Латын тілі - ұлы ақындардың тілі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ҚР Денсаулық сақтау министрлігі
Оңтүстік Қазақстан медицина Академиясы АҚ

Тақырыбы: Латын және көне грек тілдерінің фармацевтикалық терминологияның және дүниежүзілік мәдениет дамуына қосқан үлесі.

Орындаған: Асилбек Сымбат
Тобы: В-ФКБ 01-22
Қабылдаған: Касымбекова Аймаш

Шымкент-2024ж
Жоспар:
I.Кіріспе
Латын және көне грек тілдерінің шығу көздері
II.Негізгі бөлім:
Медицина ғылымы мен терминологияның дамуына қосқан көне ғалымдардың (Гиппократ, т.б.) үлесі
Әдеби латын тілінің дамуындағы кезеңдері
Латын тілі - ұлы ақындардың тілі
III.Қорытынды
Латын тілінің жалпы мәдени (гуманитарлық) мағынасы
IV.Пайдаланылған әдебиеттер.

Ежелгі тілдер жайлы сөз қозғалғанда, ең алдымен еске латын мен грек тілдері келеді. Әрине, грек тілінде және оның әртүрлі диалектлерінде гректер сөйлейтіні түсінікті, ал латын тілі римдіктердің тілі болды. Бұнда енді: неге римдіктер латын тілінде сөйледі?-деген сұрақ пайда болады.
Латын тілі (Linqua Latina) - бұл ежелгі Лация (Latium) тұрғындарының тілі. Лация - сабиняндар жерімен, Этрурия және Кампаниямен шектескен Италияның ортасындағы кішігірім аймақ. Лацияның тұрғындары латындар (Latini), ал олардың тілі латын тілі (Linqua Latina) деп аталды.
Грек тілімен қатар латын тілі Еуропаның ежелгі мәдениетті халықтарының тілдері қатарына жатқызылады. Жалпы тараған лингвистикалық классификация бойынша латын тілі өлі (яғни қазіргі кезде қолданылмайтын) италийлік тілдерге жатады. Италилік тілдер қатарына Италияда б.з.д І ғ. екінші ширегінен б.з І ғ. аралығында мекендеген ежелгі италилік тайпа тілдері жатады (тарихқа мәлім оск, умбр, сикул және т.б). Өз кезегінде италилік тіл үндіеуропалық тіл тобына жатады, сонымен қатар бұл топқа грек тілі, үнді тілдері, ирандық, славяндық, балтық, германдық және т.б тілдер жатады. Латын тілінің атауы Тибр өзенінің төменгі ағысында орналасқан Лациум (Latium) тарихи аймағында мекендеген ежелгі италилік латын тайпасымен тығыз байланысты. Лациумнің орталығы б.з.д VIII ғ. латын тайпасы негізін қалаған Рим қаласы болды. Оның негізін латындар мен сабиндік ауылдардан тұрған, ал саяси және мәдени жағынан гректер мен этрускілер үстемдік етті. Б.з.д 753 жылы Римнің қалыптасқан уақытында мемлекеттің басты құрамын италиктер құрап, екі диалектикалық топ - латын - фалилік және оск - умбрилік топтарды қалыптастырылған-ды. Латындар алғашында ежелгі Лация территориясында өмір сүрген, оның шекаралары-Тибр және Аниен өзендері, Апенин, Вольск таулары мен Тиренн теңіз аралығы.Римдік жаулап алу соғыстары кезінде олардың тілі бүкіл Италияға, кейін бүкіл антик әлеміне тараған. Латын хаты ежелгі римдіктермен пайдаланылып, Батыс Еуропа халықтарының көптеген хаттарының негізі болған. Латын алфавиті алғашқы уақытта көп түрлі алфавиттердің бір түрі еді, ал финикилік алфавитті гректер мен басқа халықтармен қабылданып алудың нәтижесінде қалыптастырды. Латын жазуын батысгректік жазуға жақын және шығысгректік ионилік алфавиттен ерекшеленетін этруск алфавиттерінің бірі де қолданылған. Көптеген әріптердің жазылуы аталып кеткен алфавиттерде өзгеріссіз сақталса, осы әріптердің дыбыстық мағынасы өзгеріске ұшырағаны байқалады. Латын алфавиті ежелгі грек алфавитіне ұқсас келеді. Антикалық тарихи әдепке сәйкес жазу өнері Лациумге гректермен Пелопоннестен әкелінген, олар Рим орталығында орналасқан Паланиге көшіп қоныстанған. Латын алфавиті мен жазуы пайда болуының әртүрлі нұсқалары бар. Ең кең таралған нұсқаларына сәйкес латын жазуы б.з.д ІХ ғ. қалыптасқан грек алфавит жазуының негізінде жасалған. Себебі Италияның оңтүстік бөлігінде бұрыннан көптеген грек қалалары мен тұрғылықты аймақтары орналасқан және гректер мен латындар арасында мәдени байланыс ерте орнатылып, тұрақты болған. Мысалы,Рим қаласының маңында орналасқан Габий қаласында да грек мәдениеті үстемдік етіп, онда антикалық аңыздарға сәйкес келешек Римнің негізін қалаушылар - Ромул мен Рем сауат алған. Әрине,латын жазбасы тез пайда болды деп айтуға болмайды, тіл қалыптасу жолында барлық процестер ұзаққа созылады, кейде көптеген мыңжылдықтар аралығында қалыптасады, латын тілі мен латын алфавиті де баяу және өз ретімен дамыды.
Б.з.д ІІІ ғ. бастап Римнің экономикалық және саяси жағдайы жоғарлай бастайды. ІІІ ғ. аяғында Орталық қала Лациум өз билік астына италиялық қалалармен аймақтарды біріктірді. Үш Пуни соғысы (ІІІ ғ.орт. - ІІ ғ. орт.) нәтижесінде римдіктер Батыс Жерорта теңізі мен Карфагенді өзінің мықты қарсыластарын жеңген. Б.з.д І ғ. аяғында Римнің қол астында бүкіл Жерорта теңізі, Испаниядан Грецияға, Азия мен Египетке дейін, қазіргі Франция территориясы, Англия мен Германиянің кейбір бөліктері және т.б жерлер енген. Кейінгі дәуірлерде империялық Рим мемлекеті жоғарғы билікке ие болды. Италиянің бірігуі нәтижесінде латын тілі римдік мемлекеттің ресми тіліне айналды. Әртүрлі халықтарға жататын және әртүрлі тілде сөйлейтін Италия аймақтарындағы тұрғындар римдік азаматтықты алып, өзінің біріккен тұтас мәдениетінің бір бөлігі ретінде сезді.
Латын тілі бүкіл Апенин түбегіне тараған, кейін тіпті Галия мен Испания халқымен қабылданып алынды.
Латын алфавитінің қазіргі бізге үйреншікті аяқталған түрі б.з.д VI-ІІІ ғ.ғ қалыптасқан. Латын жазбасының алғашқы ескерткіштері (тастағы және әртүрлі нәрселердегі жазбалар) ежелгі грек жазуымен туыстығын көрсететін архаикалық әріп жазбасымен ерекшеленді. Көптеген ежелгі латын жазбалары жазуды оңнан солға қарай жазған, тек б.з.д ІV ғ. жазу сол жағынан оңға қарай бағытталып тұрақты орнатылды.
Римнің ежелгі жазу ескерткіштерінің көбі жоғалған, олардың мазмұны туралы пікір тек ежелгі авторлардың шығармаларында кездеседі. Ежелгі Римде медицинанның дамуына ерекше көңіл аударды. Тит Лукреций Кардың 6 кітаптан тұратын Табиғи заттар трактаты сол уақыттағы энциклопедия және Рим халқының философия, медицина, табиғат білімі саласында алдыңғы көзқарастарды бейнелейді. Лукреций еңбегінде медицина сұрақтарына біліктілікпен жақындайды. Өте ұсақ қозғаушы бөлшектер, атомдар, тірі организмнің ауыр құрылысы, бірте-бірте өсімдік және жануар әлемінің дамуы, организмдердің өзгешелігі және белгілердің мұрагерлікпен берілуі, организмдердің бейімделмей қырылып қалуы туралы ойын айтады. Кейбір ауруларға өте дәл сипаттама береді. Лукрецийдің алтыншы кітабында жұқпалы аурулар, олардың пайда болуы туралы баяндалады да аурудың пайда болу концепциясын ұсынылады. Ол су, тамақ және басқа заттар арқылы жұғу мүмкіншілігі бар екеніне назар аударады, өзіне айқын емес нұсқауларды белгілеу арқылы, инфекция туралы айтады.
Рим медицинасы туралы толық мағлұмат Авл Корнелий Цельс еңбегінде беріледі. Еңбектердің едәуір бөлігі құрып кетіпті, бізге жеткені Медицина туралы деген атпен VI-XIII кітаптары. Онда гигиена, патология, терапия және хирургия білімдері туралы баяндалған. Цельс ежелгі гректер, александрлықтар және үнді дәрігерлерінің еңбектерін толық қарастырып талдап қорыттынды жасаған. Әсіресе Цельс хирургияға көп көңіл бөлген, өзі де дәрігерлік тәжрибемен айналысқан, құлдарды емдеген. Оның трактаты медицина терминологиясының дамуына өте маңызды табыс енгізді, ал шығармаларының тілі - классикалық. Плинийдің айтуы бойынша, бұл алтын латын тіл заманы.
Бірінші рет медециналық терминдерді Гиппократ қолданды. Грецияда дәрігерлерді дайындайтын мектептер болған. Кіші Азия, және Кос қалаларындағы мектептер әйгілі болды. Кос аралығындағы мектептің әйгілі өкілдерінің бірі Гиппократ (б.ғ.д. 460-377).
Гиппократ құлиеленушілік дәуірдегі атақты дәрігерлердің бірі Гиппократтың отаны Кос аралы болып табылады. Барлық туыстары 18 ұрпақ бойы медицинамен айналысты. Олар өздерінің тәжірибесін ұрпақтан ұрпаққа беріп отырды. Гиппократ медицинаны діни сенімнен арылтып, медициналық бақылауды жүйелеп оған философиялық түсініктеме берді. Гиппократ бірінші рет организмнің сыртқы ортамен байланысын көрсетті. Ол адам организміне тағамның судың, ауаның әсерін зерттейді. Гиппократтың айтуы бойынша адам организмде 4 маңызды сұйықтық болады деп есептеді: қан, шырын, сары және қара өт. Осы көрсетілген сұйықтардың біреуінің өзгеруі ауруға алып келеді. Дәрілік заттардың осы сұйықтарға әсер етуімен байланысты. Сұйықтардың организмде біреуінің мысалы, қанның артық мөлшерде болса - сангвиниктер, сары өт - холериктер, шырындар - флегматиктер, қара өт - меланхоликтер. Сұйықтардың көлемі сыртқы ортаның факторларына байланысты. Сонымен қатар Гиппократ гигиенаға, уақытқа және т.б. өте көңіл бөлді.
Гиппократтың терапевтік жүйесінде негізгі орынды диета, диеталық емдеу алып жатыр. Ол дәрілік емдеуге де қарсы болмаған, ол өзінің аз ғана сыналған дәрілер жиынын қолданған Гиппократ дәрітануға көп мән берген. Дәрілер олардың жай қасиеттері, егер осылар сипатталса, сен оны тек есте жақсы сақтауың керек. Олардың ішінен сен ауруларды емдеуге болатынын барлығын меңгеруің керек, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.