Ғылымтану деңгейлері мен әдістері

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім
Ғылымтану
Ғылымтану міндеттері
Ғылымтану ерекшеліктері
Таным үрдісінің этаптары.
Ғылымтану деңгейлері
Эмпирикалық деңгейдегі әдістері
Бақылау
Эксперимент
Өлшеу, салыстыру
Теоритикалық деңгейдегі әдістері
Абстракциялықтан нақтылыққа көшу
Формализация
Идеализация. Ойша тәжірибе.
Аксиомалық әдіс
Жалпы әдістер
Анализ және синтез.
Гипотеза әдісі
Индукция және дедукция
Аналогия және модельдеу әдістері
Ғылымтану формалары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ

ЭССЕ

ТАҚЫРЫБЫ: ҒЫЛЫМТАНУ ДЕҢГЕЙЛЕРІ МЕН ӘДІСТЕРІ

ОРЫНДАҒАН:СУЛТАНГАЗИНА Қ
ТОП:208,ОМФ.
ТЕКСЕРГЕН:.

СЕМЕЙ-2012
Жоспар
* Кіріспе
* Негізгі бөлім
* Ғылымтану
* Ғылымтану міндеттері
* Ғылымтану ерекшеліктері
* Таным үрдісінің этаптары.
* Ғылымтану деңгейлері
* Эмпирикалық деңгейдегі әдістері
* Бақылау
* Эксперимент
* Өлшеу, салыстыру
* Теоритикалық деңгейдегі әдістері
* Абстракциялықтан нақтылыққа көшу
* Формализация
* Идеализация. Ойша тәжірибе.
* Аксиомалық әдіс
* Жалпы әдістер
* Анализ және синтез.
* Гипотеза әдісі
* Индукция және дедукция
* Аналогия және модельдеу әдістері
* Ғылымтану формалары
* Қорытынды
* Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
* Таным - объективті шындықты бейнелеудің жоғарғы формасы. Таным өте күрделі, қайшылыққа толы, ұзаққа созылатын процесс болғандықтан, оны іске асыру барысында түрлі әдістер мен тәсілдер қолданылады.
* Ғылымтану -Болмыстың заңдылығын бейнелеуге бағытталған объективті, шын білімді алу үрдісі
* Әдіс - бұл белгілі бір қорытындыға жетуге көмектесетін әрекеттердің жиынтығы. Эмпирикалық ғылымның негізін салушылардың бірі - Ф.Бэкон танымның әдісін циркульмен салыстырған. Әрбір адамның ойлау қабілетінің деңгейі әртүрлі, сол себепті барлық адамдардың жетістікке жетуге деген мүмкіндіктерін теңестіру үшін белгілі бір құрал керек. Ғылыми әдіс осындай құрал болып табылады. Сондай - ақ, әдіс адамдардың мүмкіндіктерін теңестіріп қана қоймай, олардың іс - әрекетін біркелкі жасап, ғылыми зерттеулердің ұқсас нәтижесін алуға ықпал етеді.

* Қазіргі заманғы ғылым белгілі методологияға, яғни қолданылатын әдістердің жиынтығына негізделген. Осыған қоса әрбір ғылым саласы тек қана арнаулы объектіге ғана емес, сол объектіге сәйкес арнаулы әдіске де ие болады.

* Зерттелетін заттардың әртүрлілігінен пайда болатын, жаратылыстану ғылымы мен гуманитарлық танымның методологиялары арасында бірқатар айырмашылықтар бар. Жаратылыстану ғылымы методологиясында заттың жеке ерекшіліктері ескерілмейді, себебі ол баяғыда қалыптасып зерттеушінің назарынан тыс қалған. Мысалы, тарих ғылымында заттың пайда болуын, оның жеке ерекшіліктерінің толығымен қарастырады. Әлеуметтік танымның методологиясы жаратылыстану методологиясынан пәннің өзіндегі айырмашылықтары бойынша ажыратылады: 1) әлеуметтік таным өзін - өзі жоюшы нәтижеге алып келеді ("биржаның заңдарын білу осы заңдардың өзін жоюға әкеліп соғады"-деп жазды кибернетиканың негізін салушы Н.Винер); 2) егер жаратылыстану ғылымдары танымында жекелеген фактілер бірдей болса, әлеуметтік танымда ондай емес. Сондықтан, әлеуметтік таным методологиясы фактілерді жалпылап қана қоймай, сонымен бірге ол аса үлкен маңызға ие индивидуалды фактілермен жұмыс істейді. Осы фактілерден объективті үрдіс пайда болып, солармен де түсіндіріледі. Гуманитарлық таным методологиясының өзіне тән ерекшелігі осында.

* Қазіргі заманғы ғылымда жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдардың методологияларының бір-біріне жақындасу тенденциясы байқалуда, бірақ олардың негізгі және қағидалық айырмашылықтары әлі де сақталуда.

* Ғылыми әдістер эмпирикалық және теориялық әдістер болып бөлінеді.
Негізгі бөлім
Ғылымтану міндеттері:
+ Бейнелеу
+ Түсіндіру
+ Болжау
Ғылымтану ерекшеліктері
1. Фактілердің анық қорытылуы, жинақталуы
2. Объективті шындық
3. Тәжірибеде іске асыруға ұмтылу, Ориентация
4. Түсінік, теория, гипотеза, заңдардың бүтіндік дамушы жүйесі
5. Арнайы материалдық заттарды қолдану (құралдар)
6. Алынған нәтижелердің дәлелділігі, қорытындылардың дұрыстығы
Таным үрдісінің этаптары.
* Таным үрдісінде мәліметтерді сезiм мүшесi арқылы (сезгiш тану), оларды ойлау арқылы өңдеу (рационалды таным) және шындықтың тануға болатын бөлiктерiн материалды игеру (қоғамдық тәжiрибе) арқылы жүзеге асады.
* Сезгiш және тиiмдi таным өзара тығыз байланысты және таңымдық процесстiң екi негiзгi тараптары болып табылады. Бірақ та бұл тараптар бір-бірінен, тәжірибеден бөлек бола алмайды. Сезiм мүшелерiнiң қызметi ақылмен әрдайым басқарылады; ақыл сол сезiм мүшелерiнің оларға беретін бастапқы мәлiметтiң негiзiнде жұмыс iстейдi. Сезімдік таным рационалды танымға жол ашатындықтан оларды саты, таным үрдісінің этапы ретінде қарастыруға болады. Танымның әр сатысының өзінің ерекшелігі бар, өз формаларында өмір сүреді.
* Сезімдік таным бізді сыртқы дүниемен байланыстырып тұрған сезім мүшелерінің көмегімен мәліметтерді тікелей алу арқылы жүзеге асады. Негізгі формалары:
+ Сезіну
+ Қабылдау
+ Елестету
Рационалды таным- заттардың болмысын, заңдылығын тану, олардың ішкі мәніне ену арқылы жүзеге асатын адамның ойлау қабілеті. Заттардың мәні, олардың заңдылық байланыстары сезімдік тануға тән емес. Олар тек адамның ойлауы арқылы ғана болады.
Рационализм (ratio - ақыл, ес) гнесеологиялық жетілудің толық жүйесі ретінде ақыл-ес салтанаты математика мен жаратылыстану ғылымдарының дамуы нәтижесінде 17-18 ғасырларды қалыптаса бастада. Дегенмен бұл ғылымның негізін ежелгі грек философиясынан да табуға болады. Мысалы, Перменид білімді шындық ақыл (ақыл-ес арқылы алынған) және пікір арқылы (сезімдік қабылдау нәтижесінде) ажыратқан болатын.
Рационалды танымның негізгі формасы - түсіну. Түсіну - жалпы маңызды қасиеттерін анықтайтын танысның әлеуметтік-тарихи процесіннің сөздерге айналған өнімі; заттар мен құбылыстардың қарыс-қатынасы, осының арқасында бір мезгілде берілген топ заттар мен құбылыстарымен әрекеттерінің тәсілдері туралы маңызды қасиеттерін жинақтайды. [10] Логикалық тұрғыдан алғанда түсіну танымның диалектикалық заңдылығын, жекелей, ерекше, жалпы диалектикалық байланысты көрсетеді. Түсінуде объекттердің маңызды және аса маңызды емес белгілері, қажетті, кездейсоқ, сапалы, сандық және т.б. белгілері қамтылуы мүмкін. Түсінудің туындауы - адамзат ойлауының қалыптасуы мен дамуының маңызды заңдылығы болып табылады.
Талқылау
Талқылау - бұл заттар арасындағы қарым-қатынас пен байланыстардың бар немесе жоғын анықтайтын ойлаудың формасы. [12]. Заттар мен құбылыстарды көрсететін объективті әлемнің соңғы ойы бола отырып, талқылау белгілі бір құрылымға ие. Бұл құрылымда ойдағы зат туралы түсінік субъект деп аталады және латынның әрпімен S (Subjectum - негізінде жататын) белгіленеді. Ойдағы заттың қасиеттері мен қатынастары туралы түсінік предикат деп аталады латынның Р әрпімен (Predicatum - айтылған) белгіленеді. Субъект пен предикат екеуі бірге талқылау терминдері болып табылады. Дегенмен, талқылаудағы терминдер ролі бірдей емес. Субъект белгілі білімді қамтиды, ал предикат сол туралы жаңа білімді қамтиды. Мысалы, ғылымда темір элетроөткізгіш деп қабылданған. Темір мен оның жеке қасиеттерінің арасындағы бұл басланыстың болуы талқылауды мүмкін етеді: темір (S) электрөткізгіш (Р).
Талқылаудың субъективті-предикатты формасы оның негізі танымдық функцияларымен байланысты - талқылаудың әртүрлі қасиеттері мен қарым-қатынастары арасында шын болмысты көрсету. Бұл көрініс жекелей, жартылай және жалпы талқылау түрінде көрінуі мүмкін.
Жекелей талқылау деп жеке зат туралы бір нәрсені бекіту немесе жоққа шығаруды айтады. Мұндай талқылау орын тілінде это (бұл) сөзімен, жалқы есімдермен айтылады.
Жартылау талқылау - белгілі бір топтың кейбір бөліктерін бекіту немесе жоққа шығаруды айтады. Орыс тілінде мұндай талқылаулар некоторые (кейбіреулері), часть (бір бөлігі), не все (барлығы емес) және т.б. сөздермен басталады.
Жалпы талқылау заттың барлық тобы туралы бекіту немесе жоққа шығару болып табылады. Жалпы талқылаудағы бекіту немесе жоққа шығару қаралып жатқан заттардың барлығына қатысты болады. Орыс тілінде бұл все, всякий (барлығы), каждый, любой (әрқайсысы) немесе жоққа шығару үшін ни один, никто, никакой (ешқайсысы) сөздері қолданылады.

Эмпириялық және Теориялық деңгейлер бір-бірімен тығыз байланысты. Эмпириялық зеттеу бақылау мен тәжірибенің арқасында жаңа мәліметтерді анықтау арқылы теориялық танымды реттеп отырады, яғнитеориялық таным оларды жалпылайды, түсіндіреді, оларға жаңа қиын міндеттер қояды.

Эмпирикалық танымның жалпы ғылыми әдістері

Ғылыми бақылау және сипаттау.
Бақылау дегеніміз сыртқы әлемнің заттары мен құбылыстарының сезімдік (визуальді) көрінісі.
Бақылау - заттарды адамның сипап сезу, қабылдау, көрініс сияқты қабілеттеріне сүйене отырып мақсатты түрде бағытталған тану болып табылады; бақылау барысында біз объекттің сыртқы белгілері, қасиеттері туралы білеміз25]. Бұл -- Эмпирикалық танымның қоршаған орта шындығының объекттары туралы алғашқы ақпарат алдыдың бастапқы әдісі.
Ғылыми бақылау (күнделікті бақылаудан қарағанда) мынадай ерекшеліктерімен сипатталады:
1) Бағыттылығымен (бақылау зеттеуге қойылған міндеттерді шешуге бағытталуы, ал бақылаушының назары осы міндеттермен байланысты құбылыстарға бағытталуы тиіс)
2) Жоспарлылығымен (бақылау зеттеу міндеттерін шешуге құрылған қатаң жоспар бойынша жүргізілуі тиіс)
3) Белсенділігімен (зеттеуші белсенді түрде ізденуі, өзінің білімі мен тәжірибесін және бақылаудағы әртүрлі техникалық құралдарды пайдалана отырып бақылаудағы құбылыстан өзіне қажетті кезеңдерді анықтай білуі қажет)
Ғылыми бақылаулар үнемі таным объектісінің сипатталуымен бірге болады.
Эмпириялық суреттеу - бақылауды берілген объект туралы мағлұматтардың табиға және жасанды тіл арқылы бекітілуі. Суреттеудің көмегімен сезімтал ақпарат түсіну, белгі, схемалар, суреттер, графиктер және сан тіліне ауысады, яғни алдағы рационалды өңдеуге ыңғайлы форманы қабылдайды Зеттеу затын құрайтын соңғы форма зерттеліп жатқан объекттің жан-жағын, қасиеттерін тіркеу үшін қажет. Бақылаудың суреттеу нәтижелері зерттеушілер эмпириялық қорытынды шығаруда сүйенетін ғылымның эмпириялық негізін салыстырады, белгілі бір қасиеттеріне байланысты классификация жүргізеді, олардың қалыптасу және даму кезеңдерінің біркелкілігін анықтайды.
Бақылау барысында таным объектісінің өзгеруіне бағытталған іс-әрекет болмайды. Бұл бірнеше жағдайға байланысты: бұл объектілердің тәжірибелік іс-әрекетке қолжетімді болмауы (мысалы, алыстаға космостық объектілерді бақылау), зерттеу мақсаттарына байланысты бақылау процесіне өзіндік қалаусыз араласу (фенологиялық, психологиялық және т.б. бақылау), таным объектілеріне тәжірибелік зерттеу жүргізу үшін техникалық, энергетикалық, қаржылық және т.б. мүмкіншіліктің болмауы.
Бақылауды жүргізу әдісі бойынша тікелей және жанама деп бөлуге болады.
Тікелей бақылауда объекттің жан-жағы, қасиеттері көрінеді, адамның сезім мүшелері арқылы қабылданады. Мұндай бақылаудар ғылым таихына көп пайдалы ақпарат қосқан. Мысалы, 20 жылдан астам уақыт бойы Тихо Брагеде өткізілген аспандағы планеталар мен жұлдыздардың орналасуын бақылау Кеплердің атақты заңдарын ашуға эмпириялық негіз болды.
Тікелей бақылау қазіргі заманғы ғылымда маңызды роль ойнағанымен, бірақ көбінесе ғылыми бақылаулар жанама болады, яғни техникалық құралдардың қолданылуымен өткізіледі. Мұндай құралдардың пайда болуы мен дамуы соңғы 400 жылда болған бақылау әдістерінің мүмкіндіктерінің кеңеюін анықтап берді.
Мысалы, 17-ғасырдың басына дейін астрономдар аспан денелерін қарусыз көздерімен бақыласа, 1608 жылғы Галилей ойлап тапқан оптикалық телескоп астрономиялық бақылауды әлдеқайда жаңа әрі жоғары деңгейге көтерді. Қазіргі уақыттағы рентген телескоптарының пайда болуы және олардың орбительды станцияның бортына космотық кеңістікке шығуы (рентген телескоптары тек қана жер атмосферасынан тыс жер жерде жұмыс істейді) Жер жүзін басқа жолмен зерттеуге келмейтін объекттерін бақылауға мүмкіндік туғызды.
Кез келген ғылыми бақылау алғашқы уақытта сезім мүшелерінің жұмысына сүйенгенімен де теориялық ойлаудың да қатысуын қажет етеді. Зерттеуші өз біліміне сүйене отырып сезімдік қабылдауды мойындауы қажет және оларды кәдімгі тіл түсінігіне немесе қатаң және қысқартылған түрде - белгілі бір ғылыми терминде, графиктерде, таблициаларда, суреттерде және т.б. көрсетілуі керек. Мысалы, теорияның жанама бақылау процесіндегі ролін көрсете отырып, А. Эйнштейн Гейзенбергпен әңгімелесу кезінде айтып өтеді: Белгілі бір құбылысты бақылауға бола ма әлде жоқ па - сіздің теорияңызға байланысты. Нені бақылау керек әлде керегі жоқ екенін теория анықтау қажет.
Бақылау жиі ғылыми танымда маңызды эмпириялық роль ойнауы мүмкін. Бақылау процесінде сол ғылыми гипотезаны негіздеуге мүмкіндік беретін мүлдем жаңа құбылыстар ашылуы мүмкін.

Тәжірибе
Тәжірибе бақылаумен салыстырғана\да эмпириялық танымның күрделі әдісі. Ол зерттеушінің зерттелетін объектінің қасиеттерін, байланыстарын анықтау және зерттеу үшін белсенді, мақсатқа бағытталған және қатаң басқарудағы қатынасын білдіреді. Дегенмен, тәжірибе жүргізуші зерттелетін объектті өзгертуге, оны зертеудің жасанды жағдайын жасауға, табиғи процесс ағымына араласа алады.
Ғылыми зерттеудің жалпы құрылымында тәжірибе ерекше орын алады. Бір жағынан, тәжірибе ғылыми зерттеудің теориялық және эмпириялық деңгейлері мен кезеңдерінің арасын байланыстырушы болып табылады. Тәжірибе үнемі алдын ала теориялық біліммен жүреді: ол сәйкес теориялық білім негізінде ойланады және оның мақсаты ғылыми теорияны немесе гипотезаны жақтау немесе кері шығару болып табылады. Тәжірибенің нәтижелері белгілі бір теориялық интерпретацияны қажет етеді. Сонымен қатар, тәжірибе әдісі қолданылатын танымдық құралдардың сипаты бойынша танымның эмпириялық кезеңіне жатады. Тәжірибелік зерттеудің нәтижесі болып фактуальді білімнің жетуі және эмпириялық заңдылықтардың құралуы болып табылады. [28]
Тәжірибе құрамына эмпириялық зерттеудің басқа да әдістері (бақылау, өлшеу) кіреді. Сонымен қатар ол тек қана соған тән маңызды ерекшеліктерге ие.
Біріншіден, тәжірибе объекті тазарған күйінде зерттеуге мүмкіндік береді, яғни зерттеу процесін қиындататын жанама факторларын, қабаттасудан арылтады.
Екіншіден, тәжірибе кезінде объект жасанды, экстремалды жағдайда тұруы мүмкін, яғни өте жоғары температурада, шамадан тыс қысымда, немесе керісінше вакуумда, жоғары электромагниттік жерде зерттелуі мүмкін. Мұндай жасанды жағдайда объекттердің таңқаларлық, тіпті кейде күтпеген қасиеттерін көруге болады олардың болмысын тереңірек тануға болады.
Үшіншіден, кез келген процессті зерттей отыра, тәжірибе жүргізуші тәжірибиге араласуы мүмкін, оның жүруіне белсенді ықпал етуі мүмкін. Академик И.П. Павлов атап өткендей, тәжірибе өз қолына құбылыстарды алып, бірде біреуін, бірде басқасын жіберіп отырады, осылайша жасанды, оңайлатылған комбинацияда құбылыстар арасындағы шын байланысты анықтайды. Басаша айтқанда, бақылау табиғат бергенде жинаса, тәжірибе табиғаттан керегін алад [29].
Төртіншіден, көпетеген тәжірибелердің маңызды артықшылығы олардың қайда өндірілуі б.т. Бұл дегеніміз, тәжірибе шарты, оған сәйкес сол кезде өткізілетін бақылаулар, өлшеулер сенімді нәтиже алғанаға дейін қанша рет қажет болса сонша рет қайталана алады.
Тәжірибені дайындау және өткізу көп күшқуатты қажет етеді. Мысалы, ғылыми тәжірибе: Ешқашан наобулға қойылмайды, ол зерттеудің анық құралған мақсаттың болуын қажет етеді, соқыр істелмейді, үнемі бастапқы теориялық ережелерге негізделеді. И.П. Павлов айтқандай - Бастапқы идеясыз, шындықты мүлдем көрмейтін жоспарсыз өткізілмейді, зерттеуші алдын ала тәжірибенің өту жолдарын анықтап алады.
Тәжірибенің жүзеге асуы үшін танымның техникалық құралдарының белгілі бір даму дәрежесін қажет етеді, жеткілікті жоғары біліктілігі бар адамдармен өтуі тиіс.
Тәжірибе барысында шешілетін мәселенің сипатына қарай болмысты әдетте зерттеу және тексеру тәжірибелері болып бөлінеді.
Зерттеу тәжірибелері объекттің жаңа, белгісіз қасиеттерін байқауға, ашуға мүмкіндік береді. Мұндай эксперементтің нәтижесі зерттеу объектісі туралы бар бөлімнен басқа қорытынды болуы мүмкін. Мұндай тәжірибенің мысалы ретінде Э. Резерфорутың лабораториясын қойылған тәжірибе, яғни атом ядросының табудан ядролық физиканың туындауына алып келеді.
Тексеру тәжірибелері теориялық құрылымдардың растығын тексеру үшін өткізіледі. Мысалы, әр түрлі элементарлық бөліктерің позитрон, нейтрон және т.б. бар болуы алғашында теория жүзінде айтылған, тек кейін ғана олар тәжірибелік жолмен анықталды.
Жүргізу және нәтижелерді алу әдістемесі бойынша, тәжірибелерді сапалық және сандық деп бөлуге болады. Сапалық тәжірибелер ізденістің сипатта болады және ешқандай сандық қатынас алуға әкелмейді. Олар тек зерттеліп жатқан құбылысқа әртүрлі факторлардың әрекетің анықтауға мүмкіндік береді. Сандық тәжірибелер зерттелетің құбылыста дәл сандық тәуелділіктің орналасуына бағытталған. Тәжіриблік зерттеудің шынайы іс-тәжірибесінде екі тәжірибеге де таным дамуының кезекті кезеңдері түрінде жүзеге асады. Зерттеудің тәжірибелік әдісі қолданылып жатқан ғылыми білім аймағына жаратылыс - ғылыми, қолданбалы (техникалық ғылымда, ауылшаруашылық және т.б.) және әлеумттік-экономикалық тәжірибелер түрлерін ажыратады.

Өлшеу және салыстыру
Ғылыми тәжірибелер мен бақылаулардың көпшілігі әртүрлі өлшеулерді өткізуді қамтиды. Өлшеу - бұл зерттелетін объекттің, құбылыстардың қасиеттерінің сандқ мәнің арнайы техникалық құрылғылардың көмегімен анықтауға негізделген процесс.
Көптеген әйгілі ғалымдар өлшеудің ғылым үшін үлкен маңызын атап өтті. Мысалы, Менделеев Д.И. ғылым өлшеу басталған уақытта басталады деп атап өтті. Атақты ағылшын физигі В. Томсон (Кельвин) Әр зат қандай дәрежеде өлшенетіне сәйкес белгілі болады деп атап көрсетті. [30]
Өлшеу операциясының негізіне ,белгілі бір ұйқас қасиеттеріне сәйкес объекттерді салыстыру жатады [31]. Мұндай салыстыруды жүзеге асыру үшін, сандық сипаты жағынан зерттелетін қасиеттерін анықтауға мүмкіндік беретін белгілі бір өлшеу бірліктері болуы керек. Ал, бұл ғылымда математикалық құралдарды қолдануға және эмпериалық тәуелділіктің математикалық выражения үшін предпосылки құрауға мүмкіндік береді. Салыстыру тек қана өлшеумен байланыста қолданылмайды. Алғашқыда филология, әдебиеттану ғылымдарында пайда болып, кейіннен құқықтану, әлеуметтану, тарих, биология, психология , дің тарихы, этнография және білімің басқа саласында қолданыла бастады. Осы әдісті пайдаланатын білім тармақтары п.б. салыстырмалы анатомия, салыстырмалы физиология, салыстырмалы психология және т.б. Мысалы, салыстырмалы психологияда психиканы зерттеу үлкен адам мен бала және жануарлар психикасын салыстыру негізінде жүзеге асады. Ғылыми салыстыру барысында ерікті таңталған емес, шынайы қасиеттер мен байланыстар салыстырылады.
Салыстыру процесінің маңызды жағы болып оны өткізу әдістемесі болып табылады. Ол белгілі өлшеу құралдары мен принциптері қолданатын әдістер жиындығын құрайды.
Бұл жерде өлшеу принциптеріне өлшеу негізіне жататын құбылыстар жатады (мысалы, термоэлектрикалық әсерлерінің қолдануымен температураны өлшеу)
Өлшеудің бірнеше түрлері бар. Уақытқа байланысты, өлшенетін көлеміне, сипатына байланысты, өлшеу статикалық және динамикалық болып бөлінеді. Статикалық өлшеу кезінде біз өлшейтін көлемі уақыт бойынша тұрақты болып қалады. (дене өлшемдерін, тұрақты қысымды және т.б. өлшеу). Динамикалық уақытқа өлшенетін көлемі процесс барысында өзгеріп отыратын өлшеу жатады (вибрация, пульсацияланатын қысымды және т.б. өлшеу).
Нәтижелерді алу әдісі бойынша өлшеуді тура және жанама деп ажыратады. Тура өлшемде өлшенетің көлемді қажетті мәні тікелей оның эталонымен салыстыру жолымен алынады және өлшенетін прибор арқылы беріледі. Жанама өлшеу кезінде қажетті көлемді тура өлшем жолымен алынатын осы және басқа көлемдер арасындағы белгілі математикалық тәуелділік негізінде анықтайды. Жанама өлшеулер қажетті көлемді тікелей өлшеу мүмкін емес немесе өте күрделі болмасы тура өлшеу нақты нәжиже бермеген жағдайда кеңінен қолданылады.

Теориялық деңгейдегі әдістер

Абстракциялықтан нақтылыққа көшу
Абстракциялау - зерттеліп отырған құбылыстың қажетті емес қасиеттері мен қарым-қатынастарынан зерттеуге керек қасиеттері мен қарым-қатынастарын бөліп алу.
Әрбір теорияның негізні тұжырымдары, яғни оның постулаттары, принциптері және аксиомалары осылардан туындайтын бүкіл ілімнің іргетасын құрайды. Сондықтан бұл тұжырымдарға енген абстракцияларды фундаменталды деп атайды. Әрбір ғылыми теорияның абыройы түпкі фундаменталдық абстракциялар қаншалықты дұрыс қлыптасқанына, олардың зертттелетін объектілер арасындағы терең ішкі байланыстарын қаншалықты дұрыс бейнелейтініне байланысты.
Ең алдымен, постулаттар, принциптер және аксиомалардың зерттеліп отырған пәндік саланың түпкі, неғұрлым универсалды, терең байланыстары мен қатынастарын белдіретінін ескеру керек. Оларға енген ұғымдар аз нәрсені бейнелегенімен, объекттің анағұрлым мәнді, маңызды қасиеттері мен ерекшеліктерін бейнелеуі тиіс. Мұндай қасиеттер мен қырлассыз берілге құбылыстың өмір сүруі, қызмет етуі мен дамуы мүмкін болмаған жағдайда ғана олар маңызды деп саналады. Олар құбылыстың негізін құраса, ал соларға сәйкес ұғымдар теорияның фундаменталды абстракциясын білдіреді.
Абстракциялардың танымдық қызметі- салдарларын қостауға немесе терістеуге болатын ғылымның негізгі заңдарын қалыптастыру. Егер қосталған жағдайда абстаркциялар-дұрыс, ғылыми, ал терістелгенде- жалған, ғылыми емес деп есептелінеді.
Теорияның дамуы барысында жаңа заңдарды құрастыру үшін, жаңа құбылыстарды түсіндіру немесе болжау үшін енгізілген әрбір жаңа ұғым алдыңғы ұғымдармен байланысады. Олар енді заттардың заттардың өзара байланыстқан қасиеттер мен қатынастардың, қырлардың бірнешеуін, көпшілігін бейнелейді - нақты ұғымдар. Бұл ұғым арқылы объективті құбылыстар мен үдерістер дәлірек, толығырақ, жан-жақты сипатталады.
Абстрактылықтан нақтылыққа көшу- ғылыми теориялар құрастырудың логикалық жалғастығын реттейтін жалпы әдіс.
Кез келген теория өз объектісін белгілі деңгейге дейін сипаттайды. Бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.