Өмір қауіпсіздігі негіздері

Жоспар

АУРЛАР
1. ТАБИҒАТ АПАТЫ
2. КАТАСТРОФАЛАР
3. АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ
4. ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА ТІРІ ҚАЛУ
5. ЖАНУАРЛАРДЫҢ ШАБУЫЛЫ Ж/Е ШАҒУЫ/ АРА МЕН АСАНЫҢ ШАҒУЫ
6. СУДА / ЖАҒАДАН АЛЫС ЖӘНЕ ТЕРЕҢДЕ ЖҮЗУ.
7. ШАБУЫЛ / КӨШЕДЕГІ ШАБУЫЛ
8. ҰРЛЫҚ / ПӘТЕРДЕГІ ҰРЛЫҚ (Квартирная кража) .
9. СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙДЫ ҚАЛАЙ ЕСКЕРТУ
10. ӨМІР ҚАУІПСІЗДІГІ НЕГІЗДЕРІ

Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 108 бет
Таңдаулыға:

ӨМІР ҚАУІПСІЗДІГІ НЕГІЗДЕРІ

Е.А.Батешовтың және З.М.Шаукерованың аудармасы

1 ТАҚЫРЫП: ТАБИҒАТ АПАТЫ

НЕГІЗІ

Өмірден қымбат еш нәрсе жоқ, өйткені өмірде бәрі бар. Қазіргі
заманда өмір ең қымбат байлық болып келеді. Адамның ең негізгі мақсаты ол -
өмірді сақтап қалу, өйткені ол құнсыз. Адам осы өмірдегі өмір сүру
мағынасын іздейді, жоспар құрайды, сол жоспарларды іске асыру үшін жасайды
және үйренеді.
Көбінесе жағдайларда өз өмірін сақтап қалу және өз жақындарының өмірін
сақтап қалу үшін қарапайым ережелерді білуіне байланысты болады. Мысалы:
алғашқы медициналық көмек төтенше жағдайлар кезінде. Өмір қауіпсіздік
негіздерін ӘР ҚАЙСЫСЫ білу керек және де әр қайсысы түсініп отыру керек, өз
уақытында бәрін дұрыс жасауын біздің денсаулығымызға және өзіміздің
өмірімізге, балаларымызға қаншалықты маңызды екенін білу керек.
Қай жерде сіз болсаңыз, жалғыз, достарымен, отбасымен, жолда жұмысқа
бара жатқанда, демалыста немесе үйде, әрқашанда есіңізде сақтаныз, өмірде
көптеген жағдайлар болады. Олар әдеттегідей әр-түрлі жағдайларға әкеліп
соқтырады. Сендер бұндай жағдаймен кездесеңіз сабырлық сақтау керек –
сіздің оған жасаған көмегіңіз оның өмірін сақтап қалуына мүмкіндік
жасайды. Сол себептен бұны білу және оны дұрыс қолдану біздің міндетіміз.

ТАБИҒАТ АПАТЫ ДАУЫЛДАР МЕН ҚАТТЫ ЖЕЛДЕР (Бури и сильные ветра)

1. Сіз дауылдың жақындағаның біліп сезсеңіз, онда есік пен терезелерді
қатты жабу керек. Әйнектерге пластырьларды жабыстыру керек.
2. Шамдарды дайындап қойыңыз (электричестваны сөндіру мүмкін).
3. Электротехникалар мен сыртқы телеантеннаны сөндіру керек.
4. Жел алып кететін заттарды далада қалдырмау керек.
5. Егер дауыл болатының білсеңіз, теңіз жағасынан, өзендерден алыс
ұсталу керек. Себебі, сіздерді су тасқынымен алып кетуі мүмкін.
6. Жер үйдің үлкен және мықты жағына баруыңыз керек, одан да жақсы
подвалға бару керек.
7. Егер сізді ашық жерде дауыл алып кетсе, онда тұйық жерге жорғалап,
тығылу керек. Бірақ, құлап жатқан ағаштардан, бұтақтардан сақтаныңыз.

Кейбір жағдайларда дауыл тынышталады, бірақ сіз оған ұсталынып қалмаңыз
және дауылдан тығылып жатқан жерден шықпаңыз, себебі дауыл басталып кетуі
мүмкін.

ТАБИҒАТ АПАТЫ КҮН КУРКІРЕУІ (Гроза)

Сіздің әрекетіңіз:
1. Егер сіз биік жерде болсаңыз, жылдам төмен түсіуіңіз керек. Ашық
жерде биік, үлкен заттардан алыс ұсталу керек. Мысалы, жалғыз өсетін
ағаштардан.
2. Денеңіздің дірілдегенің сезсеңіз (характерное шекотание кожи) және де
шашыңыздың көтерілгенің (волосы поднимаются дыбом), біліңіз найзағай
сіз тұрған жердің маңына соғатының. Ойланбай, жылдам жерге жатыңыз.
3. Егер сіздің айналаңызда үлкен, биік заттар болса және олардан алысқа
кетуі мүмкіншілігі жоқ болса, онда құрғақ жерге барып отыруыңыз керек
және аяғыңызды жерден көтеруіңіз керек. Міндетті түрде сіз құрғақ
жерде отыруыңыз керек, себебі дымқыл, сулы заттар ток өткізуші болып
келеді.
4. Тізенізді бүгіп, оны қолмен ұстап, басыңызды еңкейту керек.
5. Егер сіз қайықта отырсаңыз, онда жылдам жағаға жүзу керек, күн
күркіреп, найзағай жарқырап жатқанда суда тұру сіздің өміріңізге өте
қауіпті.
6. Егер сіз машинада келе жатсаңыз, машинаның ішінде қалыңыз. Себебі,
машинаның іші күн күркіреп жатқанда ең қауіпсіз жер болып саналады.
Машинаның металлдық корпусы сізді найзағайдың соғуынан сақтайды: егер
найзағай машинаға соқсада, ол жерге кетеді. Ал, мотоциклде немесе
велосипедте күн күркіреу кезінде жүруге болмайды.
7. Қалада металды қақпалардан және барлық металлды заттардан алыс ұсталу
керек.
8. Үйде отырғанда радио мен телевизорды сөндіру керек, күн күркірегенде
бірінші орында терезелерді жабу керек.
9. Егер адамды найзағай басынан соқса, ол оның денесінен өтіп адамды
өлтіреді. Сонымен бірге найзағай қатты күйдіріп бұлшық ет
судорогалардың себебші болуы мүмкін.

ТАБИҒАТ АПАТЫ ЖЕР СІЛКІНІСІ.
Сіздің әрекетіңіз:
1. Егер жер сілкінісі басталса, онда жылдам үйден шығу керек және далада
тұрғанда ғимараттардан алыс тұру керек. Егер үйде қалып қалсаңыз,
онда үстелдің астына немесе кроваттың астына, бұрышқа немесе есіктің
босағасында тұрағалу керек.
2. Терезелерден алыс ұсталу керек. Себебі, терезенің шынылары жер
сілкінісі кезінде адамға қауіпті.
3. Жер сілкінісі кезінде лифтті қолдануға болмайды, өйткені лифт тоқтап
қалуі мүмкін немесе құлап түсуі мүмкін.
4. Сірінкілерді, зажигалкаларды, шамды қолдануға болмайды, газ жарылып
қалса, өте қатты жарылыс болуы мүмкін.
5. Подвалдар мен жер астында, тоннельдерде тығылмаңыз. Себебі, панельдер,
перекрытиялар құлап шығатын жерді жауып тастауы мүмкін.
6. Егер сіз далада келе жатып, жер сілкінісі басталса, онда сіз үйлерден,
ғимараттардан алыс ұсталу керек. Олар кез келген уақытта құлау мүмкін.

Есіңізде сақтаңыз: Бірінші жер сілкінісі болғаннан кейін тағы да
сілкініс болуы мүмкін.

ТАБИҒАТ АПАТЫ ЖАҢАРТАУДЫҢ ҚАЙНАУЫ (извержение вулкана).

Жаңартаудың қайнаудың пайда болудың себептері:
• Сейсмикалық белсенділіктің күшеюі.
• Жер астынан және вулканның кратерінен арнайы дыбыс шығу (ворчание).
• Қүқірт исі, әсіресе вулканның жанынан ағатын өзендерден.
• Қышқылды жауынының жауы.
• Ауада пемздік шан болуы.
• Кратерлерден газдың шығуы.

Сіздің әрекетіңіз:
1. Сол жерден жылдам кету керек.
2. Егер сол жерден кете алмасаңыз, жаңартау атқылау бастағанда жолға
жүгіріңіз, қалың киініп және басыңызға пластикалық шлем немесе
шапқаға қағаз толтырып басқа кию керек.
3. Егер сіз машинада келе жатсаңыз және машинаның доңғалақтары жерге
батып кетсе, машинадан түсіп жаяу жүріңіз.
4. Егер сіз қызған шан және газдардан тұратың дөңгелект шарды қөрсеңіз,
сол шар ұшып кеткенше жер астына немесе судың астына тығылыныз.

ТАБИҒАТ АПАТЫ ОРМАН ӨРТІ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Егер өрт жаңа ғана басталып жатса, бұтақтардан жасалған сыпырғышпен
өртті сөндіріп қөріңіз.
2. Орманның шет жақтарынан ортасына жылжыңыз және де жел сенің арқана
соғып тұру керек. Артыңыздан жанып жатқан күлді, қөмірді жинап
жүрініз.
3. Егер өрт оданда қатты жаңа бастаса, онда көмекке бару керек. Есіңізде
сақтаңыз, ораманның өрттенуі өте үлкен жылдамдықпен қозғалады.
4. Қауіпсіз жер ол жолға немесе өзеннің бағытына жүру қажет.
5. Құрғап қалған ағаштар мен шөптер тез жаңады.
6. Жұмсақ жерде өзіне жара (яму) қазып, сонда тығылуға болады және
ыстықтан құтылу үшін курткамен немесе көрпемен жамылуға болады.
7. Өрт өткеннен кейін, ол сөнген жерімен жүру керек. (Когда фронт огня
пройдет, идите в том направлении, где огонь уже потух.)

ТАБИҒАТ АПАТЫ ҚАРДЫҢ ҚҰЛАУЫ (ЛАВИНА).

Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Таулы жерге барудың алдында лавина жайлы ескертулер тындаңыз. Егер
ондай хабар болса, онда тауға бармаңыздар. Қауіпті склондарды айналып
өтуге ұмтылындар. Егерде оны айналуға мүмкіншілік жоқ болса, онда сақ
болып қауіпті склондарда бір-бірден өтіңіз.
2. Қар құлаудың бірінші белгілері олар:сынып жатқан мұздың дыбысы, ақ
шан, үстінен астына құлап жатқан қар.
3. Егер сіз лавина сізге келе жатқанынды қөрсеніз, онда лавинадан төмен
қарай қашпаныз. Лавинаның жылдамдығы 30 метр секундына жету мүмкін.
4. Лавинаның жолынан кетіп немесе биікке (ағашка, скалаға немесе үлкен
таска) шығуға үмтылыныз. Ослай сіз лавинаны өзінің астынан өткізесіз.
5. Егер лавина жақын болса, рюкзак, таяқты, шаңғыны лақтырып жіберініз,
себебі олар сізге қардың астында кедергі жасайды.
6. Егер лавина сізді алып кетсе бетті жауып, демалмаңыз, өйткені қар
сіздің ауызынызға мұрынға кіреді және сіз демаламайғаласыз.
7. Қармен домалап келе жатқанда бір затқа (мысалы скалаға) ұстап
калуынызды үмтылыныз. Осындайда қар өтіп кетіп сізді қалдыру мүмкін.
8. Егер лавина сізді алып кетсе оның бетінде қалуға және лавинаның
шетіне жылжуға үмтылыныз. Қолдармен өзінен жолдағы тастарды
итеріндер.

ТАБИҒАТ АПАТЫ ҚАРДЫҢ АСТЫНДА.

Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Лавинаның жылдамдығы азайғанда үстіне шығу үшін бүкіл күшіңізді
жинаңыз. Сосын қардың астынан шығу өте қиін болады, өйткені лавина
тоқтағаннан кейін қар тез қатаяды.
2. Бас жағыныздағы қарды қатты итеріп, басып тастаңыз, солай демалуға
оңай болады.
3. Қайжаққа қозғалуын білу үшін, ауызыңызға қөп сілекей жинау керек,
сілекей жиналғаннан кейін оны түкіру керек, егер ол сіздің мұрыңызға
түссе сіздін аяғыныз жоғарыда ал басы төмен орналасқан.
4. Егер сіз үстіне шыға алмай жатсаңыз, құтқарушыларды күтіп, аз
қимылданыз және ауаны ұзаққа жету үшін аз демалуға үмтылыныз.

ТАБИҒАТ АПАТЫ СУ ТАСҚЫНЫ.
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Су тасқын кезінде, егер сізде уақыт бар болса, онда үйден кетпей
тұрғанда газды сөндіріп және электротехникаларды сөндіру керек,
өзінмен бірге керекті азық-түлікті (2-3 күнге), киімдерді, дәрілерді
жинап алу керек.
2. Егер су тасқыны ашық жерде немесе орманда болса, онда жылдам биік
жерлерге (ағашқа немесе басқа бір затқа) ұстанып қалу керек.
3. Егер сіздің жолынызда өзен тасқыны болса ең біріншіден тайаз (мелкое)
жерді іздеп көріңіз.
4. Сумканы немесе рюкзакті сулап алмау үшін жоғары орынастырыныз. Егер
оларды өзініз ұстасаныз онда рюкзакты иықа бір лямкаға ғана ілініз,
өйткені, егер сіз суға құласаныз рюкзакті оңай тастасалуға болады.
5. Судың тереңдігін білу үшін, ұзын таяқты алыныз.
6. Суға бір аяқты мықты қойғаннан кейін ғана екінші аяқты көтерініз,
судын ағына қарай бұрыш жасап қырынмен абайлап жүрініз.
7. Егер сіз топтың ішінде өзенді өтіп жүрсеніз, онда бір адам өзеннің
әрғі жағын жіптің бір соңын алып ағашқа немесе тасқа байлап қою
керек. Келесі адамдар бір қолымен жіпті екінші қолмен таяқты ұстап
өзенді өтуге тиісті.

Егер сізде жіп, арқан болмаса және сіз топпен өзенді өтіп жатырсындар,
онда бір бірлеріңіздің иықтырыңыздан ұстап, бір біріне страховка жасап
абайлап бірдей немесе кезекпен аяқтарын басып өзенді өту керек.

ТАБИҒАТ АПАТЫ ДАУЫЛ.
Жел күші 12 балл (Бофорт шкаласы бойынша) немесе оның жыдамдығы 35 мс
-тан көп болса даул пайда болды деп есептеленеді. Атлантака мемлекеттерде
осы желді – дауыл (ураган) деп атайды, Тынық мұхиттының аймағында –
тайфундар, Австралияда – циклондар, Америкада – торнадо деп аталады. Аттары
әртүрлі болғанымен жасаған зақымдары бірдей болады (тоқтамайтын ұзақ
жауындар, өз жолында бәрін қирататын биік толқындар).
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Теңіздің жағасынан алыс ұсталыныз. Жағадан алыстаған сайын дауыл
жеңілдейді. Егер сізде машина болса, алысырақ дауылдың эпицентрден
кетуіңіз керек.
2. Егер дауыл жақындағанда сіз үйден кетуге үлгермесеніз, онда үйде
шықпай қалыныз. Мықты (прочная) бөлмеде немесе подвалға түсіп
дауылдың біткенің күтініз.
3. Есіктермен терезелерді қатты жабу керек. Терезенің айнектерге
пластырьларды жабстырсаныз олар сынбау мүмкін.
4. Егер сіз ашық жерде немесе биіктікте болғанда дауыл басталса, онда
сіз тұйық жерге (скала, орманға) жорғалап баруыныз керек. Олар
дауылдын күшін әлсеретеді, бірақ мұнда құлап жатқан ағаштардан және
бұтақтардан сақтаныз. Сонымен бірге даулда сізге шұңқырларда,
дөнестерде және оврагка жатуға болады.
ТАБИҒАТ АПАТЫ ҚАРЛЫ ДАУЫЛДАР (бури).
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Қарлы дауылдан өтемін деп ойламаңыз.
2. Машинаны тоқтатып, машинаның радиатор жағын бірденемен жабыңыз.
3. Егер жел қатты болмаса, онда қалын қардын астында қалмау үшін уақыт
сайын машинадан қарды түсіріп отырыныз.

ТАБИҒАТ АПАТЫ РАДИАЦИЯ.
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Үйден шықпай тұрғанда, сыртқы киімдердің түгел төмелелерді салып,
биік аяқ киімді киіп, ауызын және мұрынды марльдан жасалған
повязкамен жабу керек.
2. Радиация жерінен желге перпендикуляр бағытымен шығуі керек. Сонымен
бірге жерге отыруға, шылым шегуге, шанмен журуге, орманда жидектерді
жеуге және суға түсуге болмайды.
3. Егер сіз далаға шыға алмай қалсаңыз, онда үйдің есіктерін,
терезелерің, вентиляционный тесіктерді жабыныз. Терезенің тесіктерің
бегітіп және скотчпен жабыстыру керек. Кірер есіктің алдында суға
толған шелекті және аяқты сүрту үшін дымқыл шөберекті қойып қою
керек.
4. Тамақ ішер алдында міндетті түрде қолды сабынмен жуып және ауызды аз
қосылған содамен шайю керек. Азық-түлікті жақсы жабылатын банкілерде
және холодильникте сақтау керек.

КАТАСТРОФАЛАР ПОЕЗДЫҢ АПАТЫ
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Егер сіз қатты тормаздардың, поездің гудогін естісеніз жене поездің
апаты болып жатқаның түсінсеніз онда жылдам жерге жатып, вагонда
сізді әрі бері лақтырмау үшін бір нәрсеге қатты ұсталыңыз.
Терезелермен есіктерден алысрақ болуға үмтылыныз.
2. Жерде жатып кеудеңізге подбородықты қатты бекітініз, сонда қатты
соқтығуы кезінде сіздің мойыныныз сынбайды.
3. Егер поезд рельсадан шығып құлап жатқанын көрсеніз де ешқашан поездан
секірменіз. Вагонның қабырғалары соқтығуының әлсеретеді.
4. Егер поезда соқтығудан кейін өрт басталса вагоннан тез шығыныз. Бірақ
абайланыз, аяқтарыныздың астында үзілген тогі бар проводтар болуы
мүмкін.
5. Егер есіктен шығалмасаныз, терезенің айнегін ауыр затпен сындырып
сыртқа шығыныз.

Есіңізде сақтаныз ортада орналасқан вагондан шеттерінде орналасқан
вагондарға қарағанда апат кезінде тұрақты болады.

КАТАСТРОФАЛАР САМОЛЕТТАҒЫ АПАТЫ

Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Аяқ киім, колготки шұлықтарды шешіп, қалтадағы кескіш (колющие и
режущие) заттарды шығару.
2. Белбеу (Ремень безопасности) қадаңыз, қолымен тізелерің құшақтап
басынды енкейтіңіз.
3. Егер самолет авариялық жағдаймен суға посадканы жасаса, құтқару
жилетті тез кию керек.
4. Самолет тоқтағаннан кейін аварийный люкке барыңыз. Люктің түтқасын
бұрып есікті ашыңыз.
5. Ауамен тортылған трапка отырып самолеттан сырғананыз.
6. Естеріңізде болсын: самолеттан ең алдымен балалармен әйелдерды шығару
керек.

Құтқару жилетті қалай кию керек:
1. Жилетті бас арқылы киіңіз. Углекислотамен балончик сыртта болуға
тиісті.
2. Тесьманы артына жіберіп, талиямен байлаңыз, сосын тесьманың үштарын
алға тартып жилеттің астынан байлаңыз.
3. Самолеттан шықан сон жилетке ауаны беру керек, ол үшін углекислота
болончиктің колпачогің тарту керек. Есінізде болсың самолеттан шықпай
тұрғанда жилетке ауаны бермеңіз, өйткені бұл самолеттан шығуды
киіндатады.
4. Керекті жағдайда жилетке ауаны клапандар арқылы беруге болады.
5. Егер самолет түнде суға қонса, онда авариялық шамды жіпті тартып қосу
керек.
6. Сигнал беру үшін свистокті пайдалануға болады.

ҰШУДІҢ ҚАУІПСІЗДІКТІҢ НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕРІ:
1. Пассажирларға өзіңізбен және багажда келесі заттарды алуға болмайды:
• Қысымдағы газдар (балончиктер, аквалангистің баллондары).
• Қышқыл заттар (едкие вещества). Аккумуляторные батареи, аппараты
содержащие ртуть.
• Жарылатың заттар (пиротехникалық заттар, пистондар, патрондар,
қаруылар, револьверлер).
• Тез жанатың заттар (зажигалкалар, запрвкалар зажигалкаға).
• Радиоактивтік заттар.
• Отбеливательдер және перекистер.
• Улы заттар (мышьяк, цианиттар, инсектицидтар, гербициттер).
• Инфекциондык материалдар.
2. Тегің багаждан бөлек апаруға болады:
• Дипломат.
• Бейнекамера.
• Ноутбук.
• Қолға алатын сумкелер (ручные сумки).
• Балаға тамақ және калясканы.
• Инвалидтік колясканы.
Үшқанда (взлет) және қоңғанда компьютерлерді, радиотелефонды, калькулятор
пайдалануға тиім салынады.

КАТАСТРОФАЛАР ХАЛАЛЫҚ ТРАНСПОРТТАҒЫ АПАТЫ

Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Паниковать етпеңіз.
2. Егер сіз соғу немесе итеруді сезсеңіз, онда басынды қолмен жауып
жылдам групироваться етіңіз. Бір заттарға (поручень, кресло)
үсталыңыз.
3. Косымша шығу жолын ашыңыз (запасной выход). Ол үшін терезедегі шнурді
жүліп айнекті итеріп немесе молотокпен сындыру қажет.
4. Егер салонда өрт басталса, онда огнетушительдің көмегімен оны
сөндіріңіз.
5. Короткий замыканий жағдайда трамвайдан немесе троллебуйстан
электртізбектерді сөндіргенде ғана шығуға болады.

Естеріңізде болсын:
1. Есіктерге сүйенуге болмайды, олар кез келген уақытта ашылып кету
мүмкін.
2. Жоғары поручтенен үстануға ұмтылыныз, өйткені көлік тез (резко)
тоқтаса, сіз құлап кету мүмкін.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ ЕГЕР АДАМ ДЕМ АЛМАСА (перестал дышать).

Егер адам дем алмаса сізде оған көмектесу үшін 1-2 минут ғана бар, өйткені
адамның миі үш минут оттегінсіз болса, клиникалық өлім пайда болады.
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Адамның пульсің тексеріңіз, егер адам дем алмаса пульс жоқ болады,
еріні, құлағы, беті ақырын көгере бастайды. Кеудесі көтерілмейді.
2. Адамның дем алудың жолын тазартыңыз. Мүмкін адамның ауызы толған
құсығынан немесе сілейкеден демаламай жатыр, тілі тамағына түсіп
кеткен, тамағы қатты тартылып жүқалап кетті және сол себебтен адам
дем аламай жатыр.

Сондықтан:
1. Адамның басын шалқайтыңыз, жақты көтеріп ауызынды ашыңыз.
2. Адамның тілі тамағына түссе, оны саусақтармен дұрыстап жіберіңіз.
3. Адамның басын не солға не оңға бұрып, оның ауызын сілейкеден және
құсығынан босатыныз.
4. Егер адамның аузы қатты тістелініп (рот сильно стиснут) жатса, онда
төменгі жақтың бұрыштарын алға тартып. Содан кейін подбородокті төмен
түсір ауызынды ашыныз.
5. Егер адам жоғарыда айтып кеткен қимылдан өзі демалып қалса, онда оны
кеудесіне жатқызып басынды не солға не оңға шалқайтыңыз.
6. Егер адам дем алмаса, онда оған жасанды дем беру бастаңыз (ауздын
ауызына немесе қолдарын көтеріп төмен түсіру).
7. Егер адамның жүрегі соқпаса және пульс жоқ болса, онда жасанды дем
берумен бірге жүректің тура емес массажды жасау қажет.

ЖҮРЕККЕ МАССАЖ ЖАСАУ
Егер адамның жүрегі соқпаса онда миға қан бармай адам тез өліп қалады.
Жүректі жұмыс істеткізуге болады, егер оған біркелкі басып тұрумен бірге
өкпеге ауыздан аузына тәсілімен ауаны беріп тұрсаң, адамды құтқаруға
мүмкіндігіңіз бар. Бірақ бұл әдісті адамның жүрегі соқпағаның анық
білсеңіз ғана пайдалануға болады. Егер жүрегі ақырын соқса, сіз жоғарыда
айтылған қимылдармен қолдасаңыз, оны мүлде тоқтап тастау мүмкін.
Алақандарды бір біріне қосыпкеуденің төменгі жағына қойып, басқанда бүкіл
күшті жұмсау керек. Үлкен адамның кеудесі төрт сантиметрге және минутына
сексен рет жиілікпен басылу керек.
Егер массаждысіз жалғыз істесеңіз, онда 15 рет жүрек жағын басып бір рет
жасанды дем беру керек. Егер массажді екі адам істесе, онда 5 рет жүрек
жағын басып бір рет жасанды дем беру керек.
Егер адамда пульс пайда болса, онда жүректін массажды тоқтатып, жасанды дем
беруді тоқтатпау керек.
Егер жүректін массажды он жасқа толмаған балаға жасасаңыз, онда кеудесіне
бір қолымен басу қажет, ал басудың жиілігі 80-100 рет болуға тиісті.
Егер жүректін массажды сәби балаға жасасаңыз, онда кеудесіне екі саусағымен
25 мм.-ге дейін басу қажет, ал басудың жиілігі 100 рет болуға тиісті.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ ЕГЕР АДАМ ӨЗ САНАНЫ ЖОҒАЛТЫСА (потерял сознание).
Санасыз болудың үш түрі бар:
1. үмітқан (забытье) – бұл күйден адам тез шығып қайтадан түсу мүмкін.
2. оцепенение – мас адамға ұқсайтын, сіздің сұрақтарыңызға анық жауап
бермейді.
3. кома – бұл күйде адам ештенеге назар аудармайды (не реагирует ни на
что).
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Адамның алдында дізесіне отырып оның басын өзіне қаратып бұрыңыз,
сізге жағын қолынды кеудесіңе тура жазығып, екінші қолынды кеудеге
қойныз, адамның аяғын бірдің үстіне бір етіп қойыңыз.
2. Өз қолымен адамның басын ұстап отырып, адамды кеудесіне жатқызыңыз.
Адамның басы солға не оңға қарап тұруы керек.
3. Адам жақсы дем алу үшін оның подбородокті шамалы көтеріңіз. Мұндай
жағдайда адамның тілі де тамаққа түспейді.
4. Адамның денесі осындай күйде тұрақты болу үшін оның аяғын тізеде
бөгіңіз, ал екінші қолынды, адам айналмау үшің, созыныз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ ЕГЕР АДАМНЫҢ ТАМАҒЫНА БӨТЕН ЗАТ КІРСЕ (что-попало в
горло).
Тамағына кірген үсақ заттардан адам дем аламау мүмкін. Оған көмектесуге
болады, егер арқадан қатты соқсаңыз.
АДАМ САНАДА БОЛСА.
Егер үлкен адамның тамағына бөтен зат кірсе:
• Адамның басын иктен төмен түсіріп еңкейту керек.
• Адамның арқадан қатты соғу керек.
• Адамның тамағынан бөтің зат шықаннан кейін оны отырғызып су ішкізу
керек.
Егер жеті жасқа дейін баланың тамағына бөтен зат кірсе оның арқаннан бір
қолымен соққанда екінші қолымен кеудесін үстап тұрыңыз.
Егер нарестегі балаңын тамағына бөтен зат кірсе оның бір қолына бетімен
төмен жатқызып, екіші қолының саусағымен арқадан соғыңыз.
Егер арқадан соғу көмектеспесе оның іштен басып қөріңіз:
• Адамның арт жағынан тұрып, адамның ішің екі қолымен құшақтаңыз.
• Жүдірік жүміп кіндікпен қеуденің ортасына оны қойыңыз.
• Екінші қолымен бірінші қолдың жүдірікті алыңыз және өзіне жоғары
қаратай тартып жіберініз. Мұнда өкпедегі ауа тамағынан шыққанда бөтен
затты сыртқа итеріп жіберу керек.
• Мұны 3-4 рет қайталаңыз.
• Нәрестегі баланы өз тізеңізге бетімен жоғары жатқызып, балаңыз басын
шалқайтып кіндіктен жоғары екі саусақпен іштен басу керек.

ЕГЕР АДАМ САНАСЫЗ БОЛСА
Егер адам санасыз болса, онда оның тамағының бұлшық еттері әлсіз
(расслабленном состоянии) болады және өкпеге ауа бөтен затты айналып кіру
мүмкін. Сондықтан мұндай жағдайға оларға жасанды дем беруды болады.
• Егер бұл көмектеспесе, онда адамды бетімен төмен жатқызып адамның
кеудесіңе тізеңізді қойып, арқадан 3-4 рет соғыңыз.
• Адамның ауызыңа қараңыз, егер онда бөтің затты көрсеңіз одан оны алып
шығыңыз.
• Егер жоғарыда айтылған әдістер көмектеспесе, адамды басын шалқайтып
арқаға жатқызыңыз. Кіндіктен жоғары екі қолымен 3-4 рет қатты басып
қөріңіз.
• Егер тағыда ештеңе көмектеспесе, онда жасанды дем беруды, арқадан
соғу, іштен басу кезекпен бірнеше рет қайталаңыз.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ ЕГЕР АДАМ ҮСІК АЛСА (обморозился).
Үсіктің 2 түрі бар: жалпы және аймақтық (общее и местное).
ЖАЛПЫ ҮСІК
Суықта көп болғанынан пайда болады.
Белгілері:
• Озноб
• Салқын тері (Ненормально холодная кожа).
• Бетің ағаруы (Бледное лицо).
• Апатия. Ұйықыңын келуі.
• Қозғалудың координациясының жоғалуы.
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Адамды жылу көрпеге ораңыз.
2. Оған ыстық және тәтті шәй немесе кофе берініз.
3. Құрғақ матадан жасалған орамалмен терісі қызғанша ұқалап жіберініз.
4. Ал егер өзініз зардап шегіп қалсаңыз, мүмкіндігінше ыстық ваннаға түсіп
және орамалмен құрғақтай денені сүртіп жіберіңіз.

АЙМАҚТЫҚ ҮСІК (Местное обморожение)
Төрт дәрежелі үсіктер болады. Олардың дәрежесін бірден аңықтау мүмкіндігі
жоқ. Тек қана дене жыбығаннан кейін үсіктің дәрежесін айтуға болады.
Бірінші дәрежелі үсігінде адамның терісі алдымен ағарады (бледнеет),
сезбельнеді (становится нечувствительной), сосын ісіп қызарады (припухает и
краснеет).
Екінші дәрежелі үсігінде аздап қанды сұйықпен толтырылған көпіршік пайда
болады.
Үшінші дәрежелі үсігінде қаны бар пузырьлар пайда болады. Адам терісі өле
бастайды.
Ал егер суық ұзақ бойы әсер етсе одан да терең ораналасқан тканьдар өле
бастайды. Бұл үсігінің төртінші дәрежесі.

Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Еш қайсызда үсік жерлерін қатты ұқалауға болмайды, терінізге зақым
келтіру арқылы микроптарға жол ашу мүмкін. Содан кейін ірік
(нагноение) пайда болуы мүмкін.
2. Үсік жерін дұрыстап спиртпен ұқалап жіберу керек. Содан кейін
ақырындап ғана жұмсақ құрғақтай матамен қызырғанша ұқалау керек және
тұзсыз маймен жағып жіберу керек.
3. Егер үсігі бар жерде көпіршік пайда болса, онда бұл жерді спиртпен
жағып, бинтпен орап дәрегерлерге көрсету керек.

Пайдалы кеңестер:
1. Суыққа шықпастан бұрын дұрыс тамақтаңыз.
2. Киімініз сізді желден және суықтан жақсы сақтау керек.
3. Жол сапарға шықсаңыз, өзіңізбен бірге құрғақ ішкі киім алыныз.
4. Үсік жел бығытымен күшееді.
5. Егер үсіп кеткен адам демалмаса, онда оған тезірек (искусственное
дыхание) қолдан дем беру керек. Егер адам есін жинаса, оған вино,
тәтті шай беріп жылы көрпелермен және грелкалармен жабу керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ ЕГЕР АДАМ ТҰНШЫҒЫП ЖАТСА (задыхается).
Тұңшығу (асфиксия) әр түрлі себебтен пайда болуы мүмкін.
Олардын ішінде негізгілер:
• Демалатын жолы құсықпен, қанмен, сыңған тіспен, тілмен жабылыпқалған.
Мұнын бәрі көбімен санасыз түрде адаммен пайда болады.
• Кеуденіз кысып немесе өкпеге зақым келу.
• Газбен улану, мысалы көміртек қышқылгазбен.
• Электротогімен зақым келтіру.
• Мойынызға ілгек қыса.
• Астма немесе бронхит қатты приступтарында.

Осының барлық жағдайларында адамға демалу өте қиын және демалу мүлде тоқтап
қалу мүмкін, самай (висках) және мойынызда тамырлары көгеріледі. Адам
ақырын сананы жоғалтады (теряет сознание).
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Егер адам өз санамен тұрса (в сознании), одан тұншығудың себебі жайлы
сұрап көру керек, немесе өзініз бұл себебін іздестірініз.
2. Тұншығудың себебіне сәйкес адамға алғашқы көмекті көрсетініз.
3. Жедел жәрдем көмекті (скорая помощь) шақырыныз. Ол келгенше ауырған
адамнын жанынан кетпеніз, өйткені тұншығу кез келген уақытта қайталау
мүмкін.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ ЕГЕР АДАМ САНАДАН АЙЫРЫЛДЫ (упал в обморок).
Санадан айырылу – бұл адамның уақытша (бірнеше секундтан, 30 минутка дейін)
санаға келмеуді айтады.

Белгілері:
1. Бас айналуы.
2. Қөзіне қаранғы түсуі (потемнение в глазах).
3. Құлағында шу есту (шум в ушах).
4. Лоқсу (тошнота).
5. Әлсіз жүректің жиі соғуі.
6. Адам тез ағарады да және жабысқақ термен терлейді.

Себептері: шошыну (испуг), қан жоғалу (большая потеря крови), қарынашу
(голодание), ауаның жетпеу (пребывание в душном помещении), жаман хабар
(трагические известия).
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Бөлмеңізді таза ауанызбен қамтамасыз етініз.
2. Сосын зардап шеккен адамға (пострадавшему) дұрыс демалуға үшін
жағаңызды, белбеуді, лифтчик шешініз. Адамның аяқтарын басынан жоғары
қою керек, сонда қан басына қарай жақсы ағады. Бұл өте маңызды,
өйткені адам санадан айырылу себебі басының қанның жетіспеушілігінен
пайда болады.
3. Нашатыр спиртке мақтаны батырып адамға искеуге берініз және содан
кейін бұл мақтамен шекені (виски) уқалаңыз.
4. Адамның басын және кеудені суық сумен сүртініз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ ЕГЕР АДАМ КҮЙІК АЛСА (получил ожог).
Күйік оттан, будан, қайнаптұрған судан, химиялық заттардан, күн
сәуледен болу мүмкін.
4 дәрежелі күйік болады:
Бірінші және екінші дәрежелі күйікте сұйықпен толтырылған көпіріктер
(пузырьки) пайда болады. Үшінші және төртінші дәрежелі күйікте тек қана
адам терісі ғана емес, сонымен бірге одан да терең тканьдар жарақатталады
(обугливаются или свариваются).
Емделу:
1. Күйік жерін киімнен ажыратыңыз. (Огалите пораженный участок кожи)
2. Күйік жерін суық суға немесе ағып тұрған суық суға салыныз және ауыр
басылғанша солай үстап тұрыныз (10 минуттан 30 минутке дейін).
3. Содан кейін күиік жерін матамен немесе басқа таза шүбірекпен орап
қойыныз.
4. Маймен, креммен немесе мазьбен жағуғу тиім салынады.
5. Қөпіріктерді (волдыри) жармаңыз, әйтпесе оған микроп түсу мүмкін.
6. Егер күйік қатты немесе терең болса, онда оны дәрігерге көрсетініз.

КҮН СӘУЛЕДЕН КҮЙІГІ (Солнечный ожог)

Белгілері:
1. Терініздің қызаруы.
2. Температура.
3. Құсық (рвота).
4. Бас ауру.

Емдеу:
1. Күйік жерінізге суық матаны (компресс) қойып, оны жиі ауыстырып
отырыныз.
2. Ауруды басу үшін (для снятия боли) аспирин немесе парацетомол ішіңіз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ ЕГЕР АДАМ УЛАНЫП ҚАЛСА (отравился).

Улану әр түрлі себебтен пайда болады: дәрімен улану, тамақтан, арақтан,
наркотикалық, улы заттардан улану. Олардың барлығы медициналық көмекті
қажет етеді.

ДӘРІМЕН УЛАНУ:
Белгілері:
1. Құсық (тошнота и рвота).
2. Қарашықтың тартылу немесе кенейуі (сужение или расширение зрачков).
3. Ұйқы келу (вялость и сонливость).
4. Санадан айыру (потеря сознания).
5. Жүректің дұрыс соқпауы (нарушение сердечного ритма).

Сіздің әрекетіңіз:
1. Егер уланған адам есінде болса, оған көбірек жылы су ішкізіп, құстыру
арқылы, асқазанды тазалау керек.
2. Егер уланған адам санасыз болса, онда оны жақсы демалу үшін ішіне
жатқызыныз.
3. Дәрігерлердің жұмысын жеңілдету үшін, адам қай дәрімен уланғаның
тауып қойыныз.
4. Жедел жәрдемді шақырыныз.

ТАМАҚТАН УЛАНУ
Белгілері:
1. Іштің өткір, кесілгендей ауру (острая, режущая боль в животе).
2. Құсық (рвота).
3. Іш өту (понос).
4. Әлсіреу, қысымның төмен түсуі. (слабость, понижение давления).

Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Адамға көбірек жылы, қайнаған су ішкізіп, құстыру арқылы асқазанды
тазалау керек.
2. Егер адам демалмаса, оған тезірек демалдыруды (искусственное дыхание)
жасау керек.
3. Жедел жәрдемді шақырыныз.

Ақылды кеңестер:
• Санасынан айырылған адамның тілі, демалдыру тамағын бекітіп тастау
мүмкін. Сондықтан осыны тексеру керек.
• Жүрек соғуын (проверить пульс). Егер жүрек соғуы бірқалыпты емес
(неровный) немесе ақырындаған (замедленный) болса, тезірек дәрігерді
шақырыныз.
• Егер мас адам ұзақ уақыт бойы белсенді қалпында болса, құсығы
тоқтамаса немесе қант диабетімен аурғаның білсеңіз, тезірек дәрігерді
шақыру керек.
• Ұзақ сақталған консервлерді тамаққа пайдаланбаныз.
• Шамалы болса да бұзылган, исі шыққан тамақтарды жеменіз. Оларды
лақтырып жіберу қажет.
• Антисанитарлық жағдағдайда жасалған тамақты жеменіз.
• Уланған адамға тамақты берменіз, оған теқ кана шамалы су ішкізуге
болады. Егер адам тамақтан уланған болса, оған сүтті беруге тиім
салынады.
• Уланған адамға дәріден теқ қана ауруды басатын (обезболивающее) және
іштің өтуіне қарсы (противопоносные) дәрілерді беруге болады.

У БАР ЗАТТАРМЕН УЛАНУ

Белгілер:
1. Өткір іштің ауруы.
2. Аузында күйік және ауру пайда болады (Боль и ожоги во рту).
3. Ішөту.
4. Құсық.
5. Қозғалыс координацияның бұзылуы.
6. Демалуының қиындауы.
7. Санасынан айырылу (потеря сознания).

Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Тездетіп ауруға көбірек (бірнеше стакан) су, шәй немесе сүт
ішкізіңіз. Содан соң жұтқыншаққа (глотку) екі саусақты тығып
құстырыңыз. Егер ауру ауыр жағдайда болса, оның басын бір жағына
бұрып, құсығына шашылып қалмайтындай (не захлебнулся) етіп
жатқызыңыз.
2. Сосын активированный көмірді (уголь) майдалап, үгітіп ішкізу керек.
3. Қышқылмен (кислотой) немесе щелочпен уланған жағдайда адамды
құстыруға болмайды. Бұндай жағдайда оған сүтті немесе шикідей
жұмыртқаны беру қажет.

АЛКОГОЛЬМЕН УЛАНУ

Белгілер:
1. Спирттің мүмкіген иісі.
2. Қөру және есту (зрительные и слуховые) галюцинациялар.
3. Журегі айнуы және құсуы (тошнота и рвота).
4. Есінен айрылу (потеря сознания).

Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Егер жәбіріші есінен айырылса, оның есін жидарыңыз.
2. Оны етбетіне басын бір жағына бұрып, құсығына шашылып қалмайтындай
етіп, жатқызыныз.
3. Есін жиғызып, құстырып көріңіз.

УГАР ГАЗЫМЕН УЛАНУ

Белгілер:
1. Бас айналу.
2. Бас ауруы, алқыну (одышка).
3. Журек айну, құсу.
4. Есінен айырылу.

Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Уланған адамды тездетіп таза ауаға шығару керек.
2. Басына салқын компресс қою керек.
3. Демалуы әлсіреген немесе жоқ жағдайда жәбірленушіге нашатыр спиртін
иіскету керек.
4. Қолдан дем беру керек (искусственное дыхание).
5. Жәбірленуші есін жиған соң, таза ауаны бөлмеге шығарып, төсекке
жатқызып, ыстық шәй беру керек.
6. Дәрігер шақыру керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ ЕГЕР АДАМ СУҒА БАТҚАН БОЛСА (тонул).

Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Мұрынын сумен бірге кірген, шылаудан тазартып, су кіріп кеткен кезде,
зардап шеккен адам бетімен төмен қарай қояды, баспен кеуде ілініп
тұрғандай тұру керек. Сол үшін оны тізенізге қоюға болады немесе
ішінізге қарай қойып, бүгіп кесек сияқыл киім қою керек.
2. Содан су өкпеден шықсын деп, арқаңызға басу керек. Су шығуы қойса,
арқаңызға жатқызып өзі демалғанша қолдан дем беру керек (искусстенное
дыхание).
3. Зардап шеккен адам санаға келген кезде, оны жылып аурухананаға жіберу
керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ ЕГЕР АДАМДА СІҢІР ТАРТУ БОЛСА (судороги).

Аяқ атсынан қысқарту бұлшық еті, қатты ауруы сіңір тарту дейді. Ол
адамға тек қана суда жүзіп жүрген кезде ғана зиян болады. Сіңірдің тартылу
себебтері ол жүзгенде суық судан, спортпен шұғылданғанда қозғалудың дұрыс
емес координациядан, іш өту кезінде, журектің айнуы кезінде немесе қатты
терлеу кезінде тұздан айырулу себебінен. Сіңір тартылу эпилепсияда, миі
қыртысының травмаларда (травма головного мозга) және ешқандай себебсіз
болуы мүмкін.
Сіңірдің тартылуды тоқтату үшін аяқты түзу тарту керек (выпрямить
конечность). Оны адам өзі де істеалады, сонымен бірге оған басқа адам
қөмектессе де болады.
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Егер қолдың сіңірлері тартылса:
• Саусақтарды түзу тартыныс (выпрямите пальцы).
• Саусақтын уштарына басыныз (надавите на подушечки палец).
• Тартылған бұлшық етті тартып ұқалап жіберіңіз.
2. Егер аяқтың сіңірлері тартылса:
• Аяғыңызды түзу тартып оған тұрыныз.
• Пяткаға және аяқтын саусақтарына кезекпен басыныз.
• Аяқты (икру ног) ұқалап жіреңіз.
3. Егер аяқтың саусақтардың сіңірлері тартылса:
• Бұкіл табанызға тұрып аяқтардың саусақтарды кушейтініз
(напрягите пальцы ног), немесе отырып тізеге қарай аяқтың
саусақтарды ұқаланыз (разгибайте рукой пальцы ноги по
направлению к голени).
• Ступняның бұлшық етті ұқаланыз.
4. Егер сыңырдың тартылулары тоқтамаса: Іштің бұлпық еттін тартылуы
тұздың жетіспеушілігінен (іш өту себебінен немесе журектін
айналудан) пайда болған уақыт өткенде өз өзімен тоқталады. Бірақ
оны тездету үшін бір литрға бір кішкентай қасығы қосылған тұзды
суды беруге болады.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ ҚАНДЫ ҚАЛАЙ ТОҚТАТАДЫ.

Кішкене алған жарақаттан қан өзімен өзі тоқталады (свертывание).
Алған жарақатта тиуге болмайді жіне суртіп керегі жоқ. Егер қан ағымы
тоқтамаса, матамен (шүберекпен) қатты байлап қою керек.

Қатты қысып байлау (наложение давящей повязки):
1. Адамды жатқызыныз. Жарақат алған жерді киімнен босатып дұрыстап
қарап шығыныз.
2. Егер жарақатта бөтен зат болмаса, оған қанды жақсы сінетін
материалды (салфетка, орамал, шүберектің бір бөлігі) қойыныз.
Жарақат жерді жоғары қөтерініз, бұл қан ағымына қанның
циркуляциясына байланысты азаюға апарады. Жарақаттағы
салфеткаға, орамалға мақтаны немесе матаны қойып бинтепен қатты
байлап тастаңыз.
3. Егер қан ағымы тоқтамаса, яғни қан байланған жерінен шығып жатса
(кровь сочится через бинты), бұрынғы байланған бинтті алмай оның
үстіне екінші қабатпен тағы да бинтпен қатты байлап тастаңыз.

Егер сізде бинт жоқ болса, онда оның орына кез келген шүбіректі
(простыняны, койлекті кесіп) қолдануға болады.

ЕГЕР ЖАРАҚАТ ЖЕРІНДЕ БӨТЕН ЗАТ БОЛСА.

Егер жарақат жерінде бөтен зат болса, мысалы шынының бір бөлігі,
онда оны алмныз. Олай сіз жарақат алған адамға зиянды келтіресіз.
Мүмкін бұл зат қан ағымын үстап тұрған шығар.

Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Жараның айналасына он минуттай қатты қысып қанды тоқтатыңыз.
2. Кольцевой (сақиналық) повязкамен жарақат жерінің айналасын
ораңыз.
3. Бинт жарақат жеріндегі повязканы жоғары және төмен жағынан қатты
үстап тұру керек.
4. Жедел жәрдемді шақырыныз.

АРТЕРИЯНЫ БАСУ ЖӘНЕ ЖГУТТЫ САЛУ.

Егер қысып устап тұрған повязка көмектеспесе, онда жарақатқа қанды
апаратын артерияны басып қөрініз.
Ең алдымен артерияны қолмен басып қөріңіз. Егер бұл көмектеспесе,
онда адамға жгут салуға тура келеді.
Ол үшін шүбірекпен, шлангпен немесе жүқа арқанмен жарақат жерінен
жоғары жағын байланыз. Сосын жгуттің астына жүқа таяқшаны, карандаш немесе
қаламды кіргізіп қатты бұра бастаңыз. Содан кейін қарапайым қысатын
повязканы байланыз.
Артерияны 10 минуттан артық қысып үстауға болмайды. Әйтпесе тканьдарда
қан бармағаннын себебінен өзгермейтін құбылыстар пайда болады да оны кесіп
тастауға (ампутировать) тура келеді.
Жгут салғаннан кейін адамға су ішкізу керек.

ВАРИКОЗ ТАМЫРЛАРДЫҢ ЖАРАҚАТАЛУЫ.
Аяғындағы варикоз тамырлардың кенуі (варикозное расширение вен)
қауіпті себебі, бұл тамырлар жарылып және қатты қан ағымы басталуы мүмкін.
Мұндай жағдайда қан ағымын тезірек тоқтатып зардап шеккен адамды ауруханаға
жеткізу қажет.
1. Адамды жатқызып. Аяғынды биікке көтеріп жарақат жерін қолмен кісіп
тастаныз.
2. Жарақат жерін бинтпен немесе шүбірекпен орап тастаныз.
3. Егер бинт қанға сініпкетсе (повязка пропиталась кровью), оның үстіне
жаңа повязканы байланыз.
4. Жедел жәрдемді шақырып, зардап шеткен адамды тыныштандыруға
үмтылыныз.

МҰРЫННАН, АУЫЗЫНАН НЕМЕСЕ ҚҰЛАҚТАН ҚАН АҒУЫ.
Мұндай қан ағымдар адамның бастың немесе кеуденің жарақат алғанның
белгілері. Ауызанан қан ағымы қабырғаның сынғаның белгілері, Құлақтан және
мұрыннан қан ағымы черепно-мозговой травманың белгілері.
Сондықтан мұндай жағдайда тезірек жедел жәрдемді шақырыныз. Жарақат
алған адамды (полулежа) отырғызып және басын қан ақан жағына шалқайту
керек.
Егер қан мұрыннан немесе құлағынан ақса, бұл жерлеріне мұз қою керек.
Сонымен бірге қан ағып тұрған жерін таза салфеткамен, орамалмен, мақтамен
жабу керек. Бірақ бұл жеріне қыспаныз.
Егер адам санасынан айырылса, онда оны жатқызып басын аяғынан жоғары
қою керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ ЖАРАҚАТ ЖЕРІҢ ҚАЛАЙ ОРАУ КЕРЕК.

Орайтын заттар бұл:
• Бинттер (стерильді және стерильді емес).
• Мақта тазартылған (гигроскопическая) және қарапайым. Тазартылған
мақта ылғалды (влагу) және ірікті (гной) тарту қабілетіге ие.
• Таза орамалмен, кесілген матамен (простынянымен), салфеткалардың
көмегімен қан тоқтатуға және жарақат жеріне кір кірмеуге жағдайын
жасауға болады.

ЖАРАҚАТ ЖЕРІН ҚАЛАЙ ДҰРЫС БАЙЛАУ КЕРЕК:
1. Бинттін шетің жарақат жеріне қойып, бір толық айналым жасаңыз,
упаковканы сыртқы жағын жараға қарай ұстаңыз: солай орауға ыңғайлы
болады. Жарақат жерінен төмен 2-3 рет толық айналым жасап, 2-3 рет
жарақаттан жоғары байланыз.
2. Сосын бинттің шетің екіге кесіп, содан екі жіпті жасап байлап қойыныз
(тек қана жарақаттың астында емес).
Дұрыс емес жасалған повязка қатты қысып тастап және қан айналымына
кедергіні жасау мүмкін. Сол себептен жарақат алған адам саусақтармен
қозғаалады ма, саусақтын ұштарының (подушечки палец) түсі өзгерген жоқ па,
және сезім қабілеттері жоғалған жоқ па перевязка жасағаннан кейін тексеру
керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ ҚОЛДАН ДЕМ БЕРУ (ИСКУССТЕННОЕ ДЫХАНИЕ).

Дайындалу:
1. Адамның кеудесің киімнен босатып, арқаға жатқызады. Жаурынның
(лопатканың) астына бас төмен ал кеуде жоғары тұру үшін оралған
киімді кою керек.
2. Керек болса аузыны тазартып, ал басын қисайту керек.
3. Тіл демалатын тамағына түспеу үшін, оны тартып жіберіңіз.

ДЕМ БЕРУДІҢ БІРІНШІ ӘДІСІ (СУҒА БАТҚАНДАҒЫЛАРҒА ЖӘНЕ АСФИКСИЯ КЕЗІНДЕ
ПАЙДАЛАНАТЫҢ)
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1. Зардап шеккен адамның бас жағына тізеге отырып, екі қолынды шынтақ
(локоть) жағынан үстау керек.
2. Сосын оларды біркелкі басына қарай көтеріп осындай қалпында 1-2
секундтай үстай тұру керек.
3. Содан кейін біркелкі, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.