Қорқыт ата - қобыз атасы

Жоспар

Қорқыт ата (9 ғ.) — қобыз атасы деп табылады, композитор, жыршы, ақын, музыкант, бақсылардың қамқоршысы. Қорқыт ата түрік дәстүрін, салтын, әдетін, сенімдерін, басқа халықтардан айырмашылығын, қысқасы, қоғамдық мінездемесін ертегілерінде айтқан, оны бүгінге дейін әдемілеп жеткізген ұлы өнерпаз. Туған, қайтыс болған жылдары белгісіз. Өмір сүрген ғасыры да даулы. Кейбір зерттеушілер оның Әзірет Пайғамбар заманында жасағанын айтады және ғылыми еңбектерінде бұл пікірді дәлелдейтін дастан бөлімдерін келтіреді. Ал кейбір зерттеушілер Қорқыт Атаның Оғыз түріктерінің ертекшісі және дастаншысы болғанын айтып, Қорқыттың бүгін қолымыздағы 12 дастан.хикаясынан пікірлерін дәлелдейтін деректер келтіреді.
Пертев Найили Боратов Қорқыт Ата ертегілері жөніндегі Ислам Энциклопедиясына жазған мақаласында бұл ертегілердің XV ғасырға дейін ауызша болып келгенін, ал XV ғасырдың екінші жартысында Аққойынлылар тарапынан жазылып алынғанын еске түсіріп, қолымыздағы бар мәтіндерде екі бөлек дәуірдің оқиғалары бейнеленгенін көрсетеді. Қыпшақ.оғыз түріктерінің Сырдария солтүстігінде отандарында IX.XI ғасыр арасында кешкен өмірлері осы ертегі.дастандарда көрсетіліпті.
Және бұл ертегі.дастандар жазылып алынған XV ғасырдағы Аққойынлы мемлекетінде болған оқиғаларды қамтиды. Қорқыт Ата ертегілерінің негізі қыпшақ.оғыз түріктерінің өмір.тұрмысына негізделген және осы заманның салт, әдет.ғұрып және дәстүр түрлерін көрсетеді. Бірақ нақ осындай салт.дәстүрмен жасаған Аққойынлылар ертелерді қағазға жазғанда кейбір хикаяларды ол күндердің оқиғаларына үйлестіре жасауы мүмкін. Кейбір ғылыми еңбектерде Қорқыт Атаның Пайғамбарға елші болып жіберілгені жазылды.
Бұл қосымшалардың түріктердің ислам дінін қабылдағаннан кейін жазылуы ықтимал. Қорқыт Ата қыпшақ.оғыз түріктерінің білгіші болып табылады.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қорқыт ата

Қорқыт ата (9 ғ.) -- қобыз ата - сы деп та - была - ды, ком - по - зитор, жыр - шы, ақын, му - зыкант, бақсы - лар - дың қамқор - шы - сы. Қорқыт ата түрік дәстүрін, сал - тын, әдетін, сенімдерін, басқа ха - лықтар - дан айыр - ма - шылығын, қысқасы, қоғам - дық мінез - де - месін ер - тегілерінде айтқан, оны бүгінге дейін әдемілеп жеткізген ұлы өнер - паз. Туған, қай - тыс болған жыл - да - ры белгісіз. Өмір сүрген ғасы - ры да да - улы. Кейбір зерт - те - ушілер оның Әзірет Пайғам - бар за - манын - да жа - сағанын ай - та - ды және ғылы - ми еңбек - терінде бұл пікірді дәлел - дейтін дас - тан бөлімдерін келтіреді. Ал кейбір зерт - те - ушілер Қорқыт Ата - ның Оғыз түріктерінің ер - текшісі және дас - таншы - сы болғанын ай - тып, Қорқыт - тың бүгін қолы - мыз - дағы 12 дас - тан-хи - ка - ясы - нан пікірлерін дәлел - дейтін де - рек - тер келтіреді.
Пер - тев Найили Бо - ратов Қорқыт Ата ер - тегілері жөніндегі Ис - лам Эн - цикло - педи - ясы - на жазған мақала - сын - да бұл ер - тегілердің XV ғасырға дейін ауыз - ша бо - лып кел - генін, ал XV ғасыр - дың екінші жар - ты - сын - да Аққойын - лы - лар та - рапы - нан жа - зылып алынғанын ес - ке түсіріп, қолы - мыз - дағы бар мәтіндер - де екі бөлек дәуірдің оқиғала - ры бей - не - лен - генін көрсе - теді. Қып - шақ-оғыз түріктерінің Сыр - да - рия солтүстігінде отан - да - рын - да IX-XI ғасыр ара - сын - да кеш - кен өмірлері осы ер - тегі-дас - тандар - да көрсетіліпті.
Және бұл ер - тегі-дас - тандар жа - зылып алынған XV ғасыр - дағы Аққойын - лы мем - ле - кетінде болған оқиғалар - ды қам - ти - ды. Қорқыт Ата ер - тегілерінің негізі қып - шақ-оғыз түріктерінің өмір-тұрмы - сына негіздел - ген және осы за - ман - ның салт, әдет-ғұрып және дәстүр түрлерін көрсе - теді. Бірақ нақ осын - дай салт-дәстүрмен жа - саған Аққойын - лы - лар ер - те - лерді қағазға жазған - да кейбір хи - ка - ялар - ды ол күндердің оқиғала - рына үй - лестіре жа - са - уы мүмкін. Кейбір ғылы - ми еңбек - терде Қорқыт Ата - ның Пайғам - барға елші бо - лып жіберілгені жа - зыл - ды.
Бұл қосым - ша - лар - дың түріктердің ис - лам дінін қабыл - даған - нан кейін жа - зылуы ықти - мал. Қорқыт Ата қып - шақ-оғыз түріктерінің білгіші бо - лып та - была - ды. Оғыз халқының ба - сына қайыр ке - летінін сөй - ле - ген едім деп айтқан хик - меттерінен түріктер - ге жол көрсет - кені байқала - ды және оның бақсы болған - дығы жөніндегі ықти - мал - ды күшей - теді. Бақсы - лар әрі ақын бо - латын, әрі өткен за - ман - дардың хи - ка - яла - рын сөй - лейтін, ке - лешек - тен ха - бар бе - ретін. Бақсы болғаны - ның тағы бір дәлелі-қолын - дағы қобы - зы. Әдет - те, қобыз-әули - елердің ас - па - бы. Қазіргі за - ман - да түркі ха - лықта - ры ара - сын - да Қорқыт Ата дас - та - ны кең та - раған. Қорқыт Ата - ның біздің за - маны - мызға дейін жет - кен 12 хи - ка - ясы бар. Олар - дың сегізі ішкі және сыртқы соғыс - тар ту - ралы. Екеуі ғашық оқиғала - ры жайын - да бол - са, екеуі ми - фоло - ги - ялық си - пат - та.
Бірақ бәрі де түркі дүни - есін шын си - патын - да көрсе - теді. Түркі қауымы - ның қаһар - мандығы, мәде - ни - етін, мінезін, діни әдет - терін және тұрмыс - та - рын ашып бе - реді. Қорқыт Ата ер - тегілері мен дас - танда - ры-түркі ми - фоло - ги - ясы - ның қай - нар көзі. Қорқыт VI - II ғасыр - да Сыр бойын - да бұрынғы Жан - кент қала - сы маңын - да өмір сүрген ба - тыр, атақты ақын, асқан күйші. Со - нымен бірге ол ту - ралы көпте - ген аңыз - дар сақталған. Ел аузын - дағы аңыз - дарда Қорқыт ата мәңгі өлмейтін өмір ізде - уші, мәңгілік өмір үшін қай - тпас күрес - кер си - патын - да ай - ты - лады. Бірақ ол өмірінің соңын - да өлмейтін нәрсе жоқ екен де - ген пікірге ке - леді. Енді Қорқыт ата мәңгілік өмірді қобыз са - рыны - нан іздейді екен. Ұлы күйшіге өзі ізде - ген мәңгілік өмір оның өнерінде сияқты көрінеді. Ол күй - лерін тол - ла - сыз тар - тып, дүни - еден өтеді.
Өзі өлген - мен ар - тында күй - лері, ұлғат - ты сөздері қала - ды. Ал әде - би - ет та - рихын - да де - ректі түрде Қорқыт ата кіта - бы бар. Қорқыт ата кіта - бы осы күнге дейін Дрез - ден қала - сын - да он екі жыр - дан тұра - тын қол - жазба күйінде және Ита - ли - яда ал - ты жыр - дан тұра - тын қол - жазба күйінде сақта - лып ке - леді. Қорқыт ата кіта - бын VI - II ғасыр - ларда және одан да бұрын туған аңыз - дардың жи - нағы де - уге бо - лады. Олар - ды жыр түрінде жазған-Қорқыт ата. Кітап - та қазақ халқының құры - лу - ына тіке - лей қаты - сы бар, та - рих - та белгілі оғыз тай - па - лары - ның тағды - рына бай - ла - ныс - ты оқиғалар ба - ян - да - лады. Қорқыт ата кіта - бы мы - надай жыр - лардан тұра - ды: -- Дер - се хан ұлы Бұқаш ту - ралы жыр, -- Қазан бектің ауылын жау шапқаны ту - ралы жыр, -- Оғыз қаған жы - ры т. б. Қорқыт ата кіта - бының жыр - ла - ры оғыз тай - па - сының туған жерін, елін сыртқы жа - улар - дан қорғау үшін қан май - данға шыққан алып ба - тыр - ла - рының ерлігі ту - ралы толғай - ды.
Дас - танда ерлік, әділдік, адам - гершілік, ата-ана - ны құрмет тұту, уәде - де тұру сияқты ізгі қаси - ет - тер ай - ты - лады. Оның қаһар - манда - ры қорқақтық пен опа - сыз - дыққа, әдіпсіздік пен са - ран - дыққа қар - сы күре - седі. Қорқыт ата кіта - бының қаһар - манда - ры мен олар - дың бас - тан кеш - кен оқиғала - ры осы иде - ялар - ды аша түседі. Жыр - лардың тең жар - ты - сынан ас - та - мы Қазан бектің ел қорғаған ерлігін, ел-жұртқа жа - саған ізгілікті істерін жыр - лауға ар - налған. Ер - лерше қару асы - нып, жа - умен тай - сал - май соғысқан Қазан бектің әйелі Бөрілі сұлу және оның ұлы Ораз ел басқарған Ба - ян - дыр хан, Дер - се хан, оның ба - ласы Бұқаш, т. б. кейіпкер - лер ерлікпен бірге ізгілік те та - ныта - ды. Қоры - та айтқан - да, Қорқыт ата кіта - бы -- әр түрлі жыр - лардың жи - нағы бол - са да, ерлік жа - сау мен ізгілік көрсе - туді біртұтас өріп оты - рады. Қорқыт ата кіта - бын - да тәрби - елік құна - ры мол қанат - ты сөздер көптеп ұшы - раса - ды. Мы - салы: Жер қадірін ел біледі, ел қадірін ер біледі; Құлан құдыққа құла - са, құрбақа құлағын - да ой - най - ды; Ат қинал - май жол шал - мас; Көңілі па - сық ер - де дәулет бол - мас; Қар қан - ша - ма қалың жауған - мен -- жазға бар - мас; Ана - дан өне - ге көрме - ген қыз; Ата даңқын шығарып, өзінің тегін қуған ба - лаға ешкім жет - пейді, т. б.
Қолы - на қобыз ұстаған ұзан (абыз, жы - рау) ел - ден ел - ге же - теді - деп Қорқыт ата - ның өзі айтқан - дай, өнер-мәңгілік, ол ел - ден ел - ге, ұрпақтан ұрпаққа та - рай - ды.
Қорқыт ата кім болған?
Қарақожа ұлы Қорқыт Ата қазіргі Қызы - лор - да об - лы - сы, Қар - мақшы ауда - нына қарас - ты Сыр - да - рия өзенінің төменгі жағасын - да, Жаңакент Иени - кент қала - сын - да VI - II -- IX ғ. ғ, өмір сүрген. Өз халқының, бақыты үшін 'Жер ұйығын" іздеп, көптің муд - десін көзде - ген Қорқыт Ата -- ақын, жы - рау, ком - по - зитор, әнші, күйші, қобыз - шы, өз дәуірінің ой - шы - лы болған адам. Бұл жаңа қала Сыр өзенінің Арал теңізіне қүйылар жерінде тұрған - дықтан, қазақ халқы оны Су аяғы -- Ер қорқыт" деп те атаған. Та - рихи жаз - ба мәлімет - тер мен ха - лық шежіресі бойын - ша Корқыт - тың әкесі Қарақожа оғыз тай - па - сына жа - татын Ба - ят дейтін ру - дан шыққан, ал ше - шесі қазақ қура - мына кіретін қып - шақ қызы, оның туған жері қәзіргі Қос - та - най об - лы - сының Аят өзені.
Қорқыт мініп, жер дүни - енің төрт бұры - шын кезіп, аңьізға ай - налған атақты Жел - ма - яны оньің ше - шесінің жақын ту - ыс - та - ры сый - лаған. В. М. Жир - мунс - кийдің ай - ту - ын - ша, Қорқыт Ата жы - ра - улар мен жыр - шы - ларға тән көне ха - лық по - эзиясы - ның ерек - шеліктерін бойына сіңірген әнші-жы - рау әрі бол - жа - гыш ақылгөй болған. Оғыз-қып - шақ қога - мының ішкі-сыртқы істерінің білгірі Қорқыт өз за - манын - да төрт-бес хан - дықты ба - сынан өткізіп со - лар - дың бәрінде де бас уәзірлік қыз - мет атқарып отырған. Олар: Инал хан, Дой - лы хан, Көл- Еркі, Тұман хан және Каңлықожа. Хан - дарга күшті ықпал жа - саған - дықтан, олар Корқыт - тың ақыл - ды кеңесінен аса ал - маған. Осы пікірді шығыс та - рихын зерт - те - уші Әбілғазы да ба - са айтқан. Әр турлі аңыз-әңгіме - лер - де Қорқыт - тың туған жы - лы мен жа - сы жөнінде әр түрлі пікір ай - ты - лады. Кейбір де - рек - тер Қорқыт - ты 95 жыл жа - саған де - се, кейбірінде -- 195-ке, тіпті 400-ге кел - ген де - ген бол - жам бар. Ал Де - де Қорқыт кіта - бын - да Корқыт - тың өмір сүрген уақытын Му - хам - мед пайғам - бардың за ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.