Қорқыт ата - қобыз атасы

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қорқыт ата

Қорқыт ата (9 ғ.) -- қобыз ата - сы деп та - была - ды, ком - по - зитор, жыр - шы, ақын, му - зыкант, бақсы - лар - дың қамқор - шы - сы. Қорқыт ата түрік дәстүрін, сал - тын, әдетін, сенімдерін, басқа ха - лықтар - дан айыр - ма - шылығын, қысқасы, қоғам - дық мінез - де - месін ер - тегілерінде айтқан, оны бүгінге дейін әдемілеп жеткізген ұлы өнер - паз. Туған, қай - тыс болған жыл - да - ры белгісіз. Өмір сүрген ғасы - ры да да - улы. Кейбір зерт - те - ушілер оның Әзірет Пайғам - бар за - манын - да жа - сағанын ай - та - ды және ғылы - ми еңбек - терінде бұл пікірді дәлел - дейтін дас - тан бөлімдерін келтіреді. Ал кейбір зерт - те - ушілер Қорқыт Ата - ның Оғыз түріктерінің ер - текшісі және дас - таншы - сы болғанын ай - тып, Қорқыт - тың бүгін қолы - мыз - дағы 12 дас - тан-хи - ка - ясы - нан пікірлерін дәлел - дейтін де - рек - тер келтіреді.
Пер - тев Найили Бо - ратов Қорқыт Ата ер - тегілері жөніндегі Ис - лам Эн - цикло - педи - ясы - на жазған мақала - сын - да бұл ер - тегілердің XV ғасырға дейін ауыз - ша бо - лып кел - генін, ал XV ғасыр - дың екінші жар - ты - сын - да Аққойын - лы - лар та - рапы - нан жа - зылып алынғанын ес - ке түсіріп, қолы - мыз - дағы бар мәтіндер - де екі бөлек дәуірдің оқиғала - ры бей - не - лен - генін көрсе - теді. Қып - шақ-оғыз түріктерінің Сыр - да - рия солтүстігінде отан - да - рын - да IX-XI ғасыр ара - сын - да кеш - кен өмірлері осы ер - тегі-дас - тандар - да көрсетіліпті.
Және бұл ер - тегі-дас - тандар жа - зылып алынған XV ғасыр - дағы Аққойын - лы мем - ле - кетінде болған оқиғалар - ды қам - ти - ды. Қорқыт Ата ер - тегілерінің негізі қып - шақ-оғыз түріктерінің өмір-тұрмы - сына негіздел - ген және осы за - ман - ның салт, әдет-ғұрып және дәстүр түрлерін көрсе - теді. Бірақ нақ осын - дай салт-дәстүрмен жа - саған Аққойын - лы - лар ер - те - лерді қағазға жазған - да кейбір хи - ка - ялар - ды ол күндердің оқиғала - рына үй - лестіре жа - са - уы мүмкін. Кейбір ғылы - ми еңбек - терде Қорқыт Ата - ның Пайғам - барға елші бо - лып жіберілгені жа - зыл - ды.
Бұл қосым - ша - лар - дың түріктердің ис - лам дінін қабыл - даған - нан кейін жа - зылуы ықти - мал. Қорқыт Ата қып - шақ-оғыз түріктерінің білгіші бо - лып та - была - ды. Оғыз халқының ба - сына қайыр ке - летінін сөй - ле - ген едім деп айтқан хик - меттерінен түріктер - ге жол көрсет - кені байқала - ды және оның бақсы болған - дығы жөніндегі ықти - мал - ды күшей - теді. Бақсы - лар әрі ақын бо - латын, әрі өткен за - ман - дардың хи - ка - яла - рын сөй - лейтін, ке - лешек - тен ха - бар бе - ретін. Бақсы болғаны - ның тағы бір дәлелі-қолын - дағы қобы - зы. Әдет - те, қобыз-әули - елердің ас - па - бы. Қазіргі за - ман - да түркі ха - лықта - ры ара - сын - да Қорқыт Ата дас - та - ны кең та - раған. Қорқыт Ата - ның біздің за - маны - мызға дейін жет - кен 12 хи - ка - ясы бар. Олар - дың сегізі ішкі және сыртқы соғыс - тар ту - ралы. Екеуі ғашық оқиғала - ры жайын - да бол - са, екеуі ми - фоло - ги - ялық си - пат - та.
Бірақ бәрі де түркі дүни - есін шын си - патын - да көрсе - теді. Түркі қауымы - ның қаһар - мандығы, мәде - ни - етін, мінезін, діни әдет - терін және тұрмыс - та - рын ашып бе - реді. Қорқыт Ата ер - тегілері мен дас - танда - ры-түркі ми - фоло - ги - ясы - ның қай - нар көзі. Қорқыт VI - II ғасыр - да Сыр бойын - да бұрынғы Жан - кент қала - сы маңын - да өмір сүрген ба - тыр, атақты ақын, асқан күйші. Со - нымен бірге ол ту - ралы көпте - ген аңыз - дар сақталған. Ел аузын - дағы аңыз - дарда Қорқыт ата мәңгі өлмейтін өмір ізде - уші, мәңгілік өмір үшін қай - тпас күрес - кер си - патын - да ай - ты - лады. Бірақ ол өмірінің соңын - да өлмейтін нәрсе жоқ екен де - ген пікірге ке - леді. Енді Қорқыт ата мәңгілік өмірді қобыз са - рыны - нан іздейді екен. Ұлы күйшіге өзі ізде - ген мәңгілік өмір оның өнерінде сияқты көрінеді. Ол күй - лерін тол - ла - сыз тар - тып, дүни - еден өтеді.
Өзі өлген - мен ар - тында күй - лері, ұлғат - ты сөздері қала - ды. Ал әде - би - ет та - рихын - да де - ректі түрде Қорқыт ата кіта - бы бар. Қорқыт ата кіта - бы осы күнге дейін Дрез - ден қала - сын - да он екі жыр - дан тұра - тын қол - жазба күйінде және Ита - ли - яда ал - ты жыр - дан тұра - тын қол - жазба күйінде сақта - лып ке - леді. Қорқыт ата кіта - бын VI - II ғасыр - ларда және одан да бұрын туған аңыз - дардың жи - нағы де - уге бо - лады. Олар - ды жыр түрінде жазған-Қорқыт ата. Кітап - та қазақ халқының құры - лу - ына тіке - лей қаты - сы бар, та - рих - та белгілі оғыз тай - па - лары - ның тағды - рына бай - ла - ныс - ты оқиғалар ба - ян - да - лады. Қорқыт ата кіта - бы мы - надай жыр - лардан тұра - ды: -- Дер - се хан ұлы Бұқаш ту - ралы жыр, -- Қазан бектің ауылын жау шапқаны ту - ралы жыр, -- Оғыз қаған жы - ры т. б. Қорқыт ата кіта - бының жыр - ла - ры оғыз тай - па - сының туған жерін, елін сыртқы жа - улар - дан қорғау үшін қан май - данға шыққан алып ба - тыр - ла - рының ерлігі ту - ралы толғай - ды.
Дас - танда ерлік, әділдік, адам - гершілік, ата-ана - ны құрмет тұту, уәде - де тұру сияқты ізгі қаси - ет - тер ай - ты - лады. Оның қаһар - манда - ры қорқақтық пен опа - сыз - дыққа, әдіпсіздік пен са - ран - дыққа қар - сы күре - седі. Қорқыт ата кіта - бының қаһар - манда - ры мен олар - дың бас - тан кеш - кен оқиғала - ры осы иде - ялар - ды аша түседі. Жыр - лардың тең жар - ты - сынан ас - та - мы Қазан бектің ел қорғаған ерлігін, ел-жұртқа жа - саған ізгілікті істерін жыр - лауға ар - налған. Ер - лерше қару асы - нып, жа - умен тай - сал - май соғысқан Қазан бектің әйелі Бөрілі сұлу және оның ұлы Ораз ел басқарған Ба - ян - дыр хан, Дер - се хан, оның ба - ласы Бұқаш, т. б. кейіпкер - лер ерлікпен бірге ізгілік те та - ныта - ды. Қоры - та айтқан - да, Қорқыт ата кіта - бы -- әр түрлі жыр - лардың жи - нағы бол - са да, ерлік жа - сау мен ізгілік көрсе - туді біртұтас өріп оты - рады. Қорқыт ата кіта - бын - да тәрби - елік құна - ры мол қанат - ты сөздер көптеп ұшы - раса - ды. Мы - салы: Жер қадірін ел біледі, ел қадірін ер біледі; Құлан құдыққа құла - са, құрбақа құлағын - да ой - най - ды; Ат қинал - май жол шал - мас; Көңілі па - сық ер - де дәулет бол - мас; Қар қан - ша - ма қалың жауған - мен -- жазға бар - мас; Ана - дан өне - ге көрме - ген қыз; Ата даңқын шығарып, өзінің тегін қуған ба - лаға ешкім жет - пейді, т. б.
Қолы - на қобыз ұстаған ұзан (абыз, жы - рау) ел - ден ел - ге же - теді - деп Қорқыт ата - ның өзі айтқан - дай, өнер-мәңгілік, ол ел - ден ел - ге, ұрпақтан ұрпаққа та - рай - ды.
Қорқыт ата кім болған?
Қарақожа ұлы Қорқыт Ата қазіргі Қызы - лор - да об - лы - сы, Қар - мақшы ауда - нына қарас - ты Сыр - да - рия өзенінің төменгі жағасын - да, Жаңакент Иени - кент қала - сын - да VI - II -- IX ғ. ғ, өмір сүрген. Өз халқының, бақыты үшін 'Жер ұйығын" іздеп, көптің муд - десін көзде - ген Қорқыт Ата -- ақын, жы - рау, ком - по - зитор, әнші, күйші, қобыз - шы, өз дәуірінің ой - шы - лы болған адам. Бұл жаңа қала Сыр өзенінің Арал теңізіне қүйылар жерінде тұрған - дықтан, қазақ халқы оны Су аяғы -- Ер қорқыт" деп те атаған. Та - рихи жаз - ба мәлімет - тер мен ха - лық шежіресі бойын - ша Корқыт - тың әкесі Қарақожа оғыз тай - па - сына жа - татын Ба - ят дейтін ру - дан шыққан, ал ше - шесі қазақ қура - мына кіретін қып - шақ қызы, оның туған жері қәзіргі Қос - та - най об - лы - сының Аят өзені.
Қорқыт мініп, жер дүни - енің төрт бұры - шын кезіп, аңьізға ай - налған атақты Жел - ма - яны оньің ше - шесінің жақын ту - ыс - та - ры сый - лаған. В. М. Жир - мунс - кийдің ай - ту - ын - ша, Қорқыт Ата жы - ра - улар мен жыр - шы - ларға тән көне ха - лық по - эзиясы - ның ерек - шеліктерін бойына сіңірген әнші-жы - рау әрі бол - жа - гыш ақылгөй болған. Оғыз-қып - шақ қога - мының ішкі-сыртқы істерінің білгірі Қорқыт өз за - манын - да төрт-бес хан - дықты ба - сынан өткізіп со - лар - дың бәрінде де бас уәзірлік қыз - мет атқарып отырған. Олар: Инал хан, Дой - лы хан, Көл- Еркі, Тұман хан және Каңлықожа. Хан - дарга күшті ықпал жа - саған - дықтан, олар Корқыт - тың ақыл - ды кеңесінен аса ал - маған. Осы пікірді шығыс та - рихын зерт - те - уші Әбілғазы да ба - са айтқан. Әр турлі аңыз-әңгіме - лер - де Қорқыт - тың туған жы - лы мен жа - сы жөнінде әр түрлі пікір ай - ты - лады. Кейбір де - рек - тер Қорқыт - ты 95 жыл жа - саған де - се, кейбірінде -- 195-ке, тіпті 400-ге кел - ген де - ген бол - жам бар. Ал Де - де Қорқыт кіта - бын - да Корқыт - тың өмір сүрген уақытын Му - хам - мед пайғам - бардың за ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.