Бразилия Республикасының табиғи жағдайы мен ресурстары, халқы

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І . тарау Бразилия Республикасының табиғи жағдайы мен ресурстары, халқы
І.1 Табиғат ресурстары мен жағдайлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
І.2 Табиғат ресурсы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3. Халқы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9

ІІ . тарау Шаруашылықтың жалпы сипаты мен даму ерекшеліктері
ІІ.1 Ауыл шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
ІІ.2 Мал шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
ІІ.3 Өнеркәсібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20

ІІІ . тарау Сыртқы экономикалық байланыстар мен ішкі айырмашылығы.
ІІІ.1 Сыртқы экономикалық байланыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
ІІІ.2 Ішкі айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25

Пайдаланған әдебиеттер

Латын Америкасы деп АҚШ пен Антарктида аралығында орналасқан Батыс жарты шардағы ауданды айтады. Оған Мексика, Орталық Америка елдері, Вест – Индия және Оңтүстік Америка кіреді. Мексика, Орталық Америка және Вест – Индияны кейде Мезоамерика субауданына біріктіреді ( Орталық Америка ). Оңтүстік Америкада екі субауданды ажыратады: Анд елдері – Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу, боливия, Чили және Ла- Плата елдері немесе атланттық - Аргентина, Уругвай, Парагвай, Бразилия. Соңғы субауданда алғашқы үш елді Чилимен қоса жиі Оңтүстік конус субауданына біріктіреді.
«Латын Америка» түсінігі дүниенің осы бөлігіндегі Пиреней түбегінің роман халықтары испандықтардың және португалдықтардың тілі, мәдениеті мен дәстүрінің ықпалымен тарихи қалыптасқан ұғым. Олар 16 – 17 ғасырларда Американың осы бөлігін жаулап алып, оны отарлады және осында қалыптасқан ұлттардың маңызды бөлігін құрады. Европаның басқа елдерінің - Ұлыбритания, Франция, Нидерландының отарлау жаулап алушылықтары көп болған жоқ және кем басталған, сәйкесінше оның халықтарының ұлттық әсері айтарлықтай көп емес. Қазіргі таңда Латын Америкасының 33 саяси лербес мемлекеттерінің 18- інде ресми және басым тіл – испан тілі ( халықтың 63% ); Бразилияда ( халықтың 34% ) – португал, ал 14 кішігірім елдерде ( халықтың 3% ) ресми тіл болып француз тілі ( Гаити ) жарияланған, ағылшын Гайана, Тринидад-и Тобаго, Барбадос, Ямайка , Багам аралдары , Гренада, Доминика, Сент - Люсия, Сент- Винсент

Пайдаланған әдебиеттер
1. Леонов Н.С. « Нам есть что позаимствовать из опыта Аргетины » // Латинская Америка // М. 1995 № 3., 356 б [ 175- 181с]
2. Пименова Р.А Аргентина : У картины мира М., Мысль., 1987 г., 285б [ 194-198 с]
3.Родионова И.А., Холина В.Н
«Политическая картина мира » М,1995 г., 213б [156 – 158с]
4. Романова З.И « Развитие капитализма в Аргентине » ., М., Наука., 1995 г 280 б [ 219-254с]
5. Сан – Эстебан Р « Сельское хозяйство Аргентины » М., Наука., 1984 278б [145-149с]
6. Культура Аргентины . М., ИЛА., 1997 255б /238-243с/
7. Ю.В.Бромлей., Р.Г.Подольный «Человечество-это народы»
М; «Мысль» 1990г., 203б /267-269с/
8. Витвер И.А « Экономическая география в Зарубежных странах » М., Просвещение ., 1967 280 б [ 213-227 с]
9. Алтухов В. О смене порядков в мировом общественном развитии // МЭНО. 1995 г., 420 б., [ 218-222с]
10. Социально – экономическая география зарубежного мира ., Учебное издание « Крон Пресс » 1995г., 510 б [ 398-401с]

Пән: География
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І – тарау Бразилия Республикасының табиғи жағдайы мен ресурстары,
халқы
І.1 Табиғат ресурстары мен жағдайлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
І.2 Табиғат
ресурсы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.3.
Халқы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
ІІ – тарау Шаруашылықтың жалпы сипаты мен даму ерекшеліктері
ІІ.1 Ауыл
шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 15
ІІ.2 Мал
шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...18
ІІ.3
Өнеркәсібі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20

ІІІ – тарау Сыртқы экономикалық байланыстар мен ішкі
айырмашылығы.
ІІІ.1 Сыртқы экономикалық байланыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
ІІІ.2 Ішкі
айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25

Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе
Латын Америкасы деп АҚШ пен Антарктида аралығында
орналасқан Батыс жарты шардағы ауданды айтады. Оған Мексика,
Орталық Америка елдері, Вест – Индия және Оңтүстік Америка
кіреді. Мексика, Орталық Америка және Вест – Индияны кейде
Мезоамерика субауданына біріктіреді ( Орталық Америка ). Оңтүстік
Америкада екі субауданды ажыратады: Анд елдері – Венесуэла, Колумбия,
Эквадор, Перу, боливия, Чили және Ла- Плата елдері немесе атланттық
- Аргентина, Уругвай, Парагвай, Бразилия. Соңғы субауданда алғашқы үш
елді Чилимен қоса жиі Оңтүстік конус субауданына біріктіреді.
Латын Америка түсінігі дүниенің осы бөлігіндегі
Пиреней түбегінің роман халықтары испандықтардың және
португалдықтардың тілі, мәдениеті мен дәстүрінің ықпалымен
тарихи қалыптасқан ұғым. Олар 16 – 17 ғасырларда Американың осы
бөлігін жаулап алып, оны отарлады және осында қалыптасқан
ұлттардың маңызды бөлігін құрады. Европаның басқа елдерінің
- Ұлыбритания, Франция, Нидерландының отарлау жаулап алушылықтары
көп болған жоқ және кем басталған, сәйкесінше оның халықтарының
ұлттық әсері айтарлықтай көп емес. Қазіргі таңда Латын
Америкасының 33 саяси лербес мемлекеттерінің 18- інде ресми және
басым тіл – испан тілі ( халықтың 63% ); Бразилияда ( халықтың
34% ) – португал, ал 14 кішігірім елдерде ( халықтың 3% )
ресми тіл болып француз тілі ( Гаити ) жарияланған, ағылшын
Гайана, Тринидад-и Тобаго, Барбадос, Ямайка , Багам аралдары , Гренада,
Доминика, Сент - Люсия, Сент- Винсент және Гренадин, Сент- Кристофер
және Невис, Антигуа и Барбуда, Белиз және голланд тілі суринамда.
Соңғы жылдары Вест-Индияның көлемді емес жерлері тәуелсіздік
алуына байланысты және Белиз, Гайана, Суринам Кариб елдері
географиялық субауданына біріктіріліп жүр. Ал барлық аймақ БҰҰ-
ның номенклатурасында Латын Америкасы және Кариб елдері деп
аталады. Алайда ресми құжаттардан тысқары бұл аймақты ескі дәстүр
бойынша Латын Америкасы деп атайды.
Латын Америкасы елдері тарихи жағдайлардың және қазіргі
әлеуметтік – экономикалық дамудың жағдайларын біріктіреді. Бұлардың
бәрі ұлттық тәуелсіздігін өзінің басқарушы елдерінен алған Европа
елдерінің баяғы отарлары болып табылады. Испандық отарлардың
көбісі тәуелсізідігін өзінің 1810- 1825 ж алды. Өзінің қалыптасу
кезінде – ақ осы экономикалық әлсіз мемлекеттер алдымен
Ұлыбританияға және Францияға , кейіннен АҚШ- қа қаржылық
тәуелділікте болды.
ІІ д.ж.с кейінге отарлау жүйесінің күйреуі Латын Америкасы
елдеріне де әсер етті. Куба халқы 1959 жылдың қаңтар айында
қарулы жолмен тәуелсіздігін алды, Ұлыбританияның көптеген отарлары
да егемендікке жетті. Латын Америкасындағы демократиялық
қозғалыстардың нығаюына Никарагуалықтардың 1979 жылы Самос
әулетінің құлатуы зор маңызы болды. АҚШ алдында басып алған
жерлерді басқаруын жалғастырып келеді: Пуэрто – Рико ( АҚШ – қа өз
еркімен қосылған мемлекет деп жарияланған ), Панама каналының
аймағы, Виргин аралдары. Олар өз қолдарына әскери жүйені ұстап
отыр, соның ішінде Кубаның территориясынндағы Гуантаманы.

І – тарау Табиғат жағдайлары мен ресурстары. Халқы
І.1 Табиғат ресурстары мен жағдайлары
Латын Америкасы солтүстіктен оңтүстікке қарай 11 мың км
–ге созылып жатыр. Шығысында Атлант мұхиты, батысында Тынық
мұхиты шайып жатыр. Аймақтың қоныстануы мен экономикалық дамуында
теңіздің маңызы зор. 33 мемлекеттің ішінен тек Парагвай мен
Боливия ғана теңізге шыға алмайды.
Латын Америкасы жер бедері мен геологиялық құрылымы аа
күрделі. Оның геологиялық негізін қозғалмалы, қарқынды дамып
жатқан Венесуэладан Отты Жер аралына дейін 9000 км– ге созылып
жатқан Кордильер ( Анд ) тау жүйесі және Оңтүстік Американың
шығысы мен орталығындағы Гвиан платформасы құрайды. Бұл оның
территориясының айтарлықтай алуан түрлілігін айқындайды. Мұнда
құрлықтағы ең ұзын тау жүйесі және Батыс жарты шардың ең биік
нүктесі Аконкагуа – 6960 м Анды және ең ірі ойпат Амазонка
ойпаты, кең жазықтар мен үстірттер бар. Аймақтың солтүстік бөлігі
Мексика негізінен таулы ел. Жақын жазықтар, Юкатан түбегін қоса
территорияның 1\5 – ін алып жатыр. Орталық Америкада және
Вест– Индияда жер бедері таулар теңізге шығатын жазықтар мен
ойпаттарға ұласады. Латын Америкасының Тынық мұхиттық тау
белдемінде қарқынды тектоникалық әрекеттер – жанартау атқылауы, жер
сілкінулер ( 1970 жылы Перудегі, 1985 жылы Мехикодағы жоқын
зілзалалар ондаған мың адамдардың өмірін әкетті ) жүріп жатыр.
Дегенмен , Анд таулары мен Мексиканың жоғарғы қыраттары
колумбктік кезеңге дейінгі жоғары дамыған американдық
өркениеттің отанына айналған еді.
Пайдалы қазбалары
Латын Америкасы минералды шикізаттың барлық түрлерімен
дерлік қамтамасыз етілген, оның біраз түрінен әлемнің басқа
аудандарынан ерекшеленеді. Мұнда салыстырмалы түрде ауқымды
территорияда пайдалы қазбалардың ең ғажайып түрлерінің
қосындысы кездеседі.
Барланған отын ресурстарынан мұнай мен газдың қоры көп.
1995 жылы мұнайдың қоры 18 млрд. т бағаланды. Олар
Мексикадағы Мексика шығанағының қайраңында жиналған. Оңтүстік
Американың ең ірі мұнайлы бассейні Маракайбо қыраты толығымен
Венесуэланың территориясында орналасқан.
Тас көмірдің барланған қоры көп емес ( 1996 жылы 100
млрд.т шамасында ). Өндірілген тас көмірдің кен орны Мексикада
, Колумбияның тау аралық жазықтарында, Перу мен Орта Чилиде,
Аргентина мен Бразилияның құрлықтық жыныстарында бар.
Латын Америкасы темір рудасының жоғары сапалы түріне
бай, әлемдік қордың 14– і осында. Маңызды кен орындары
Оңтүстік Америка құрлықтық қалқанының кембрийге дейінгі
метаморфты жыныстарында орналасқан. Бірінші орында 80 млрд.
қоры бар, ал барланған темірі бар 54% – 42 млрд.т болатын
Бразилия мемлекеті. Әлемдегі ірі кен орындарының бірі
Боливиядағы Мутун кен орнының қоры 40млрд. т құрайды.
Латын Америкасында радиоактивті минералдарлдың ( уран, торий
) біраз қоры табылған. Бұл атомдық энергетиканы дамытуға негіз
болды. Оның көп қоры Бразилия, Аргентина, Колумбия, Мексикада
бар.
Бразилия жоғары сапалы марганец рудаларынан дүние
жүзінде
3 – ші орында алады. Бразилия– Венесуэла қалқаны мен Вест – Индия
аралдарында никель, кобальт, хром, титанның біраз қоры
шоғырланған. Андта аймақта барланған вольфрам рудаларының (
Боливия, Перу ), молибденнің ( Чили ), висмуттың ( Боливия, Перу) ірі
кен орындары шоғырланған.
Түсті металдардың территориялық орналасу заңдылықтары
геологиялық тұрғыдан сипатталады. Андтарда, Батыс және Оңтүстік
Сьерра – малреде мыстың, қалайы, мырыш, сүрме, сынаптың ірі кен
орындары шоғырланған. Аймақтың үлесіне капиталистік әлемдегі
ресурстардың 40% , соның ішінде Чили мен Перудегі 20% және
10% сәйкесінше келеді.
Айрықша қалайы белдемі Анд таулары арқылы Боливия, Перу
және Бразилияның жақын аудандарын алып жатыр. Соңғы бағалау
бойынша дүние жүзінің қалайы қорының 13 – шоғырланған.
Қалайымен сүрме серіктес жүреді және бұл минералдың ½ (
70% – ға жуығы ) Боливия үлесінде. Қорғасын – мырыш рудаларының
көп қоры Перу мен Мексикада. Латын Америкасындағы сынаптың
95% – ы Мексикада ( капиталистік елде 5,5% ) бар. Аймақта
бокситтің ¼ – бар, соның ½ – Бразилия үстіртінің шөгінді
жыныстарында , қалғаны Гвиан қыратының шығыс шеті, сонымен бірге
Ямайкада және Вест – Индияның басқа аралдарында орналасқан.
Бес ғасыр бойы аямай пайдаланғанына қарамастан алтынның
қоры азаймаған. Соңғы кездері Бразилиядағы Амазонка бассейнінде,
Венесуэлада Ориноко бассейнінде және Аргентинадағы Анд тау алды
жазықтарында ірі кен орындары табылды. Күміс қоры бойынша
Мексика бірінші орында, үшінші орында перу. Платина шашырандылары
Колумбияда бар.
Бейметал қазбалардан Мексикадағы күкірт, мышьяк және графиттің
Бразилиядағы, Венесуэла, Гайанадағы алмазды, Бразилиядағы кварц,
слюда, асбест , баритті, магнезитті, Чилидағы селитраны айта кеткен
жөн. Көптеген елдерде фосфорит, доломит, гипс, дала шпаты, каолиндер
кездеседі.
Климаты экватордың екі жақты тропикті және субтропикті
ендіктерінде және екі мұхит арасында орналасуымен және мұхиттың
әсерін бөлетін күшті тау жүйесінің болуымен анықталады.
Экваторлық белдеуде температуралық режим тұрақтылығымен
ерекшеленеді. Максималды орташа температура ( 30 – 31 °) Колумбияда
Атлант мұхитының жағалауында және Венесуэладағы Маракайбо
қыратында байқалады. Қыс пен жаздың температуралық режимдерінің
мезгілдерінің ауысуы тропиктерден ары мұхит бетінде байқалады.
Алайда Бразилия қыраты мен Мексика үстіртінде мұхит бетінде
биіктіктің әсерінен аяздар тропиктерде байқалады. Колумбияда
олар кофе плантайияларына орасан зиян келтіреді. Оңтүстікке қарай
температураның жылдық амплитудасы максимум 18° –ге, Аргентинада
орташа жылдық 16° Мендос ауданында. Мұнда және солтүстікке қарай
Гран– Чако облысында климаттың ең күшті континенталдығы
байқалады. Мұхиттық желдер мұнда жетпейді, аз бұлттылық максималды
инсоляцияны негіздейді. Жазда бұл жер шарының ең ыстық
аудандарының бірі, абсолюттік температура кейде 50°–тан асады.
Оңтүстік Америкада таулы аудандардан басқа, кері жылдық орташа
температура болмайды, керек десеңіз Отты Жерде 2-4°. Магеллан
бұғазы ешқашан қатпайды.
Таулы аудандарға вертикалды климаттық зоналылық тән. Адамдардың
өмір сүруіне тропиктердің таулы аудандарында тьерра темплада –
1200 м– ден 2500 м– ге дейінгі жылдық температурасы 22-23° –
тан 15-16°– қа дейінгі зона өте ыңғайлы. Қар сызығы колумбийлік–
венесуэлдік Андтарда 4600 м– ден және эквадор – перуандық Андтарда
5000- 5500 м– ден патагондық Андтарда 1800– 1000 м– ге дейін
төмендейді, ал батыс беткейдің жекелеген глетчерлері Тынық
мұхит суларына тікелей шығады.
Материктің жағаларын шаятын мұхиттық ағыстар және
атмосфералық ауа массаларының циркуляциясы оның климатына
айтарлықтай әсер етеді. Перуан суық ағысының шаятын
тропиктік зонаға жақын әлемдегі ең құрғақ шөл – Атакама (
Икикада жылына 3-5 мм жауын – шашын жауады) орналасқан.
Керісінше, Колумбия және Орталық Американың батыс жағалауында
жылы экваторлық ағысы өтеді. Бұл жер шарының ылғал
аудандарының бірі. Жыл ығында орналасқан Мексика
қыратында, Оңтүстік Американың атланттық жазықтары, Бразилия тау
қыратының солтүстік –шығыс бөліктерінде және Патагонияда жауын
– шашын мөлшері өте аз. Латын Америкасының жалпы
территориясының ¼ –не 2000 мм аса жауын – шашын кез – келген
өсімдіктердің вегетациясын қамтамасыз етеді, ал 40% – ға
жуығына 1000- 2000 мм, 13– і аридті және жартылай аридті,
мұнда өсімдік шаруашылығы суарусыз мүмкін емес.
Ішкі сулары
Өзендер Латын Америкасының маңызды, бірақ әлі де болса
шаруашылыққа пайдаланбайтын байлықтарының бірі. Аймақтың көлемінің
60% әлемнің ірі өзендерінің бассейндерне жатады. Ал оларды
кешенді пайдалану әртүрлі мемлекеттердің ортақ және келісілген
әрекеттерін қажет етеді. Амазонка бассейні ( 7 млн. км2 аса )
жеті мемлекеттің территориясынан өтеді, оның 23 –сі Бразилияның
үлесінде. Ла – Плата бассейні ( 4 млн. км2 аса ) бес мемлекеттің
шекарасынан өтеді. Бұл бассейндердің өзендері суаруда қажет
ететін аудандардан ағып өтеді. Ориноко бассейні (1 млн.км2 )
Венесуэла мен Колумбияда орналасқан. Әлемдік ағынның ¼ – іне
ие бола отырып су ресурстарымен қамтамасыз ету бойынша бес
құрлықтың ішінде жан басына шаққанда 1км2 территорияға әлемде
1– ші орын алады.
Топырағы мен өсімдігі
Континетте топырақтың кең түрі таралған; қара топырағынан
бастап, аргентина – уругвай пампасының тау шөлдерінің құнарсыз
топырақтарына дейін. Тропиктік латериттердің әртүрлі типтері (
ауданның ½ – н алып жатыр ) тараған және арнайы жер өңдеудің
жүйелерін қажет етеді.
Ауданның флорасы айтарлықтай мөлшерде эндемикті. Оңтүстік
Американың субтропиктерінде тамаша құрылыс ағашын беретін
бразильдік және чилилік араукария сақталған. Ылғалды тропиктк
ормандардан құрылыс ағашының аса қатты түрлерін ( каоба,
агуапо, қызыл ағаш ) алады, жемісті пальмалардың көп түрлері,
жаңғақ, дәрілік және өнеркәсіптік ағаштардың көптеген түрлерін
өндіреді.
Қазіргі таңда Амазонка ормандарының тағдыры мазалайды.
Мұндағы сельва ( гилея ) – 5 млн. км2 жоғары – әлемдегі мңгі
жасыл жалпақ жапырақты ормандардың ең үлкен массиві. Оны
планетамыздың өкпесі деп атайды. Ол жыл сайын жер шарының
өсімдіктері атмосфераға бөлетін ауаның 40%– ын береді.
Ормандардың кесілуі бүкіл жер шарының , өзендер мен топырақты
ауыр жағдайға ұшыратуы мүмкін. Амазонкада, әсіресе Бразилияда
басталған ауыл шаруашылық отарлау егін – өртеу жүйесіне
негізделіп, қазірдің өзінде – ақ орман байлықтарына нұқсан
келтіреді.
Латын Америкасы елдерінің табиғат жағдайлары адамдардың
өмір сүруіне және шаруашылық әрекеттер үшін өте қолайлы. Басты
проблема – ресурстарды зерттеу және оларды ірі көлемде және
жүйелі түрде пайдалану.

І.2 Халқы және оның орналасу ерекшеліктері
Қазіргі Латын Америкасының территориясында мекендеген ортақ
үндістер атымен аталған көптеген халықтар мен тайпалар
бір– бірімен сыртқы келебеті, тілі, діні, мәдениет деңгейімен
ерекшеленетін. Әсіресе мексикан тау қыраты мен Юкатан түбегі,
Перуан – Боливийлік және Колумбийлік Андыларда көп қоныстанған.
Мексика таулы қыратындағы ең мықты мемлекет Теночитлане (
қазіргі Мексика ) қаласындағы ацтектердің империясы болған.
Өркениеттің екінші ірі ошағы Орталық Андта қалыптасты. Ол
этникалық біркелкі болатын – кечуа және аймара ұлттарын
біріктіретін инктердің империясы.
Вест – Индияда және Оңтүсттік Американың шығысsylf6 Колумбия
мен Эквадордың жағалауындағы үндіс тайпалары қырып
тасталған не болмаса материктің тұңғиығына шегінді.
Плантацияларда жұмыс істеу үшін Африкадағы негрлер – құлдар
әкелінді. Еуропалық пен негр қыздарының аралас некесінен
мулаттар пайда болса, құлдардың үндіс қыздарына үйленгеніне самбо
этникалық тобы пайда болады.
Көп ғасырлық әлеуметтік– экономикалық үрдістердің нәтижесінде
аймақты барлық аудандарында ұллтар қалыптасты. Ұлттың құрамы
біркелкі елдер : Аргентина, Уругвай, Чили. Үндістердің үлесі
Боливияда 63% , Гватемалада – 47%, Эквадорда – 40%, Мексикада – 15% .
Континент халқы тез өсіп келеді: 1995 жылы 47,5 млн. болса,
2009 жылға қарай 520– 570 млн. – ға жетеді деп жоспарланып отыр.
Халқы саны кедей , нашар дамыған елдерде, Орталық Америкада.,
Боливия, Парагвай мен Эквадорда өсіп келеді. Ең азы Уругвай ,
Аргентина, Кариб бассейнінің кіші ағылшын елдерінде. Табиғи
өсімнің қарқыны мен өмірдің ұзақтығы аймақтың елдерінің
айтарлықтай жас болатынының кепілі. Уругвай мен Аргентинада
ғана 15 жасқа дейінгі балалар 30% құраса, басқа елдерде
40% , кейбірінде халықтың ½ –ін құрайды. 65 жастан ары қарайға
жастардың үлесі көп емес: 19 елде 3 – 6 %,ауыр жағдайлар өмір
ұзақтығын қысқартады.
Халықтың басым көпшілігі Вест – Индия таулы аудандарда,
мұхит жағалауына қоныстанған. Амазонка, Ориноко мен Парагвай
бассейндері мен Патагонияда сирек десек те болады. жаң жерледі
игеру мен жаңа қалалардың салынуы жалғасып жатқанымен
халықтың қоныстануының ретсіздігі тереңдеуде. Халықтың ең көп
қоныстанған жерлері Вест – Индия мен Орталық Америкада ( Барбадоста
1 км2 – 600 адам, Сальвадор – 1 км2 – 250 адам т.с.с. )
Латын Америкасында урьанизация деңгейі де жоғары: 1995 жылы
қалаларда 74% . Урбанизацияның процестерінің ерекшеліктері әр елде
әртүрлі. Бір елдерде елді– мекендердегі халық санымен анықталады. (
Гондурас – 1000, Колумбия мен Панама – 1500, Аргентина– 2000 ,
Венесуэла мен Мексикада – 2500 аса). Венесуэлада урбанизация
деңгейі жоғары 90% – дан асады, Аргентина мен Уругвайда ,
Чилиде – 86%, бұл елдерде урбанизация деңгейі иммигранттардың
есебінен ( 19 ғас. соңы 20 ғас басы ) өсті. Бірқітір елдерде
қалалықтардың саны 30– шы жылдары , әсіресе 2 д.ж.с кейін
өсті. Оның басты факторы ауыл тұрғындарының миграциясы. Қала
халқыны үлесі ең аз елдер– Сальвадор мен Гондураста 45%,
Гватемалада– 40%, Гаитиде – 30%.
Соңғы онжылдықта агломерациялар саны өсуде. 90 жылдардың
ортасында 38 миллионер қалалар болды. Көптеген елдерге басқа
қалалардан басымдылық көрсететін бір ғана қаланың қарқында дамуы
тән. Ірі қалаларда тұрғын үй мәселесі су және
электроэнергиямен қамтамасыз ету , қалдық сулар, көлік, тазалық,
қоршаған ортаның ластану мәселелері ушығып тұр. Латын
Америкасында экономикалық белсенді халықтың үлесі өте төмен,
13 – ден сәл ғана жоғары деуге болады. Бұл жұмысқа
қабілетті адамдардың тым аздығы, әйелдердің өндірістегі
үлесінің аздығы, жаппай жұмыссыздықпен айқындалады. 1994 жылы
ресми тіркелген жұмыссыздардың саны 36 млн. адамға жетті
(жұмысшы күштің 7,4% ) .
Экономикалық белсенді халықтың кәсіптік құрылымының
анализі өндіруші күштердің аздығын көрсетеді. Ауыл шаруашылығында
жоғарғы және орта білімді мамандардың үлесі 0,1% ;
мамандандырылған жұмысшылар – 5% –дан аз, өңдеуші өнеркәсіпте
сәйкесінше 1,6 – 1,7% . БҰҰ статистикасы бойынша 90 жылдары
Латын Америкасы елдерінің ауыл тұрғындары кедейшіліктің ресми
шегінен төмен өмір сүрген. Орталық Америка мен Анд елдерінде
бұл көрсеткіш – 75% жоғары, Гаити мен Боливияда – 95%– дан
жоғары. Бұл елдердегі сауатсыздық деңгейі де жоғары – 30– 60% ,
аймақ бойынша орташа көрсеткіш 15% шамасында.

ІІ – тарау Шаруашылықтың жалпы сипаты мен даму ерекшеліктері
ІІ.1 Шаруашылығының даму ерекшеліктері
Отарлау кезінде аймақта шаруашылықтың екі саласы ғана
дамыды: асыл металдар өндіру және плантациялық тропиктік
өсімдіктер өсіру. Бұл салалардың барлық өнімін Испания мен
Португалия шығарып отырды. Отардың ішкі экономикасында табиғи
шаруашылық басым болды.
Аймақ елдерінің кейінгі экономикалық дамуы шетел
капиталымен, алдымен ағылшын, сосын американдықпен тығыз
байланысты болды. Шетел монополияларының ықпалымен сыртқы
нарыққа тәуелді біржақты экономика қалыптасты. Шетел
компанияларына ірі мұнай орындары , кеніштері Мексика, Венесуэла,
Боливия, Перу , Чилиде қалыптасты. Вест– Индия аралы американдық
қант еліне айналды. Бразилия мен Колумбия кофе елдеріне ,
Орталық америка елдері – банан елдеріне , Аргентина, Уругвай,
Бразилия Пампасы, етті – жүнді орталыққа айналды.
І д.ж.с Еуропамен экономикалық байланысты бұзды. Еуропа
капиталының бірден әлсіреуі , бір жағынан жергілікті ақша
салымының жандануына, кіші және орта кәсіпорындарынң пайда болуына
әкелсе, екінші жағынан америка капиталының басымдылығына
әкелді.
1929- 1933 жылы әлемдік экономикалық дағдарыс, кейіннен 2
д.ж.с импорт таураларының жетімсіздігі мен жоспарсыз
индустриялардың жылдам дамуына әкелді. 50 жылдардағы терең
дағдарыстан кейін бір жақты аграрлы шикізетты маманданудан ,
өнеркәсіпті дамытудан алшақтау екендігін көрсетті. Соның төлемін
дұрыстау үшін көптеген елдер кеден салығын жоғарылатты. Әсіресе
тұтыну тауарларына және импортты жергілікті өндіріспен
алмастыру саясатын жариялады. Сол кезде АҚШ– тың және басқа
елдердің кәсіпорындары осыған дейін Латын Америкасына дайын
тауарларды әкелуден бас тартып, оның нарығын іштен басып
алуға тырысты. Яғни мұнда өздерінң кәсіпорындарының филиалын
ашып, тиімді және қарқында дамып келе жатқан салаларды –
электроника, радиоэлектроника, автомобиль, кеме жасау, химия, дәрі –
дәрмек жасау, резина , цемент , шыны жасау басып алуға тырысты.
Шетел капиталының енуіне байланысты жауап ретінде Латын
Америкасы елдері мемлекеттік секторды дамыта бастады. Мұнай ,
металлургия, энергетикалық кәсіпорындар шетел капиталының қатаң
қарсылығына қарамастан жергілікті патриоттық ағымдар мен
кәсіпкерлердің арқасында салынды. Латын Америкасы елдерінің
экономикалық дамуы біркелкі жүрмеді. Оңтүстік конус елдерінде
құрылымдық дағдарысқа тап болды. Аргентина өзінің ғасырлық
көшбасшылығынан айырылды, Бразилия мен Мексикаға ауысты. Мұнда
жаңа технологияға негізделген шетел капиталдарына
ықпалымен соғыстан кейінгі жылдары индустрия тез қарқын ала
бастады. 90 жылдардың басында аймақтың жалпы ішкі өнім осы
екі елдің үлесі 13 және 15 болса, Аргентинаның үлесі
110– ден cәл– ақ жоғары болды. Осы үш ел дамушы елдегі ең
сыртқы қарызы бар елдер. 1985 жылы 272 млрд. доллар болса,
1995 жылы 574 млрд. долларға жетті.
Даму мақсатында барлық Латын Америкасы өзінің күшін
біріктіріп әлемде бірінші рет экономикалық интеграцияға ден
қойды. Қазір бұл үрдіс бағынышты аумақтарда да жүріп жатыр.
1960 жылы Латын Америкасы еркін сауда ассоциациясы ( ЛАТС)
( 1980 жылы Латын Америкасы интеграция ассоциациясы ( ЛАИ )
болып қайта құрылды ) және Орталық Американың ортақ нарық
( ИАОР ) ( бес мемлекет мүше). 1968 жылы еркін сауда
ассоциациясы, кейіннен Кариб ортақ нарығы бассейнінің 12
мемлекеті мен тәуелді жерлерін біріктіреді.
1969 жылы ЛАТС аясында Анд және Латын Америкасы – Ла
– Плата топтары 1978 жылы Амазонка бассейнінде орналасқан
сегіз ел Амазония тобын құрды. 1986 жылы Ла – Плата тобының
орнына Бразилия мен Аргентинаның арасындағы интеграцияға
келісім жасалды. Бұдан кейін Уругвай мен Парагвай қосылып,
қазіргі ең үлкен және белсенді топ Меркосур құрылды.
1996 жылдың қазан айынан Меркосурға Чили қосылды.
Интеграция саласындағы соңғы ірі оқиға 1995 жылы
қаңтарда Солтүстік Американың еркін сауда ассоциациясы
(НАФТА) құрылуы. АҚШ өз нарығына Канада мен Мексиканы қосып
қойды. Жаңа ассоциацияның шекарасы солтүстікке қарай жылжып
Колумбия мен Венесуэла және КАРИКОМ тобының барлық елдерін
қосу жоспарлануда.
Латын Америкасы елдерінің шаруашылық ерекшеліктері:
1. Шаруашылықтың әртүрлілігі. Көптеген елдерде латифундиялар мен
капитализмге дейінгі шаруашылықтың түрлері әлі де басым.
Дегенмен, кейбір елдерде кооперативтер мен мемлекеттік шаруа
қожалықтары құрылған.
2. Шаруашылықтың мамандану аясы тар. Жерге және басқа да
ресурстарға монополияның отарлау кезінен бергі жоғары кластың
қолында болуы ішкі нарық аясының тар және өнеркәсіптің әлсіз
дамуы шаруашылықтың дамыған елдердің нарығына байланысты
болуына себепші. Тек өңдеуші өнеркәсіптің соңғы жылдардағы
дамуы сәл көңілге демеу болды. Осыдан экспорт салалары мен
ішкі нарық бағытындағы салалардың арасында үлкен айырмашылық
бар.
3. Шетел капиталына тәуелділігі . Латын Америкасының үлесіне
дамыған елдердің дамушы елдердегі инвестициясының жартысына
жуығы тиеді, соның ішінде 23 – өңдеу өнеркәсібіне. АҚШ капиталының
басым алайда оны Жапония табандылықпен басып озуда.
4. Экономикалық мемлекеттік сектордың дамуы. Оның рөлі мен
сипаты әр елде әртүрлі және ішкі саяси күштердің ара
қатынасына тәуелді. Көптеген елдерде мемлекет инфрақұрылымды
басқарып отырады, кей елдерде ірі мемлекеттік мұнай ,
металлургия , химия кәсіпорындары бар.

ІІ.2 Өнеркәсіп кешені
Өнеркәсіп – аймақта өнрекәсіптің құрылымы моңғы онжылдықта
айтарлықтай өзгерді. Алайда индустрализация үрдісі барлық елде
біркелкі емес. Жеңіл өнеркәсіптің басымдылығын ұзақ уақыт
пайдаланатын және өнеркәсіп құралдарын шығаратын салаларына
алмасты.
Тау – кен өнеркәсібі аймақ елдерінің экономикасына өте
маңызды. Біраз елдерде шетелдік валютаның келуін көбейту
мақсатында өнімнің экспортын кеңейту үшін белсенді жұмыстар
жүргізілуде. Ірі елдерде шикізатты өндіру ауқымын кеңейту
өзінің тұтынушылық қажеттіліктерін өтеу мақсатында жүргізіліп
жатыр. Дәл осы себеппен Бразилия мен Мексикада Латын
Америкасының соңғы 15 жыл ішінде осы сала екі есеге өсті.
Анд елдерінің үлесі өсті – Перу, Колумбия, Эквадор, Чилидің үлесі
сақталды. Алайда, ауданның тау – кен өнеркәсібінің 13 – н
алатын бірінші орындағы Венесуэланың үлесі айтарлықтай азайды.
Тау – кен өнеркәсібінің жартысынан астамы мұнай мен газ
береді. Латын Америкасы – әлемнің көне мұнайлы аудандарының
бірі. Қазіргі таңда мұнай мен газ 13 елде өндіріледі,
көбінесе мемлекеттік мұнай компанияларымен. Мексика мен Венесуэлада
аймақтағы мұнайдың 90% –ы, және барлаудың 70% – ы ( 310 млн. т
жуық , 1995 жылы ) . Осы екі ел бастты мұнай экспорттаушы ел,
Эквадор, Колумбия, Тринидад –и – Тобаго, Боливия, Перу аз көлемде
шығарады. Аргентина өз қажеттіліктерін өтей алады, қалған елдер
мұнайды сырттан әкеледі.
Табиғи газды өндіру өсіп келеді. Табиғи газды өндіру 80%
және тұтынудың 65% Мексика, Венесуэла, Аргентинаның үлесінде. Ірі
экспорттар Боливия, мұнда Анд тауларының шығыс тау алды
жазықтарының Сан –Паулуға дейін мықты газ құбыры жүргізілген.
Көмір өнеркәсібі нашар дамыған. Тас көмірді (35 млн. т жуық )
Колумбия, Мексика, Бразилия, Чили , Аргентина үлесінде. Біраз елде
оның сапасы нашар, күлі көп. Кокстелетін көмір ыңғайсыз жатыр
және аз пайдаланылады. Мұнай дағдарысы көмірге сұранысты
арттырды, сол себепті оны өндіру соңғы жалдары өсуде. Колумбия
Кариб теңізінің жағалауындағы Гоахира бассейніндегі көмірді
экспорттауды ұлғайтып жатыр. Минералды энергоресурстарды Аргентина
мен Бразилияда уран өндірісі ұлғайып келеді.
Тау – кен өндірісінің өнімі бойынша екінші орында темір
рудалары : 1995 жылына 200 млн.т әлемдегі 15 тиеді. Өте бай,
байытуды қажет етпейтін рудалар металлургия корпорациясының
назарын аударды. Өндіру мен экспорттау бойынша Латын
Америкасында және әлемде 1 – ші орында Бразилия ( аумақтағы
темір өндірісінің 90% – ын ). Аз мөлшерде Венесуэла, Чили, Перу
өндіреді. Мексика, Аргентина және Колумбия өз қажеттіліктерін өтей
алмауда. Лигерленетін металдар ресурсы біркелкі таралмаған және
қара металлургия дамып келе жатқан бірқатар елдерде ішкі
қажеттіліктерін өтей алмайды. Марганец рудаларын өндіруде Бразилия
дүние жүзінде 10% және аймақта 90% тиеді. Латын Америкасы
дүние жүзіндегі вольфрамның 18 – ін береді. Басты өндірушілер
Боливия ( өндірудің ½ – і және экспорттың 23 –сін береді) мен
Бразилия. Молибден өндіру ( әлемдік үлесі 15% ) Чилиде ( 90% –аса
), Перуде , Мексикада мыс рудаларымен қатар жүреді. Никель
рудасын өндіру көп емес, Куба, Доминикан Республикасында, Колумбия
мен Бразилияда аз мөлшерде өндіріледі. Бразилияда хромитті
өндіруді Жапония өз елінде шығару үшін ірі көлемде бастаған
.
Латын Америкасы – түрлі – түсті метал өндіретін аймақ
ретінде әлемге танмал., соның ішінде боксит, мыс, қорғасын, мырыш,
қалайы, сүрме және сынап рудалары. Оның үлесіне әлемде
өндірудің ¼ –і ( 1995 жыл 32 млн.т ) және әлемдік экспорттың ¼
– тиеді. Бокситтің басты өндірушілері мен экспорттаушылары –
Бразилия , Ямайка, Суринам, Гайана , Венесуэла.
Мыс рудасын өндіру (1995 ж, 3,2 млн.т ) – тау –кен
өнеркәсібінің ескі саласы. Өнеркәсіптік өндіру Мексикада өткен
ғасырда басталған. Сосын американдық корпорациялар мысты Чили
мен Перуде өндіре бастады. Осы үш елдің үлесіне мұнай өндіру
мен алғашқы қорыту әлемдегі үлесі 25% құрайды.
Чили үшін мыс оның шаруашылығының негізі, шетелдік
валютаның басты көзі және мемлекеттік табыстың көзіне айналды.
Соңғы жылдары Бразилияда мыс рудасын ішкі қажеттіліктер үшін
кен орындарын өндіре бастады.
Қорғасын – мырыш өндіруде аса маңызды. Латын Америкасы
дүние жүзілік қорғасынның 15%, мырыштың 19 -20% береді. Қорғасын –
мырыш кен орнын басты өндірушілері – Перу мен Мексика. Аз
мөлшерде Аргентина, Чили, Боливия , Бразилия және Гондурас өндіреді.
Қалайы кенін өндіруден Индонезидан кейін екінші орынға
Перу шықты. Өндіру көлемі бойынша Бразилия мен Боливия жақын
. Соңғы жылдары ел экономикасының негізіне айналды. Өндірістің көп
мөлшері Комибол мемлекеттік кәсіпорнының қолында. Боливия
мен Мексика дүние жүзіндегі сүрменің 40% – ын береді.
Мексиканың үлесіне сынаптың әлемдік мөлшерінің 10% –ын
береді.
Берилий мен ниобий шикізатының Латын Америкасында ірі
өндірушісі – Бразилия, мұны АҚШ компаниялары басқарып отыр.
Алтын, күміс және платина аймақтың ескі кен өндіру
салаларының бірі. Алтын мен күміс қорынан әлемде Латын
Америкасына тең келер ешкім жоқ. Қазір олардың қоры азацып
кеткенімен, кейбір елдерде оны өндіру әлі жалғасын тауып
келеді. Соңғы жылдары Бразилия , Венесуэла , Колумбияда, Чили мен
Перуде ( 1995 ж, 240 т ; 11% ) өндіріле бастады. Латын Америкасы
әлемдік күмістің 40% , Мексика мен Перу өндрістің ¾ – ін
береді.
Аймақ бейметал пайдалы қазбаларына өте бай. Кейбір
түрлерін тек бір – екі елде ғана өндіріледі. Мысалы, флюоррит,
графит, күкірттің 20% экспорттайды.
Чилиде калий мен натрий селитраларының айрықша қорлары
табылған. Атакама шөліндегі кен қорын барлау ХІХ ғасырдың
ортасында басталды. ІІ д.ж.с дейін ол қосылысты азот алынатын
жалғыз кен орны болатын . 1929 жылы селитра өндірісінің көлемі
3,5 млн. т болса , 90 жылдардың ортасында 520 мың. т ғана
болды.
Басқа пайдалы қазбалардан алмаз – Бразилия, Венесуэла ,
Гайанада ; тау жынысы мен слюда – бұл жөнінен Бразилияның
бәсекелесі жоқ; барит – Перу мен Мексика; стронций – Мексика , йод –
Чилиде бар.
Энергетика
Энергетикалық қордың негізін мұнай мен газ құрайды. 1995 жылы
энергияның 84% жетті. Осыдан мұнайдың үлесі азайып , газдың
үлесі өсуде. Гидроэнергияны өндіру өсуде – 10% .Оның үлесі
бойынша Латын Америкасы әлем аудандарының ішінде бірінші орынды
алады.
Мұнай мен газ ресурстары біркелкі таралмауы, гидроэнергияны
дамыту қажеттігіне әкелді. Өзендердің энергопотенциалы жақсы
зерттелмеген. Жалпы аумақта жан басына шаққанда энергия тұтыну
дүние жүзінің ½ құрайды. Ағылшын тілді Кариб ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.