1С бухгалтерия бағдарламасының қолданылуымен еңбек көрсеткіштерінің есебі
Жоспар
Кіріспе
І Бөлім. Еңбек көрсеткіштерінің есебі. ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.1. Негізгі технико.экономикалық көрсеткіштер ... ... ... ... ..6
1.2. Еңбек және жалақының ұйымдастырылуы,
жалақының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
ІІ Бөлім. Жаңажол газ өңдеу зауытында еңбек ресурстарын тиімді пайдалану көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.1. Жаңажол газ өңдеу зауытының қысқышы тарихы ... ... ... ..27
2.2. Жаңажол газ өңдеу зауытының еңбек ресурстары және
оларды тиімді пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
ІІІ Бөлім. 1С:Бухгалтерия бағдарламасын қолданылуымен
еңбек көрсеткіштерінің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
3.1. 1С:Бухгалтерия базасындағы бухгалтерлік есептің
компьютерлік жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
3.2. 1С:Бухгалтерия бағдарламасының еңбек
көрсеткіштерін есептеудегі ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ..50
Қорытынды және ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
Кіріспе
І Бөлім. Еңбек көрсеткіштерінің есебі. ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.1. Негізгі технико.экономикалық көрсеткіштер ... ... ... ... ..6
1.2. Еңбек және жалақының ұйымдастырылуы,
жалақының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
ІІ Бөлім. Жаңажол газ өңдеу зауытында еңбек ресурстарын тиімді пайдалану көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.1. Жаңажол газ өңдеу зауытының қысқышы тарихы ... ... ... ..27
2.2. Жаңажол газ өңдеу зауытының еңбек ресурстары және
оларды тиімді пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
ІІІ Бөлім. 1С:Бухгалтерия бағдарламасын қолданылуымен
еңбек көрсеткіштерінің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
3.1. 1С:Бухгалтерия базасындағы бухгалтерлік есептің
компьютерлік жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
3.2. 1С:Бухгалтерия бағдарламасының еңбек
көрсеткіштерін есептеудегі ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ..50
Қорытынды және ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
Кіріспе
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуі өндірістің ұйымдастырылуының барлық процессін және оны басқару ерекшелігі болып ресурстардың шектеулі болуы жағдайында шаруашылықтың қалыпты жүргізілуі қамтамасыз етуге бағытталуы, минималды шығындармен соңында жоғары нәтижелерге жету қажеттігі фирманың жаңа нарықтық жағдайда оптималды бейімделуі болып табылады.
Тақырыптың өзектілігі болып нарықтық қатнастардың қалыптасуы кезінде кәсіпорынның негізгі шаруашылық буыны деңгейінде басқару әдістерін және формаларын білуін талап ету табылады. өндірісті басқару проблеммаларын зерттеу біздің немесе басқа мемлекеттердегі қоғамдық өндірістің басқарылуының тарихы тәжірибесін есепке ала отырып жүргізу керек. Проблеммаға осылай кірісу механизмдердің дұрыс жұмыс істеуі, өндірісті басқару жүйелерінің дамуын және олардың тиімді болуы терең зерттеуге мүмкіндік береді. Дегенмен, мұндай зерттеулер әлдеде жеткіліксіз жүргізіліп отыр, бұл тақырыптың проблеммасын көрсетеді.
Өндірістің жаңашыл мінезі, оның мінезі, оның жоғары ғылыми бейімделуі өнім саласы сұрақтарының артықшылығы жұмысшыға қойылған талаптарды өзгертеді, еңбекке деген творчествалық көзқарасы және жоғары проффесионализмнің мәнің өсіреді, бұл еңбек ресурстарын тиімді пайдалану резервтерін табуды талап етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты-уәсіпорынның экономикалық жағдайымен танысу негізінде, шаруашылық - өндірістік қызметтің ұйымдастырылуын зерттеу, еңбек көрсеткіштерінің талдауын жүргізу, еңбек ресурстарын тиімді пайдалануы бойынша рекомендациялар жасау.
Дипломның жұмыстың міндеттері:
- кәсіпорынның экономикалық жағдайымен танысу, кәсіпорынның пайда болу тарихы, кәсіпорынның ұйымдастырылуы және өндірістік құрылымы, технико-экономикалық көрсеткіштері;
- өндірістік ұйымдастырылуын зерттеу, техникалық және өндірістік процесстер ерекшелігі, еңбектің ұйымдастырылуы және жалықы есебі;
- еңбек көрсеткіштерінің талдауын жүргізу;
- еңбек ресурстарын тиімді пайдалану резервтерін зерттеу.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып Жаңажол газ өңдеу зауыты табылады.
Жаңажол газ өңдеу зауытты өңдірістік–шаруашылық қызметін жүргізеді. Заң күші бар Қазақстан Республикасы Конституциясы, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының заңдары «Еркін шаруашылық қызмет және кәсіпкерліктің дамуы туралы», «бәсекелестіктің дамуы және монополисттік қызметті мектеу туралы», Қазақстан Республикасы президентінің Бұйрықтары заң күші бар «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу», «Пайдалы қазбалар және оларды пайдалану туралы», «Мұнай туралы», «Банкротқа ұшырау туралы» және т.б.
Дипломдық жұмыс үш бөлім және қорытындыдан тұрады. Бірінші бөлім «Еңбек көрсеткіштерінің есебі» деп аталады. Бұл бөлімде негізгі технико-экономикалық көрсеткіштер туралы толық мағлұмат берілген, кәсіпорын өңдірісінің ұйымдастырылуы, еңбек және еңбек ақының ұйымдастырылуы, еңбек ақы түрлері және еңбек ақыдан ұсталымдар, еңбек ақының есебі және шот аралық байланыстар берілген.
Екінші бөлім «Жаңадол газ өңдеу зауытында еңбек ресурстарын тиімді пайдалану көрсеткіштері». Бұл бөлімде Жаңажол газ өңдеу зауытының тарихы, өндірісінің ұйымдастырылуы,технологиялық процесстер, еңбек ресурстарының құрамы мен функционалды құрылымы, еңбек ресурстарын тиімді пайдалану туралы мағлұматтар берілген.
Үшінші бөлім «1С:Бухгалтерия бағдарламасын қолданылуымен еңбек көрсеткіштерінің есебі». Бұл бөлімнің негізгі мағлұматтары еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуін зерттеу, сонымен қатар жұмыс күшін мамандықтары және категориялары бойынша бөлу, кадрлардың ағымдылық көрсеткіштерін анықтау, еңбек ресурстарын тиімді пайдалану резервтерін табу 1С:Бухгалтерия бағдарламасын қолданылуымен қарастырылған.
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуі өндірістің ұйымдастырылуының барлық процессін және оны басқару ерекшелігі болып ресурстардың шектеулі болуы жағдайында шаруашылықтың қалыпты жүргізілуі қамтамасыз етуге бағытталуы, минималды шығындармен соңында жоғары нәтижелерге жету қажеттігі фирманың жаңа нарықтық жағдайда оптималды бейімделуі болып табылады.
Тақырыптың өзектілігі болып нарықтық қатнастардың қалыптасуы кезінде кәсіпорынның негізгі шаруашылық буыны деңгейінде басқару әдістерін және формаларын білуін талап ету табылады. өндірісті басқару проблеммаларын зерттеу біздің немесе басқа мемлекеттердегі қоғамдық өндірістің басқарылуының тарихы тәжірибесін есепке ала отырып жүргізу керек. Проблеммаға осылай кірісу механизмдердің дұрыс жұмыс істеуі, өндірісті басқару жүйелерінің дамуын және олардың тиімді болуы терең зерттеуге мүмкіндік береді. Дегенмен, мұндай зерттеулер әлдеде жеткіліксіз жүргізіліп отыр, бұл тақырыптың проблеммасын көрсетеді.
Өндірістің жаңашыл мінезі, оның мінезі, оның жоғары ғылыми бейімделуі өнім саласы сұрақтарының артықшылығы жұмысшыға қойылған талаптарды өзгертеді, еңбекке деген творчествалық көзқарасы және жоғары проффесионализмнің мәнің өсіреді, бұл еңбек ресурстарын тиімді пайдалану резервтерін табуды талап етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты-уәсіпорынның экономикалық жағдайымен танысу негізінде, шаруашылық - өндірістік қызметтің ұйымдастырылуын зерттеу, еңбек көрсеткіштерінің талдауын жүргізу, еңбек ресурстарын тиімді пайдалануы бойынша рекомендациялар жасау.
Дипломның жұмыстың міндеттері:
- кәсіпорынның экономикалық жағдайымен танысу, кәсіпорынның пайда болу тарихы, кәсіпорынның ұйымдастырылуы және өндірістік құрылымы, технико-экономикалық көрсеткіштері;
- өндірістік ұйымдастырылуын зерттеу, техникалық және өндірістік процесстер ерекшелігі, еңбектің ұйымдастырылуы және жалықы есебі;
- еңбек көрсеткіштерінің талдауын жүргізу;
- еңбек ресурстарын тиімді пайдалану резервтерін зерттеу.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып Жаңажол газ өңдеу зауыты табылады.
Жаңажол газ өңдеу зауытты өңдірістік–шаруашылық қызметін жүргізеді. Заң күші бар Қазақстан Республикасы Конституциясы, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының заңдары «Еркін шаруашылық қызмет және кәсіпкерліктің дамуы туралы», «бәсекелестіктің дамуы және монополисттік қызметті мектеу туралы», Қазақстан Республикасы президентінің Бұйрықтары заң күші бар «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу», «Пайдалы қазбалар және оларды пайдалану туралы», «Мұнай туралы», «Банкротқа ұшырау туралы» және т.б.
Дипломдық жұмыс үш бөлім және қорытындыдан тұрады. Бірінші бөлім «Еңбек көрсеткіштерінің есебі» деп аталады. Бұл бөлімде негізгі технико-экономикалық көрсеткіштер туралы толық мағлұмат берілген, кәсіпорын өңдірісінің ұйымдастырылуы, еңбек және еңбек ақының ұйымдастырылуы, еңбек ақы түрлері және еңбек ақыдан ұсталымдар, еңбек ақының есебі және шот аралық байланыстар берілген.
Екінші бөлім «Жаңадол газ өңдеу зауытында еңбек ресурстарын тиімді пайдалану көрсеткіштері». Бұл бөлімде Жаңажол газ өңдеу зауытының тарихы, өндірісінің ұйымдастырылуы,технологиялық процесстер, еңбек ресурстарының құрамы мен функционалды құрылымы, еңбек ресурстарын тиімді пайдалану туралы мағлұматтар берілген.
Үшінші бөлім «1С:Бухгалтерия бағдарламасын қолданылуымен еңбек көрсеткіштерінің есебі». Бұл бөлімнің негізгі мағлұматтары еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуін зерттеу, сонымен қатар жұмыс күшін мамандықтары және категориялары бойынша бөлу, кадрлардың ағымдылық көрсеткіштерін анықтау, еңбек ресурстарын тиімді пайдалану резервтерін табу 1С:Бухгалтерия бағдарламасын қолданылуымен қарастырылған.
Пайдалынған әдебиеттер тізімі:
1. Бухгалтерский учет в РК.
Закон о бухгалтерском учете в Алматы – 2000 год.
2. Закон РК «О занятости населения».
3. Бухгалтерлерге арналған Нормативтік актілер №6 шағарылым, 2002 жыл. «Жалдамалы қызметкерлердің саны мен жалақысы бойынша статистикалық есептеме жасау жөніндегі нұсқаулық» есептеме жасау жөніндегі нұсқаулық.
4. Генеральный план счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъектов. Алматы, 1996 год.
5. Сборник бухгалтерских проводок. Составили В.И. Скала и др., Алматы, ИД «Цем», 1999 год.
6. С. А. Димитрова «Правовые проблемы труда и занятости населения», Алматы, «Жеті жарғы», 1997 год.
7. А. Нусупов «Великая стена в Жанажоле», Деловая неделя, 7 апреля, 2000 год.
8. «Социально-экономическое развитие», Ежегодник, декабрь, 2001 год, Алматы.
9. «Әлеуметтік-экономикалық даму» , желтоқсан, 2001 жыл, Ақтөбе.
10. А. М. Елемесова, К. К. Бельгибаева, Е. М. Кииков, Г. М. Молдакулова «Социально-экономическая статистика», Алматы: Экономика – 1999 год, Учебное пособие.
11. В. К. Радостовец, В. В. Радостовец, О. И. Шмидт «Бухгалтерский учет на предприятии», Алматы, 1998 год.
12. Бабаев Ю. А. «Теория бухгалтерского учета» , Москва: Юнити, 2000 год.
13. Баймуханова С.Б. «Бухгалтерсикй учет», Алматы, 1998 год, Учебное пособие.
14. под ред. А. Н. Азримияна «Большой бухгалтерский словарь», Москва: Институт экономики, 1999 год.
15. Г. В. Савицкая «Анализ хозяйственной деятельности предприятия», Минск, ИП «Экоперспектива», 1998 год, Учебное пособие.
16. Н. П. Любумин, В. Б. Лещева, В. Г. Дьякова «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия», Москва: Юнити, 2001 год.
17. В. В. Ковалев, О. Н. Волкова «Анализ хозяйственной деятельности предприятяи», учебник, Москва, 2000 год.
18. Современный экономический словарь, Москва: Инфра-М, 1997 год.
19. Под ред. проф. В. С.буланова «Рынок труда», Москва, 2000 год.
20. О. И. Волков, В. К. Скляренко «Экономика предприятия», Москва: Инфра-М, 2001 год.
21. «Бухгалтер + Компьютер» журналы, 2000-2002 жылдар.
22. «Бюллетень бухгалтера», журналы 2000-2002 жылдар.
23. «Файл бухгалтера», 2000-2002 жылдар.
1. Бухгалтерский учет в РК.
Закон о бухгалтерском учете в Алматы – 2000 год.
2. Закон РК «О занятости населения».
3. Бухгалтерлерге арналған Нормативтік актілер №6 шағарылым, 2002 жыл. «Жалдамалы қызметкерлердің саны мен жалақысы бойынша статистикалық есептеме жасау жөніндегі нұсқаулық» есептеме жасау жөніндегі нұсқаулық.
4. Генеральный план счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъектов. Алматы, 1996 год.
5. Сборник бухгалтерских проводок. Составили В.И. Скала и др., Алматы, ИД «Цем», 1999 год.
6. С. А. Димитрова «Правовые проблемы труда и занятости населения», Алматы, «Жеті жарғы», 1997 год.
7. А. Нусупов «Великая стена в Жанажоле», Деловая неделя, 7 апреля, 2000 год.
8. «Социально-экономическое развитие», Ежегодник, декабрь, 2001 год, Алматы.
9. «Әлеуметтік-экономикалық даму» , желтоқсан, 2001 жыл, Ақтөбе.
10. А. М. Елемесова, К. К. Бельгибаева, Е. М. Кииков, Г. М. Молдакулова «Социально-экономическая статистика», Алматы: Экономика – 1999 год, Учебное пособие.
11. В. К. Радостовец, В. В. Радостовец, О. И. Шмидт «Бухгалтерский учет на предприятии», Алматы, 1998 год.
12. Бабаев Ю. А. «Теория бухгалтерского учета» , Москва: Юнити, 2000 год.
13. Баймуханова С.Б. «Бухгалтерсикй учет», Алматы, 1998 год, Учебное пособие.
14. под ред. А. Н. Азримияна «Большой бухгалтерский словарь», Москва: Институт экономики, 1999 год.
15. Г. В. Савицкая «Анализ хозяйственной деятельности предприятия», Минск, ИП «Экоперспектива», 1998 год, Учебное пособие.
16. Н. П. Любумин, В. Б. Лещева, В. Г. Дьякова «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия», Москва: Юнити, 2001 год.
17. В. В. Ковалев, О. Н. Волкова «Анализ хозяйственной деятельности предприятяи», учебник, Москва, 2000 год.
18. Современный экономический словарь, Москва: Инфра-М, 1997 год.
19. Под ред. проф. В. С.буланова «Рынок труда», Москва, 2000 год.
20. О. И. Волков, В. К. Скляренко «Экономика предприятия», Москва: Инфра-М, 2001 год.
21. «Бухгалтер + Компьютер» журналы, 2000-2002 жылдар.
22. «Бюллетень бухгалтера», журналы 2000-2002 жылдар.
23. «Файл бухгалтера», 2000-2002 жылдар.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
Д И П Л О М Ж Ұ М Ы С Ы
ТАҚЫРЫБЫ: 1С: БУХГАЛТЕРИЯ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫМЕН ЕҢБЕК
КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ ЕСЕБІ
Студент-дипломшы__________________
Ғылыми жетекшісі___________________ э.ғ.к., жер. доцент Жумина Г.Е.
ЖҰМЫС КАФЕДРАНЫҢ № -----------------2005 Ж. ХАТТАМАСЫ ШЕШІМІМЕН
МЕМЛЕКЕТТІК АТТЕСТАЦИЯЛАУ КОМИССИЯСЫ АЛДЫНА ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
АҚТӨБЕ, 2005 жыл
Жоспар
Кіріспе
І Бөлім. Еңбек көрсеткіштерінің есебі. ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.1. Негізгі технико-экономикалық көрсеткіштер ... ... ... ... ..6
1.2. Еңбек және жалақының ұйымдастырылуы,
жалақының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
ІІ Бөлім. Жаңажол газ өңдеу зауытында еңбек ресурстарын тиімді
пайдалану көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.1. Жаңажол газ өңдеу зауытының қысқышы тарихы ... ... ... ..27
2.2. Жаңажол газ өңдеу зауытының еңбек ресурстары және
оларды тиімді пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
ІІІ Бөлім. 1С:Бухгалтерия бағдарламасын қолданылуымен
еңбек көрсеткіштерінің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
3.1. 1С:Бухгалтерия базасындағы бухгалтерлік есептің
компьютерлік жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
3.2. 1С:Бухгалтерия бағдарламасының еңбек
көрсеткіштерін есептеудегі ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ..50
Қорытынды және ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
Кіріспе
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуі өндірістің ұйымдастырылуының
барлық процессін және оны басқару ерекшелігі болып ресурстардың шектеулі
болуы жағдайында шаруашылықтың қалыпты жүргізілуі қамтамасыз етуге
бағытталуы, минималды шығындармен соңында жоғары нәтижелерге жету қажеттігі
фирманың жаңа нарықтық жағдайда оптималды бейімделуі болып табылады.
Тақырыптың өзектілігі болып нарықтық қатнастардың қалыптасуы кезінде
кәсіпорынның негізгі шаруашылық буыны деңгейінде басқару әдістерін және
формаларын білуін талап ету табылады. өндірісті басқару проблеммаларын
зерттеу біздің немесе басқа мемлекеттердегі қоғамдық өндірістің
басқарылуының тарихы тәжірибесін есепке ала отырып жүргізу керек.
Проблеммаға осылай кірісу механизмдердің дұрыс жұмыс істеуі, өндірісті
басқару жүйелерінің дамуын және олардың тиімді болуы терең зерттеуге
мүмкіндік береді. Дегенмен, мұндай зерттеулер әлдеде жеткіліксіз жүргізіліп
отыр, бұл тақырыптың проблеммасын көрсетеді.
Өндірістің жаңашыл мінезі, оның мінезі, оның жоғары ғылыми бейімделуі
өнім саласы сұрақтарының артықшылығы жұмысшыға қойылған талаптарды
өзгертеді, еңбекке деген творчествалық көзқарасы және жоғары
проффесионализмнің мәнің өсіреді, бұл еңбек ресурстарын тиімді пайдалану
резервтерін табуды талап етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты-уәсіпорынның экономикалық жағдайымен танысу
негізінде, шаруашылық - өндірістік қызметтің ұйымдастырылуын зерттеу, еңбек
көрсеткіштерінің талдауын жүргізу, еңбек ресурстарын тиімді пайдалануы
бойынша рекомендациялар жасау.
Дипломның жұмыстың міндеттері:
- кәсіпорынның экономикалық жағдайымен танысу, кәсіпорынның
пайда болу тарихы, кәсіпорынның ұйымдастырылуы және өндірістік
құрылымы, технико-экономикалық көрсеткіштері;
- өндірістік ұйымдастырылуын зерттеу, техникалық және өндірістік
процесстер ерекшелігі, еңбектің ұйымдастырылуы және жалықы
есебі;
- еңбек көрсеткіштерінің талдауын жүргізу;
- еңбек ресурстарын тиімді пайдалану резервтерін зерттеу.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып Жаңажол газ өңдеу зауыты
табылады.
Жаңажол газ өңдеу зауытты өңдірістік–шаруашылық қызметін жүргізеді.
Заң күші бар Қазақстан Республикасы Конституциясы, Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының заңдары Еркін
шаруашылық қызмет және кәсіпкерліктің дамуы туралы, бәсекелестіктің дамуы
және монополисттік қызметті мектеу туралы, Қазақстан Республикасы
президентінің Бұйрықтары заң күші бар Заңды тұлғаларды мемлекеттік
тіркеу, Пайдалы қазбалар және оларды пайдалану туралы, Мұнай туралы,
Банкротқа ұшырау туралы және т.б.
Дипломдық жұмыс үш бөлім және қорытындыдан тұрады. Бірінші бөлім
Еңбек көрсеткіштерінің есебі деп аталады. Бұл бөлімде негізгі технико-
экономикалық көрсеткіштер туралы толық мағлұмат берілген, кәсіпорын
өңдірісінің ұйымдастырылуы, еңбек және еңбек ақының ұйымдастырылуы, еңбек
ақы түрлері және еңбек ақыдан ұсталымдар, еңбек ақының есебі және шот
аралық байланыстар берілген.
Екінші бөлім Жаңадол газ өңдеу зауытында еңбек ресурстарын тиімді
пайдалану көрсеткіштері. Бұл бөлімде Жаңажол газ өңдеу зауытының тарихы,
өндірісінің ұйымдастырылуы,технологиялық процесстер, еңбек ресурстарының
құрамы мен функционалды құрылымы, еңбек ресурстарын тиімді пайдалану туралы
мағлұматтар берілген.
Үшінші бөлім 1С:Бухгалтерия бағдарламасын қолданылуымен еңбек
көрсеткіштерінің есебі. Бұл бөлімнің негізгі мағлұматтары еңбек
ресурстарымен қамтамасыз етілуін зерттеу, сонымен қатар жұмыс күшін
мамандықтары және категориялары бойынша бөлу, кадрлардың ағымдылық
көрсеткіштерін анықтау, еңбек ресурстарын тиімді пайдалану резервтерін табу
1С:Бухгалтерия бағдарламасын қолданылуымен қарастырылған.
І Бөлім. Еңбек көрсеткіштерінің есебі.
1.1. Негізгі технико-экономикалық көрсеткіштер
Еңбек ресурстары экономикалық іс-әрекетпен айналысатын және еңбек
етуге қажет физикалық мүмкіндігі бар тұрғындардың бөлігі. Еңбек ету
қабілетінің шектері қоғамның физиологиялық және әлеуметтік экономикалық
жағдайлармен анықталады. Белгілі жасқа сай келетін физикалық дамудың
белгілі деңгейін физиологиялық жағдай деп түсінеміз. Еңбекке қабілетті
тұрғын дегеніміз жасына және деңсаулығына байланысты еңбекке қабілетті
адамдар жиынтығы. Қазақстан Республикасында еңбекке қабілетті жастың
төменгі шегі әйелдер мен ерлер үшін 16 жас. Ал жоғарғы шегі зейнет ақымен
қамтамасыз ету заңында белгіленген. Қазақстан Республикасында 16-57 жас
аралығындағы әйел адамдары үшін 57,5 жас зейнет жасы болып есептеледі, ал
16-62 жас аралығындағы ер адамдары үшін 62,5 жас зейнет жасы болып
есептеледі. Қалған адамдар жұмысқа қабілетсіз деп танылып екі топқа
бөлінеді:
1) Жұмыс жасына дейінгі адамдар;
2) Жұмыс жасынан кейінгі адамдар.
Еңбекке қабілеттіліктін төменгі және жоғарғы шекараларын ескере отырып
адамдарды жас критерийлері арқылы келесі топтарға бөлуге болады:
- 0-15 жас аралығындағылар – жұмыс жасына дейінгілер;
- 16-58 (әйелдер үшін) және 16-60 (ерлер үшін) жастары
арылығындағылар – еңюекке қабілеттілер;
- 58 (әйелдер) және 63 (ерлер) жастарынан жоғары – жұмыс жасынан
кейінгілер.
Халықаралық тәжірибеде төменгі шекара 15 жас, жоғарғы шекара 65 жасты
құрайды.
Еңбек ресурстарының құрамына мына категориядағы адамдар да кіреді. І
және ІІ топтағы істемейтін мүгедектер және зейнет ақы алатын жұмыс
істемейтіндер деп басқа еңбекке жарамды жастағы тұрғындар, жұмыс істейтін
жас өспірімдер және зейнет жасындағы жұмыс істейтіндер.
Еңбек ресурстары статистикасының негізгі мақсаттары:
1. Еңбек ресурстары категорияларын, олардың саның және
құрамын анықтау.
2. Еңбек ресурстарын неғұрлым тиімді қолдану жолдарын
анықтау.
3. Еңбек ресурстарының ҚР территориясы бойынша орналасуын
анықтау.
4. Еңбек ресурстарының нақты өсуін, өсу қаржының т.с.с.
көрсеткіштерін есептеу.
Негізгі қорларды пайдаланудың негізгі көрсеткіштерін төрт топқа
бөлуге болады:
1. Негізгі өндірістік қорларды пайдаланудың экстенсивті
көрсеткіштері, уақыт арқылы оларды пайдалану деңгейі
көрсетіледі;
2. Негізгі қорларды пайдаланудың интенсивті көрсеткіштері,
қуат (күш) арқылы пайдалану деңгейі көрсетіледі;
3. Негізгі қорларды пайдалудың интегралды көрсеткіштері,
экстенсивті және интенсивті факторлардың жиынтық әсерін
есептейді;
4. Негізгі өндірістік қорларды пайдаланудың жалпыланған
көрсеткіштері, жалпы кәсіпорын бойынша негізгі қорлардың
пайдаланудың әртүрлі аспектілерін мінездемейді.1
А.М. Елемесова, К.К. Бельгибаева, Е.М. Ксиков, Г.М. Молдакулова Социально
экономическая статистика, Алматы: Экономика, 1999 год, Учебное пособие.
Негізгі өндірістік қорларды пайдаланудың экстенсивті көрсеткіштеріне
жабдықтарды экстенсивті пайдаланудың коэффициенті жатады.
Жабдықтарды экстенсивті пайдаланудың коэффициенті (Кэкст)
жабдықтардың жұмыс істеген сағаттардың нақты саны (tобор.ф.) норма бойынша
сағаттары санына (tобор.н.) қатынасымен анықталады:
Жабдықтардың алмастырылу коэффициенті (Ксм) жабдықпен істелген
станко-сменаның жалпы саны (Дст.см.) үлкен сменада істеген станоктар санына
(n) қатынасымен анықталады:
Жабдықтардың жүктеме коэффициенті (Кзагр) жұмыстың алмастырылу
коэффициенті (Ксм) жабдықтардың жоспарлы алмастырылу коэффициентіне (Кпл)
қатынасымен анықталады:
Жабдықтарды интенсивті пайдаланудың коэффициенті (Кинт) жабдықтардың
нақты өндірімнің (Пф) нормативті өндіріміне (Пн) қатынасымен анықталады:
Жабдықтарды инетгралды пайдаланылуының коэффициенті (Кинтегр)
жабдықтарды пайдалудың экстенсивті және интенсивті коэффициенттерінің
көбейтіндісі арқылы есептеледі:
Кинтегр = Кэкст * Кинт
Негізгі қорларды пайдаланудың жалпыланған көрсеткіштеріне қор
қайтарымдылығы, қор сыйымдылығы, еңбек қорының қарулануы, негізгі
өндірістік қорлардың пайдалылығы (рентабельность) жатады.
Қор қайтарымдылығы – негізгі қор бағасының 1 теңге өнім шығарылуының
көрсеткіші (Фотд) өндірілген өнім көлемі (В) белгілі уақыт аралығында
негізгі өндірістік қор бағасына (Ф) қатынасымен анықталады:
Қор сыйымдылығы – қор қайырымдылығына кері шама, өндірілген өнімнің әр
теңгесіне келетін негізгі қор бағасының үлесін көрсетеді:
Еңбек қорының қарулануы (Фр) негізгі қор бағасы (Ф) үлкен сменада
істемеген жұмысшылар санына (ч) қатынасымен анықталады:
Негізгі өндірістік қорлардың пайдалылығы (Р) қордың 1 теңгесіне
келетін пайда мөлшерін мінездейді және пайданың (П) қор бағасына (Ф)
қатынасымен анықталады:
Ааталғандардан басқа негізгі қорларды пайдаланудың басқа да
көрсеткіштері бар, соның ішінде қорлардың техникалық жағдайларының
көрсеткіштері, жас көрсеткіштері, қор құрылымдары көрсеткіштері және т.б.
Еңбек өнімділігін (Пт) қор қайтарымдылығы және қор сыйымдылығының
көбейтіндісі арқылы анықтыуға болады:
Пт = Фотд * Фв
Айналым қаражаттарын пайдалану тиімділігі экономикалық көрсеткіштер
жүйесімен мінезделеді. Айналым қаражаттарының айналымдылығының жылдамдығы
айналым қаражатын интенсивті пайдаланудың маңызды көрсеткіші болып табылады
және өз кезегінде келесіде өзара байланысқан көрсеткіштер арқылы
анықталады, күн арқылы бір айналым ұзақтығы, бір жылдағы айналым саны,
сонымен қатар сатылған өнімнің әр бірлігіне келетін айналым қаражаттарының
мөлшері.
Күн арқылы бір айналым ұзақтығы (О) мына формула арқылы есептеледі:
О = Со : (ТД) немесе О = Со * (ДТ)
Мұндағы, Со айналым қаражаттарының қалдығы (ортажылдық немесе кезең
алдында), теңгемен.
Т – Тауарлық өнімнің көлемі (өзіндік құны немесе бағасы бойынша),
теңгемен.
Д – есепті кезеңдегі күндер саны.
Айналымдылық коэффициенті (Ко) жыл ішінде (жарты жыл, тоқсан) айналым
қаражаттарының айналымдарның саның көрсетеді және мына формула бойынша
анықталады:
Айналым қаражаттары жүктемесінің коэффициенті (Кз) айналымдылық
коэффициентіне кері көрсеткіш. Ол сатылған өнім бірлігіне келетін айналым
қаражаттарының мөлшерін мінездейді, мына формула арқылы есептеледі:
1.2. Еңбек және жалақының ұйымдастырылуы, жалақының есебі.
Субъектінің шаруашылық қызметінің процессінде қызметкерлер жұмысқа
қабылданып және жұмыстан шығарылып жатады. Олардың саны өзгеріп тұрады.
Жұмыс бабына қарай ауысушылар, ауытқулар болып тұрады. Қызметкерлер
құрамының есебін кадрлар бөлімі жүргізеді. Ол бүкіл субъектідегі, оның
құрылымдылық бөлімшелеріндегі қызметкерлердің саны және оны өзгеру
себептері, жасы, категориялары, кәсіптері, қызмет орындары, мамандықтары,
біліктілігі, жұмыс стажы, білімі және белгілері бойынша қызметкерлер құрамы
туралы деректер алуды қамтамасыз етеді.
Жұмысқа жаңадан қабылғандарды Жұмысқа қабылдау туралы бұйрықпен (№
Е1 үлгі) құжаттайды. Кадрлар бөлімінің қызметкерлері бұндай бұйрықты барлық
жаңадан қабылданғаннан толтырады.
Барлық категориядағы қызметкерлерге, оның ішінде жоғарғы арнаулы-орта
білімі бар мамандарға және училищелерді, кәсіптік – техникалық білім
беретін мектептерді және т.б. басқа бітірген жас жұмысшыларға да Жеке
карточка (№ Е2 үлгі) толтырылады. Жұмысқа қабылдануы, басқа бір тұрақты
жұмысқа ауысуыжәне жұмыстан босатылуы туралы бұйрықтың негізінде еңбек
кітапшасына жазылатын әрбір жазбаны әкімшілік сол кітапша иесіне
таныстырып, карточканың тиісті жерлеріне қол қойғызып отыруға міндетті.
Жұмысшыларды бір цехтан екінші цехке ауыстырғанда Басқа жұмысқа
ауыстыру туралы бұйрық (№Е5 үлгі) толтырылады. Оны кадрлар бөлімінің
қызметкері бір дана етіп толтырады. Бұйрыққа бұрынғы және жаңа жұмыс
орнындағы құрлымдық бөлімше бастығы бұрыштама (штамп) қолды және кәсіпорын
басшысы қояды.
Демалыс беру туралы бұйрық (Е6 үлгі) екі дана етіп толтырылады.
Біріншісі кадрлар бөлімінде қалады, екіншісі бухгалтерияға тапсырылады.
Қызметкерлерді жұмыстан шығарғанда Еңбек шарттың тоқталуы туралы
бұйрық (№Е8 үлгі) толтырылады. Оны кадрлар бөлімінің қызметкері барлық
қызметкерлерге екі етіп толтырады. Құрылымдық бөлімше бастығы немесе
кәсіпорын бастығы қол қояды.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс уақытының белгіленген кестесін
сақтап жүруін бақылау, жұмыс істеген уақыты туралы деректер алу, еңбек
төлемі бойынша есеп айырысу, сондай-ақ еңбек жөніндегі статистикалық есеп
беру үшін Жұмыс уақыты есебінің табелі (№Е13 үлгі) пайдаланылады. Жұмыс
істеп жүргендердің барлық категорияларына жұмыс уақытын пайдалану есебі
жүргізіледі. Мұны өкілеттікке алған адам бір дана етіп жасайды.
Жұмысқа қандай мерзімге қабылдануы қарай қызметкерлер тұрақты, уақытша
және маусымдық болып бөлінеді. Жқмыстың бітер мерзімі көрсетілмей
қабылданғандар тұрақты қызметкерлер болып саналады.
Екі ай шамасында, белгілі бір мерзімге немесе белгісіз мерзімге, бірақ
айдан аспайтын уақытқа сондай-ақ (ауруына, жүкті болуына және бала табуға
байланысты алған демалысқа қарай) заңдарға сәйкес қызмет орны сақталатын,
жұмыста жоқ қызметкерлердің орнына қою үшін төрт айдан аспайтын мерзімге
жұмысқа қабылданғандар уақытша қызметкерлерге жатады. Маусымдық жұмыстар
істеу кезінде қабылданған қызметкерлер маусымдық қызметкерлерге жатады.
Соңғы топтағы қызметкерлер үшін жұмыс мерзімі екі аймен шектелмейді. Бірақ
жалпы ереже бойынша алты айдан аспауы керек.
Қызметкерлердің өндірістік – шаруашылық қызметке қатысуына қарай
кәсіпорын қызметкерлері өнеркәсіптік - өндірістік және өнеркәсіптік емес
болып бөлінеді. Өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлерге негізінен
өнеркәсіпті өндірістік қызметпен шұғылданатын қызметкерлер жатады.
Өнеркәсіптік емес қызметкерлерге тұрғын үй, комменалды шаруашылықпен
шұғылданатын кәсіпорынға қарасты мәдени-тұрмыстық және оқу орындарында
еңбек ететін қызметкерлер, көлік, сауда және т.б. қызметкерлері жатады.
Кәсіпорында қызмет істеп жүргендерді тізімдік және тізімдік емес
қызметкерлер деп бөледі. Тізімдік қызметкерлерге кәсіпорынның негізгі
қызметі бойынша бір күннен артық мерзімге, ал қызметтің қалған түрлері
бойынша кеш дегенде 5 күн мерзімге жұмысқа қабылданған барлық тұрақты,
маусымды және уақытша қызметкерлер тізімдік емес қызметкерлерге жатады.
Кәсіпорындағы атқаратын функциялары бойынша жұмыс істеп жүргендерді
жұмысшылар және қызметкерлер деп екі топқа бөледі. Қызметкерлер тобынан
мынадай категориялар бөлінеді; бастықтар, мамандар, осы топқа жататын басқа
да қызметкерлер.
Бастықтар – кәсіпорын мен оның құрылымдылық бөлімшелерінің басшылық
қызмет орындарында отырған қызметкерлер (директорлар, президенттер,
бастықтар, басқарушылар, меңгерушілер, төреағалар және т.б.), сондай-ақ
мамандар (бас бухгалтер, бас инженер, бас механик) және жоғарыда аталған
қызмет орындары бойынша орынбасарлары.
Мамандар – инженерлік, техникалық, экономикалық және басқа жұмыстармен
шұғылданатын қызметкерлер (бухгалтерлер, инженерлер, геологтар және т.б.).
Жұмысшылар-заттай, материалдық құндылықтарды жасауға, жұмыстарға және
қызмет көрсетуге тікелей қатысатын адамдар.
Қызметшілерге жататын басқа да қызметкерлер. Бұларға құжаттарды
әзірлеп толтыратын, есеп жүргізіп бақылау жасайтын, шаруашылық қызмет
көрсететін қызметкерлер (агенттер, комменданттар, бақылаушылар, машинкашы,
хатшылар және т.б.).
Жұмысшыларды өндіріс процессіне қатысуларына қарай өнім дайындаумен,
жұмыс істеумен және қызмет көрсетумен тікелей шұғылданатын негізгі
жұмысшылар деп және негізгі цехтарда қосалқы жұмыстар атқаратын немесе
қосалқы өндірістерде жұмыс істейтін қосалқы жұмысшылар деп бөледі.
Еңбек және өнім төлемі есептелуінің негізгі міндеттері еңбек
шығындарын дұрыс анықтау және төлем ақылы дұрыс есептеу. Белгілі
қызметкерлер саны бойынша жоспардың орындалуын, еңбек тәртібінің сақталуын
және жалақы қорын дұрыс пайдаланылуын бақылау болып табылады. Бұдан басқа
есептердің көмегімен нормативті тапмырмалардың орындалуын кесімді
бағдарларды, тарифтік төлем мөлшері және жалақыны, есептелген ақы сомасын,
жұмыстардан қабылданған өндіріс жөніндегі құжаттаарда көрсетілген өнімнің
саны мен сапасына сәйкестігін, сыйлықтардың және прогрессивтік қосымша
төлемдердің дұрыс есептелуін бақылайды.
Еңбектің төлемі негізгі және қосымша төлем болып бөлінеді. Негізгі
төлем қызметкерлерге нақты жұмыс істеген уақыты үшін, істелген жұмыстардың
немесе белгіленген баға немесе айлық ақы бойынша өндірілге өнімнің саны мен
сапасы үшін есептелген еңбек төлемі. Қосымша төлем еңбек туралы заңға
сәйкес қызметкерлерге кәсіпорында жұмыс істемеген уақыты үшін істеленетін
еңбек төлемі (отпускные). Оған кезекті демалыстар төлемі, мемлекеттік және
қоғамдық міндеттерді және т.б. орындағаны үшін берілетін төлемдер жатады.
Экономика салаларындағы және меншіктің барлық түрлеріндегі
кәсіпорындағы еңбек төлемінің қоладынстағы жүйесіне сәйкес есептелген
сомалар, негізгі және қосымша еңбек төлемінен тұрады. Заттай еңбек төлемі
төлем ретінде заттай берілген өнімнің құны тегін немесе төмендетілген
бағамен тамақтандыру қызметкерлерге берілетін немесе қоғамдық тамақтандыру
үшін қосалқы шаруашылықтардан бөлінетін өнімнің, жұмыстың және көрсетілген
қызметтің баға айырмашылығының орнын толтыру және т.б.
Еңбек төлемінің құрамына қызметкерлерінің дивиденттер және проценттер
түріндегі табыстрары енгізілмейді.
Негізінен өнеркәсіпте жалақының екі негізгі нысаны қолданылады:
1) Мерзімді, мұнда жалақының мөлшері жұмыс істеген уақыт және
жұмысшылардың квалификациясына байланысты болады;
2) Кесімді, мұнда жалақының мөлшері сапасы өнімнің нақты
өндіріміне байланысты болады.
Еңбек төлемінің әр алуан нысандарында және жүйелерінде есеп айырысуды
ұйымдастыру тәртібін қарастырайық.
Жеке кесімді еңбек төлемі.
Мұндай жүйеде еңбек төлемі әрбір жұмысшының жұмыс нәтижесіне
байланысты болады . Оны, белгіленген бағаны жұмысшының дайындаған
бұйымдарының санына көбейту арқылы анықтайды және де жұмысшы еңбегінің
төлемін жасап шығарған әрбір бұйымы үшін сол бір ғана баға бойынша жүзеге
асырады.
Бригаданың кесімді еңбек төлемі.
Жұмысшылардың еңбек төлемі бұл жүйеде бригада учаске жұмысының
нәтижелері бойынша анықталады. Еңбек төлемі жөніндегі бағалар жекелей
(әрбір кәсіп үшін) және кешенді (бригаданың бүкіл ұжымы үшін) болуы мүмкін.
Жекеленген бағалар қолданғанда әрбір жұмысшы еңбегігің төлемін жұмыс үшін
белгіленген бағаларды бүкіл бригада, учаске, цех болып дайындалған
бұйымдардың санына көбейту арқылы табады. Келген бағаларды қолданғанда
жұмысшы еңбегінің төлемі былай анықталады. Алдымен кешенді бағаны бүкіл
ұжым болып дайындалған бұйымдардың санына көбейту арқылы бүкіл ұжымға
тиісті еңбек төлемін есептеп шығарады. Есептеп шығарылған еңбек төлемі
әрбір жұмысшының жұмыс істеген уақытына және оған берілген тарифтік
разрядқа сәйкес ұжым мүшелеріне бөледі, бөлгенде қосымша еңбек төлемінің
коэффициенттері, коэффициент сағаттар немесе коэффициен ткүндер
пайдаланылады. Қосымша еңбек төлемі коэффициенттерін анықтағанда ұжым
құрамына енетін әрбір жұмысшының сағаттық және күндік төлем мөлшерін жұмыс
істеген уақытына көбейтеді де, оның тарифтік мөлшері бойынша төлемін тауып
алады. Содан кейін, бүкіл ұжымның кесімді еңбек төлемін тарифтік төлем
мөлшеріне бөліп, бригаданың қосымша еңбек төлемінің орташа коэффициенттерін
табады. әрбір жұмысшының тарифтік еңбек төлемі қосымша еңбек төлемі
коэффициентіне көбейту арқылы әрбір жұмысшының нақты кесімді еңбек төлемі
анықталады. Сағаттық немесе күндік тарифтік коэффициенттерді қолданғанда да
еңбек төлемін бөлу жөніндегі есеп айырысуларды осылай жасайды.
Жанама кесімді еңбек төлемі.
Мұнда қосалқы басқа да жұмысшылардың еңбек төлемі қызмет көрсетіліп
отырылған учаскенің, цехтың негізгі жұмысшыларының төлеміне шыққан
процентпен анықталады.
Еңбек төлемінің кесімді сыйлықтық жүйесі.
Өндірілген өнімнің (жұмыстың) санына төленетін төлемнен өзге жұмысшыға
белгіленген сандық және сапалық көрсеткіштерге қол жеткізгені үшін
(өндірістік жоспарларды, нормаланған тапсырмаларды немесе өндіріс
нормаларын орындағаны және асыра орындағаны, өнім сапасын арттырғаны үшін
шикізаттарды, материалдарды, отынды, энергияны үнемдегені үшін,
жабдықтардың технологиялық жұмыс режимін сақтағаны үшін) сыйлық төлейді.
Еңбек төлемінің аккордтық жүйесі.
Бұл жүйеде жұмысшылардың еңбек төлемін жұмыс көлемінің орындалуы
бойынша анықтайды. Онда нормаланған тапсырма (уақыт, өндіріс нормалары)
және баға алдын ала анықталған.
Еңбек төлемінің бұл жүйесі жұмысшылары бөлек топтары немесе
бригадалардың бөлек ұжымдары үшін еңбек өнімділігін арттыруда және жұмыстың
орындалу мерзімдерін қысқартуда, олардың материалдық ынталығын күшейту
мақсатымен қолданылады. Еңбек төлемінің аккордтық мөлшерін қолданыстағы
нормаланған тапсырыстар (уақыт , өндіріс нормалары) мен бағалар негізінде
белгідлейді. Ал олар болмаған жағдайда осындай жұмыстар үшін қолданылған
нормаланған тапсырмалар мен бағалардан шығарып белгілейді. Еңбек төлемінің
бұл жүйесі бойынша аккордтық тапсырма мерзімдерінің қысқартылғаны үшін
сыйлық беру тәртібін енгізуге болады.
Болашақта өндірісті кешенді түрде механикаландыру мен
автоматтвндырудың дамуы жұмысшылардың мамандықтары жетіліп, еңбек төлемінің
нақты сараланудың кешуі нәтижесінде кесіледі, жүйенің қолданыс ақысы
қысқарады. Ал оларды жұмысшылардың еңбек төлемінің мерзімдік – ұжымдық және
мерзімдік – сыйлықтық жүйелері алмасатын болады.
Қарапайым мерзімдік еңбек төлемі.
Еңбек төлемін сағаттық, күндік, айлық, тарифтік төлем мөлшерінеде
немесе айлық ақы бойынша есептеледі. Оның көлемін жұмыс істелген уақыт
саның белгіленге тарифтік төлем мөлшеріне көбейту арқылы анықталады. Бұл
жүйені негізінен басшы қызметкерлердің, мамандардың, қызметшілердің, кіші
қызмет көрсететін еңбек төлемі үшін қолданылады.
Еңбек төлемінің мерзімдік-сыйлықтық жүйесі.
Бұл жүйеде еңбек төлемінің қарапайым мерзімдік жүйесіндегідей жасайды.
Бірақ жұмы істеп жүргендер сыйлықты белгілі бір сандық және сапалық
көрсеткіштерге қол жеткізгендері үшін алады.
Жұмысшыларға жұмыстың негізігі нәтижелері үшін сыйлық беру.
Еңбек төлемі қорының және тұтыну қорының мынадай көрсеткіштері бойынша
жүзеге асырылады; өндірістік тапсырмалар мен жеке тапсырмалардың техникалық
тұрғыдан өндіріс нормаларының нормаланған тапсырмалардың орыендалуы және
асыра орындалуы еңбек өнімділігінің өндірімнің өсуі бұйымдардың
нормаланатын көп жұмыстылығының төмендеуі, өндірімнің (уақыттын және қызмет
көрсетудің) жаңа нормаларының игеруі өндіріс бригадасының, учаскенің,
цехтың шаруашылық қызметінің соңғы нәтижелерінің жақсартуы және т.б.
Сыйлықтардың мөлшерлезі істеген жұмыстардың маңыздылығы мен
күрделілігіне қарай жұмысшылардың кәсіптері мен топтары бойынша сараланып
белгіленеді. Бригада ұжымдары бүкіл ұжымның жұмыс нәтижелері үшін төленетін
қаражат мөлшерінде бригаданың әрбір мүшесіне жұмыстың жалпы нәтижелеріне
қосқан нақты үлесін еңбек тәртібін мен ішкі тәртіп ережелерін сақталуын
ескере отырып сыйлықтардың мөлшерін анықтауға хақылы. Сыйлық әдетте айлық
жұмыс нәтижелері бойынша беріледі.
Бастықтарға, қызметкерлерге, мамандарға және қызметшілерге сыйлық
беру.
Бұл категорияларға сыйлық кәсіпорын шаруашылық қызметінің негізгі
нәтижелері үшін беріледі. Кәсіпорын қызметкерлеріне, басшы қызметкерлерге
бүтіндей алғанда кәсіпорын жұмысының нәтижелері үшін басқару аппараты
қызметкерлеріне бөлімшілердің басқару аппараттық қызметінің қорытындыларын
немесе жекеленген ебек көрсеткіштерін ескере отырып бүтіндей алғанды
кәсіпорын жұмысының нәтижелері үшін құрылымдылық кәсіпорын қызметкерлеріне
осы бөлімшілердің жұмыс нәтижелері үшін сыйлық беріледі.
Сыйлықтарды жазу үшін басқару аппартанаң басшы қызметкерлеріне
бухгалтерлік және статистикалық есептердің деректері, сондай-ақ жедел
есеппен лаборатория бақылау деректері болып табылады.
Орташа жалақының есептелуі.
Орташа жалақы дегеніміз – қызметкердің өткен уақыт ішінде алған нақты
жалақысынан есептелген еңбек төлемінің мөлшері деп түсінеміз. Еңбек туралы
күші бар заңдар бойынша орташа жалақының есептеп шығарудың әр түрі
пайдаланады. Сол бойынша мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындағаны
үшін басқа жұмысқа ауысқан кезде, донарлық міндеттерді орындағаны үшін
жұмыстан шығарылған кезде жәрдем ақы ретінде, жұмыстан амалсыз қалған
уақыты үшін, кезекті және қосымша демалыс уақыттары үшін, пайдаланылмаған
демалысы үшін өтем ретінде, оқудағы демалыс үшін, жұмысқа уақытша
жарамсздығы бойынша жәрдем ақы бойынша төлемдер төленеді.
Орташа жалақыны есептеп шғарудың негізінде қызметкер өзінің негізгі
жұмысын жалғастырып істей берген жағдайда қанша жалақы алатын болса, орташа
жалақыны да сол мөлшерде анықтау принципі сақталады. Ай сайын өзгертетін
тұрақты мерзімдік төлем алып тұратын қызметкерлер үшін орташа жалақы
белгіленген айлық ақыдан анықталады. Еңбек төлемі ай сайын өзгеріп тұратын
қызметкерлерге орташа жалақы төленіп айдың алдындағы календарлік екі ай
бойынша есептеледі.
Демалыс уақыты үшін төленетін төлем.
Демалыс қызметкерлерге (календарлы емес) жұмыс жылында бір рет
беріледі. Демалыс жұмысқа қабылданған күннен бастап есептеледі. Қызметкер
сол кәсіпорында 11 ай үзіліссіз жұмыс істелгеннен кейін демалыс алуға
хұқылы. Демалыстың ұзақтығы жұмыс істеп жүргендердің әр түрлі категориялары
бойынша ұжымдық шартқа және күші бар ережелерге сәйкес беріледі. Демалыс
төлемін 12 календарлық айдағы орташа жалақы есебінен осы кезеңге тиесілі
белгіленген үстемелермен қосымша ақыларда және сыйлықтын орташа мөлшерін
ескере отырып төлейді. Сыйлықтың орташа мөлшері 12 календарлық ай үшін
берілетін сыйлықтың орташа айлық процентін 12 календарлақ ай үшін төленетін
(сыйлықсыз) орташа жалақыға көбейту арқылы анықталады. Осы ереже 5
күндікте, 6 күндікте, жұмыс апталығында пайдаланылмаған демалыс үшін өтем
төлеу үшін де қолданылады. Демалыс жөнінде есеп айырысу үшін қабылданған
еңбек төлемі саласы 12-ге (1 жылдағы ай санына) және 25,4 (1 айдағы жұмыс
күндерінің орташа санына) бөлінеді. Орташа жалақы есебіне жұмысқа уақытша
жарамсыздық бойынша бөлінетін жәрдем ақылар да енгізіледі. Жәрдем ақы
төленген уақыт жұмыс істеген уақыт болып есептеледі. Алынған орташа күндік
жалақыны демалыс күндерінің санына көбейтіледі.
Еңбек төлемі қоры құрылғанда есепке алынбайтын төлемдер мен шығындар.
Бұл төлемдер мен шығындардың құрамына мынадай төлемдер мен шығындар
кіреді:
- әлеуметтік сақтандыру бойынша төленетін жәрдем ақылар, еңбек
туралы заңдарға сәйкес беріледі;
- аурудың (жарақаттың) салдарынан жұмысқа уақытша жарамсыздығы
үшін берілетін жұмыс ақылар;
- санаторийлық курортты ем алған, от басының адамы ауырып, соған
күтім қажет болған, карантин болған туберкулезбен, яғни кәсіби
аурумен ауруға байланысты басқа жұмысқа уақытша ауысқан
жағдайларда белгілінеді.
Жәрдем ақы белгілеу үшін жұмысқа жарамсыз құжаттарын тіркейтін кітапқа
(№Е 70 үлгіге) тіркелуі тиісті ауырғаны туралы қағаз (бюллетень) негіз
болып табылады. Жұмыста жарақаттанғандарға немесе кәсіби ауруға
шалдыққандарға, сондай-ақ 8 жыл және одан да көп үзіліссіз стажы бар
жұмысшылар мен қызметшілерге, сонымен қатар асырауында 16 жасқа (оқушы
болса 18 жасқа) толмаған үш және одан да көп балалары бар адамдарға
жалақыны 100%; 5-8 жылға дейін үзіліссіз стажы барларға 80%; 3-5 жылға
дейін стажы барларға 50% мөлшерінде жәрдем ақы беріледі.
Жұмыстан тайсақтау мақсатымен, өз денсаулығына әдейі нұқсан келтірген
немесе басқа міндеттерді орындаған немесе өтірік ауырға (стимулянттар)
қызметкерлерге жұмысқа уақытша жарамсыздық бойынша жәрдем ақы берілмейді.
Оларға беріліп қойған жәрдем ақы саласын сот арқылы өндіріліп алуға тиісті.
Мастықтың немесе мастыққа байланысты (есірткі қабылдауға) әрекеттердің,
сондай-ақ ішімдікке құнығудң салдарынан болған аурулардың не жарақаттардың
нәтижесінде қылмыс жасаған кезде жарақат салдарынан жұмысқа уақытша
жарамсыз болған қызметкерлерге жәрдем ақы төленбейді.
Жүкті болған немесе бала табуға байланысты жәрдем ақы екі екі қабат
кезеңінің 30 аптасынан бастап, жалақысының 100% мөлшерінде 126 календарлық
күнге беріледі.
Мерзімнен тыс жұмыс үшін еңбек төлемі.
Жұмыс күнінің белгңленген ұзақтығынан тыс орындалатын жұмыстар болып
есептеледі. Мерзімдік еңбек төлемін алатын қызметкерлер мерзімнен тыс
уақытта істелген жұмыс үшін тарифтік төлем мөлшерін немесе оларға
белгіленген разрядтың (айлық ақылардың есептелуі бойынша) бастапқы екі
сағатқа 1,5 мөлшерінде, ал келесі сағаттарға екі есе мөлшерінде төлем
алады. Кесімді еңбек төлемінде қызметкерлер өздеріне берілген разрядтың
мерзімдік сағаттық тариф мөлшері бойынша мерзімнен тыс жұмыс істеген
бастапқы екі сағаттың әр қайсысы үшін, жартылай мерзімнен тыс келесі
сағаттардың әр қайсысы үшін толық мөлшерде негізгі жалақыларына қосымша
төлем алады. Жұмысты қосымша демалыспен (отгул) өтеуге болмайды.
Демалыс күндердегі жұмыс үшін еңбек төлемі.
Егер қызметкерлер өздеріне белгіленген демалыс күндерінде жұмысқа
тартылса, онда 2 апта ішінде басқа бір демалыс күні берілуі тиіс. Егер
кәсіпорын әкімшілігінің оған қосымша демалыс беруге мүмкіндігі болмаса,
ерекшелік ретінде бұл күн үшін 2 есе мөлшерде; мерзімдік жұмысшыларға және
айлық ақы алатын қызметкерлерге тарифтік төлем мөлшері (айлық ақы) 2 еселеп
есептеліп, сол күнгі әрбір жұмыс сағатына кесімді ақы алатын жұмысшыларға
2есе жұмыс бағасы бойынша төлем төленеді.
Мерекелік күндердегі үшін еңбек төлемі.
Кесімді жұмысшыларға екі есе белгіленген кесімді бағалар бойынша
еңбектер сағаттық немесе күндік төлем мөлшерінен жұмысшыларға сағаттық
немесе күндік төлем мөлшерінің екі еселенген шамасында айлық ақы алатын
қызметкерлер мерекелік күні жұмыс уақытының айлық нормасы шегінде жұмыс
істесе, оларға айлық ақыдан тыс сағаттық немесе күндік төлем мөлшерінде,
егер айлық нормадан тыс жұмыс істесе сағаттық немесе күндік өлем мөлшерінің
екі еселенген шамасында төлейді.
Түнгі уақытта істелетін жұмыс үшін төленетін қосымша төлемі.
Түнгі сменалардың ұзақтығы ьір сағатқа қысқарған жұмыстың әрбір сағаты
үшін; 8 сағаттық жұмыс күні болғанда қызметкерлер қандай разрядқа
жатқызылса, сол разрядттың тарифтік төлем мөлшерінің 17; 7 сағаттық жұмыс
күнінде тарифтік төлем мөлшерінің 16; 6 сағаттық жұмыс күнінде тарифтік
төлем мөлшерінің 15 төленеді. Түнгі сменалардың ұзақтығы күндізгімен
тенестірілген жұмыстарда түнгі жұмыстардың әрбір сағаты 8 және 7 сағаттық
жұмыс күнінде 16 бөлігі қосымша төленеді.
Жалақы қоры және оның пайдалануын бақылау.
Жалақы қоры деп кәсіпорын қызметіне төленетін төлем саласы деп
түсінеміз. Жалақы қорының құрамына жалақының барлық түрі, сондай-ақ әр
түрлі сыйлықтар, қосымша төлемдер, қосымша ақылар және ақшалай немесе
заттай жеңілдіктер еңеді. Қызметкерлерге жұмыс істемеген уақыты үшін (жыл
сайынғы демалыс, мерекелік күндер және т.б.) заңдарға сәйкес есептелген
ақша салалары қоса енеді. Еңбек жөнінде статистикалық есеп беру кезінде
қызметкерлермен жалақы бойынша есеп айырысудағы төлем құжаттарына сәйкес
төлеуге есептелген ақша саналары көрсетіледі. Мұндай көрсетілген салалар
брутто келтіріледі, яғни салықтарды Қазақстан Республикасынаң Заңдарына
сәйкес басқа да ұсталымдарды есептен шығарып тастамайды.
Шетелдік валютамен есептелген жалақы есеп бергенде Ұлттық банкының
шетелдік валютаны орташа бағасы бойынша ұлттық ақша бірлігіне шағу жолымен
анықталатын, есепті кезеңдегі саласындағы ұлттық валютамен енгізіледі. Жыл
сайынғы қосымша және қосымша демалыстар үшін есептелген саналар есепті айда
сол айдағы демалыс күндеріне келетін салада ғана көрсетіледі. Келесі айдағы
демалыс күндеріне тиесілі саналар сәйкес келесі айдағы берілетін есепке
енгізіледі. Еңбек төлемі жұмыстағыжәне әлеуметтік жеңілдктер заттай
берілгенде еңбек бойынша есеп беруге сол аймақта есепті кезде қалыптасқан
базар бағаларына шағын шығарылған сомалар.
Өндірім мен еңбек төлемі есебін ұйымдастыру.
Өндірім мен еңбек төлемі есептері өндірістің өнім саны, аяқталмаған
өндіріспен шығарылған жарамсыз өнім туралы уақытында және дәл деректер
алуды қамтамасыз етуге әрбір жұмысшының өндіріміне сәйкес еңбек төлемінің
мөлшерін дұрс және уақытында анықтауы өндірілген өнімнің санына сәйкестігін
бақылауға өндірістердегі бөлшектердің және агрегаттардың қозғалыстарын
қадағалап отыру қажет. Өндіріс технологиясымен оны ұйымдастыруға еңбек
төлемінің қолданылатын жүйесіне, өнім сапасын бақылауға есеппен басқа
жайларды компьютерлендіру деңгейіне қарайбастапқы құжаттар есебінің
үлгісінің әр түрлі әдістерін қолданады. әр түрлі өндірістегі өндірім мен
еңбек төлемі есептерінің ұйымдастырылуын қарастырайық.
Жаппай толық өндірісте және еңбекті бригаданың әдіспен
ұйымдырыстарғанда өнім мен еңбек көлемі есептерін әдетте соңғы
операцияларда өткен өнімді қабылдап пуылдан бастап жүргізеді. Бригаданың
әрбір мүшесінің өнім өндіруі мастер немесе бригадир толтыратын өндірім
туралы жарты айлық рапортта көрсетіледі. Жұмысшыға еңбек төлемін оның
операциялары бойынша өндіріміне сәйкес есептеледі.
Бригаданың өндірімі туралы рапортты (№ Е17 үлгі) өндірілген өнімнің
беогілі бір түріне жазады. Оның бір данасына өңделуі бойынша баға
белгілейді. Ай бойы немесе басқа да мерзімдер бригада өндірімі соңғы
операцияларын қабылдаған өндірілген бөлшектер рапортта күн сайын көрініс
тауып отырады. Соңғы операциялардан кейін қабылданған өнімнің анықталған
еңбек төлемін жұмыс істелген уақытпен жұмысшылардың разрядына сәйкес
бригада мүшелеріне бөледі.
Өндіріс туралы рапотты (жинақтау рапортын № Е28 және Е28А үлгілердегі)
аппай өндірістерде әртүрлі мезгіл қайталанып отыратын жұмыстарды істеуге
келгенде бір немесе бірнеше жұмысшының өндірімі мен еңбек көлемінің есебі
үшін қолданылады.
Өндірім есебінің тізімдемесі (№ Е29 үлгіні) ай бойы біртекті жұмыс
істеген бір топ жұмысшыға жазады. Өндірім есебінің ведомосын (№ 30 үлгіні)
ай бойы бірнеше әртүрлі жұмыс істеген бір топ жұмысшыға жазады. Егер
өнімдерді өңдеу ұзақтығы бір сменадан аспайтын болса бір рапортпен шектеуге
болады. Маршруттық парақты түйектердің, яғни детальдардың топтарына жазады.
Ол өндіріс процессінде өңдеу операцияларын бірінен біріне өтетін топ-топ
түйектерге ілесіп отырады. Бұл жұмысшылардың өндірімі мен еңбек төлеміне
дұрыс есеп жүргізіп бақылау жасапотыруды қамтамасыз етеді.
Төлем ведомосын құру.
Бухгалтерияға келіп түскен жұмыс уақыты және өндірім есебі бойынша
құжаттарды тексереді және әрі қарай есептік өндіруді жібереді.
Әр жұмысшыға бір айда бірнеше құжат толтырылуы мүмкін. Бір айды
есептеу үшін жалақы есебінің жинақтаушы карточкасы қолданылады. Онда
жұмысшының аты-жөні, табельдік нөмері, цех, учаске, датасы және құжат
нөмері; норма-сағаттар, әр құжат бойынша жалақы салалары, төлемдердің басқа
да түрлері көрсетіледі. Бұл карточкаларды төлем карточкаларын (ведомостар)
құру үшін пайдаланады.
Жалақы бойынша есептер әр кәсіпорыендарында келесі құжаттарда
жүргізіледі: қолға берілетін жалақыны есептегенде қолданылатын есеп
ведомосы, есеп ведомосы және бөлек төлем ведомосы, әр жұмысшы үшін жлақының
арнайы есебі жыл бойына пайдаланатын кітапқа қосылған есеп ведомостары.
Төлем ведомосы есептелген жалақының барлық түрлері және жұмысшыға
басқа төлемдер, сонымен қатар ұсталымдар мен алымдарды біріктірентін
жинақтаушы құжат. Оны жалақы бойынша есептері берілгендері негізінде
құрады. Оған кәсіпорын басшысы және бас бухгалтер қол қояды. Ведосттың
начислено бөлімінде жұмыс жасағаны үшін, жұмысты артық жасағаны үшін
құжаттарды сомалар жазылады. Удержано и зачтено бөлімінде табыс алу
салығы сомалар, сонымен қатар орындаушы парақтар ойынша ұсталымдар нешеге
сатылған тауарлар сомасы жалақыға берілген аванс, басқа да ұсталымдар мен
төлемдер жазылады.
Қызметкерлер мен жалақы бойынша есеп 681 Қызметкерлермен еңбек ақы
бойынша есеп айырысу пассивтік шот арқылы есептеледі.
Жалақыны есептегенде 681 Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп
айырысу кредит болады және шоттың дебитінде:
- 126 Аяқталмаған құрылыс - күрделі жөндеумен айналысатын және
қызмет көрсететін жалақысының сомасы;
- 811 Тауарды (жұмыс, қызмет) сату шығындары – тауар (жұмыс, қызмет)
сатумен айналысатын қызметкерлердің жалақы сомасы;
- 902 Негізгі өндірістегі жұмысшылардың еңбек ақысы - негізгі
өндіріс жұмысшыларына есептелеген жалақы сомасы;
- 922 Көмекші өндірістегі жұмысшылардың еңбек ақысы - өмекші
өндірістегі жұмысшыларына есептелген жалақы сомасы;
- 932 Жұмысшылардың еңбек ақысы - жалпы өндірістік жұмысшыларға
есептелген жалақы сомасы;
- 942 Әлеуметтік сала, Жұмысшылардың еңбек ақысы шоты - әлеуметті
сала объектілеріне қызмет көрсететін қызметкерлерге жалақы;
- 952 Жұмысшылардың еңбек ақысы - ақауы бар өнімдерді түзетумен
айналысатын жалақы сомасы.
Жалақыны төлеу 681 Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айыру
шотының дебиті және 451 Кассадағы ұлттық валюта шоттың кредиті бойынша
көрінеді.1
В. К. Радостовец, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт Бухгалтерский учет на
предприятии, Алматы, 1998 жыл 416 - бет
ІІ Бөлім. Жаңажол газ өңдеу зауытында еңбек ресурстарын тиімді
пайдалану көрсеткіштері.
2.1. Жаңажол газ өңдеу зауытының қысқаша тарихы.
Ақтөбе аймағында мұнай мен газды іздеу-барлау жұмыстарының 80 жылдан
артық тарихы бар. Базалық мұнайдың пайда болу және өңделу орындары Жаңажол
және Кенкияқ табылады. Бұл мұнай орындарында геологиялық мұнай қорының
сомасы 450 млн. Тоннадан артық құрайды. Алғашқы мұнайдың пайда болу
орындарын Шұбарқұдық және Жақсымай жерлерінде табылған. Олар сәйкесінше
1926 және 1933 жылдары ашылды. Жұмыстарының келесі тарихын үш кезенге
бөлуге болады.
Бірінші кезең, 1932-33 жылдары, Жақсымай және Шұбарқұдық мұнай
орындарында өнеркәсіптік эксплуатация басталды.
Екінші кезең, 60 жылдары осы аймақтың геологиялық құрылысын зерттей
бастайды. 1966 жылы Кенкияқ мұнай орнын эксплуатациялау жүргізілді.
Ақтөбе мұнай өнеркәсібінің дамуының үшінші кезеңі 1983 жылы ірі мұнай-
газ конденсатты Жаңажол мұнай орны қатарға қосылып және 1978 жылы ашылып,
іске қосылуымен байланысты.
Жаңажол газ өңдеу зауытының бірінші кезеңі Ақтөбе ауданындағы Жаңажол
мұнай орынның ашылуымен 1984 жылы эксплуатацияға жіберілді. Мұнай орнындағы
мұнайдың физико-химиялық қассиеттерінің спецификалық ерекшеліктерін ескере
отырып – құрамында күкіртті сутек және көмірқышқыл газының көп болуы –
бұрыңғы Кеңес Одағында құрылған жабдықтар газ және суды дайындау және
жинау, күкірт өндіру құрылғылар комплексі, істің мәні мен бойынша тәжіреби-
өнеркәсіптік болыр табылады.
Алғашқыда зауыт 12 негізгі бекемдермен іске қосылды, олардың ішінде:
- технологиялық;
- өнімділігі 1,0 млн. Тонна мұнайды дайындау бойынша;
- өнімділігі 350,0 млн.м3 мұңай газын күкіртті сутекпен және
меркаптандардан тазалау бойынша;
- өнімділігі 9,3 мың тонна күкірт алу;
- жоғары және төмен қысымның компрессорлық станциялары;
- жоғары және төмен қысымның қосымша станциялары;
- жобалық өнімділігі сағатына 64 тонна бу шығаратын котельня;
- өнеркәсіптік және тұрмыстық ағымды суларды тазалау және
дайындау құрылғылары.
Осы құрылғылармен 172 адам жұмыс жасады. Осы кезеңдегі көрсеткіштер:
● мұнайды дайындау бойынша - жылына 1264,0 мың тонна;
● газды утимизациялау – 115,0 млн.м3;
● күкірт өндіру – 3150,0 тонна.
Сол кезеңде мұнай өндірісінің өсуіне байланысты қуаттардың мұнай және
газ көбелген көлемі дайындауға қабілетті болмайды.
Сондықтан 1987 жылы Жаңажол газ өңдеу зауытының екінші кезек
объектілерін эксплуатациялауға енгізу басталады. Бұл мұнай және газ
дайындау көлемінің ұлғаюына және 1991 жылы мына көрсеткіштерге жетуге
әкелді:
● мұнайды дайындау бойынша – жылына 2317,5 мың тонна;
● газды утимизациялау – 229,4 млн.м3;
● күкірт өндіру – 13800,0 тонна.
Дегенмен, нарықтық қатынастардың басталуына және бұрынғы КСРО одағының
республикалары арасындағы экономикалық байланыстардың үзілуіне байланысты
екінші кезек объектілерінің құрылысы 5 жылға тоқтап қалды. Солай бола тұра,
қаражаттың шектеулі болуына қарамастан, 1995 жылы Алға және Ақтөбе
тұтынушыларына газды жеткізу мақсатымен УПГ – 2 құрылысы бойынша үлкен
көлемді жұмыстар басталды.
1997 жылы Қытай Ұлттық Корпорациясының келуімен жағдай айтарлықтай
жақсара түсті. Сөйтіп, 1995 жылы басталған және қаражат жоқтығынан кешігіп
қалған зауытты реконструкциялау бойынша жұмыстар басталды, УПГ-2, газлифтті
компрессор объектілері, факельді шаруашылық және жаңа котельня
эксплуатацияға жіберілді.
өткен жылы жоспарланған жаңа объектілерді эксплуатацияға жіберу,
сонымен қатар реконструкцияларды аяқтау 2001 жылғы өндірістік жоспар
көлемін орындауға және асыра орындауға мүмкіндігін берді.
● мұнайды дайындау бойынша – жоспарлы – 2720,0 мың тонна;
- 2958,78 мың тонна;
- орындалу проценті–108,8
%.
● газды дайындау бойынша – жоспарлы -417616,0 мың.м3;
- нақты -504658,0 мың.м3;
- орындалу проценті-120,8 %.
● күкірт өндіру бойынша – жоспарлы -7256,0 мың тонна;
- нақты – 11152,0 мың тонна;
- орындалу проценті -153,7 %.
Қазіргі таңда Ақтөбе ауданы толығымен Жаңажол газын тұтынып отыр.
Жаңажол газ өңдеу зауытының мекемесі Ақтөбе қаласы, 312 атқыштар
дивизиясы, 7 үйде орналысқан.
2.2. Жаңажол газ өңдеу зауытының еңбек ресурстары және оларды тиімді
пайдалану.
Еңбек көрсеткіштерінің талдануы негізделген басқару шешімдерін
қабылдау үшін негіз, кәсіпорынның экономикалық қызметін жетілдіретін
құралдарының бірі болып табылады.
Еңбек көрсетіштерінің жүйесі деп тиімділік дәрежесінің сан және сапа
өлшемдерінің жиынтығы, өндіріс процессінде тірі еңбектің қолдануын енгізу
деп түсіну керек.
Еңбек ресурстарын пайдалануды талдау жұмыс істейтіндердің барлық
категориялары бойынша кадрлар санының өзгерісін аңықтағаннан бастаған жөн:
№ 3 кесте
01.01.2004 жылдың ЖГӨЗ-ның еңбек ресурстарының саны мен құрамы
Жұмысшылар 2003 ж 2004 ж Базиске есеп
категориясы
Барлық еңбек 634 764 +130 120,5%
ресурстары
Бастықтар 45 53 +8 117,7%
Мамандар 56 62 +6 110,7%
Қызметкерлер 6 9 +3 150,0%
Өнеркәсіптік 67 86 +19 128,3%
емес
қызметкерлер
Жұмысшылар 460 554 +94 120,4%
Жұмыстан 71 98 +27 138,0%
босатылғандар
Кестенің берілгендері көрсететіндей 01.01.2004 жылды ЖГӨЗ-нда
жұмысшылар саны 764 адам. Бір жылдың ішінде адам санынң өсуі:
764 адам – 634 адам = 130 адам немесе 120,5%
Жұмысқа қабылдау санының көбеюі мына себептермен түсіндіріледі:
- УПГ-2 жұмысқа қосылуы;
- Завод басшылығының Ақтөбе қаласына көшуі;
- ЖГӨЗ-наң балансына НГДУ жатақханасының көшуі және жатақхана
жұмысшыларын ЖГӨЗ-ның сипатына көшіру;
- Әлемде мұнайға және мұнай өнімдеріне бағалардың көтерілуі;
2003 жылдың басында 71 адам жұмыстан босатылды.
71 адамның жұмыстан босатылу себептері:
- басқа жұмысқа ауысқандар - 7 адам;
- әскери күш қатарына баратындар – 1 адам;
- штаттың қысқаруынан жұмыстан босатылғандар – 2
адам;
- келісім-шарт мерзімінің аяқталуына байланысты – 12
адам;
- өз еркімен жұмыстан босатылғандар – 47 адам;
- қайтыс болғандар – 2 адам.
Еңбек ресурстары құрылымындағы өзгерістерді анықтауға көмектесетін
қызметкерлер санының терең талдануы еңбектін пайдалануын қолдана отырып
жүргізуге болады.
№ 4 кесте
ЖГӨЗ-ның еңбек ресурстарының функционалды құрылымы.
Еңбек Барлық кезең Есепті кезең %
ресурстарының
функционалды
топтары
Саны % саны %
Барлық еңбек 634 100 764 100 120,5
ресурстары
Жұмысшылар 460 72,51 554 72,5 120,3
Өнеркәсіптік 67 10,56 86 11,23 128,3
емес
қызметкерлер
Қызметкерлер 6 0,94 9 1,17 150,0
Мамандар 56 8,83 62 8,012 110,7
Бастықтар 45 7,09 53 6,89 117,7
№ 4 кесте есептік берілгендерінен көретініміз ЖГӨЗ-нда еңбек
ресурстары қызметкерінің құрамында айтарлықтай салмақты жұмысшылар – 72,51%
алады.
Өнеркәсіптік емес қызметкерлер үлесіне 11,23% келеді.
Есепті кезеңде өнеркәсіптік емес қызметкерлерінің 19 адамға көбейді,
86 адам – 67 адам = 19 адам.
Сөйтіп базалық кезеңдегі барлық еңбек ресурстары 653 адамды құрады.
Бұл жатақханалырды тазалаушылар санының көбеюіне байланысты. 2004 жылы
АҚ Ақтөбемұнайгаз бойынша Октябрсктің УТП-ға 4 автокөлік берілді, бұл 4
жүргізішінің жұмыс істеуіне әкелді.
Кадр құрылымының өзгеруі және жұмысшылар санының өзгеруі мына формула
бойынша есептелетін кадр құрамының индексі шығарылады:
Jk=ip*cd
Мұндағы, i – жұмысшы топтық өзгеруінің индексі;
d – еңбек ресурстарының жалпы санындағы қызметші
топтың айтарлықтай салмағы;
Өнеркәсіптік-өндірістік құрамы бойынша ЖГӨЗ-ның кадр құрамының
индексін есептейік:
jk = (120.4*7251%+128+11.23+150*1.17)10 0=1.033
Еңбек ресурстарын пайдаланудың маңызды көрсеткіштері болып кадрларды
жұмысқа қабылдау коэффициенті және кадрлардың ағымдылық коэффициенті
табылады.
ЖГӨЗ бойынша берілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
Д И П Л О М Ж Ұ М Ы С Ы
ТАҚЫРЫБЫ: 1С: БУХГАЛТЕРИЯ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫМЕН ЕҢБЕК
КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ ЕСЕБІ
Студент-дипломшы__________________
Ғылыми жетекшісі___________________ э.ғ.к., жер. доцент Жумина Г.Е.
ЖҰМЫС КАФЕДРАНЫҢ № -----------------2005 Ж. ХАТТАМАСЫ ШЕШІМІМЕН
МЕМЛЕКЕТТІК АТТЕСТАЦИЯЛАУ КОМИССИЯСЫ АЛДЫНА ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
АҚТӨБЕ, 2005 жыл
Жоспар
Кіріспе
І Бөлім. Еңбек көрсеткіштерінің есебі. ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.1. Негізгі технико-экономикалық көрсеткіштер ... ... ... ... ..6
1.2. Еңбек және жалақының ұйымдастырылуы,
жалақының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
ІІ Бөлім. Жаңажол газ өңдеу зауытында еңбек ресурстарын тиімді
пайдалану көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.1. Жаңажол газ өңдеу зауытының қысқышы тарихы ... ... ... ..27
2.2. Жаңажол газ өңдеу зауытының еңбек ресурстары және
оларды тиімді пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
ІІІ Бөлім. 1С:Бухгалтерия бағдарламасын қолданылуымен
еңбек көрсеткіштерінің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
3.1. 1С:Бухгалтерия базасындағы бухгалтерлік есептің
компьютерлік жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
3.2. 1С:Бухгалтерия бағдарламасының еңбек
көрсеткіштерін есептеудегі ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ..50
Қорытынды және ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
Кіріспе
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуі өндірістің ұйымдастырылуының
барлық процессін және оны басқару ерекшелігі болып ресурстардың шектеулі
болуы жағдайында шаруашылықтың қалыпты жүргізілуі қамтамасыз етуге
бағытталуы, минималды шығындармен соңында жоғары нәтижелерге жету қажеттігі
фирманың жаңа нарықтық жағдайда оптималды бейімделуі болып табылады.
Тақырыптың өзектілігі болып нарықтық қатнастардың қалыптасуы кезінде
кәсіпорынның негізгі шаруашылық буыны деңгейінде басқару әдістерін және
формаларын білуін талап ету табылады. өндірісті басқару проблеммаларын
зерттеу біздің немесе басқа мемлекеттердегі қоғамдық өндірістің
басқарылуының тарихы тәжірибесін есепке ала отырып жүргізу керек.
Проблеммаға осылай кірісу механизмдердің дұрыс жұмыс істеуі, өндірісті
басқару жүйелерінің дамуын және олардың тиімді болуы терең зерттеуге
мүмкіндік береді. Дегенмен, мұндай зерттеулер әлдеде жеткіліксіз жүргізіліп
отыр, бұл тақырыптың проблеммасын көрсетеді.
Өндірістің жаңашыл мінезі, оның мінезі, оның жоғары ғылыми бейімделуі
өнім саласы сұрақтарының артықшылығы жұмысшыға қойылған талаптарды
өзгертеді, еңбекке деген творчествалық көзқарасы және жоғары
проффесионализмнің мәнің өсіреді, бұл еңбек ресурстарын тиімді пайдалану
резервтерін табуды талап етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты-уәсіпорынның экономикалық жағдайымен танысу
негізінде, шаруашылық - өндірістік қызметтің ұйымдастырылуын зерттеу, еңбек
көрсеткіштерінің талдауын жүргізу, еңбек ресурстарын тиімді пайдалануы
бойынша рекомендациялар жасау.
Дипломның жұмыстың міндеттері:
- кәсіпорынның экономикалық жағдайымен танысу, кәсіпорынның
пайда болу тарихы, кәсіпорынның ұйымдастырылуы және өндірістік
құрылымы, технико-экономикалық көрсеткіштері;
- өндірістік ұйымдастырылуын зерттеу, техникалық және өндірістік
процесстер ерекшелігі, еңбектің ұйымдастырылуы және жалықы
есебі;
- еңбек көрсеткіштерінің талдауын жүргізу;
- еңбек ресурстарын тиімді пайдалану резервтерін зерттеу.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып Жаңажол газ өңдеу зауыты
табылады.
Жаңажол газ өңдеу зауытты өңдірістік–шаруашылық қызметін жүргізеді.
Заң күші бар Қазақстан Республикасы Конституциясы, Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының заңдары Еркін
шаруашылық қызмет және кәсіпкерліктің дамуы туралы, бәсекелестіктің дамуы
және монополисттік қызметті мектеу туралы, Қазақстан Республикасы
президентінің Бұйрықтары заң күші бар Заңды тұлғаларды мемлекеттік
тіркеу, Пайдалы қазбалар және оларды пайдалану туралы, Мұнай туралы,
Банкротқа ұшырау туралы және т.б.
Дипломдық жұмыс үш бөлім және қорытындыдан тұрады. Бірінші бөлім
Еңбек көрсеткіштерінің есебі деп аталады. Бұл бөлімде негізгі технико-
экономикалық көрсеткіштер туралы толық мағлұмат берілген, кәсіпорын
өңдірісінің ұйымдастырылуы, еңбек және еңбек ақының ұйымдастырылуы, еңбек
ақы түрлері және еңбек ақыдан ұсталымдар, еңбек ақының есебі және шот
аралық байланыстар берілген.
Екінші бөлім Жаңадол газ өңдеу зауытында еңбек ресурстарын тиімді
пайдалану көрсеткіштері. Бұл бөлімде Жаңажол газ өңдеу зауытының тарихы,
өндірісінің ұйымдастырылуы,технологиялық процесстер, еңбек ресурстарының
құрамы мен функционалды құрылымы, еңбек ресурстарын тиімді пайдалану туралы
мағлұматтар берілген.
Үшінші бөлім 1С:Бухгалтерия бағдарламасын қолданылуымен еңбек
көрсеткіштерінің есебі. Бұл бөлімнің негізгі мағлұматтары еңбек
ресурстарымен қамтамасыз етілуін зерттеу, сонымен қатар жұмыс күшін
мамандықтары және категориялары бойынша бөлу, кадрлардың ағымдылық
көрсеткіштерін анықтау, еңбек ресурстарын тиімді пайдалану резервтерін табу
1С:Бухгалтерия бағдарламасын қолданылуымен қарастырылған.
І Бөлім. Еңбек көрсеткіштерінің есебі.
1.1. Негізгі технико-экономикалық көрсеткіштер
Еңбек ресурстары экономикалық іс-әрекетпен айналысатын және еңбек
етуге қажет физикалық мүмкіндігі бар тұрғындардың бөлігі. Еңбек ету
қабілетінің шектері қоғамның физиологиялық және әлеуметтік экономикалық
жағдайлармен анықталады. Белгілі жасқа сай келетін физикалық дамудың
белгілі деңгейін физиологиялық жағдай деп түсінеміз. Еңбекке қабілетті
тұрғын дегеніміз жасына және деңсаулығына байланысты еңбекке қабілетті
адамдар жиынтығы. Қазақстан Республикасында еңбекке қабілетті жастың
төменгі шегі әйелдер мен ерлер үшін 16 жас. Ал жоғарғы шегі зейнет ақымен
қамтамасыз ету заңында белгіленген. Қазақстан Республикасында 16-57 жас
аралығындағы әйел адамдары үшін 57,5 жас зейнет жасы болып есептеледі, ал
16-62 жас аралығындағы ер адамдары үшін 62,5 жас зейнет жасы болып
есептеледі. Қалған адамдар жұмысқа қабілетсіз деп танылып екі топқа
бөлінеді:
1) Жұмыс жасына дейінгі адамдар;
2) Жұмыс жасынан кейінгі адамдар.
Еңбекке қабілеттіліктін төменгі және жоғарғы шекараларын ескере отырып
адамдарды жас критерийлері арқылы келесі топтарға бөлуге болады:
- 0-15 жас аралығындағылар – жұмыс жасына дейінгілер;
- 16-58 (әйелдер үшін) және 16-60 (ерлер үшін) жастары
арылығындағылар – еңюекке қабілеттілер;
- 58 (әйелдер) және 63 (ерлер) жастарынан жоғары – жұмыс жасынан
кейінгілер.
Халықаралық тәжірибеде төменгі шекара 15 жас, жоғарғы шекара 65 жасты
құрайды.
Еңбек ресурстарының құрамына мына категориядағы адамдар да кіреді. І
және ІІ топтағы істемейтін мүгедектер және зейнет ақы алатын жұмыс
істемейтіндер деп басқа еңбекке жарамды жастағы тұрғындар, жұмыс істейтін
жас өспірімдер және зейнет жасындағы жұмыс істейтіндер.
Еңбек ресурстары статистикасының негізгі мақсаттары:
1. Еңбек ресурстары категорияларын, олардың саның және
құрамын анықтау.
2. Еңбек ресурстарын неғұрлым тиімді қолдану жолдарын
анықтау.
3. Еңбек ресурстарының ҚР территориясы бойынша орналасуын
анықтау.
4. Еңбек ресурстарының нақты өсуін, өсу қаржының т.с.с.
көрсеткіштерін есептеу.
Негізгі қорларды пайдаланудың негізгі көрсеткіштерін төрт топқа
бөлуге болады:
1. Негізгі өндірістік қорларды пайдаланудың экстенсивті
көрсеткіштері, уақыт арқылы оларды пайдалану деңгейі
көрсетіледі;
2. Негізгі қорларды пайдаланудың интенсивті көрсеткіштері,
қуат (күш) арқылы пайдалану деңгейі көрсетіледі;
3. Негізгі қорларды пайдалудың интегралды көрсеткіштері,
экстенсивті және интенсивті факторлардың жиынтық әсерін
есептейді;
4. Негізгі өндірістік қорларды пайдаланудың жалпыланған
көрсеткіштері, жалпы кәсіпорын бойынша негізгі қорлардың
пайдаланудың әртүрлі аспектілерін мінездемейді.1
А.М. Елемесова, К.К. Бельгибаева, Е.М. Ксиков, Г.М. Молдакулова Социально
экономическая статистика, Алматы: Экономика, 1999 год, Учебное пособие.
Негізгі өндірістік қорларды пайдаланудың экстенсивті көрсеткіштеріне
жабдықтарды экстенсивті пайдаланудың коэффициенті жатады.
Жабдықтарды экстенсивті пайдаланудың коэффициенті (Кэкст)
жабдықтардың жұмыс істеген сағаттардың нақты саны (tобор.ф.) норма бойынша
сағаттары санына (tобор.н.) қатынасымен анықталады:
Жабдықтардың алмастырылу коэффициенті (Ксм) жабдықпен істелген
станко-сменаның жалпы саны (Дст.см.) үлкен сменада істеген станоктар санына
(n) қатынасымен анықталады:
Жабдықтардың жүктеме коэффициенті (Кзагр) жұмыстың алмастырылу
коэффициенті (Ксм) жабдықтардың жоспарлы алмастырылу коэффициентіне (Кпл)
қатынасымен анықталады:
Жабдықтарды интенсивті пайдаланудың коэффициенті (Кинт) жабдықтардың
нақты өндірімнің (Пф) нормативті өндіріміне (Пн) қатынасымен анықталады:
Жабдықтарды инетгралды пайдаланылуының коэффициенті (Кинтегр)
жабдықтарды пайдалудың экстенсивті және интенсивті коэффициенттерінің
көбейтіндісі арқылы есептеледі:
Кинтегр = Кэкст * Кинт
Негізгі қорларды пайдаланудың жалпыланған көрсеткіштеріне қор
қайтарымдылығы, қор сыйымдылығы, еңбек қорының қарулануы, негізгі
өндірістік қорлардың пайдалылығы (рентабельность) жатады.
Қор қайтарымдылығы – негізгі қор бағасының 1 теңге өнім шығарылуының
көрсеткіші (Фотд) өндірілген өнім көлемі (В) белгілі уақыт аралығында
негізгі өндірістік қор бағасына (Ф) қатынасымен анықталады:
Қор сыйымдылығы – қор қайырымдылығына кері шама, өндірілген өнімнің әр
теңгесіне келетін негізгі қор бағасының үлесін көрсетеді:
Еңбек қорының қарулануы (Фр) негізгі қор бағасы (Ф) үлкен сменада
істемеген жұмысшылар санына (ч) қатынасымен анықталады:
Негізгі өндірістік қорлардың пайдалылығы (Р) қордың 1 теңгесіне
келетін пайда мөлшерін мінездейді және пайданың (П) қор бағасына (Ф)
қатынасымен анықталады:
Ааталғандардан басқа негізгі қорларды пайдаланудың басқа да
көрсеткіштері бар, соның ішінде қорлардың техникалық жағдайларының
көрсеткіштері, жас көрсеткіштері, қор құрылымдары көрсеткіштері және т.б.
Еңбек өнімділігін (Пт) қор қайтарымдылығы және қор сыйымдылығының
көбейтіндісі арқылы анықтыуға болады:
Пт = Фотд * Фв
Айналым қаражаттарын пайдалану тиімділігі экономикалық көрсеткіштер
жүйесімен мінезделеді. Айналым қаражаттарының айналымдылығының жылдамдығы
айналым қаражатын интенсивті пайдаланудың маңызды көрсеткіші болып табылады
және өз кезегінде келесіде өзара байланысқан көрсеткіштер арқылы
анықталады, күн арқылы бір айналым ұзақтығы, бір жылдағы айналым саны,
сонымен қатар сатылған өнімнің әр бірлігіне келетін айналым қаражаттарының
мөлшері.
Күн арқылы бір айналым ұзақтығы (О) мына формула арқылы есептеледі:
О = Со : (ТД) немесе О = Со * (ДТ)
Мұндағы, Со айналым қаражаттарының қалдығы (ортажылдық немесе кезең
алдында), теңгемен.
Т – Тауарлық өнімнің көлемі (өзіндік құны немесе бағасы бойынша),
теңгемен.
Д – есепті кезеңдегі күндер саны.
Айналымдылық коэффициенті (Ко) жыл ішінде (жарты жыл, тоқсан) айналым
қаражаттарының айналымдарның саның көрсетеді және мына формула бойынша
анықталады:
Айналым қаражаттары жүктемесінің коэффициенті (Кз) айналымдылық
коэффициентіне кері көрсеткіш. Ол сатылған өнім бірлігіне келетін айналым
қаражаттарының мөлшерін мінездейді, мына формула арқылы есептеледі:
1.2. Еңбек және жалақының ұйымдастырылуы, жалақының есебі.
Субъектінің шаруашылық қызметінің процессінде қызметкерлер жұмысқа
қабылданып және жұмыстан шығарылып жатады. Олардың саны өзгеріп тұрады.
Жұмыс бабына қарай ауысушылар, ауытқулар болып тұрады. Қызметкерлер
құрамының есебін кадрлар бөлімі жүргізеді. Ол бүкіл субъектідегі, оның
құрылымдылық бөлімшелеріндегі қызметкерлердің саны және оны өзгеру
себептері, жасы, категориялары, кәсіптері, қызмет орындары, мамандықтары,
біліктілігі, жұмыс стажы, білімі және белгілері бойынша қызметкерлер құрамы
туралы деректер алуды қамтамасыз етеді.
Жұмысқа жаңадан қабылғандарды Жұмысқа қабылдау туралы бұйрықпен (№
Е1 үлгі) құжаттайды. Кадрлар бөлімінің қызметкерлері бұндай бұйрықты барлық
жаңадан қабылданғаннан толтырады.
Барлық категориядағы қызметкерлерге, оның ішінде жоғарғы арнаулы-орта
білімі бар мамандарға және училищелерді, кәсіптік – техникалық білім
беретін мектептерді және т.б. басқа бітірген жас жұмысшыларға да Жеке
карточка (№ Е2 үлгі) толтырылады. Жұмысқа қабылдануы, басқа бір тұрақты
жұмысқа ауысуыжәне жұмыстан босатылуы туралы бұйрықтың негізінде еңбек
кітапшасына жазылатын әрбір жазбаны әкімшілік сол кітапша иесіне
таныстырып, карточканың тиісті жерлеріне қол қойғызып отыруға міндетті.
Жұмысшыларды бір цехтан екінші цехке ауыстырғанда Басқа жұмысқа
ауыстыру туралы бұйрық (№Е5 үлгі) толтырылады. Оны кадрлар бөлімінің
қызметкері бір дана етіп толтырады. Бұйрыққа бұрынғы және жаңа жұмыс
орнындағы құрлымдық бөлімше бастығы бұрыштама (штамп) қолды және кәсіпорын
басшысы қояды.
Демалыс беру туралы бұйрық (Е6 үлгі) екі дана етіп толтырылады.
Біріншісі кадрлар бөлімінде қалады, екіншісі бухгалтерияға тапсырылады.
Қызметкерлерді жұмыстан шығарғанда Еңбек шарттың тоқталуы туралы
бұйрық (№Е8 үлгі) толтырылады. Оны кадрлар бөлімінің қызметкері барлық
қызметкерлерге екі етіп толтырады. Құрылымдық бөлімше бастығы немесе
кәсіпорын бастығы қол қояды.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс уақытының белгіленген кестесін
сақтап жүруін бақылау, жұмыс істеген уақыты туралы деректер алу, еңбек
төлемі бойынша есеп айырысу, сондай-ақ еңбек жөніндегі статистикалық есеп
беру үшін Жұмыс уақыты есебінің табелі (№Е13 үлгі) пайдаланылады. Жұмыс
істеп жүргендердің барлық категорияларына жұмыс уақытын пайдалану есебі
жүргізіледі. Мұны өкілеттікке алған адам бір дана етіп жасайды.
Жұмысқа қандай мерзімге қабылдануы қарай қызметкерлер тұрақты, уақытша
және маусымдық болып бөлінеді. Жқмыстың бітер мерзімі көрсетілмей
қабылданғандар тұрақты қызметкерлер болып саналады.
Екі ай шамасында, белгілі бір мерзімге немесе белгісіз мерзімге, бірақ
айдан аспайтын уақытқа сондай-ақ (ауруына, жүкті болуына және бала табуға
байланысты алған демалысқа қарай) заңдарға сәйкес қызмет орны сақталатын,
жұмыста жоқ қызметкерлердің орнына қою үшін төрт айдан аспайтын мерзімге
жұмысқа қабылданғандар уақытша қызметкерлерге жатады. Маусымдық жұмыстар
істеу кезінде қабылданған қызметкерлер маусымдық қызметкерлерге жатады.
Соңғы топтағы қызметкерлер үшін жұмыс мерзімі екі аймен шектелмейді. Бірақ
жалпы ереже бойынша алты айдан аспауы керек.
Қызметкерлердің өндірістік – шаруашылық қызметке қатысуына қарай
кәсіпорын қызметкерлері өнеркәсіптік - өндірістік және өнеркәсіптік емес
болып бөлінеді. Өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлерге негізінен
өнеркәсіпті өндірістік қызметпен шұғылданатын қызметкерлер жатады.
Өнеркәсіптік емес қызметкерлерге тұрғын үй, комменалды шаруашылықпен
шұғылданатын кәсіпорынға қарасты мәдени-тұрмыстық және оқу орындарында
еңбек ететін қызметкерлер, көлік, сауда және т.б. қызметкерлері жатады.
Кәсіпорында қызмет істеп жүргендерді тізімдік және тізімдік емес
қызметкерлер деп бөледі. Тізімдік қызметкерлерге кәсіпорынның негізгі
қызметі бойынша бір күннен артық мерзімге, ал қызметтің қалған түрлері
бойынша кеш дегенде 5 күн мерзімге жұмысқа қабылданған барлық тұрақты,
маусымды және уақытша қызметкерлер тізімдік емес қызметкерлерге жатады.
Кәсіпорындағы атқаратын функциялары бойынша жұмыс істеп жүргендерді
жұмысшылар және қызметкерлер деп екі топқа бөледі. Қызметкерлер тобынан
мынадай категориялар бөлінеді; бастықтар, мамандар, осы топқа жататын басқа
да қызметкерлер.
Бастықтар – кәсіпорын мен оның құрылымдылық бөлімшелерінің басшылық
қызмет орындарында отырған қызметкерлер (директорлар, президенттер,
бастықтар, басқарушылар, меңгерушілер, төреағалар және т.б.), сондай-ақ
мамандар (бас бухгалтер, бас инженер, бас механик) және жоғарыда аталған
қызмет орындары бойынша орынбасарлары.
Мамандар – инженерлік, техникалық, экономикалық және басқа жұмыстармен
шұғылданатын қызметкерлер (бухгалтерлер, инженерлер, геологтар және т.б.).
Жұмысшылар-заттай, материалдық құндылықтарды жасауға, жұмыстарға және
қызмет көрсетуге тікелей қатысатын адамдар.
Қызметшілерге жататын басқа да қызметкерлер. Бұларға құжаттарды
әзірлеп толтыратын, есеп жүргізіп бақылау жасайтын, шаруашылық қызмет
көрсететін қызметкерлер (агенттер, комменданттар, бақылаушылар, машинкашы,
хатшылар және т.б.).
Жұмысшыларды өндіріс процессіне қатысуларына қарай өнім дайындаумен,
жұмыс істеумен және қызмет көрсетумен тікелей шұғылданатын негізгі
жұмысшылар деп және негізгі цехтарда қосалқы жұмыстар атқаратын немесе
қосалқы өндірістерде жұмыс істейтін қосалқы жұмысшылар деп бөледі.
Еңбек және өнім төлемі есептелуінің негізгі міндеттері еңбек
шығындарын дұрыс анықтау және төлем ақылы дұрыс есептеу. Белгілі
қызметкерлер саны бойынша жоспардың орындалуын, еңбек тәртібінің сақталуын
және жалақы қорын дұрыс пайдаланылуын бақылау болып табылады. Бұдан басқа
есептердің көмегімен нормативті тапмырмалардың орындалуын кесімді
бағдарларды, тарифтік төлем мөлшері және жалақыны, есептелген ақы сомасын,
жұмыстардан қабылданған өндіріс жөніндегі құжаттаарда көрсетілген өнімнің
саны мен сапасына сәйкестігін, сыйлықтардың және прогрессивтік қосымша
төлемдердің дұрыс есептелуін бақылайды.
Еңбектің төлемі негізгі және қосымша төлем болып бөлінеді. Негізгі
төлем қызметкерлерге нақты жұмыс істеген уақыты үшін, істелген жұмыстардың
немесе белгіленген баға немесе айлық ақы бойынша өндірілге өнімнің саны мен
сапасы үшін есептелген еңбек төлемі. Қосымша төлем еңбек туралы заңға
сәйкес қызметкерлерге кәсіпорында жұмыс істемеген уақыты үшін істеленетін
еңбек төлемі (отпускные). Оған кезекті демалыстар төлемі, мемлекеттік және
қоғамдық міндеттерді және т.б. орындағаны үшін берілетін төлемдер жатады.
Экономика салаларындағы және меншіктің барлық түрлеріндегі
кәсіпорындағы еңбек төлемінің қоладынстағы жүйесіне сәйкес есептелген
сомалар, негізгі және қосымша еңбек төлемінен тұрады. Заттай еңбек төлемі
төлем ретінде заттай берілген өнімнің құны тегін немесе төмендетілген
бағамен тамақтандыру қызметкерлерге берілетін немесе қоғамдық тамақтандыру
үшін қосалқы шаруашылықтардан бөлінетін өнімнің, жұмыстың және көрсетілген
қызметтің баға айырмашылығының орнын толтыру және т.б.
Еңбек төлемінің құрамына қызметкерлерінің дивиденттер және проценттер
түріндегі табыстрары енгізілмейді.
Негізінен өнеркәсіпте жалақының екі негізгі нысаны қолданылады:
1) Мерзімді, мұнда жалақының мөлшері жұмыс істеген уақыт және
жұмысшылардың квалификациясына байланысты болады;
2) Кесімді, мұнда жалақының мөлшері сапасы өнімнің нақты
өндіріміне байланысты болады.
Еңбек төлемінің әр алуан нысандарында және жүйелерінде есеп айырысуды
ұйымдастыру тәртібін қарастырайық.
Жеке кесімді еңбек төлемі.
Мұндай жүйеде еңбек төлемі әрбір жұмысшының жұмыс нәтижесіне
байланысты болады . Оны, белгіленген бағаны жұмысшының дайындаған
бұйымдарының санына көбейту арқылы анықтайды және де жұмысшы еңбегінің
төлемін жасап шығарған әрбір бұйымы үшін сол бір ғана баға бойынша жүзеге
асырады.
Бригаданың кесімді еңбек төлемі.
Жұмысшылардың еңбек төлемі бұл жүйеде бригада учаске жұмысының
нәтижелері бойынша анықталады. Еңбек төлемі жөніндегі бағалар жекелей
(әрбір кәсіп үшін) және кешенді (бригаданың бүкіл ұжымы үшін) болуы мүмкін.
Жекеленген бағалар қолданғанда әрбір жұмысшы еңбегігің төлемін жұмыс үшін
белгіленген бағаларды бүкіл бригада, учаске, цех болып дайындалған
бұйымдардың санына көбейту арқылы табады. Келген бағаларды қолданғанда
жұмысшы еңбегінің төлемі былай анықталады. Алдымен кешенді бағаны бүкіл
ұжым болып дайындалған бұйымдардың санына көбейту арқылы бүкіл ұжымға
тиісті еңбек төлемін есептеп шығарады. Есептеп шығарылған еңбек төлемі
әрбір жұмысшының жұмыс істеген уақытына және оған берілген тарифтік
разрядқа сәйкес ұжым мүшелеріне бөледі, бөлгенде қосымша еңбек төлемінің
коэффициенттері, коэффициент сағаттар немесе коэффициен ткүндер
пайдаланылады. Қосымша еңбек төлемі коэффициенттерін анықтағанда ұжым
құрамына енетін әрбір жұмысшының сағаттық және күндік төлем мөлшерін жұмыс
істеген уақытына көбейтеді де, оның тарифтік мөлшері бойынша төлемін тауып
алады. Содан кейін, бүкіл ұжымның кесімді еңбек төлемін тарифтік төлем
мөлшеріне бөліп, бригаданың қосымша еңбек төлемінің орташа коэффициенттерін
табады. әрбір жұмысшының тарифтік еңбек төлемі қосымша еңбек төлемі
коэффициентіне көбейту арқылы әрбір жұмысшының нақты кесімді еңбек төлемі
анықталады. Сағаттық немесе күндік тарифтік коэффициенттерді қолданғанда да
еңбек төлемін бөлу жөніндегі есеп айырысуларды осылай жасайды.
Жанама кесімді еңбек төлемі.
Мұнда қосалқы басқа да жұмысшылардың еңбек төлемі қызмет көрсетіліп
отырылған учаскенің, цехтың негізгі жұмысшыларының төлеміне шыққан
процентпен анықталады.
Еңбек төлемінің кесімді сыйлықтық жүйесі.
Өндірілген өнімнің (жұмыстың) санына төленетін төлемнен өзге жұмысшыға
белгіленген сандық және сапалық көрсеткіштерге қол жеткізгені үшін
(өндірістік жоспарларды, нормаланған тапсырмаларды немесе өндіріс
нормаларын орындағаны және асыра орындағаны, өнім сапасын арттырғаны үшін
шикізаттарды, материалдарды, отынды, энергияны үнемдегені үшін,
жабдықтардың технологиялық жұмыс режимін сақтағаны үшін) сыйлық төлейді.
Еңбек төлемінің аккордтық жүйесі.
Бұл жүйеде жұмысшылардың еңбек төлемін жұмыс көлемінің орындалуы
бойынша анықтайды. Онда нормаланған тапсырма (уақыт, өндіріс нормалары)
және баға алдын ала анықталған.
Еңбек төлемінің бұл жүйесі жұмысшылары бөлек топтары немесе
бригадалардың бөлек ұжымдары үшін еңбек өнімділігін арттыруда және жұмыстың
орындалу мерзімдерін қысқартуда, олардың материалдық ынталығын күшейту
мақсатымен қолданылады. Еңбек төлемінің аккордтық мөлшерін қолданыстағы
нормаланған тапсырыстар (уақыт , өндіріс нормалары) мен бағалар негізінде
белгідлейді. Ал олар болмаған жағдайда осындай жұмыстар үшін қолданылған
нормаланған тапсырмалар мен бағалардан шығарып белгілейді. Еңбек төлемінің
бұл жүйесі бойынша аккордтық тапсырма мерзімдерінің қысқартылғаны үшін
сыйлық беру тәртібін енгізуге болады.
Болашақта өндірісті кешенді түрде механикаландыру мен
автоматтвндырудың дамуы жұмысшылардың мамандықтары жетіліп, еңбек төлемінің
нақты сараланудың кешуі нәтижесінде кесіледі, жүйенің қолданыс ақысы
қысқарады. Ал оларды жұмысшылардың еңбек төлемінің мерзімдік – ұжымдық және
мерзімдік – сыйлықтық жүйелері алмасатын болады.
Қарапайым мерзімдік еңбек төлемі.
Еңбек төлемін сағаттық, күндік, айлық, тарифтік төлем мөлшерінеде
немесе айлық ақы бойынша есептеледі. Оның көлемін жұмыс істелген уақыт
саның белгіленге тарифтік төлем мөлшеріне көбейту арқылы анықталады. Бұл
жүйені негізінен басшы қызметкерлердің, мамандардың, қызметшілердің, кіші
қызмет көрсететін еңбек төлемі үшін қолданылады.
Еңбек төлемінің мерзімдік-сыйлықтық жүйесі.
Бұл жүйеде еңбек төлемінің қарапайым мерзімдік жүйесіндегідей жасайды.
Бірақ жұмы істеп жүргендер сыйлықты белгілі бір сандық және сапалық
көрсеткіштерге қол жеткізгендері үшін алады.
Жұмысшыларға жұмыстың негізігі нәтижелері үшін сыйлық беру.
Еңбек төлемі қорының және тұтыну қорының мынадай көрсеткіштері бойынша
жүзеге асырылады; өндірістік тапсырмалар мен жеке тапсырмалардың техникалық
тұрғыдан өндіріс нормаларының нормаланған тапсырмалардың орыендалуы және
асыра орындалуы еңбек өнімділігінің өндірімнің өсуі бұйымдардың
нормаланатын көп жұмыстылығының төмендеуі, өндірімнің (уақыттын және қызмет
көрсетудің) жаңа нормаларының игеруі өндіріс бригадасының, учаскенің,
цехтың шаруашылық қызметінің соңғы нәтижелерінің жақсартуы және т.б.
Сыйлықтардың мөлшерлезі істеген жұмыстардың маңыздылығы мен
күрделілігіне қарай жұмысшылардың кәсіптері мен топтары бойынша сараланып
белгіленеді. Бригада ұжымдары бүкіл ұжымның жұмыс нәтижелері үшін төленетін
қаражат мөлшерінде бригаданың әрбір мүшесіне жұмыстың жалпы нәтижелеріне
қосқан нақты үлесін еңбек тәртібін мен ішкі тәртіп ережелерін сақталуын
ескере отырып сыйлықтардың мөлшерін анықтауға хақылы. Сыйлық әдетте айлық
жұмыс нәтижелері бойынша беріледі.
Бастықтарға, қызметкерлерге, мамандарға және қызметшілерге сыйлық
беру.
Бұл категорияларға сыйлық кәсіпорын шаруашылық қызметінің негізгі
нәтижелері үшін беріледі. Кәсіпорын қызметкерлеріне, басшы қызметкерлерге
бүтіндей алғанда кәсіпорын жұмысының нәтижелері үшін басқару аппараты
қызметкерлеріне бөлімшілердің басқару аппараттық қызметінің қорытындыларын
немесе жекеленген ебек көрсеткіштерін ескере отырып бүтіндей алғанды
кәсіпорын жұмысының нәтижелері үшін құрылымдылық кәсіпорын қызметкерлеріне
осы бөлімшілердің жұмыс нәтижелері үшін сыйлық беріледі.
Сыйлықтарды жазу үшін басқару аппартанаң басшы қызметкерлеріне
бухгалтерлік және статистикалық есептердің деректері, сондай-ақ жедел
есеппен лаборатория бақылау деректері болып табылады.
Орташа жалақының есептелуі.
Орташа жалақы дегеніміз – қызметкердің өткен уақыт ішінде алған нақты
жалақысынан есептелген еңбек төлемінің мөлшері деп түсінеміз. Еңбек туралы
күші бар заңдар бойынша орташа жалақының есептеп шығарудың әр түрі
пайдаланады. Сол бойынша мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындағаны
үшін басқа жұмысқа ауысқан кезде, донарлық міндеттерді орындағаны үшін
жұмыстан шығарылған кезде жәрдем ақы ретінде, жұмыстан амалсыз қалған
уақыты үшін, кезекті және қосымша демалыс уақыттары үшін, пайдаланылмаған
демалысы үшін өтем ретінде, оқудағы демалыс үшін, жұмысқа уақытша
жарамсздығы бойынша жәрдем ақы бойынша төлемдер төленеді.
Орташа жалақыны есептеп шғарудың негізінде қызметкер өзінің негізгі
жұмысын жалғастырып істей берген жағдайда қанша жалақы алатын болса, орташа
жалақыны да сол мөлшерде анықтау принципі сақталады. Ай сайын өзгертетін
тұрақты мерзімдік төлем алып тұратын қызметкерлер үшін орташа жалақы
белгіленген айлық ақыдан анықталады. Еңбек төлемі ай сайын өзгеріп тұратын
қызметкерлерге орташа жалақы төленіп айдың алдындағы календарлік екі ай
бойынша есептеледі.
Демалыс уақыты үшін төленетін төлем.
Демалыс қызметкерлерге (календарлы емес) жұмыс жылында бір рет
беріледі. Демалыс жұмысқа қабылданған күннен бастап есептеледі. Қызметкер
сол кәсіпорында 11 ай үзіліссіз жұмыс істелгеннен кейін демалыс алуға
хұқылы. Демалыстың ұзақтығы жұмыс істеп жүргендердің әр түрлі категориялары
бойынша ұжымдық шартқа және күші бар ережелерге сәйкес беріледі. Демалыс
төлемін 12 календарлық айдағы орташа жалақы есебінен осы кезеңге тиесілі
белгіленген үстемелермен қосымша ақыларда және сыйлықтын орташа мөлшерін
ескере отырып төлейді. Сыйлықтың орташа мөлшері 12 календарлық ай үшін
берілетін сыйлықтың орташа айлық процентін 12 календарлақ ай үшін төленетін
(сыйлықсыз) орташа жалақыға көбейту арқылы анықталады. Осы ереже 5
күндікте, 6 күндікте, жұмыс апталығында пайдаланылмаған демалыс үшін өтем
төлеу үшін де қолданылады. Демалыс жөнінде есеп айырысу үшін қабылданған
еңбек төлемі саласы 12-ге (1 жылдағы ай санына) және 25,4 (1 айдағы жұмыс
күндерінің орташа санына) бөлінеді. Орташа жалақы есебіне жұмысқа уақытша
жарамсыздық бойынша бөлінетін жәрдем ақылар да енгізіледі. Жәрдем ақы
төленген уақыт жұмыс істеген уақыт болып есептеледі. Алынған орташа күндік
жалақыны демалыс күндерінің санына көбейтіледі.
Еңбек төлемі қоры құрылғанда есепке алынбайтын төлемдер мен шығындар.
Бұл төлемдер мен шығындардың құрамына мынадай төлемдер мен шығындар
кіреді:
- әлеуметтік сақтандыру бойынша төленетін жәрдем ақылар, еңбек
туралы заңдарға сәйкес беріледі;
- аурудың (жарақаттың) салдарынан жұмысқа уақытша жарамсыздығы
үшін берілетін жұмыс ақылар;
- санаторийлық курортты ем алған, от басының адамы ауырып, соған
күтім қажет болған, карантин болған туберкулезбен, яғни кәсіби
аурумен ауруға байланысты басқа жұмысқа уақытша ауысқан
жағдайларда белгілінеді.
Жәрдем ақы белгілеу үшін жұмысқа жарамсыз құжаттарын тіркейтін кітапқа
(№Е 70 үлгіге) тіркелуі тиісті ауырғаны туралы қағаз (бюллетень) негіз
болып табылады. Жұмыста жарақаттанғандарға немесе кәсіби ауруға
шалдыққандарға, сондай-ақ 8 жыл және одан да көп үзіліссіз стажы бар
жұмысшылар мен қызметшілерге, сонымен қатар асырауында 16 жасқа (оқушы
болса 18 жасқа) толмаған үш және одан да көп балалары бар адамдарға
жалақыны 100%; 5-8 жылға дейін үзіліссіз стажы барларға 80%; 3-5 жылға
дейін стажы барларға 50% мөлшерінде жәрдем ақы беріледі.
Жұмыстан тайсақтау мақсатымен, өз денсаулығына әдейі нұқсан келтірген
немесе басқа міндеттерді орындаған немесе өтірік ауырға (стимулянттар)
қызметкерлерге жұмысқа уақытша жарамсыздық бойынша жәрдем ақы берілмейді.
Оларға беріліп қойған жәрдем ақы саласын сот арқылы өндіріліп алуға тиісті.
Мастықтың немесе мастыққа байланысты (есірткі қабылдауға) әрекеттердің,
сондай-ақ ішімдікке құнығудң салдарынан болған аурулардың не жарақаттардың
нәтижесінде қылмыс жасаған кезде жарақат салдарынан жұмысқа уақытша
жарамсыз болған қызметкерлерге жәрдем ақы төленбейді.
Жүкті болған немесе бала табуға байланысты жәрдем ақы екі екі қабат
кезеңінің 30 аптасынан бастап, жалақысының 100% мөлшерінде 126 календарлық
күнге беріледі.
Мерзімнен тыс жұмыс үшін еңбек төлемі.
Жұмыс күнінің белгңленген ұзақтығынан тыс орындалатын жұмыстар болып
есептеледі. Мерзімдік еңбек төлемін алатын қызметкерлер мерзімнен тыс
уақытта істелген жұмыс үшін тарифтік төлем мөлшерін немесе оларға
белгіленген разрядтың (айлық ақылардың есептелуі бойынша) бастапқы екі
сағатқа 1,5 мөлшерінде, ал келесі сағаттарға екі есе мөлшерінде төлем
алады. Кесімді еңбек төлемінде қызметкерлер өздеріне берілген разрядтың
мерзімдік сағаттық тариф мөлшері бойынша мерзімнен тыс жұмыс істеген
бастапқы екі сағаттың әр қайсысы үшін, жартылай мерзімнен тыс келесі
сағаттардың әр қайсысы үшін толық мөлшерде негізгі жалақыларына қосымша
төлем алады. Жұмысты қосымша демалыспен (отгул) өтеуге болмайды.
Демалыс күндердегі жұмыс үшін еңбек төлемі.
Егер қызметкерлер өздеріне белгіленген демалыс күндерінде жұмысқа
тартылса, онда 2 апта ішінде басқа бір демалыс күні берілуі тиіс. Егер
кәсіпорын әкімшілігінің оған қосымша демалыс беруге мүмкіндігі болмаса,
ерекшелік ретінде бұл күн үшін 2 есе мөлшерде; мерзімдік жұмысшыларға және
айлық ақы алатын қызметкерлерге тарифтік төлем мөлшері (айлық ақы) 2 еселеп
есептеліп, сол күнгі әрбір жұмыс сағатына кесімді ақы алатын жұмысшыларға
2есе жұмыс бағасы бойынша төлем төленеді.
Мерекелік күндердегі үшін еңбек төлемі.
Кесімді жұмысшыларға екі есе белгіленген кесімді бағалар бойынша
еңбектер сағаттық немесе күндік төлем мөлшерінен жұмысшыларға сағаттық
немесе күндік төлем мөлшерінің екі еселенген шамасында айлық ақы алатын
қызметкерлер мерекелік күні жұмыс уақытының айлық нормасы шегінде жұмыс
істесе, оларға айлық ақыдан тыс сағаттық немесе күндік төлем мөлшерінде,
егер айлық нормадан тыс жұмыс істесе сағаттық немесе күндік өлем мөлшерінің
екі еселенген шамасында төлейді.
Түнгі уақытта істелетін жұмыс үшін төленетін қосымша төлемі.
Түнгі сменалардың ұзақтығы ьір сағатқа қысқарған жұмыстың әрбір сағаты
үшін; 8 сағаттық жұмыс күні болғанда қызметкерлер қандай разрядқа
жатқызылса, сол разрядттың тарифтік төлем мөлшерінің 17; 7 сағаттық жұмыс
күнінде тарифтік төлем мөлшерінің 16; 6 сағаттық жұмыс күнінде тарифтік
төлем мөлшерінің 15 төленеді. Түнгі сменалардың ұзақтығы күндізгімен
тенестірілген жұмыстарда түнгі жұмыстардың әрбір сағаты 8 және 7 сағаттық
жұмыс күнінде 16 бөлігі қосымша төленеді.
Жалақы қоры және оның пайдалануын бақылау.
Жалақы қоры деп кәсіпорын қызметіне төленетін төлем саласы деп
түсінеміз. Жалақы қорының құрамына жалақының барлық түрі, сондай-ақ әр
түрлі сыйлықтар, қосымша төлемдер, қосымша ақылар және ақшалай немесе
заттай жеңілдіктер еңеді. Қызметкерлерге жұмыс істемеген уақыты үшін (жыл
сайынғы демалыс, мерекелік күндер және т.б.) заңдарға сәйкес есептелген
ақша салалары қоса енеді. Еңбек жөнінде статистикалық есеп беру кезінде
қызметкерлермен жалақы бойынша есеп айырысудағы төлем құжаттарына сәйкес
төлеуге есептелген ақша саналары көрсетіледі. Мұндай көрсетілген салалар
брутто келтіріледі, яғни салықтарды Қазақстан Республикасынаң Заңдарына
сәйкес басқа да ұсталымдарды есептен шығарып тастамайды.
Шетелдік валютамен есептелген жалақы есеп бергенде Ұлттық банкының
шетелдік валютаны орташа бағасы бойынша ұлттық ақша бірлігіне шағу жолымен
анықталатын, есепті кезеңдегі саласындағы ұлттық валютамен енгізіледі. Жыл
сайынғы қосымша және қосымша демалыстар үшін есептелген саналар есепті айда
сол айдағы демалыс күндеріне келетін салада ғана көрсетіледі. Келесі айдағы
демалыс күндеріне тиесілі саналар сәйкес келесі айдағы берілетін есепке
енгізіледі. Еңбек төлемі жұмыстағыжәне әлеуметтік жеңілдктер заттай
берілгенде еңбек бойынша есеп беруге сол аймақта есепті кезде қалыптасқан
базар бағаларына шағын шығарылған сомалар.
Өндірім мен еңбек төлемі есебін ұйымдастыру.
Өндірім мен еңбек төлемі есептері өндірістің өнім саны, аяқталмаған
өндіріспен шығарылған жарамсыз өнім туралы уақытында және дәл деректер
алуды қамтамасыз етуге әрбір жұмысшының өндіріміне сәйкес еңбек төлемінің
мөлшерін дұрс және уақытында анықтауы өндірілген өнімнің санына сәйкестігін
бақылауға өндірістердегі бөлшектердің және агрегаттардың қозғалыстарын
қадағалап отыру қажет. Өндіріс технологиясымен оны ұйымдастыруға еңбек
төлемінің қолданылатын жүйесіне, өнім сапасын бақылауға есеппен басқа
жайларды компьютерлендіру деңгейіне қарайбастапқы құжаттар есебінің
үлгісінің әр түрлі әдістерін қолданады. әр түрлі өндірістегі өндірім мен
еңбек төлемі есептерінің ұйымдастырылуын қарастырайық.
Жаппай толық өндірісте және еңбекті бригаданың әдіспен
ұйымдырыстарғанда өнім мен еңбек көлемі есептерін әдетте соңғы
операцияларда өткен өнімді қабылдап пуылдан бастап жүргізеді. Бригаданың
әрбір мүшесінің өнім өндіруі мастер немесе бригадир толтыратын өндірім
туралы жарты айлық рапортта көрсетіледі. Жұмысшыға еңбек төлемін оның
операциялары бойынша өндіріміне сәйкес есептеледі.
Бригаданың өндірімі туралы рапортты (№ Е17 үлгі) өндірілген өнімнің
беогілі бір түріне жазады. Оның бір данасына өңделуі бойынша баға
белгілейді. Ай бойы немесе басқа да мерзімдер бригада өндірімі соңғы
операцияларын қабылдаған өндірілген бөлшектер рапортта күн сайын көрініс
тауып отырады. Соңғы операциялардан кейін қабылданған өнімнің анықталған
еңбек төлемін жұмыс істелген уақытпен жұмысшылардың разрядына сәйкес
бригада мүшелеріне бөледі.
Өндіріс туралы рапотты (жинақтау рапортын № Е28 және Е28А үлгілердегі)
аппай өндірістерде әртүрлі мезгіл қайталанып отыратын жұмыстарды істеуге
келгенде бір немесе бірнеше жұмысшының өндірімі мен еңбек көлемінің есебі
үшін қолданылады.
Өндірім есебінің тізімдемесі (№ Е29 үлгіні) ай бойы біртекті жұмыс
істеген бір топ жұмысшыға жазады. Өндірім есебінің ведомосын (№ 30 үлгіні)
ай бойы бірнеше әртүрлі жұмыс істеген бір топ жұмысшыға жазады. Егер
өнімдерді өңдеу ұзақтығы бір сменадан аспайтын болса бір рапортпен шектеуге
болады. Маршруттық парақты түйектердің, яғни детальдардың топтарына жазады.
Ол өндіріс процессінде өңдеу операцияларын бірінен біріне өтетін топ-топ
түйектерге ілесіп отырады. Бұл жұмысшылардың өндірімі мен еңбек төлеміне
дұрыс есеп жүргізіп бақылау жасапотыруды қамтамасыз етеді.
Төлем ведомосын құру.
Бухгалтерияға келіп түскен жұмыс уақыты және өндірім есебі бойынша
құжаттарды тексереді және әрі қарай есептік өндіруді жібереді.
Әр жұмысшыға бір айда бірнеше құжат толтырылуы мүмкін. Бір айды
есептеу үшін жалақы есебінің жинақтаушы карточкасы қолданылады. Онда
жұмысшының аты-жөні, табельдік нөмері, цех, учаске, датасы және құжат
нөмері; норма-сағаттар, әр құжат бойынша жалақы салалары, төлемдердің басқа
да түрлері көрсетіледі. Бұл карточкаларды төлем карточкаларын (ведомостар)
құру үшін пайдаланады.
Жалақы бойынша есептер әр кәсіпорыендарында келесі құжаттарда
жүргізіледі: қолға берілетін жалақыны есептегенде қолданылатын есеп
ведомосы, есеп ведомосы және бөлек төлем ведомосы, әр жұмысшы үшін жлақының
арнайы есебі жыл бойына пайдаланатын кітапқа қосылған есеп ведомостары.
Төлем ведомосы есептелген жалақының барлық түрлері және жұмысшыға
басқа төлемдер, сонымен қатар ұсталымдар мен алымдарды біріктірентін
жинақтаушы құжат. Оны жалақы бойынша есептері берілгендері негізінде
құрады. Оған кәсіпорын басшысы және бас бухгалтер қол қояды. Ведосттың
начислено бөлімінде жұмыс жасағаны үшін, жұмысты артық жасағаны үшін
құжаттарды сомалар жазылады. Удержано и зачтено бөлімінде табыс алу
салығы сомалар, сонымен қатар орындаушы парақтар ойынша ұсталымдар нешеге
сатылған тауарлар сомасы жалақыға берілген аванс, басқа да ұсталымдар мен
төлемдер жазылады.
Қызметкерлер мен жалақы бойынша есеп 681 Қызметкерлермен еңбек ақы
бойынша есеп айырысу пассивтік шот арқылы есептеледі.
Жалақыны есептегенде 681 Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп
айырысу кредит болады және шоттың дебитінде:
- 126 Аяқталмаған құрылыс - күрделі жөндеумен айналысатын және
қызмет көрсететін жалақысының сомасы;
- 811 Тауарды (жұмыс, қызмет) сату шығындары – тауар (жұмыс, қызмет)
сатумен айналысатын қызметкерлердің жалақы сомасы;
- 902 Негізгі өндірістегі жұмысшылардың еңбек ақысы - негізгі
өндіріс жұмысшыларына есептелеген жалақы сомасы;
- 922 Көмекші өндірістегі жұмысшылардың еңбек ақысы - өмекші
өндірістегі жұмысшыларына есептелген жалақы сомасы;
- 932 Жұмысшылардың еңбек ақысы - жалпы өндірістік жұмысшыларға
есептелген жалақы сомасы;
- 942 Әлеуметтік сала, Жұмысшылардың еңбек ақысы шоты - әлеуметті
сала объектілеріне қызмет көрсететін қызметкерлерге жалақы;
- 952 Жұмысшылардың еңбек ақысы - ақауы бар өнімдерді түзетумен
айналысатын жалақы сомасы.
Жалақыны төлеу 681 Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айыру
шотының дебиті және 451 Кассадағы ұлттық валюта шоттың кредиті бойынша
көрінеді.1
В. К. Радостовец, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт Бухгалтерский учет на
предприятии, Алматы, 1998 жыл 416 - бет
ІІ Бөлім. Жаңажол газ өңдеу зауытында еңбек ресурстарын тиімді
пайдалану көрсеткіштері.
2.1. Жаңажол газ өңдеу зауытының қысқаша тарихы.
Ақтөбе аймағында мұнай мен газды іздеу-барлау жұмыстарының 80 жылдан
артық тарихы бар. Базалық мұнайдың пайда болу және өңделу орындары Жаңажол
және Кенкияқ табылады. Бұл мұнай орындарында геологиялық мұнай қорының
сомасы 450 млн. Тоннадан артық құрайды. Алғашқы мұнайдың пайда болу
орындарын Шұбарқұдық және Жақсымай жерлерінде табылған. Олар сәйкесінше
1926 және 1933 жылдары ашылды. Жұмыстарының келесі тарихын үш кезенге
бөлуге болады.
Бірінші кезең, 1932-33 жылдары, Жақсымай және Шұбарқұдық мұнай
орындарында өнеркәсіптік эксплуатация басталды.
Екінші кезең, 60 жылдары осы аймақтың геологиялық құрылысын зерттей
бастайды. 1966 жылы Кенкияқ мұнай орнын эксплуатациялау жүргізілді.
Ақтөбе мұнай өнеркәсібінің дамуының үшінші кезеңі 1983 жылы ірі мұнай-
газ конденсатты Жаңажол мұнай орны қатарға қосылып және 1978 жылы ашылып,
іске қосылуымен байланысты.
Жаңажол газ өңдеу зауытының бірінші кезеңі Ақтөбе ауданындағы Жаңажол
мұнай орынның ашылуымен 1984 жылы эксплуатацияға жіберілді. Мұнай орнындағы
мұнайдың физико-химиялық қассиеттерінің спецификалық ерекшеліктерін ескере
отырып – құрамында күкіртті сутек және көмірқышқыл газының көп болуы –
бұрыңғы Кеңес Одағында құрылған жабдықтар газ және суды дайындау және
жинау, күкірт өндіру құрылғылар комплексі, істің мәні мен бойынша тәжіреби-
өнеркәсіптік болыр табылады.
Алғашқыда зауыт 12 негізгі бекемдермен іске қосылды, олардың ішінде:
- технологиялық;
- өнімділігі 1,0 млн. Тонна мұнайды дайындау бойынша;
- өнімділігі 350,0 млн.м3 мұңай газын күкіртті сутекпен және
меркаптандардан тазалау бойынша;
- өнімділігі 9,3 мың тонна күкірт алу;
- жоғары және төмен қысымның компрессорлық станциялары;
- жоғары және төмен қысымның қосымша станциялары;
- жобалық өнімділігі сағатына 64 тонна бу шығаратын котельня;
- өнеркәсіптік және тұрмыстық ағымды суларды тазалау және
дайындау құрылғылары.
Осы құрылғылармен 172 адам жұмыс жасады. Осы кезеңдегі көрсеткіштер:
● мұнайды дайындау бойынша - жылына 1264,0 мың тонна;
● газды утимизациялау – 115,0 млн.м3;
● күкірт өндіру – 3150,0 тонна.
Сол кезеңде мұнай өндірісінің өсуіне байланысты қуаттардың мұнай және
газ көбелген көлемі дайындауға қабілетті болмайды.
Сондықтан 1987 жылы Жаңажол газ өңдеу зауытының екінші кезек
объектілерін эксплуатациялауға енгізу басталады. Бұл мұнай және газ
дайындау көлемінің ұлғаюына және 1991 жылы мына көрсеткіштерге жетуге
әкелді:
● мұнайды дайындау бойынша – жылына 2317,5 мың тонна;
● газды утимизациялау – 229,4 млн.м3;
● күкірт өндіру – 13800,0 тонна.
Дегенмен, нарықтық қатынастардың басталуына және бұрынғы КСРО одағының
республикалары арасындағы экономикалық байланыстардың үзілуіне байланысты
екінші кезек объектілерінің құрылысы 5 жылға тоқтап қалды. Солай бола тұра,
қаражаттың шектеулі болуына қарамастан, 1995 жылы Алға және Ақтөбе
тұтынушыларына газды жеткізу мақсатымен УПГ – 2 құрылысы бойынша үлкен
көлемді жұмыстар басталды.
1997 жылы Қытай Ұлттық Корпорациясының келуімен жағдай айтарлықтай
жақсара түсті. Сөйтіп, 1995 жылы басталған және қаражат жоқтығынан кешігіп
қалған зауытты реконструкциялау бойынша жұмыстар басталды, УПГ-2, газлифтті
компрессор объектілері, факельді шаруашылық және жаңа котельня
эксплуатацияға жіберілді.
өткен жылы жоспарланған жаңа объектілерді эксплуатацияға жіберу,
сонымен қатар реконструкцияларды аяқтау 2001 жылғы өндірістік жоспар
көлемін орындауға және асыра орындауға мүмкіндігін берді.
● мұнайды дайындау бойынша – жоспарлы – 2720,0 мың тонна;
- 2958,78 мың тонна;
- орындалу проценті–108,8
%.
● газды дайындау бойынша – жоспарлы -417616,0 мың.м3;
- нақты -504658,0 мың.м3;
- орындалу проценті-120,8 %.
● күкірт өндіру бойынша – жоспарлы -7256,0 мың тонна;
- нақты – 11152,0 мың тонна;
- орындалу проценті -153,7 %.
Қазіргі таңда Ақтөбе ауданы толығымен Жаңажол газын тұтынып отыр.
Жаңажол газ өңдеу зауытының мекемесі Ақтөбе қаласы, 312 атқыштар
дивизиясы, 7 үйде орналысқан.
2.2. Жаңажол газ өңдеу зауытының еңбек ресурстары және оларды тиімді
пайдалану.
Еңбек көрсеткіштерінің талдануы негізделген басқару шешімдерін
қабылдау үшін негіз, кәсіпорынның экономикалық қызметін жетілдіретін
құралдарының бірі болып табылады.
Еңбек көрсетіштерінің жүйесі деп тиімділік дәрежесінің сан және сапа
өлшемдерінің жиынтығы, өндіріс процессінде тірі еңбектің қолдануын енгізу
деп түсіну керек.
Еңбек ресурстарын пайдалануды талдау жұмыс істейтіндердің барлық
категориялары бойынша кадрлар санының өзгерісін аңықтағаннан бастаған жөн:
№ 3 кесте
01.01.2004 жылдың ЖГӨЗ-ның еңбек ресурстарының саны мен құрамы
Жұмысшылар 2003 ж 2004 ж Базиске есеп
категориясы
Барлық еңбек 634 764 +130 120,5%
ресурстары
Бастықтар 45 53 +8 117,7%
Мамандар 56 62 +6 110,7%
Қызметкерлер 6 9 +3 150,0%
Өнеркәсіптік 67 86 +19 128,3%
емес
қызметкерлер
Жұмысшылар 460 554 +94 120,4%
Жұмыстан 71 98 +27 138,0%
босатылғандар
Кестенің берілгендері көрсететіндей 01.01.2004 жылды ЖГӨЗ-нда
жұмысшылар саны 764 адам. Бір жылдың ішінде адам санынң өсуі:
764 адам – 634 адам = 130 адам немесе 120,5%
Жұмысқа қабылдау санының көбеюі мына себептермен түсіндіріледі:
- УПГ-2 жұмысқа қосылуы;
- Завод басшылығының Ақтөбе қаласына көшуі;
- ЖГӨЗ-наң балансына НГДУ жатақханасының көшуі және жатақхана
жұмысшыларын ЖГӨЗ-ның сипатына көшіру;
- Әлемде мұнайға және мұнай өнімдеріне бағалардың көтерілуі;
2003 жылдың басында 71 адам жұмыстан босатылды.
71 адамның жұмыстан босатылу себептері:
- басқа жұмысқа ауысқандар - 7 адам;
- әскери күш қатарына баратындар – 1 адам;
- штаттың қысқаруынан жұмыстан босатылғандар – 2
адам;
- келісім-шарт мерзімінің аяқталуына байланысты – 12
адам;
- өз еркімен жұмыстан босатылғандар – 47 адам;
- қайтыс болғандар – 2 адам.
Еңбек ресурстары құрылымындағы өзгерістерді анықтауға көмектесетін
қызметкерлер санының терең талдануы еңбектін пайдалануын қолдана отырып
жүргізуге болады.
№ 4 кесте
ЖГӨЗ-ның еңбек ресурстарының функционалды құрылымы.
Еңбек Барлық кезең Есепті кезең %
ресурстарының
функционалды
топтары
Саны % саны %
Барлық еңбек 634 100 764 100 120,5
ресурстары
Жұмысшылар 460 72,51 554 72,5 120,3
Өнеркәсіптік 67 10,56 86 11,23 128,3
емес
қызметкерлер
Қызметкерлер 6 0,94 9 1,17 150,0
Мамандар 56 8,83 62 8,012 110,7
Бастықтар 45 7,09 53 6,89 117,7
№ 4 кесте есептік берілгендерінен көретініміз ЖГӨЗ-нда еңбек
ресурстары қызметкерінің құрамында айтарлықтай салмақты жұмысшылар – 72,51%
алады.
Өнеркәсіптік емес қызметкерлер үлесіне 11,23% келеді.
Есепті кезеңде өнеркәсіптік емес қызметкерлерінің 19 адамға көбейді,
86 адам – 67 адам = 19 адам.
Сөйтіп базалық кезеңдегі барлық еңбек ресурстары 653 адамды құрады.
Бұл жатақханалырды тазалаушылар санының көбеюіне байланысты. 2004 жылы
АҚ Ақтөбемұнайгаз бойынша Октябрсктің УТП-ға 4 автокөлік берілді, бұл 4
жүргізішінің жұмыс істеуіне әкелді.
Кадр құрылымының өзгеруі және жұмысшылар санының өзгеруі мына формула
бойынша есептелетін кадр құрамының индексі шығарылады:
Jk=ip*cd
Мұндағы, i – жұмысшы топтық өзгеруінің индексі;
d – еңбек ресурстарының жалпы санындағы қызметші
топтың айтарлықтай салмағы;
Өнеркәсіптік-өндірістік құрамы бойынша ЖГӨЗ-ның кадр құрамының
индексін есептейік:
jk = (120.4*7251%+128+11.23+150*1.17)10 0=1.033
Еңбек ресурстарын пайдаланудың маңызды көрсеткіштері болып кадрларды
жұмысқа қабылдау коэффициенті және кадрлардың ағымдылық коэффициенті
табылады.
ЖГӨЗ бойынша берілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz