Аудиторлық тәуекелділік
ЖОСПАР
Кіріспе.
1. АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК ТҮСІНІГІ
1.1 Аудиторлық тәуекелділік түсінігі
1.2 Аудиторлық тәуекелділік және оның компоненттері
2. АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК ТҮРЛЕРІ
2.1 Бөлінбейтін тәуекелділік
2.2 Бақылау тәуекелділігі
2.3 Айқындамау тәуекелдігі
2.4 Маңыздылық деңгейі мен аудиторлық тәуекелдікті бағалау
Кіріспе.
1. АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК ТҮСІНІГІ
1.1 Аудиторлық тәуекелділік түсінігі
1.2 Аудиторлық тәуекелділік және оның компоненттері
2. АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК ТҮРЛЕРІ
2.1 Бөлінбейтін тәуекелділік
2.2 Бақылау тәуекелділігі
2.3 Айқындамау тәуекелдігі
2.4 Маңыздылық деңгейі мен аудиторлық тәуекелдікті бағалау
ЖОСПАР
Кіріспе.
1. АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК ТҮСІНІГІ
1.1 Аудиторлық тәуекелділік түсінігі
1.2 Аудиторлық тәуекелділік және оның компоненттері
2. АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК ТҮРЛЕРІ
2.1 Бөлінбейтін тәуекелділік
2.2 Бақылау тәуекелділігі
2.3 Айқындамау тәуекелдігі
2.4 Маңыздылық деңгейі мен аудиторлық тәуекелдікті бағалау
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастың дамуы шаруашылық әдістерін және формаларын қайта өзгертудің объективті қажеттілігін тудырады. Әміршілік - әкімшілік жүйеде кеңінен тараған қоғамдық мүлікті талан - таражға салу нарықтық экономиканың ажырамас атрибуты болып табылатын іскерлік және ұқыптылықпен орын алмастырды.
Қазақстан нарықтық қатынастардың еңгізілуімен бірге экономикалық субъектілердің қаржылық қорытынды есебін пайдаланушылырдың қажеттіліктерін ол ақпараттардың дұрыстығын дәлелдеу түрінде қамтамасыз етуші тәуелсіз бақылау жүйесі өркендеп дамып келеді.
Нарық жағдайына бейімделудің қиындығына қарамастан, елде ғылыми - техникалық саясат, маңызды теориялық және іс - тәжірибелік білім саласына айналатын нақты ғылыми әзірлемелерді жинақтаумен әлеуметтік - экоомикалық қызметтің жаңа әрі озық нарықтық бағытын түбегейлі және қолданбалы зерттеу белсенділікпен жүргізілуде.
Бизнестің кәсіби аудит проблемасын зерттеудің көкейкестілігі мүмкіндігінше аз шығынмен аса жоғары экономикалық тиімділікке қол жеткізуді оңтайлы ұйымдастыруға ұмтылатын барлық қатысушылардың мүддесінен білінеді. Аудит жоспарлау, талдау, үйлестіру, есеп, ұйымдастыру, бақылау және реттеу сияқты басқару қызметтерімен тығыз байланысты. Егер есептің көмегімен ақпарат көздері қалыптасатын болса, онда оның кешенді аудиті шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалық процестерін жоспарлау, ұйымдастыру және реттеу барысында жіберілген кемшіліктер мен қателіктерді анықтауға және оны қайтадан болдырмауға мүмкіндік береді.
Аудит ең алдымен меншік иелерінің мүліктік мүдделерін қорғау мақсатымен жүзеге асырылады. Ол бухгалтерлік салықтық есеп берулерде көрсетілген ақпарат растығына бақылау жасауды қамтамасыз етеді. Аудиттің басты мақсаты шаруашылық субъектілерінің активтерінің міндеттемелерінің меншіктік құралдар кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қызметінің қаржылық нәтижелерін есеп беруде толық рас түрде және дәл көрсетілуіне объективті баға беру. Кәсіпорында қабылданған есеп саясатының қолданыстағы заңдар мен нормативтік актілеріне сәйкестігін тексеру. Аудитте объективті себеп-салдарға байланысты қате қорытынды берудің ішкі тәуекелі бар.
Аудиторлық тәуекел - аудитор байқамаған қателіктер мен оқылық болуна қарамастан сыртқы есеп деректерінің толықтай рас екендігі туралы қорытынды беру арқылы өзіне алатын қауіп. Аудиторлық қауіп аудитті жоспарлау мен жүргізуде сонымен бірге орындалған процедуралар нәтижесін бағалау кезінде пайдаланады. Аудиторлық қауіп аудитор жоспарлау кезінде де іс-әрекеттерді қорытындылағанда ескеріледі.
АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК ТҮСІНІГІ
2.1 Аудиторлық тәуекелділік түсінігі
Бухгалтерлік стандарттар бойынша комитет әзірлеген Қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсынудың негіздерінде елеулік ұғымына былайша анықтама берілген: Егер ақпаратқа рұқсатнама беріліп, тиісті жеріне жөнелтілгенде пайдаланушының қаржылық есеп беруінің негізінде қабылдайтын экономикалық шешіміне әсерін тигізетін болса немесе ақпараттың бұрмаланып көрсетілуі пайдаланушының экономикалық шешіміне зиянын тигізетін болса немесе ақпараттың бұрмаланып көрсетілуі пайдаланушының экономикалық шешіміне зиянын тигізіп жатса, онда мұндай ақпарат елеулі деп саналады. Елеулілік баптардың немесе қателіктердің шамасына байланысты болады әрі соған орай белгілі бір жағдайларда олардың рұқсатнамасына немесе бұрмалануына қатысты уәж - пікір қабылданады. Яғни, елеулілік көбінесе есеп берудің табалдырығыннемесе мәжесін (нүктесін) көрсетеді және қандай да бір пайдасын тигізетін ақпаратқа ие болатын сипаттамасы жоқ
Елеулі белгілерді бағалау кәсіби пікірдің мазмұнын білдіреді. Тексерудің жоспарын жасау барысында аудитор сандық қатынастағы елеулі бұрмалауды анықтау мақсатында елеуліліктің қолайлы деңгейін белгілейді.
Жоспарлау кезеңінде аудитор қаржылық есептемелерде елеулі бұрмаланған ақпараттарды тудыратын сәттерді де қарастырады. Нақты есепшоттардың сальдосымен және операциялардың кластарымен байланысты елеуліліктің аудиторлық бағалауы, мысалы, қандай баптары зерттеу қажет, іріктемелерді пайдалану кере пе, әлде талдамалы процедураларды пайдаланған дұрыс па, міне осындай мәселелерге қатысты аудитордың бір шешімге келуіне септігін тигізеді. Бұл қолайлы деңгейге дейін аудиторлық тәуекелдікті кемітетін аудиторлық процедураларды таңдап алуына мүмкіндік береді.
Елеулілік пен аудиторлық тәуекелдіктің арасында кері байланыс болады, яғни елеуліліктің деңгеці неғұрлым жоғары болған сайын аудиторлық тәуекелділіктің деңгейі неғұрлым жоғары болған сайын аудиторлық тәуекелдіктің деңгейі соғұрлым төмен немесе осыған керісінше болады. Елеулілік пен аудиторлық тәуекелділіктің арасындағы кері байланысы аудитор аудиторлық процедураның сипатын, орындалу мерзімін және көлемін анықтау барысында назарға алады.
Қаржылық есептемелердің аудитімен бірқатар тәуекелдік аспекілері тікелей байланысты. Тәуекелділіктің негізгі екі түрі болды: аудиторлық тәуекелдік және бизнес (аудитордың немесе оның фирмасының) тәуекелділігі.
Аудиторлық тәуекелділіктің мағынасын былай түсіндіруге болады: аудитор қаржылық есептілік дұрыс жасалған деген қорытындыға келед, осының негізінде аудиторлық қорытындыға пікір - ескертпе айтылмайлы, яғни пікірдің шынайлығына күмән келтірмейді, алшындығына келгенде - қаржылық есептіліктің елеулі ақауы болады.
Бизнес тәуекелділігінің мағынасына мынаған саяды: клиентке ұсынылған аудиторлық қорытынды әділ жасалса да, аудитор немесе аудиторлық фирма клиентпен арадағы өзара қарым - қатынасында сәтсіздікке ұрынады. Бизнес тәуекелділігін бақылаудағы басты фактогр болып табылады. Аудиторлық тәуекелдікті бағалаудың негізгі екі әдісі бөліп көрсетіледі:
а) бағалаушылық (интуициялық, яғни түйсіктік);
ә) сандық.
Арнайы әдебиеттерде сипатталған аудиторлық тәуекелділіктің үлгісі (моделі) SAS 47 (ол SAS 39 (аудиттің іріктеу әдісі туралы) ережесіне және тәуекелдіктің елеулігіне негізделеді). Аудиторлық тәуекелдіктің алдын ала үлгісі мынандай формада болуы ықтимал:
DAR = IR * CR * DR, (1.)
Мұнда DAR - қолайлы аудиторлық тәуекелділік (Desired audit risk);
IR - шаруашылық ішіндегі тәуекелділік (Interent risk);
CR - бақылау тәуекелдігі (Control risk);
DR - табылмау тәуекелдігі, яғни байқамай қалу қатері (Detection risk).
Осы келтірілген үлгіге (модельге) кіретін аудиторлық тәуекелдік түрлерінің ерекшеліктерін қарастырайық.
1. Қолайлы аудиторлық тәуекелділік (DAR) - аудит аяқталғаннан кейін қаржылық есептемеде елеулі қателіктердің барын және стандартты аудиторлық пікір - ескертпесіз (пікірдің шынайлығына күмән келтірмейді) білдірілгенін аудитор мойындауға әзірлік шарасы.
2. Шаруашылық ішіндегі тәуекелділік (IR) - сегментте қателіктің барын және бұл қателіктің шаруашылық ішіндегі бақылау жүйесінің тексеруінде рұқсат етілген деңгейдегі шамадан тыс (артық) екенін аудитордың болжау шарасы.
3. Бақылау тәуекелдігі (CR) - сегменттегі шамадан тыс қателік клиенттің шаруашылық ішіндегі бақылау жүйесінде табылмайтынын және жойылмайтынын аудитордың болжау шарасы.
4. Табылмау қатері (DR) - қандай да бір сегмент бойынша аудиторлық мәліметтер арқылы шамадан тыс қателікті табу мүмкін еместігін аудитордың мойындауға дайындық шарасы.
Аудиторлық тәуекелдіктің үлгілерін пайдаланудың бірінші тәсілі. Айталық, аудитор болашақта болатын аудиттің жоспарын жасау барысында шаруашылық ішіндегі тәуекелдіктің - 80%, бақылау тәуекелдігі - 50% және табылмау қатері - 10%, деп жорамалдайды. Аудитте тәуекелдіктің осы сандары бойынша есептеп, аудитор нәтижесінде 4% (0,8 * 0,5 * 0,1) алады. Егер аудитор бұл жағдайда тәуекелдіктің осы жолғы қолайлы деңгейі 4% жоғары болмауы керек деп шешетін болса, онда ол әлеуетті жоспарды қолайлы деп санауы керек.
Мұндай жоспар аудиторлық тәуекелдіктің қолайлы деңгейін аудитордың алуына көмектеседі, бірақ, ол тиімсіз. Әлдеқайда тиімді жоспар жасауы үшін аудиторлар тәуекелдікті есептеудің екінші тәсілін жиі пайдаланады, яғни табылмау қатері мен алуға жататын мәліметтердің тиісті санын анықтайды.
Осы мақсаттағы аудиторлық тәуекеоділі үлгілерінің формуласы былайша көрсетіледі: (2.)
DR=DARIR*CR
Алдындағы үлгілерге орала отырып, былайша айтып көрелік: аудитор өзіне қолайлы аудиторлық тәуекелдіктің деңгейін 5% белгілейді, сол себепті де аудит жоспары 10 % табылмау қатерінің деңгейіндегі іріктеліп алынған айғақтардың санымен келіспеудің қажеттілігіне орай өзгеруі ықтимал, өйткені.
0,050,8*0,5=0,12
Тәуекелдік үлгілерінің осы формасында табылмау қатері шешуші факторға айналады, өйткені ол қажетті айғақтардың санын алдын ала анықтап береді. Талап етілген айғақтар саны табылмау қатерінің деңгейіне кері пропорционал болады. Табылмау қатерінің деңгейі неғұрлым төмен болса, айғақтар соғұрлым көп талап етіледі.
Бірқатар аудиторлар іс - тәжірибеде қолданатын аудиторлық тәуекелдік үлгілерін пайдаланудың үшінші, әлдеқайда жалпы тәсілі айғақтардың тәуекелдікпен байланысы туралы аудитордың есіне салып отыруға бағытталған. Бұл өзара байланыстардың маңызын түсіну айғақтардың тиісті санын алуды ұйымдастыруда көп көмегін тигізеді.
Әдетте ТМД елдерінде аудиторлық тәуекелділікті есептеу үшін мына формула жиі қолданылады:
AT=TT*БТ*ПТ (3)
мұнда AT - аудиторлық тәуекелділік;
ТТ - кәсіпорынның (ұйымның) өзіндік ерекшелігіне байланысты таза тәуекелдік, яғни рұқсат етілген шамадан асатын, қателіктің есеп беруде болу ықтималдығы;
БТ - бақылау тәуекелдігі, яғни рұқсат етілген шамадан асатын, клиенттің ішкі бақылау жүйесі байқамай қалған қателіктің болу ықтималдығы;
ПТ - нақты шамалардың қателіктерін тестілеу процесінде анықталмауы ықтимал, аудитор үшін қолайлы тәуекелдік.
Осылайша тәуекелдігі көп салалардағы аудиторлық жұмысты шоғырландыру арқылы тәуекелі төмен салалардағы тексеруге кететін уақытты үнемдеуге болады.
2.2 Аудиторлық тәуекелділік және оның компоненттері
Кез келген қызметте тәуекелділік болады. Экономикалық субъект үшін тәуекелділік - бұл нарық конъюктурасының өзгеруі (мысалы тұтынушылардың өзгерген талғамы), серіктестер тарапынан тәртіп бұзушылық, сыртқы факторлар әрекеті. Аудиторлық тәуекелділік кәсіпорынның қаржылық есеп беруіне қатысты дұрыс емес пікірдің қалыптасуында болып табылады.
Аудитті жүргізудің жалпы қабылданған әдістері, пайдаланушының күту және бизнесті жүргізу практикасы аудитордың процедураны қаржылық есеп беру бойынша пікірі шындыққа сәйкес келмейді деген минималды тәуекелмен білдіретіндей жоспарлауы мен орындауын талап етеді.
Аудиторлық тексеру кезінде айтылған пікір пайдаланушы үшін кәсіби стандарт сақталды, елеулі мәліметтер жинақталды және осы пікірді дәлелдеу үшін бағаланды дегенді білдіреді.
Егер аудитор өзі үшін аудиторлық тәуекелділіктің кіші деңгейін анықтаса, бұл оның қаржылық есеп беруде елеулі қателіктер жоқ деген үлкен сенімділікке ұмтылатындығн көрсетеді. Нольдік тәуекелділік жүз пайыздық тәуекел абсолютті сенімсіздік абсолютті сенімділікті білдірер еді. Тәуекелдік дәрежесі нольмен бірлік осы мәндер не жоғары не төмен болмайды. Қаржылық есеп беру дәлдігінің толық кепілдігі (нольдік тәуекелділік) экономикалық тұрғыдан тиімсіз. Сондықтан аудитор қателер мен қателіктер абсолютті түрде жоқ деп кепілдеме айта алмайды.
Аудитор клиент бизнесін зерттеп, қаржылық есеп беруді сыртқы пайдаланушылар сенімінің деңгейіне әсер ететін факторлардың әрқайсының мәнін бағалап, аудит аяқталғаннан кейін клиенттің, бизнестегі қаржылық жеңісінің ықтималдылығын анықтауы керек. Осы факторлар негізінде, аудитор қаржылық есеп беруде аудит аяқталғаннан кейін клиенттіңғ бизнестегі қаржылық жеңісінің ықтималдылығын анықтауы керек. Осы факторлар негізінде, аудитор қаржылық есеп беруде аудит аяқталғаннан кейін де елеулі қателіктер сақталады деп отырып, тәуекелдік деңгейін субъективті түрде қоя алады. Тексеру процесінде аудитор клиент туралы қосымша ақпарат алып, аудиторлық тәуекелділік деңгейін бағалау жөніндегі ойын өзгерте алады.
Аудиторлық тәуекелділік - қаржылық есеп беру елеулі бұрмаланған жағдайда, аудитор сәйкес келмейтін аудиторлық қорытынды береді дегенді білдіреді. Аудиторлық тәуекелділік үш компоненті бар.
АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК
БӨЛІНБЕЙТІН ТӘУЕКЕЛДІЛІК БАҚЫЛАУ ТӘУЕКЕЛДІЛІГІ
АЙҚЫНДАМАУ ТӘУЕКЕЛДІГІ
1 - сызба. Аудиторлық тәуекелдік компоненттері.
1. БӨЛІМ. АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК ТҮРЛЕРІ
1.1 Бөлінбейтін тәуекелділік
Аудитте аудиторлық тәуекелдің мынадай түрлері болады :
1) Аудитордың кәсіби қабілеттілік тәуекелі - ол тексерілетін фирма беделін ескере отырып, мұқият таңдаумен анықталады . Кез келген фиманы тексеруді қолға алған кезде аудиторлық , ең алдымен, оның беделіне назар аударады . Сөйтіп, аталған фирмаға жүргізілген тексеру аудиторлық компанияға және оның клиенттеріне нұқсан келтірмеуі тиіс:
2) Клиент үмітін ақтамау тәуекелі - жасалған тұжырыммен клиенттің мүддесін қанағаттандырмау тәуекелі. Аудиторлық тексерудің жүргізілуі клиенттің ойындағыдай болмаса, ол бұл аудиторлық компанияны қызыметінен бас тартуы мүмкін:
3) Аудиторлық тәуекел (DAR) - бұл аудиторлық қорытындының мынадай себептерге байланысты дұрыс болмауы ықтималдылығы: Экономикалық субъектінің бухгалтерлік есептілігінің дұрыстығы расталғаннан кейін, онда анықталмаған елеулі бұрмалаулар бар деп танылуы.
Тәуекелдің үшінші түрі - аудиторлық тәуекелді неғұрлым толығырақ қарастырайық .
1. Бухгалтерлік есептілікте елеулі қателіктердің болу тәуекелі;
2. Бухгалтерлік есептіліктегі қаталіктердің қайсыбірі тексеру барысында анықталмай қалу тәуекелі.
Бөлінбейтін тәуекелділік - шоттар сальдосы немесе шаруашылық операциялардың қажетті ішкі бақылаудың болмауына жол берілген жағдайда, басқа шоттар сальдосы немесе шаруашылық операциялар бұрмалауларынан бөлек, елеулі болуы мүмкін бұрмалауларға бейім болуы.
Бұл қауіп көбнесе клиенттің ерекшелігімен анықталады және ішкі шаруашылық құралдарымен тексеру мүмкін болмайтын оның ішкі сипаттамаларымен, сондай - ақ сыртқы орта жағдайларымен байланысты болады. Шындап кедгенде, бұл шаруашылық жүйесінің өзіндк дамуының оңтайлы даму жолында ұдайы бола алмау ықтималдылығын білдіреді. Бұл қауіптің бастамасы ішкі шаруашылық бақылау құрылығына дейінгі шаруашылық ортасының сыртқы аясы да болуы керек.
400 Тәуекелді бағалау және ішкі бақылау ХАС - ында ішкі бақылау жүйесін субъект басшылығының қызметін субъект басшылығы саясатын ұстануы активтерді сақтау, алаяқтық пен қателердің алдын алу және оларды анықтау, бухгалтерлік жазбалар дәлдәгә мен толықтығын, сонымен қатар сенімді қаржылық ақпаратты уақытылы дайындауды қамтыған тәртіппен және тиімді жүргізуді мүмкіндігінше қамтамасыз етуге бағытталған субъект басшылығы қабылдаған бақылау мен реттеменің жалпы саясатының жиынтығы ретінде анықтайды.
Бухгалтерлік есептің жүйесіз және сенімді жүргізудегі дәлелденуі аудиттің негізгі мақсаты болып табылатын нақты есеп беру туралы әңгіме қозғауға болмайды. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылған жүйесінің болмауы экономикалық субъектіде аудитті жүргізудің принціптілік мүмкіндігі туралы мәселеге күмән келтіреді. Қаржылық есеп беруді тексеруді жоспарлау мен жүргізу кезінде бухгалтерлік есеп жүйесін түсінуге жету үшін аудиторға клиенттің бухгалтерлік есеп пен бақылау реттемесін ұйымдастыруын зерттеу, осы жүйені сипаттап оның күшті және әлсіз жақтарын анықтау қажет.
Аудитор тексерілетін экономикалық субъектінің ішкі шаруашылық қауіпіне өзінің кәсіби тұжырымын пайдалана отырып, жоспарлау сатысында баға беруге тиіс. Осы жағдайда бухгалтерлік есептің шоттары мен операцияларға сальдоға және мәнділіктің берілген деңгейінің асатын айналымдарға ерекше назар аудару қажет.
Аудитор баланс пен есептелікке қатысты ішкі шаруашылық қауіке баға берген кезде мынадай факторларды назар алуға қажет:
А) экономикалық субъект әрекет жасайтын сала қызметін және ағымдағы экономикалық жағдай ерекшеліктері ;
В) осы экономикалық субъекті жүзеге асыратын қызметтің арнайы ерекшелітері;
С) экономикалық субъектінің басшылықты жүзеге асыратын және есепті жүргізу мен есептілікті әзірлеуге жауапты қызыметкерлер адалдығы;
D) есепті жүргізуге және есептілікті әзірлеуге жауапты қызметкерлердің тәжірбиесі мен біліктілігі;
Е) бухгалтерлік есептіліктің белгілі бір көрсеткіштеріне қалай да қол жеткізуі мақсатымен экономикалық субъектінің басшылары мен қызметкерлеріне сырттан қысым жасалу мүмкіндігі.
2.1 Бақылау тәуекелділігі
Бақылау тәуекелдігі. Клиент байқамаған қателердің бухгалтерлік есеп процесінде болуы ықтимал. Себебі бақылаудың ешбір құрылымы 100% - ға тиімді бола алмайды. Сондықтан, әдетте белгілі бір тәуекелді бақылаудың кез келген құрылымымен байланыстырады: тиімді құрылымдар салыстырмалы түрде төмен тәуекелге, тиімділігі аздаулар салыстырмалы жоғары тәуекелге ие болады.
Бақылау құралдарының тәуекелдігі кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен ішкі бақылау жүйелерінің сенімділік дәрежесін сипаттайды.
Бақылауды жүргізу шарты кәсіпорын персоналы мен оның басқарушылық буынының өзара қатынасы мен біліктілігінде болады.
Ішкі бақылау жүйесі қаржылық есептемені дайындау мен құруға қарағанда сұрақтардың кең ауқымын қамтиды.
Ішкі бақылаудың негізгі міндеттері:
oo Заң талаптарының орындалуы;
oo Мүлікті ысыраптан қорғау;
oo Ағымдағы шарушылық операцияларының тиімді орындалуы;
oo Басқарудың барлық деңгейлерінде бұйрықтарды, өкімдерді және басқа нұсқауларды орындау;
oo Құжаттар және олардағы ақпараттың толықтылығы мен дәлдігінің қажетті деңгейін сақтау;
oo Кездейсоқ және әдейі қателер мен бұрмалауды анықтау мен болдырмау;
oo Бухгалтерлік қорытынды есепті уақытында және дұрыс дайындау;
oo Кәсіпорын басшылығы саясатын қолдау;
oo Шаруашылықты жүргізудің тиімдірек және прогрессивті әдістерін енгізу.
Бақылау жүргізу шарттарын білу аудиторға мыналарды анықтауға мүмкіндік береді:
1. Бухгалтерлік есеп пен бақылау реттемесінің тиімді жүйесін қамтамасыз ету үшін олар жеткілікті ме?;
2. Олар қаржылық есеп берудің бұрмалануын минимумға жеткізуге көмектесе ме?
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы заңның 8 - бабында: ҚР - ның бухгалтерлік есеп жүргізу қаржылық есепті құру кезінде активтерді сақтау, ұрлық аен қателерді болдырмау және анықтау жөніндегі шараларды қамтыған операцияларды тиімді жүргізу, бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру, есеп саясатв туралы заңнвң орындалуың қамтамасыз ету үшін ұйымдар ішкі бақылауды ұйымдастыруға құқықты.
Ішкі бақылау жүйесі қаржылық есептемені дайындау мен құруға қарағанда сұрақтардың кең ауқымын қамтиды. Сондықтан ішкі бақылаудың барлық пайдаланылатын реттемелері мен әдістері аудиторға пайдалы. Оған ең алдымен нақтылы қаржылық есеп беруді дайындау үшін қажетті ақпаратты жинау, өңдеу және жинақтау процестерін реттеу және бақылауға тікелей бағытталған шаралар қызықты.
Кәсіпорынның ішкі бақылау жүйесі келесідей элементтерден тұрады.
ІШКІ БАҚЫЛАУ ҚҰРЫЛЫМЫ
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖҮЙЕСІ БАҚЫЛАУ ОРТАСЫ
БАҚЫЛАУ ҚҰРАЛДАРЫ
2 - сызба. Ұйымның ішкі бақылау құрылымы.
Бақылау реттемесі кәсіпорын қызметінің барлық қаржы - шаруашылық қызметі мен оның активтері бойынша ақпараттың сақталуын қамтамасыз ету сенімділігін дәлелдеуге арналған. Ақпаратты сақтау бастапқы құжаттарды, шоттарды, бланкілерді және басқаларды номірлеумен қамтамасыз етіледі. Бұл қаржылық қызметті тексеру жүйесінің әсершіл шарасы болып табылады.
Бақылау реттемелеріне мыналар жатады:
oo Шоттарды талдау және салыстыру;
oo Қолма - қол ақшаның қорытынды сомасы мен есепке алу жазбаларымен тауар - материалдық босалқы қорлардың нәтижелерін салыстыру;
oo Құжаттарды бекіту және бақылау;
oo Кәсіпорынның бухгалтерлік жазбалары мен активтеріне тіке физикалық қол жеткізуді шектеу;
oo Қаржы нәтижелерін сметада көрсетілген шығындармен салыстыру және талдау.
Бақылау құралдарының тәуекелдігі кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен ішкі бақылау жүйелерінің сенімділік дәрежесін сипаттайды.
Бақылау құралдарының сенімділігі мен бақылау құралдарының тәуекелдігі өзара толықтырушы категориялар болып ... жалғасы
Кіріспе.
1. АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК ТҮСІНІГІ
1.1 Аудиторлық тәуекелділік түсінігі
1.2 Аудиторлық тәуекелділік және оның компоненттері
2. АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК ТҮРЛЕРІ
2.1 Бөлінбейтін тәуекелділік
2.2 Бақылау тәуекелділігі
2.3 Айқындамау тәуекелдігі
2.4 Маңыздылық деңгейі мен аудиторлық тәуекелдікті бағалау
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастың дамуы шаруашылық әдістерін және формаларын қайта өзгертудің объективті қажеттілігін тудырады. Әміршілік - әкімшілік жүйеде кеңінен тараған қоғамдық мүлікті талан - таражға салу нарықтық экономиканың ажырамас атрибуты болып табылатын іскерлік және ұқыптылықпен орын алмастырды.
Қазақстан нарықтық қатынастардың еңгізілуімен бірге экономикалық субъектілердің қаржылық қорытынды есебін пайдаланушылырдың қажеттіліктерін ол ақпараттардың дұрыстығын дәлелдеу түрінде қамтамасыз етуші тәуелсіз бақылау жүйесі өркендеп дамып келеді.
Нарық жағдайына бейімделудің қиындығына қарамастан, елде ғылыми - техникалық саясат, маңызды теориялық және іс - тәжірибелік білім саласына айналатын нақты ғылыми әзірлемелерді жинақтаумен әлеуметтік - экоомикалық қызметтің жаңа әрі озық нарықтық бағытын түбегейлі және қолданбалы зерттеу белсенділікпен жүргізілуде.
Бизнестің кәсіби аудит проблемасын зерттеудің көкейкестілігі мүмкіндігінше аз шығынмен аса жоғары экономикалық тиімділікке қол жеткізуді оңтайлы ұйымдастыруға ұмтылатын барлық қатысушылардың мүддесінен білінеді. Аудит жоспарлау, талдау, үйлестіру, есеп, ұйымдастыру, бақылау және реттеу сияқты басқару қызметтерімен тығыз байланысты. Егер есептің көмегімен ақпарат көздері қалыптасатын болса, онда оның кешенді аудиті шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалық процестерін жоспарлау, ұйымдастыру және реттеу барысында жіберілген кемшіліктер мен қателіктерді анықтауға және оны қайтадан болдырмауға мүмкіндік береді.
Аудит ең алдымен меншік иелерінің мүліктік мүдделерін қорғау мақсатымен жүзеге асырылады. Ол бухгалтерлік салықтық есеп берулерде көрсетілген ақпарат растығына бақылау жасауды қамтамасыз етеді. Аудиттің басты мақсаты шаруашылық субъектілерінің активтерінің міндеттемелерінің меншіктік құралдар кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қызметінің қаржылық нәтижелерін есеп беруде толық рас түрде және дәл көрсетілуіне объективті баға беру. Кәсіпорында қабылданған есеп саясатының қолданыстағы заңдар мен нормативтік актілеріне сәйкестігін тексеру. Аудитте объективті себеп-салдарға байланысты қате қорытынды берудің ішкі тәуекелі бар.
Аудиторлық тәуекел - аудитор байқамаған қателіктер мен оқылық болуна қарамастан сыртқы есеп деректерінің толықтай рас екендігі туралы қорытынды беру арқылы өзіне алатын қауіп. Аудиторлық қауіп аудитті жоспарлау мен жүргізуде сонымен бірге орындалған процедуралар нәтижесін бағалау кезінде пайдаланады. Аудиторлық қауіп аудитор жоспарлау кезінде де іс-әрекеттерді қорытындылағанда ескеріледі.
АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК ТҮСІНІГІ
2.1 Аудиторлық тәуекелділік түсінігі
Бухгалтерлік стандарттар бойынша комитет әзірлеген Қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсынудың негіздерінде елеулік ұғымына былайша анықтама берілген: Егер ақпаратқа рұқсатнама беріліп, тиісті жеріне жөнелтілгенде пайдаланушының қаржылық есеп беруінің негізінде қабылдайтын экономикалық шешіміне әсерін тигізетін болса немесе ақпараттың бұрмаланып көрсетілуі пайдаланушының экономикалық шешіміне зиянын тигізетін болса немесе ақпараттың бұрмаланып көрсетілуі пайдаланушының экономикалық шешіміне зиянын тигізіп жатса, онда мұндай ақпарат елеулі деп саналады. Елеулілік баптардың немесе қателіктердің шамасына байланысты болады әрі соған орай белгілі бір жағдайларда олардың рұқсатнамасына немесе бұрмалануына қатысты уәж - пікір қабылданады. Яғни, елеулілік көбінесе есеп берудің табалдырығыннемесе мәжесін (нүктесін) көрсетеді және қандай да бір пайдасын тигізетін ақпаратқа ие болатын сипаттамасы жоқ
Елеулі белгілерді бағалау кәсіби пікірдің мазмұнын білдіреді. Тексерудің жоспарын жасау барысында аудитор сандық қатынастағы елеулі бұрмалауды анықтау мақсатында елеуліліктің қолайлы деңгейін белгілейді.
Жоспарлау кезеңінде аудитор қаржылық есептемелерде елеулі бұрмаланған ақпараттарды тудыратын сәттерді де қарастырады. Нақты есепшоттардың сальдосымен және операциялардың кластарымен байланысты елеуліліктің аудиторлық бағалауы, мысалы, қандай баптары зерттеу қажет, іріктемелерді пайдалану кере пе, әлде талдамалы процедураларды пайдаланған дұрыс па, міне осындай мәселелерге қатысты аудитордың бір шешімге келуіне септігін тигізеді. Бұл қолайлы деңгейге дейін аудиторлық тәуекелдікті кемітетін аудиторлық процедураларды таңдап алуына мүмкіндік береді.
Елеулілік пен аудиторлық тәуекелдіктің арасында кері байланыс болады, яғни елеуліліктің деңгеці неғұрлым жоғары болған сайын аудиторлық тәуекелділіктің деңгейі неғұрлым жоғары болған сайын аудиторлық тәуекелдіктің деңгейі соғұрлым төмен немесе осыған керісінше болады. Елеулілік пен аудиторлық тәуекелділіктің арасындағы кері байланысы аудитор аудиторлық процедураның сипатын, орындалу мерзімін және көлемін анықтау барысында назарға алады.
Қаржылық есептемелердің аудитімен бірқатар тәуекелдік аспекілері тікелей байланысты. Тәуекелділіктің негізгі екі түрі болды: аудиторлық тәуекелдік және бизнес (аудитордың немесе оның фирмасының) тәуекелділігі.
Аудиторлық тәуекелділіктің мағынасын былай түсіндіруге болады: аудитор қаржылық есептілік дұрыс жасалған деген қорытындыға келед, осының негізінде аудиторлық қорытындыға пікір - ескертпе айтылмайлы, яғни пікірдің шынайлығына күмән келтірмейді, алшындығына келгенде - қаржылық есептіліктің елеулі ақауы болады.
Бизнес тәуекелділігінің мағынасына мынаған саяды: клиентке ұсынылған аудиторлық қорытынды әділ жасалса да, аудитор немесе аудиторлық фирма клиентпен арадағы өзара қарым - қатынасында сәтсіздікке ұрынады. Бизнес тәуекелділігін бақылаудағы басты фактогр болып табылады. Аудиторлық тәуекелдікті бағалаудың негізгі екі әдісі бөліп көрсетіледі:
а) бағалаушылық (интуициялық, яғни түйсіктік);
ә) сандық.
Арнайы әдебиеттерде сипатталған аудиторлық тәуекелділіктің үлгісі (моделі) SAS 47 (ол SAS 39 (аудиттің іріктеу әдісі туралы) ережесіне және тәуекелдіктің елеулігіне негізделеді). Аудиторлық тәуекелдіктің алдын ала үлгісі мынандай формада болуы ықтимал:
DAR = IR * CR * DR, (1.)
Мұнда DAR - қолайлы аудиторлық тәуекелділік (Desired audit risk);
IR - шаруашылық ішіндегі тәуекелділік (Interent risk);
CR - бақылау тәуекелдігі (Control risk);
DR - табылмау тәуекелдігі, яғни байқамай қалу қатері (Detection risk).
Осы келтірілген үлгіге (модельге) кіретін аудиторлық тәуекелдік түрлерінің ерекшеліктерін қарастырайық.
1. Қолайлы аудиторлық тәуекелділік (DAR) - аудит аяқталғаннан кейін қаржылық есептемеде елеулі қателіктердің барын және стандартты аудиторлық пікір - ескертпесіз (пікірдің шынайлығына күмән келтірмейді) білдірілгенін аудитор мойындауға әзірлік шарасы.
2. Шаруашылық ішіндегі тәуекелділік (IR) - сегментте қателіктің барын және бұл қателіктің шаруашылық ішіндегі бақылау жүйесінің тексеруінде рұқсат етілген деңгейдегі шамадан тыс (артық) екенін аудитордың болжау шарасы.
3. Бақылау тәуекелдігі (CR) - сегменттегі шамадан тыс қателік клиенттің шаруашылық ішіндегі бақылау жүйесінде табылмайтынын және жойылмайтынын аудитордың болжау шарасы.
4. Табылмау қатері (DR) - қандай да бір сегмент бойынша аудиторлық мәліметтер арқылы шамадан тыс қателікті табу мүмкін еместігін аудитордың мойындауға дайындық шарасы.
Аудиторлық тәуекелдіктің үлгілерін пайдаланудың бірінші тәсілі. Айталық, аудитор болашақта болатын аудиттің жоспарын жасау барысында шаруашылық ішіндегі тәуекелдіктің - 80%, бақылау тәуекелдігі - 50% және табылмау қатері - 10%, деп жорамалдайды. Аудитте тәуекелдіктің осы сандары бойынша есептеп, аудитор нәтижесінде 4% (0,8 * 0,5 * 0,1) алады. Егер аудитор бұл жағдайда тәуекелдіктің осы жолғы қолайлы деңгейі 4% жоғары болмауы керек деп шешетін болса, онда ол әлеуетті жоспарды қолайлы деп санауы керек.
Мұндай жоспар аудиторлық тәуекелдіктің қолайлы деңгейін аудитордың алуына көмектеседі, бірақ, ол тиімсіз. Әлдеқайда тиімді жоспар жасауы үшін аудиторлар тәуекелдікті есептеудің екінші тәсілін жиі пайдаланады, яғни табылмау қатері мен алуға жататын мәліметтердің тиісті санын анықтайды.
Осы мақсаттағы аудиторлық тәуекеоділі үлгілерінің формуласы былайша көрсетіледі: (2.)
DR=DARIR*CR
Алдындағы үлгілерге орала отырып, былайша айтып көрелік: аудитор өзіне қолайлы аудиторлық тәуекелдіктің деңгейін 5% белгілейді, сол себепті де аудит жоспары 10 % табылмау қатерінің деңгейіндегі іріктеліп алынған айғақтардың санымен келіспеудің қажеттілігіне орай өзгеруі ықтимал, өйткені.
0,050,8*0,5=0,12
Тәуекелдік үлгілерінің осы формасында табылмау қатері шешуші факторға айналады, өйткені ол қажетті айғақтардың санын алдын ала анықтап береді. Талап етілген айғақтар саны табылмау қатерінің деңгейіне кері пропорционал болады. Табылмау қатерінің деңгейі неғұрлым төмен болса, айғақтар соғұрлым көп талап етіледі.
Бірқатар аудиторлар іс - тәжірибеде қолданатын аудиторлық тәуекелдік үлгілерін пайдаланудың үшінші, әлдеқайда жалпы тәсілі айғақтардың тәуекелдікпен байланысы туралы аудитордың есіне салып отыруға бағытталған. Бұл өзара байланыстардың маңызын түсіну айғақтардың тиісті санын алуды ұйымдастыруда көп көмегін тигізеді.
Әдетте ТМД елдерінде аудиторлық тәуекелділікті есептеу үшін мына формула жиі қолданылады:
AT=TT*БТ*ПТ (3)
мұнда AT - аудиторлық тәуекелділік;
ТТ - кәсіпорынның (ұйымның) өзіндік ерекшелігіне байланысты таза тәуекелдік, яғни рұқсат етілген шамадан асатын, қателіктің есеп беруде болу ықтималдығы;
БТ - бақылау тәуекелдігі, яғни рұқсат етілген шамадан асатын, клиенттің ішкі бақылау жүйесі байқамай қалған қателіктің болу ықтималдығы;
ПТ - нақты шамалардың қателіктерін тестілеу процесінде анықталмауы ықтимал, аудитор үшін қолайлы тәуекелдік.
Осылайша тәуекелдігі көп салалардағы аудиторлық жұмысты шоғырландыру арқылы тәуекелі төмен салалардағы тексеруге кететін уақытты үнемдеуге болады.
2.2 Аудиторлық тәуекелділік және оның компоненттері
Кез келген қызметте тәуекелділік болады. Экономикалық субъект үшін тәуекелділік - бұл нарық конъюктурасының өзгеруі (мысалы тұтынушылардың өзгерген талғамы), серіктестер тарапынан тәртіп бұзушылық, сыртқы факторлар әрекеті. Аудиторлық тәуекелділік кәсіпорынның қаржылық есеп беруіне қатысты дұрыс емес пікірдің қалыптасуында болып табылады.
Аудитті жүргізудің жалпы қабылданған әдістері, пайдаланушының күту және бизнесті жүргізу практикасы аудитордың процедураны қаржылық есеп беру бойынша пікірі шындыққа сәйкес келмейді деген минималды тәуекелмен білдіретіндей жоспарлауы мен орындауын талап етеді.
Аудиторлық тексеру кезінде айтылған пікір пайдаланушы үшін кәсіби стандарт сақталды, елеулі мәліметтер жинақталды және осы пікірді дәлелдеу үшін бағаланды дегенді білдіреді.
Егер аудитор өзі үшін аудиторлық тәуекелділіктің кіші деңгейін анықтаса, бұл оның қаржылық есеп беруде елеулі қателіктер жоқ деген үлкен сенімділікке ұмтылатындығн көрсетеді. Нольдік тәуекелділік жүз пайыздық тәуекел абсолютті сенімсіздік абсолютті сенімділікті білдірер еді. Тәуекелдік дәрежесі нольмен бірлік осы мәндер не жоғары не төмен болмайды. Қаржылық есеп беру дәлдігінің толық кепілдігі (нольдік тәуекелділік) экономикалық тұрғыдан тиімсіз. Сондықтан аудитор қателер мен қателіктер абсолютті түрде жоқ деп кепілдеме айта алмайды.
Аудитор клиент бизнесін зерттеп, қаржылық есеп беруді сыртқы пайдаланушылар сенімінің деңгейіне әсер ететін факторлардың әрқайсының мәнін бағалап, аудит аяқталғаннан кейін клиенттің, бизнестегі қаржылық жеңісінің ықтималдылығын анықтауы керек. Осы факторлар негізінде, аудитор қаржылық есеп беруде аудит аяқталғаннан кейін клиенттіңғ бизнестегі қаржылық жеңісінің ықтималдылығын анықтауы керек. Осы факторлар негізінде, аудитор қаржылық есеп беруде аудит аяқталғаннан кейін де елеулі қателіктер сақталады деп отырып, тәуекелдік деңгейін субъективті түрде қоя алады. Тексеру процесінде аудитор клиент туралы қосымша ақпарат алып, аудиторлық тәуекелділік деңгейін бағалау жөніндегі ойын өзгерте алады.
Аудиторлық тәуекелділік - қаржылық есеп беру елеулі бұрмаланған жағдайда, аудитор сәйкес келмейтін аудиторлық қорытынды береді дегенді білдіреді. Аудиторлық тәуекелділік үш компоненті бар.
АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК
БӨЛІНБЕЙТІН ТӘУЕКЕЛДІЛІК БАҚЫЛАУ ТӘУЕКЕЛДІЛІГІ
АЙҚЫНДАМАУ ТӘУЕКЕЛДІГІ
1 - сызба. Аудиторлық тәуекелдік компоненттері.
1. БӨЛІМ. АУДИТОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІЛІК ТҮРЛЕРІ
1.1 Бөлінбейтін тәуекелділік
Аудитте аудиторлық тәуекелдің мынадай түрлері болады :
1) Аудитордың кәсіби қабілеттілік тәуекелі - ол тексерілетін фирма беделін ескере отырып, мұқият таңдаумен анықталады . Кез келген фиманы тексеруді қолға алған кезде аудиторлық , ең алдымен, оның беделіне назар аударады . Сөйтіп, аталған фирмаға жүргізілген тексеру аудиторлық компанияға және оның клиенттеріне нұқсан келтірмеуі тиіс:
2) Клиент үмітін ақтамау тәуекелі - жасалған тұжырыммен клиенттің мүддесін қанағаттандырмау тәуекелі. Аудиторлық тексерудің жүргізілуі клиенттің ойындағыдай болмаса, ол бұл аудиторлық компанияны қызыметінен бас тартуы мүмкін:
3) Аудиторлық тәуекел (DAR) - бұл аудиторлық қорытындының мынадай себептерге байланысты дұрыс болмауы ықтималдылығы: Экономикалық субъектінің бухгалтерлік есептілігінің дұрыстығы расталғаннан кейін, онда анықталмаған елеулі бұрмалаулар бар деп танылуы.
Тәуекелдің үшінші түрі - аудиторлық тәуекелді неғұрлым толығырақ қарастырайық .
1. Бухгалтерлік есептілікте елеулі қателіктердің болу тәуекелі;
2. Бухгалтерлік есептіліктегі қаталіктердің қайсыбірі тексеру барысында анықталмай қалу тәуекелі.
Бөлінбейтін тәуекелділік - шоттар сальдосы немесе шаруашылық операциялардың қажетті ішкі бақылаудың болмауына жол берілген жағдайда, басқа шоттар сальдосы немесе шаруашылық операциялар бұрмалауларынан бөлек, елеулі болуы мүмкін бұрмалауларға бейім болуы.
Бұл қауіп көбнесе клиенттің ерекшелігімен анықталады және ішкі шаруашылық құралдарымен тексеру мүмкін болмайтын оның ішкі сипаттамаларымен, сондай - ақ сыртқы орта жағдайларымен байланысты болады. Шындап кедгенде, бұл шаруашылық жүйесінің өзіндк дамуының оңтайлы даму жолында ұдайы бола алмау ықтималдылығын білдіреді. Бұл қауіптің бастамасы ішкі шаруашылық бақылау құрылығына дейінгі шаруашылық ортасының сыртқы аясы да болуы керек.
400 Тәуекелді бағалау және ішкі бақылау ХАС - ында ішкі бақылау жүйесін субъект басшылығының қызметін субъект басшылығы саясатын ұстануы активтерді сақтау, алаяқтық пен қателердің алдын алу және оларды анықтау, бухгалтерлік жазбалар дәлдәгә мен толықтығын, сонымен қатар сенімді қаржылық ақпаратты уақытылы дайындауды қамтыған тәртіппен және тиімді жүргізуді мүмкіндігінше қамтамасыз етуге бағытталған субъект басшылығы қабылдаған бақылау мен реттеменің жалпы саясатының жиынтығы ретінде анықтайды.
Бухгалтерлік есептің жүйесіз және сенімді жүргізудегі дәлелденуі аудиттің негізгі мақсаты болып табылатын нақты есеп беру туралы әңгіме қозғауға болмайды. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылған жүйесінің болмауы экономикалық субъектіде аудитті жүргізудің принціптілік мүмкіндігі туралы мәселеге күмән келтіреді. Қаржылық есеп беруді тексеруді жоспарлау мен жүргізу кезінде бухгалтерлік есеп жүйесін түсінуге жету үшін аудиторға клиенттің бухгалтерлік есеп пен бақылау реттемесін ұйымдастыруын зерттеу, осы жүйені сипаттап оның күшті және әлсіз жақтарын анықтау қажет.
Аудитор тексерілетін экономикалық субъектінің ішкі шаруашылық қауіпіне өзінің кәсіби тұжырымын пайдалана отырып, жоспарлау сатысында баға беруге тиіс. Осы жағдайда бухгалтерлік есептің шоттары мен операцияларға сальдоға және мәнділіктің берілген деңгейінің асатын айналымдарға ерекше назар аудару қажет.
Аудитор баланс пен есептелікке қатысты ішкі шаруашылық қауіке баға берген кезде мынадай факторларды назар алуға қажет:
А) экономикалық субъект әрекет жасайтын сала қызметін және ағымдағы экономикалық жағдай ерекшеліктері ;
В) осы экономикалық субъекті жүзеге асыратын қызметтің арнайы ерекшелітері;
С) экономикалық субъектінің басшылықты жүзеге асыратын және есепті жүргізу мен есептілікті әзірлеуге жауапты қызыметкерлер адалдығы;
D) есепті жүргізуге және есептілікті әзірлеуге жауапты қызметкерлердің тәжірбиесі мен біліктілігі;
Е) бухгалтерлік есептіліктің белгілі бір көрсеткіштеріне қалай да қол жеткізуі мақсатымен экономикалық субъектінің басшылары мен қызметкерлеріне сырттан қысым жасалу мүмкіндігі.
2.1 Бақылау тәуекелділігі
Бақылау тәуекелдігі. Клиент байқамаған қателердің бухгалтерлік есеп процесінде болуы ықтимал. Себебі бақылаудың ешбір құрылымы 100% - ға тиімді бола алмайды. Сондықтан, әдетте белгілі бір тәуекелді бақылаудың кез келген құрылымымен байланыстырады: тиімді құрылымдар салыстырмалы түрде төмен тәуекелге, тиімділігі аздаулар салыстырмалы жоғары тәуекелге ие болады.
Бақылау құралдарының тәуекелдігі кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен ішкі бақылау жүйелерінің сенімділік дәрежесін сипаттайды.
Бақылауды жүргізу шарты кәсіпорын персоналы мен оның басқарушылық буынының өзара қатынасы мен біліктілігінде болады.
Ішкі бақылау жүйесі қаржылық есептемені дайындау мен құруға қарағанда сұрақтардың кең ауқымын қамтиды.
Ішкі бақылаудың негізгі міндеттері:
oo Заң талаптарының орындалуы;
oo Мүлікті ысыраптан қорғау;
oo Ағымдағы шарушылық операцияларының тиімді орындалуы;
oo Басқарудың барлық деңгейлерінде бұйрықтарды, өкімдерді және басқа нұсқауларды орындау;
oo Құжаттар және олардағы ақпараттың толықтылығы мен дәлдігінің қажетті деңгейін сақтау;
oo Кездейсоқ және әдейі қателер мен бұрмалауды анықтау мен болдырмау;
oo Бухгалтерлік қорытынды есепті уақытында және дұрыс дайындау;
oo Кәсіпорын басшылығы саясатын қолдау;
oo Шаруашылықты жүргізудің тиімдірек және прогрессивті әдістерін енгізу.
Бақылау жүргізу шарттарын білу аудиторға мыналарды анықтауға мүмкіндік береді:
1. Бухгалтерлік есеп пен бақылау реттемесінің тиімді жүйесін қамтамасыз ету үшін олар жеткілікті ме?;
2. Олар қаржылық есеп берудің бұрмалануын минимумға жеткізуге көмектесе ме?
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы заңның 8 - бабында: ҚР - ның бухгалтерлік есеп жүргізу қаржылық есепті құру кезінде активтерді сақтау, ұрлық аен қателерді болдырмау және анықтау жөніндегі шараларды қамтыған операцияларды тиімді жүргізу, бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру, есеп саясатв туралы заңнвң орындалуың қамтамасыз ету үшін ұйымдар ішкі бақылауды ұйымдастыруға құқықты.
Ішкі бақылау жүйесі қаржылық есептемені дайындау мен құруға қарағанда сұрақтардың кең ауқымын қамтиды. Сондықтан ішкі бақылаудың барлық пайдаланылатын реттемелері мен әдістері аудиторға пайдалы. Оған ең алдымен нақтылы қаржылық есеп беруді дайындау үшін қажетті ақпаратты жинау, өңдеу және жинақтау процестерін реттеу және бақылауға тікелей бағытталған шаралар қызықты.
Кәсіпорынның ішкі бақылау жүйесі келесідей элементтерден тұрады.
ІШКІ БАҚЫЛАУ ҚҰРЫЛЫМЫ
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖҮЙЕСІ БАҚЫЛАУ ОРТАСЫ
БАҚЫЛАУ ҚҰРАЛДАРЫ
2 - сызба. Ұйымның ішкі бақылау құрылымы.
Бақылау реттемесі кәсіпорын қызметінің барлық қаржы - шаруашылық қызметі мен оның активтері бойынша ақпараттың сақталуын қамтамасыз ету сенімділігін дәлелдеуге арналған. Ақпаратты сақтау бастапқы құжаттарды, шоттарды, бланкілерді және басқаларды номірлеумен қамтамасыз етіледі. Бұл қаржылық қызметті тексеру жүйесінің әсершіл шарасы болып табылады.
Бақылау реттемелеріне мыналар жатады:
oo Шоттарды талдау және салыстыру;
oo Қолма - қол ақшаның қорытынды сомасы мен есепке алу жазбаларымен тауар - материалдық босалқы қорлардың нәтижелерін салыстыру;
oo Құжаттарды бекіту және бақылау;
oo Кәсіпорынның бухгалтерлік жазбалары мен активтеріне тіке физикалық қол жеткізуді шектеу;
oo Қаржы нәтижелерін сметада көрсетілген шығындармен салыстыру және талдау.
Бақылау құралдарының тәуекелдігі кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен ішкі бақылау жүйелерінің сенімділік дәрежесін сипаттайды.
Бақылау құралдарының сенімділігі мен бақылау құралдарының тәуекелдігі өзара толықтырушы категориялар болып ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz