегі бас келісім (ГАТТ) .ГАТТ 1995 жылы өз қызметін тоқтатып , Бүкіл
дүниежүзілік сауда ұйымы (БСҰ) болып қайта құрылған .
Бұл беделді халықаралық ұйымның аты өзгергенімен , заты
– принциптері құқықтық механизмі өзінің жалғасын Бүкіл дүниежүзілік сауда
ұйымынан тауып отыр .
Бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымы – қатысу елдердің өзара саудасын
белгілі принциптері , құқықтық нормалары, сауда жүргізу ережелері арқылы
мемлекет деңгейінде реттейтін көпжақты халықаралық келісім .
Осынау ірі сауда ұйымының негізгі функциялары мыналарды қамтиды :
көпжақты және қатысушылардың саны шектеулі сауда келісімдерін реттеу мен
жүзеге асыру ; көпжақты сауда келісімдері үшін форум ретінде әрекет ету ;
сауда даулардың реттеудің жолдарын іздестіру ; ұлттық сауда саясатын
бақылау ; жаһандық экономикалық саясатты қалыптастыруға қатысушы басқада
халықаралық мекемелерімен ынтымақтастық .
Дүниежүзілік сауда ұйымының бір мүшесіне жасалған
жағдайлар немесе концессиялар осы ұйымның басқада мүшелеріне
таралатындығына кепілдік беретін неғұрлым қолайлы жағдайлар туғызу
принциптерін қабылдау ; импорттық тауарлар рынокқа түскеннен кейін олардың
ел ішінде өндірілген осыған ұқсас тауарларға жасалғаннан кем түспейтіндей
қолайлы режимге ие болуын талап ететін ұлттық режим принциптерін қабылдау ;
транспаренттік , яки ішкі құқықтық құжаттардың ашықтығы , мөлдірлігі ;
кедендік барлық елде дерлік отандық экономика өнімдерін қорғау жөніндегі
белгілі бір шаралардың сақталумен қоса жүргізіледі . Соңғысы шетелдік
тауарлар мен қызметтердің ұлттық рыноктарға баса көктеп енуінің әсеріне
сақтандыратын тосқауылдар жасалуына бағытталған толып жатқан келіссөздердің
тақырыбы болып табылады .Бұл өз елінің өндірушілері үшін қолайлы жағдайлар
жасауға ұмтылатын әлемдік шаруашылыққа қатысушылардың табиғи реакциясы .
Бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымы құрылуы халықаралық экономикалық
қатынастарды , оның ірі саласы халықаралық сауданы жаңа белестерге шығарып
барлық мемлекеттердің сауда қарым-қатынастарды деңгейін жоғарылатады деген
сенім бар .
Дүниежүзілік сауда ұйымы – бейбіт қатар өмір сүру
принциптерін мейлінше тиянақтайтын беделді халықаралық ұйым . Экономикалық
байланыстар халықаралық еңбек бөлінісіне өндіргіш күштердің дәрежесіне және
шаруашылықтардың мамандануына сүйенеді . Осы байланыстардың үзілмей сан
жағынан өсуіне экономикалық қатынастар меншіктің түрлері, қаржы , несие
және түрлі инфрақұрылымдар жағдай жасайды .
Дүниежүзілік шаруашылықтың пайда болуының материалдық
шарттары: халықаралық еңбек бөлінісі , тауарлы өндірістің дамуы , рыноктық
инфрақұрылымдардың пайда болуы . Әсіресе ғылыми-техникалық прогресс
қатынастарының дүниежүзілік экономикалық кеңістік құрудағы орны ерекше .
Экономикалық қатынастар мен байланыстарды сөз еткенде жоғарыдағы
методикалық тетіктерді пайдалану кереек . Әсіресе рыноктың экономикаға
көшу барысында халықаралық қарым-қатынастар мен алыс-берістерді тиімді ,
баламалы жүргізуде жалпы теориялық мәселелерді шешіп алсақ , күнделікті
өмірдегі ұлтаралық экономикалық қатынастардағы қателікте,р ,
байланыстардағы ұтылыстар азаяр еді .
Осындай әдістемелік алғы шарттардың қатарына сыртқы
экономикалық қатынастарға жол ашатын , теорияларды да білген жөн . Ойшыл
экономистердің халықаралық еңбек бөлінісі , ұлттық экономиканың ішкі
қатынастары , сыртқы сауда , интеграция қазіргі ашық экономика туралы
пайымдаулардың да маңызы зор. Халықаралық саудада айырбасқа түскен тауардың
сапасы мен бағасы бірінші кезекке қойылады . Мемлекеттің, үкіметтің
саясаты тауар өткізу кезінде көрінуі мүмкін , бірақ ол өз алдына мәселе .
Біріккен ұлттар ұйымы халықаралық валюта қоры , басқа да әлемдік
экономикалық қоғамдастықтар мен ұйымдар байланыстардың баяндылығына
айтарлықтай ықпал жасайды . Бұл жерде сыртқы экономикалық қарым-
қатынастарды реттейтін үкімет заңдары , кеден баж заңы да өте қажет .Жалпы
ұлтаралық алыс-берістің белгілі экономикалық кеңістігнің қалыптасуы
рыноктық қатынастардың өмірге келуінің басты шарты .
Біздің отандық кәсіпорындардың өнімдері айтарлықтай
кедергілерге тап болып отырған жоқ , ал барлық шикізат ресурстары іс-
жүзінде баж салығынсыз әкелінеді . Біздің еліміз тауарлар импортына да жол
аштық және оның ауқымы өсу түсуде . Әсіресе Қытай , Түрік , Пәкістан
тауарларымен бірге , Ресей , Украина елдердің тауарларын сату жылдам
қарқынмен өсіп келеді . Қазақстанда 8 мыңнан астам аса компаниялардың
өкілдіктері ашылған , олардың едәуір бөлігі сауда компаниялары , арасында
әлемге танымалылары да бар .
Тауар айналымы жедел ұлғайып келеді , бұған ТМД-дағы ең бір
озық банк жүйесі жәрдемдесіп отыр . Ол отандық экономиканың серпінді өсіп
келе жатқан саласына айналған сауданы ықыласпен және үлкен көлемде
несиелеуде . Минералды шикізат қоры , ең алдымен , мұнай қоры
сарқылмайынша осылай жалғаса бермек . Әлемде " мұнайдан кейінгі " кезең
туралы барған сайын көп айтылатын болды , таяудағы 20-30 жылда оның негізгі
қорлары таусылады деген болжам жасалуда . Бұл Қазақстанға да қатысты .
Кейінгі жылдары мұнайға деген сұраныс тұрақты тұрде
өсіп келеді , бағасыда көтерілуде . Көптеген белгілі сауда компаниялары
мұнай-доллары үшін жорыққа қосылған . Олар Республикада өздерінің қатысуын
ұлғайтып қана қоймай , 8-10 млрд долларға есептелетін Қазақстандық сауда
рыногы үшін бәсекеде арпалысқан саясат жүргізуде . Сөз жоқ , тауар
молшылығы тұтынушы мен сатып алушы мүддесі тұрғысынан өте жақсы . Отандық
рынок бүгінде тауарлардың алуан түрін – ең қымбат тауарлардан бастап ең
арзанқол тауарларға дейін ұсынады . Сөйтіп , кедей-кепшіктің қарапайым
сұранысын да , бақуатты сатып алушының кірпияз көңілін де қанағаттандыруда
.
Дүниежүзілік сауда ұйымының табалдырығынан аттауға жақын
қалған ұлттық экономикамыздың алдында қандай мәселелер тұр ? Республика
өзінің алдына стратегиялық міндеттер қойып отыр , ол отандық экономиканы
жаңғыртуды , оны бәсекелестік қабілетін күшейту , шикізаттан алынатын
жоғары кірісті пайдаланып , өндірісті жаңартуды және жаңа технологияларды ,
ғылым мен техниканың жетістіктерін енгізуді көздейді .
Әлемдік шаруашылықтағы күшейе түскен бәсекені ескере отырып
, жаңа өнім жасау және де онымен сыртқы рынокқа шығу оңай шаруа емес .
Дүниежүзілік сауда ұйымына өткен кезде ішкі рынокты
кедендік тосқауылдармен уақытша қорғау , саны арта түскен шетелдік
өндірушілермен бәсекеде отандық кәсіпкерлердің позициясын нығайту үшін
оларға демеу қаржы беру аса қиын болады .
Өкінішке орай отандық экономикада өңдеуші жоғары
технологиялы салалар жоқтың қасы . Бұл саладағы бизнес әлі де бастапқы
кезеңінде тұр . Ол Дүниежүзілік сауда ұйымына кірудің айтарлықтай қатаң
шарттары сақталған жағдайда мүлдем тұралап қалуы мүмкін . Бұл пісіп-
жетілген құрылымдық қайта құруларды шектеп, экономиканың шикізаттық сипатын
сақтайды .
Еліміздің Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруінің бүкіл
саясаты стратегиялық мақсаттарға сай түзілуі тиіс . Көптеген компаниялар
дағдарыс кезеңінде , ал қазір бәсекелестік жағдайында өмір сүруге
бейімделіп алды , жаңа жағдайларда оларды қолдаудың ойластырылған
стратегиясы қажет . Талдаулар көрсеткендей , Дүниежүзілік сауда ұйымы
шеберінде де айтарлықтай қорғаныс шаралары бар . Мысалы , осы ұйымға
өнеркәсіпті , дамыған елдер импорттық тарифтерді ширықтыру сияқты құралды
пайдаланады . Бұл ретте тариф мөлшерлемесін көтеру әкелінетін өнімдерді
өңдеу дәрежесіне бара-бар болады . Бұл орташа алғандағы кедендік
тосқауылдардың біршама төмен болуы жағдайының өзінде жоғары дәрежеде
өңделген өнімдердің ішкі рыногын тиімді қорғауға мүмкіндік береді .
Дүниежүзілік сауда ұйымының ережелерінде қорғаныш шараларының
едәуір әлеуеті қарастырылған . Оларды білікті , дұрыс пайдалану қажет .
Мысал үшін , Дүниежүзілік сауда ұйымына 2001 жылы мүше болған Қытай солай
жасап
отыр . Дүниежүзілік сауда ұйымының алдындағы міндеттемелеріне сәйкес 2004
жылдың желтоқсанында шетелдік құрылыс фирмаларына жетекші серіктес ретінде
бірлескен кәсіпорын құру құқығы берілуі көзделген , 2005-2006 жылдары
аталған секторды ырықтандыру жалғастырылды . Алайда осы сектордың шетелдік
кәсіпкерлерге ашылуымен бірге , шетелдіктердің жергілікті рынокта жұмыс
тәжірибесінің міндетті түрде болуы , шетелдік фирма капиталының белгілі бір
мөлшері , шетелдік қызметкерлер санының ширек бөлігін инженер-техник
кадрлардан талап етілетін қытай нормативтеріне сәйкес келуі үшін міндетті
түрде қайта даярлау сияқты шектеулер енгізілген .
Бөлшек саудада тиісті ереже жасалынған , соған сәйкес
шетелдік компаниялар өз бизнесін жергілікті реттеуші нормаларды сақтаған
жағдайда ғана кеңейте алады .
Экономиканың бірқатар секторларында , мысалы , банк
бизнесінде Қытай үкіметі сыннан өткен " қайта құруларды ол шын мәнінде
қажет ететін тұстарды жүргізу" тәсілін басшылыққа алады . Шетелдік
банктерге 2004-2005 жылдары қаржы тасқынына мұқтаж салаларға капитал
инвестициялауға рұқсат берілген . 2006 жылы қаржы секторы толық ашылды .
Отандық экономикада , әлемдік тәжірибеде, әсіресе ,
жеткілікті дамымаған салаларға ие , ішкі рыногы тар елдерге қатысты
жинақталған тәжірибені жан-жақты пайдалану керек . Тиімді қорғаныс шаралары
, кедендік шараларды нығайту , кедендік кеңістіктің котрабандадан
қауіпсіздігі , сырттан әкелінетін тауарлар сапасын бақылау деңгейін көтеру
қажет .
Ең бір маңызды мәселердің бірі – ауылшаруашылығы мүддесін
қорғау . Сауда ұйымы бұл сала бойынша келісім қабылдаған . Ол тарифтермен
реттелетін ауылшаруашылық тауарлары рыногына кіру (дамыған елдерде кедендік
баж 6 жылдың ішінде орташа алғанда 36%-ға , дамушы елдерде 10 жылда 24%-ға
төмендеуі тиіс ) , осы секторға жәрдем қаражаттың жиынтық көлемін
анықтайтын ішкі қолдау шаралары ; сондай-ақ кезең-кезеңімен қысқаруға
тиісті тікелей экспорттық жәрдем қаражат сияқты элементтерді қамтиды .
Байқап отырғанымыздай , қаржылай қолдау дамыған елдерде – алты жыл дамушы
елдер үшін 10 жыл бойы жасалады .
Көптеген елдер өздерінің ауылшаруашылық рыноктарын
айтарлықтай көлемде , 500 % жететін және оданда жоғары кеден бажымен дер
кезінде қорғап үлгерген . Қазақстан тарихы жағдайларға байланысты екі оттың
ортасында қалды . Бір жағынан ол ірі астық экспорттаушы ретінде Керн тобы –
аграрлық рыноктың ырықтандырылуына ұмтылушы елдер жағына , екінші жағынан –
ауылға едәуір жәрдем қаржы бөлетіндіктен (арзандатылған отын, тыңайтқыш ) ,
ол ішкі аграрлық рынокты қорғаушы елдер арасында болуы керек .
Қорғаныш салаларын алып тастау бағаның өсуіне , бәсекеге
қабілеттіліктің , демек осынау маңызды экспорттық өнімнің тиімділігінің
төмендеуіне алып келеді . Нәтижесінде дәнді дақылдардың сыртқа әкетуге
еркіндік азаяды , оларды өткізу көлемі тек көрші елдердің сұранынымен
шектеледі , ішкі рынокты әрі арзан сапалы импорт басып кетеді . Осыған
байланысты Ресейдің , Украинаның олардан соң Өзбекстан , Иран ,
Ауғаныстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру туралы шарттары , әсіресе
ауылшаруашылығы саласында ерекше маңызға ие болады .
Егер бұл елдер өздерінің ауылды қолдау әрекетін неғұрлым
ұзағырақ мерзімге келіссе , онда Қазақстандық өнімдер жәрдем қаржы бөлу
кезеңі қысқартылған жағдайда киындыққа тап болады .
Республика Дүниежүзілік сауда ұйымына кіре отырып , осы
ұйымнан қазірдің өзінде көп көлемде залал келтіріп отырған демпингпен ,
контрабандамен, контрафактілік өнімдермен күресу үшін айтарлықтай
техникалық көмек алуы тиіс . Қазір орын алып отырғандай , тауарларды
жартылай жария әкелу жүйесі отандық өндірістен әлденеше есе асып түседі .
Онда шоп-туристер едәуір роль атқарады . Олар қосылған құн салығы орнына
болмашы ғана сома төлейді , кейде тіпті соданда жалтарады . Бұл олардың
қызметінің кірістілігін арттырады . Оның бәсекеге қабілеттілігі аса жоғары
болып қана қоймай , ол жария өндірісті тұншықтырады . Көлеңкелі
экономиканың осындай " киттеріне " сенімді тосқауыл қойылмаса , онда
өнеркәсіптің , әсіресе жеңіл аяқкиім салаларының дамуы іс жүзінде болмай
қалады .
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру елімізге мұндай үрдістерді
еңсеру үшін жеткілікті сенімді құқықтық құрал беруі керек .
Екінші деңгейдегі банктер сауда компанияларына еш кедергісіз
және шектеусіз несие ресурстарын бөліп , зор қолдау көрсетуде . Тәжірибе
тауарлар , әсіресе , қытай тауарлары жоғары кірісті әрі тез айналымды
екендігін көрсетіп отыр . Банктер жылдық несиелерді ұзақ мерзімді несиелер
разрядына бекерге қосып отырған жоқ . Олар тек саудаға қатысты алғанда ғана
дұрыс болып табылады .
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру елімізге құрамында зиянды ,
соның ішінде концерогенді заттар бар сапасыз өнімдер әкелуінен қорғау
жүйесін жолға қоюға көмектесуі тиіс .
Импорт пен экспорттың көлемі мен түр-түріне толымды есеп
жүргізуді реттеу керек , ол бүкіл сауда спекторы бойынша , соның ішінде
баға параметрлері бойыншада мұқият қадағалануы тиіс .
Кеден және шекара қызметтері еліміздің экономикалық кеңістігі
толыққанды қорғалуын қамтамасыз ететін маңызды мемлекеттік қызметтерге
айналуда . Олар қазіргі заманғы озық техникамен жарақтану , ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz