Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясатты талдау
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инвестиция мәні, түсінігі және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Инвестициялық қызметті ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3 Инвестициялық қызметтің шетелдік тәжірибес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климат жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.3 «Самұрық. Қазына» Ұлттық әл. ауқат қорының» дамуы ... ... ... ... ... ... 24
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Инвестициялық саясатты мемлекеттік реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
3.2 Қазақстанға шетелдік инвестицияларды тартудың режимі ... ... ... ... ... .31
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
1. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инвестиция мәні, түсінігі және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Инвестициялық қызметті ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3 Инвестициялық қызметтің шетелдік тәжірибес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климат жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.3 «Самұрық. Қазына» Ұлттық әл. ауқат қорының» дамуы ... ... ... ... ... ... 24
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Инвестициялық саясатты мемлекеттік реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
3.2 Қазақстанға шетелдік инвестицияларды тартудың режимі ... ... ... ... ... .31
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инвестиция мәні, түсінігі және жіктелуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Инвестициялық қызметті
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3 Инвестициялық қызметтің шетелдік тәжірибес
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.2 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климат жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.3 Самұрық- Қазына Ұлттық әл- ауқат қорының
дамуы ... ... ... ... ... ... 24
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Инвестициялық саясатты мемлекеттік
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .28
3.2 Қазақстанға шетелдік инвестицияларды тартудың
режимі ... ... ... ... ... .31
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 6
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..39
КІРІСПЕ
1998ж.бастап Қазақстан экономикасында қалыпты экономикалық өсу көрініс
алып отыр. Бұндай жағдайдың көрініс табуына жоспарлық - әкімшілдік
жүйенінің түрленуі, экономикаға келесі нарықтық механизмдердің енуі: еркін
бағалар, меншікті мемлекет иелігінен алу, экономиканы демонополияландыру,
бәсекелестіктің дамуы, сыртқы экономикалық әрекеттің ырықтануы, банктік –
қаржылық жүйенің реформалануы, қор нарығының пайда болуы және инвестициялық
әрекеттің жоғарылауы күшті әсерін тигізді.
Тәуелсіздіктің бірінші кезеңінен бастап шетелдік инвестицияларды
тартуға қолайлы жағдайлар туғызылады. 2000-2011 жылдар арасында республика
тікелей инвестиция ретінде 68 млрд. АҚШ долларын тартты, адам басына
шаққанда 4,4 мың АҚШ долларын құрайды. Жан басына шаққандағы ТШИ көлемі
бойынша Қазақстан ТМД елдерінің ішінде жоғарғы орындарға ие.
Дегемен, шетел инвестицияларын экономикаға тарту мәселесі әлі де
өзекті. Бұған себепші келесі факторлар: Біріншіден, экономикалық жүйені
реформалау кезеңінде ішкі қаржылық ресурстар азайып кетіп, экономика
салалары өзінің өндірістік аппаратын жаңарта алмады. Екіншіден, өңдеуші
саладағы инвестиция көлемі әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті өнім шығаруға
жеткіліксіз.
Инвесторлардың көзқарастары экономиканың нақты қажеттеріне сай
еместігінен инвестициялардың жеткіліксіздігі орын алып отыр. Өнеркәсіптің
еркін қаржылары күнделікті қажеттіліктерге жұмсалып отыр. Сонымен қатар,
коммерциялық банктер әлі де экономиканың нақты секторын қаржыландыру көзі
болмай отыр.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, экономикалық өсу шетел капиталының
әсерінен болады. Бірақ, шетел инвесторлары үшін шикізат өндіруші салалар,
әсіресе, мұнай-газ салалары басымды болып отыр. Осындай жағдайда
экономиканың қалыпты және қарқынды дамуы қолайлы инвестициялық саясатқа
тәуелді. Экономикалық дамудың, құрылымдық қайта құруды ұтымды жүзеге
асырудың, әлемдік нарықта бәсекелестік позицияларды бекітудің қажетті шарты
болып инвестициялық ресурстар табылады. Оңтүстік-Шығыс Азияның “жаңа
индустриалды елдері” экономикалық феноменінің пайда болуы, қазіргі заманғы
ғылыми негіздегі салалардың кең бағытта дамуға көшуі бұл елдер
экономикасындағы инвестицияның қарқындап өсуінің арқасында мүмкін болды.
Сондықтан мемлекет шетел инвестицияларын тартудың бағыттарының
басымдылығын белгілеу керек. Шетел инвестициялары Қазақстан экономикасының
бәсеке қабілеттілігін жоғарылататын факторға айналуы қажет. Шетелдік
инвестицияларды мемлекеттік реттеу күшейген сайын Қазақстан шын мәнінде
әлемдегі ең бәсекеге қабілетті 50 ел қатарына кіреді. Оған дәлел 2007
жылдың ақпандағы Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы.
Онда еліміздің 1990-жылдардың басындағы экономикалық ахуалынан неден
басталғаны туралы айтылады. Қазақстанның ішкі өнімінің екі есе ұлғаюына,
нарықтық экономиканың құрылуына инвестицияның тигізген әсері мол болды.
Инвестиция дегеніміз табыс табу және капиталды ұлғайту мақсатымен
өндірістік және басқа да қызметтерге қаржы жұмсау болып табылады, яғни
қаржы үнемі жұмыс істеуге, басқаша айтқанда, қандай да бір табыс түсетін
жұмысты немесе іске жұмсалынуы тиіс.
Қазақстан экономикасына инвестиция тартудың қазіргі беталысы мен
заңдылықтары отандық өндірістің мақсаттары мен міндеттеріне сай емес және
оның күшті бәсекелестік ортада қарқынды дамуына әкеліп соқпайды.
Экономиканы инвестицияландыру теориясының тәсілдері, ішкі инвестициялық
қорларды пайдалануды жандандыру мәселелері, инвестицияландырудың басымды
бағыттарын анықтау әлі де толықтай зерттелмеген. Сонымен, мәселенің
өзектілігі, зерттеудің теориялық, тәжірибелік маңызы және бұл бағыттың
толықтай зерттелмегендігі курстық жұмыс тақырыбын таңдауға себебші болды.
Осыған байланысты жұмыстың келесі мақсаты мен міндеттері анықталды.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан республикасының инвестициялық
саясатын талдау жіне инвестициялық саясат ел экономикасы дамуының негізгі
екендігін ашып көрсету.
Курстық жұмыс міндеттері:
-инвестиция терминінің мәні мен қызметін талдау;
-шет елдерінің инвестициялық саясатын зерттеу;
-Қазақстанның инвестициялық саясатының бағыттарын анықтау;
-шетел инвестицияларын тартудың қажеттілігін анықтау;
-шетел инвестицияларын тарту мақсатына арналған мемлекеттік шараларды
сұрыптау.
Курстық жұмыстың құрылымы:
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде жалпы инвестиция туралы түсінік және
инвестициялық саясатты жүзеге асырудың негізі- инвестициялық қызмет туралы
теориялық аспектілер қарастырылады.
Екінші бөлім Қазақстанның инвестициялық саясатының ерекшеліктерін
анықтауға арналған, яғни инвестициялық саясаттың бағыттарын, еліміздегі
инвестициялық климат туралы айтылады.
Курстық жұмыстың үшінші бөлімі экономикамыздың одан әрі дамуы үшін
инвестициялық саясатты жетілдіру жолдары қарастырылады.
1. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инвестиция мәні, түсінігі және жіктелуі
Нарықтық экономиканың қазіргі реформалау кезеңінде инвестициялық
қызметті жүргізудің рөлі мен мүмкіндіктерін анықтау өзекті болып келеді.
Инвестициялық қызметті іске асыру барысында инвестициялық ұдайы өндірістің
ұйымдастырушылық- экономикалық механизмі мен құқықтық қамтамасыз ету
негізінде жаңа салалар қалыптасады. Тарихи тұрғыдан инвестицияның маңызы
мен генезисін анықтаудың жалпы теориялық мәселелерін зерттеу қажет, сонымен
қатар, түрлі мектептер мен ағымдардың пайда болуы мен олардың жаңалануын да
назардан тыс қалдырмау керек. Қалыптасып жатқан экономикалық жағдайлар мен
экономикалық теорияның дамуына байланысты инвестиция ұғымының анықтамасы да
өзгеріп отырады.
Инвестициялар категориясына берілген көптеген анықтамалардың нұсқаларын
сараптай отырып, барлық ортақ ғылыми анықтамалар сияқты, олардың да толық
болмайтынын айта кету керек. Сонымен бірге, атаулы ұғымның өзіне тән
ерекшеліктерін бөліп айтуға болады.
Инвестицияларды шаруашылық қызметке әр түрлі формадағы капитал салымы
ретінде қарастыра отырып, В.Д. Никифорова белгілі шаруашылық қызмет
кезеңіндегі жинақталған және қолданылмаған қоғамдық өндіріске қайта
салынатын табыс түрінде әр түрлі шаруашылық қызметіне салымының құралы. Бұл
үрдіс ұдайы өндірістің барлық факторларын интеграциялап, заңды түрде
қайталанып отырады, сонымен қатар, оған инвестициялық қаражатты өндіріске
жұмсау тән болып келеді.
Отандық ғалымдар, мысалы, М.Т. Оспанова және Т.И. Мухамбетов
инвестицияларды анықтау кезінде басты назарды мазмұндық сипаттамаға аударып
қоймай, олардың мақсатты бағытталуын атап қтуді ұсынып отыр. Осы тұрғыдан
инвестициялар тікелей қоғамдық құндылықтарға материалдық емес және
материалдық байлықтарға , сондай- ақ жанама түрде қаржылық құралдар,
инновациялық және әлеуметтік салалар арқылы салынатын ресурстарды түсінуге
болады.
Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 қаңтарындағы №373-11
Инвестициялар туралы Заңында келесі анықтама келтірілген: Инвестициялар-
заңды тұлғаның жарғылық капиталына немесе кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылатын бекітілген активтерді өсіру үшін инвесторлар құйған мүліктің
барлық түрлері (жеке пайдалануға арналған тауарлардан басқа), ол лизинг
келісім шартын жасаған сәттен бастап лизинг заттарын, сонымен қатар, оларға
деген құқықтарды қамтиды.
Инвестиция ұғымын анықтағаннан кейін міндетті түрде оның жіктелуін
қарастыру қажет. Инвестициялардың жіктелуі тиімді инвестициялық қызметті
іске асыру үшін объективті ақпаратты ала отырып, оларды пайдалану деңгейін
жан- жақты талдауға, сауатты есепке алуға жағдай жасайды. Инвестициялардың
барлық түрлері қызметтің әртүрлілігіне қарамастан, елдің шаруашылығының
дамуында үлкен маңызға ие.
Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша:
қаржылық(портфелдік), тікелей, венчурлық, аннуиттік және кейбір
әдебиеттерде интеллектуалдық болып бөлінеді (1- Сурет ).
1- Сурет. Инвестициялардың түрлері
Нақты (тікелей) инвестициялар дегеніміз – бұл табыс алу мақсатында
тауарлар өндірумен және қызметтер көрсетумен тікелей байланысты нақты
активтерге салынған ақша қаражаттары. Нақты инвестициялар негізгі
құралдарды қайта құру, кәсіпорындағаы өндірісті кеңейту, техникалық қайта
жарақтандыру немесе жаңаландыру арқылы жүзеге асады.
Портфельдік инвестиция - бұл өзінің портфелін құрап алумен байланысты
және бағалы қағаздар мен басқадай активтерді сатып алу болады. Портфель -
бұл әртүрлі инвестициялық құндылықтардың бірігіп жинақталғаны болады да,
салым иесінің нақтылы инвестициялық мақсатқа жетуіне қызмет көрсететін
құралы. Портфельге бағалы қағаздардың бір түрі немесе әртүрлі
инвестициялық бағалы қағаздар: акциялар, облигациялар, жинақ және
депозиттік сертификаттар, аманаттық куәліктер, сақтандыру полистері және
басқалары кіреді.
Аннуитет - жеке адамның салған инвестициясы. Бұл зейнеткер болып
кеткеннен кейін, кейбір аралықтарда оған үнемі белгілі кіріс әкеліп тұратын
салымы. Бұл - негізінен сақтандыру және зейнетақы қорына салынатын қаржы.
Сақтандыру компаииялары және зейнетақы қоры қарыздық міндеттемелер
шығарады да, оның иелері келешекте оны аяқ астынан болып қалған шығындарын
жабуға пайдалана алады. Өзін-өзі сақтандыру арқылы, мезгілсіз қайтыс болған
жағдайда, қаржылық қыйыншылыққа ұрынбайды. Зейнетақылық қор өз клиенттерін
зейнеткерлікке шыққаннан кейін ақшалай қормен қамтамасыз етеді.
Сақтандыру компаниялары өмірін қамсыздандырғандарға сақтандыру полисі
бойынша бір уақытта алғысы келгендерге ақша немесе ануитетті беруі мүмкін
Венчурлық капитал - бұл тәуекелділік күрделі қаржыны салуды білдіруде
қолданылатын термин. Венчурлық капитал үлкен тәуекелділікпен жаңа іс-әрекет
саласына салынатын инвестиция. Мысалы, жаңа акцияларды шығару түрінде.
Венчурлық капитал өзара байланыстары жоқ жобаларға салынады да, салынатын
қаржының тез арада орнына келуіне есептеледі.
Күрделі қаржының жүзеге асуы, кәсіпорның клиенттердің акцияларының бір
бөлігін сатып алу арқылы немесе оған қарыз беріп, оның ішінде ол қарыздарын
акцияға айналдыруымен жүргізіледі. Капиталды тәуекелділікпен салу жаңа
технологияны енгізген ұсақ инновациялық фирмаларды қаржыландыру
қажеттілігінен туады. Тәуекелділік капиталға әртүрлі капитал түрлерін
үйлестіре береді: қарыздық, акционерлік, кәсіпкерлік. Ол сондай-ақ ғылыми-
өнертапқыштық фирмалардың-венчурлық деп аталатын құрылуына деддалдық
жасайды.
Инвестицияларды жіктеудің келесі белгісі – инвестициялау мерзімі.
Аталған белгі бойынша инвестициялар қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып
жіктеледі.
Қысқа мерзімді инвестициялар – бұл бір жылға дейінгі мерзімге салынған
ақша салымдары. Әдетте қаржылық инвестициялар қысқа мерзімді болып келеді.
Ұзақ мерзімді инвестицилар деп бір жылдан артық мерзімдер ішінде
қалыпты табыс көзін қамтамасыз ететін жобаларды жүзеге асыруға салынған
ақша қаражаттарын айтады.
Меншік түріне қарай жеке меншік инвестициялары және мемлекеттік
инвестициялар деп бөлінеді.
Жеке меншік инвестициялары- жеке және заңды тұлғалар есебінен салынатын
салымдар.
Мемлекеттік инвестициялар- бюджеттік, бюджеттік емес және несие
қаражаттары есебінен орталық және жергілікті билік және басқару
органдарымен, сонымен қатар, унитарлы кәсіпорындар, мекемелер және
ұйымдардың жеке қаржылық көздерін мобильдендіру мақсатында салатын
қаражаттары.
Аралас инвестициялар- мемлекет, аймақ, муниципалды білім беру сонымен
қатар, заңды және жеке тұлғалардың қаражаттарын үлестік салу.
Шетелдік инвестиция дегеніміз- қабылдаушы елдегі компанияның қызметін
бақылап, басқарып отыру үшін капиталдың мақсатты түрде ауысуы болып келеді.
Шетелдік инвестициялардың елдер мен өнеркәсіп салалары арасында бөлінуі
кәңіргі халықаралық экономиканың құрамына айтарлықтай әсер етеді.
Біріккен инвестициялар- өз мемлекеті субъектілері мен шетел
мемлекетінің бірігіп салған инвестициясы.
Интеллектуалдық инвестициялар- ғылыми мекемелердегі мамандарды
дайындауға, тәжірибе жинауына, қайта даярлануына және т.б. интеллектуалдық
мүмкіндіктерге салынатын салымдар.
Өкінішке орай, Қазақстанда инветициялық қызмет статистикасы тек
материалдық шығындарды есептейді, ғылыми зерттеуге, білімге деген
интеллектуалдық салаларға инвестициялар ескерілмейді. тек материалдық
компоненттерді есептеу инвестициялардың нақты көлемін көрсетпейді. Мысалы,
дамыған мемлекеттерлің фирмалары мен корпорациялары кадрлармен жұмысты
ғылым мен техниканың және экономиканың дамуының маңызды факторы ретінде
қарастырады. АҚШ- тағы жеке меншік компанияларының мамандарды қайта
даярлауға, персоналды оқытуға, квалификациясые көтеруге кететін шығындары
жылына 5 млрд.доллаға жетеді екен.
Бөлінген инвестициялар және оны іс жүзінде игерудегі қызметтер
жиынтығы инвестициялық қызметті білдіреді.
Қазақстанда инвестиция нақты және қаржылық түріндегі қысқа, орта және
ұзақ мерзімді капитал салымы ретінде кең таралған, мұнда нақты
инвестициялар материалды және материалды емес активтерге салынатын
капиталды құраса, қаржылық инвестициялар қаржылық активтерге салынатын
инвестицияларды құрайтынын анықтай келе инвестициялық нарық құрылымын
талдауға болады.
Нақты инвестициялау объектілерінің нарығы инвестиция қызметінің
болашағы бар және тиімді бағыты болып табылады. Нақты инвестициялау
объектілерінің нарығының маңызды факторлары: жылжымайтын мүлік нарығы
(ғимараттар, құрылыстар, жер телімдері, аяқталмаған құрылыс, көпжылдық
егістер, тұрғын үйлер), тікелей капитал салымдарының нарығы (жаңа құрылыс,
қайта өңдеу, техникалық қайта салу), нақты инвестициялаудың басқа да
объектілерінің нарығы (көркем құндылықтар, бағалы металдар мен өнімдер,
басқа да материалдық құндылықтар).
Инвестициялық нарықтың маңызды құрамдас бөлігі қаржы инвестициялар
нарығы болып табылады. Өз кезегінде ол несие және құнды қағаздар немесе қор
нарықтарына, валюта және алтын нарықтарына бөлінеді.
Қазақстандық банктердің қаржылық қызметінің маңызды салалары
мемлекеттік құнды қағаздар мен валюталық форвардтық келісім- шарттармен
жүргізілетін операциялар болып табылады. Пайыз мөлшерлемелерінің өсуі нақты
секторды теңгемен несиелеу механизмін үзіп, валюталық несиелер үлесі
теңгелік несиелерден асып түсті де жеке банктерде 70% құрады.
1.2 Инвестициялық қызметті ұйымдастыру
Мемлекеттің инвестициялық саясатының стратегиялық мақсаты-
ұйымдастырушылық механизмді құру болып табылады. Ол экономикалық өсудің
нақты, тұрақты, ұлғаюшы қарқынын, құрылымдық алға жылжуларды, өндірістің
жаңалануын, әлеуметтік мәселелер мен экономикалық қауіпсіздік мәселелерін
шешуді қамтамасыз ететін инвестициялық ресурстарды тиімді пайдалануға
мүмкіндік береді.
Теория жүзіне келетін болсақ, инвестициялық қызметті ұйымдастыру
дегеніміз өңделген инвестициялық жобаларды және бағдарламаларды белгілеген
мерзімде, ресурстар шектеулілігін ескере отырып, қарастыру, қабылдау және
нәтижелі жүзеге асыруға бағытталған шаралар жиынтығы болып табылады.
Инвестициялық Жобаны Инвестицияға Қаржыландыру
ақпаратты тарату бағалау қажеттілікті схемасын құру
және анықтау
талдау
Инвестици Инвестиц Инвесторлар Инвес
ялық иялық тиция
идея, жоба лық
ниет ресур
стар
Федералды, аймақтық, жергілікті Әріптестер, Субмердігер
органдар,кәсіпорындар және делдалдар лер
ұйымдар
( Тұтынушылар ( Инвесторлар ( Пайдаланушылар ( Мердігер (
Тапсырыс беруші ( Орындаушы ( Соңғы нәтижеге қол жеткізу
Пайданы тарату Эксплуатацияға енгізу Дайын жобаны өткізу
Орындалуын бақылау Жұмысты ұйымдастыру
2- Сурет. Инвестициялық қызметті ұйымдастыру
Жобалардың және бағдарламалардың мақсаттарына және мазмұнына қарамастан
инвестициялық қызметті ұйымдастыру жалпы 2- суреттегідей түрде болып
келеді.
Инвестициялық қызметті негізді және орнықты ұйымдастыру инвестициялық
бағдарламалар мен жобалардың нәтижелі жүзеге асуына ықпал етеді.
Қазақстан экономикасын реформалау жағдайында инвестициялық саясаттың
тиімділігіне екі деңгейден тұратыр органдардың реттеушілік құрылымы ықпал
етеді. Бірінші деңгейде мемлекеттік биліктің жоғарғы органдары мемлекеттік
инвестициялық саясаттың түрлі бағыттары бойынша ұсыныстарды заң деңгейіне
жеткізетін шешімдерді қабылдайды. Сонымен бірге, олар үкіметтің де,
халықаралық билік ұйымдарының да ұсыныстарын есепке алады. Екінші деңгейде
реттеуші қызметтер мен Қазақстандағы экономиканың нақты секторына
инвестициялық қызметті ұйымдастырудағы қолайлы жағдайлардың орындалуын
Қазақстан Республикасының Экономика және бюджетік жоспарлау министрлігі,
Қаржы министрлігі, Сыртқы істер министрлігі, Ұлттық банк және салалық
министрліктер мен ведомостволар қарастырады.
1.3 Инвестициялық қызметтің шетелдік тәжірибесі
Инвестицияны жүзеге асыруға әлемнің көптеген мемлекеттері қызығушылық
танытады. Себебі олар:
• өндірістің жаңа түрлерінің пайда болуына;
• жаңа жұмыс орындарының ашылуына;
• жаңа тауарлар мен қызметтердің шығарылуына және шығарылып жүрген
тауарлар мен қызметтердің сапасының артуына;
• мемлекет пен кәсіпорындардың қызметкерлері үшін жаңа кірістердің
қалыптасуына жағдай жасайды.
Әлемдік инвестициялық тәжірибе көрсекендей, ауқымды инвестициялардың
салымы экономикалық өсудің кепілі бола алмайды. Маңызды рөлді
инвестициялардың құрылымы мен сапасы және адами капитал мен техникалық
біліктілік алады. Тәжірибе жүзінде шетел капиталын тиімді пайдаланып
отырған дамушы мемлекеттерге тоқтала кету керек. Олардың ішінде жоғары
дәрежеде экономикалық өсуі тікелей шетел инвестицияларын тартуға байланысты
болған, әлемде қысқа мерзім аралығында таң қаларлық нәтижеге жеткен Азияның
жаңа индустриалдық елдерін қарастыруға болады.
Жалпы алғанда, бұл елдердегі инвестициялық климат жағымды деп айтуға
болады. Шетел инвестицияларын тартуда бұл елдерде ынталандыруды
шектеулермен үйлестіру қағидасы қолданылады. Бір жағынан шетел
инвестициясын тартуда саяси- экономикалық жеңілдіктер мен шаралар жасалады,
шетел инвесторларының заңды құқықтары мен көзқарастары қорғалады- бұл
ынталандыру шаралары болса, екінші жағынан шетел инвестицияларына көпжақты
шектеулер қойылады, яғни ұлттық өнеркәсіп және елдің экономикалық
ресурстары қорғалады. Шетел капитfлына қатысты саясаттың нәтижелілігі бұл
екі факторды тиімді үйлестіре білуде болып табылады.
Жеңілдікті салықтық саясаты шетел инвестициясын елдің экономикалық
стратегиясы және салалық саясатты ескере отырып ынталандыру негізінде
жүргізіледі.
Сингапур елінде шетел инвесторларының кәсіпорындары жаңа өнеркәсіптік
және экспортқа бағытталған салаларда қызмет атқарса, қызмет мерзімінің
алғашқы 5-10 жыл мерзімінде табыс салығынан босатылады. Сонымен қатар,
жарғылық капиталдан алынатын дивидендтерге салынатын салықтан босатылады.
Шетел инвестицияларын басқаруда бұл елде экономикалық даму бюросы
жобаларды қарастыратын және қабылдайтын жалғыз орган болып табылады.
Сингапур мемлекетінде үкімет кәсіпорын жұмысшыларының техникалық оқытылуын
міндет етіп белгілейді және олардың оқуы үшін субсидия береді. Мемлекет
шетел инвестицияларына белгілі бір аймақтарды қызмет атқаруын шектейді және
тыйым салуы мүмкін. Мысалы қорғаныс өнеркәсібі және тағы басқа өмірлік
маңызы бар салалар.
Таиландта шетел кәсіпорындары мемлекеттің көтермелеу шаралары
жүргізілетін салаларында қызмет атқарса, заңды тұлға алғашқы 5- 8 жыл
мерзімде табыс салығынан немесе тантьем салығынан босатылады. Мемлекетің
арнайы аймақтарында қызмет ететін кәсіпорындар алғашқы қызмет мерзімінің 3-
8 жылы табыс салығынана босатылады екен. Мемлекетте шетел инвесторларына
мемлекеттік монополиялық салаларда қызмет атқаруына тыйым салынады. Мысалы,
табак өндірісі, теміржол транспорты, азаматтық авиация және тағы басқа
салалар.
Филиппин аралдарында шетел инвестицияларын ауылшаруашылық саласына,
орман шаруашылығы саласына, бұқаралық ақпарат агенттігінің банктеріне,
астық өндіру саласына және жекелеп сатылатын саудаға тартылуына тыйым
салынады.
Малайзияда жаңа өнеркәсіптік салаларда немесе жұмысбастылықты
көбейтетін салаларда қызмет ететін шеел компаниялары қызмет мерзімінің
алғашқы 2- 5 жылында табыс салығынан босатылады. Сонымен қатар өнімдері
экспортқа бағытталған кәсіпорындарға бұл мемлекетте негізінен 3 жеңілдік
түрі беріледі, олар: 1) табыс салығы табыстың белгілі бір бөлігінен ғана
алынады; 2) амортизацияға жеңілдік (40٪-ға дейін); 3) экспорттан алынатын
табыстың бір бөлігі экспортты ынталандыруға бағытталады.
Инвестициялық саясаттың нәтижелі жүргізілуіне Вьетнам мемлекеті жақсы
мысал бола алады. Өткен ғасырдың 90- жылдарының ортасына қарай ұлттық
капитал әлсіз және өнімділігі төмен болғанда экономикалық өсудің тұрақты
дамуында шетелдік инвестициялар шешуші рөлде болды. Вьетнам мемлекетінде
әлеуметтік бағытталған экономикалық стратегия, шетелдік инвестицияларды
тартуға тиімді алғышарттар жасады. Вьетнамда шетел инвесторлары ішінде
маңызды орында АСЕАН мемлекеттері, Жапония мемлекеті, Азия НИСі, кейін келе
Қытай, Европа Кеңесі, АҚШ мемлекеттері орын ала бастады. Сонымен қатар,
Шығыс Азия мемлекеттері- Сингапур, Тайвань, Жапония, Корея Республикасы
және Гонконг мемлекеттері де Вьетнамға қызығушылық танытып отырған
инвесторлар болып табылады. Олар жалпы Вьетнамдағы шетел мемлекеттерінің
салымдарының 23 бөлігін алады. Жиырма бірінші ғасырдың басынан бері
Вьетнам Социалисттік Республикасы 40- қа жуық мемлекеттен инвестиция
тартады, оларға деген қажеттілік 2007- 2011 жылдары 17,1% құрап, жалпы
көлемі 138,6 млрд. АҚШ долларына тең болмақ деп вьетнам үкіметі есептеп
отыр. Вьетнам мемлекеті көлемді шетелдік инвестицияларды тарту арқылы
жылына ЖІӨ көлемін 7-8% кем емес деңгейде ұстап отыруды көздейді.
Вьетнам Социалисттік Республикасы тікелей шетелдік инвестицияларға көп
көңіл бөледі, себебі қор рыногі дамымаған, мемлекеттік секторды
жекешелендіру баяу жүзеге асырылып жатыр және портфельдік инвестициялар
көлемі қаржылық капиталдың көлемінен 2% ке аспайды. Шетел компанияларымен
5236 жобаларға қол қойылды, жалпы инвестиция көлемі 40,8 млрд. АҚШ
долларына тең. Олардың ішінде 4328 жобалар іске асырылып жатыр инвестиция
көлемі 24,6 млрд. АҚШ долларын құрайды. Шетел инвесторлары Вьетнам
мемлекетінің халықшаруашылық кешенін жаңарту және дамытуға белсенділік
танытуда. 2007 жылы Вьетнамға келіп түскен шетелдік тікелей инвестициялар
көлемі бойынша алдағы қатардағы мемлекеттер: Тайвань- 16%, Сингапур- 10%,
Жапония- 12%, Оңтүстік Корея- 10% болған. Европалық Кеңеске 11%, ал Америка
Құрама Штаттарынан тек 3% келген.
Шетелдік капиталды пайдалана отырып, Вьетнам Азиядағы экономикасы
тұрақты дамып отырған мемлекетке айналды. Мысалы, 2002- 2007 жылдары ЖІӨ
көлемі 7,5%- ды құрап отырды. Вьетнам нәтижелі және жедел даму фазасында
жүр деп айтуға болады, оған мынадай макрокөрсеткіштер мысал бола алады:
инвестицияның, мемлекеттік бюджеттің және ЖІӨ- ге келетін экспорттың
орташа дамыған мемлекеттермен салыстырғанда жоғары көлемі.
Тәжірибе дәлелдегендей, жағымды инвестициялық климаттың маңызды
факторы ретінде заңнамалық базаның үнемі жетілдіріліп, дамып отырылуы
қарастырылады. Мемлекет 1986 жылы нарықтық ашық социалисттік экономикаға
көшу туралы шешім қабылдаған сәттен бастап кәсіпкерлік туралы, мемлекеттік
кәсіпорын туралы, жеке кәсіпорын туралы, сауда туралы, банктер туралы, жер
туралы көптеген заңдар шығарыла бастады. Заңнамалық базаның жетілдірілудегі
үкіметтің белсенділігі 2005 жылы ерекше болды. Біріңғай инвестиция туралы
заң, Біріңғай кәсіпорын туралы заң, сыбайлас жемқорлыққа қарсы заң,
интеллектуалды жеке меншік турал заң, тендірлер жүргізу туралы заң,
арнайы сатулар туралы заң, трансакция туралы заң, коммерция туралы
заң, жақсартылған кеден туралы заң, саудалық салық туралы заңдар
қабылданды. Мұндай заңнамалық актілердің молдығы бірінші кезекте ДСҰ- ның
талаптарына байланысты болды. Заңдардың қабылдануы елге шетелдік капиталдың
келуін одан әрі жетілдірді.
Вьетнамдағы инвестициялық климатқа ЖІӨ- нің, экспорт тың жоғары темпі,
экономиканың кризиссіз жағдайы әсер етеді. Өнеркәсіптің және
ауылшаруашылығы өнімдері ішкі нарықты толтырып, азық- түліктік мәселені
шешті. әлемде күрішті экспорттаушы елдерден Вьетнам Таиландтан кейінгі
екінші орынға шықты.
PPP- нің (Purchasing power parity) есебінде алдағы 10 жылда елдің
ЖІӨмі 2,1- ге, яғни 94- 98 млрд. АҚШ долларына артуы керек деп күтілуде.
2010 жылы жан басына шаққанда 1050-1100 АҚШ долларын құрау керек, ол
қазіргі кездегі қытайлық дәрежеге тең.
Алға қойылған мақсаттарға жету үшін отандық және шетелдік
инвесторлардың қолдауымен бағдарламалар жүзеге асырылу керек. Барлық
инвестициялық жобалар екі категорияға бөлінеді: А категориясына
өнеркәсіптік және өндірістік- экспорттық аймақтар инфрақұрылымын құруға
арналған инвестициялар; ДСҰ схемалары бойынша жобалар, теңіз порттарының,
теңіз және әуе тасымалдарымен байланысты аэродромдар құрылысы;
телекоммуникациялар мен байланыстарда жетілдіруге инвестициялар жатады.
Оларға, сонымен қатар, мәдениет, білім беру, денсаулық сақтау, ғылыми
зерттеулер, фармацевтикалық өнеркәсіп, сақтандыру, қаржы және аудит; сирек
кездесетін пайдалы қазбаларды барлау және табу; тұрғын үй кешендерінің
құрылысы; қорғаныс және қауіпсіздік саласында жобалар жасау; инвестиция
көлемі 40 млрд. Доллардан аспайтын электроэнергетика саласында, пайдалы
қазбалар табу, металлургияда, цемент өндіру, машина құрылысы саласында,
химия өнеркәсібінде, қонақ үй шаруасы және қозғалмайтын мүлік, туристтік
сауықтыру кешендерін құру жөніндегі жобалар жатады; қалалық территорияда
ауданы 5 га- дан аспайтын жерді пайдаланатын жобалар, сонымен қатар,
қалалық емес аудандарда 50 га- дан жоғары мөлшердегі жерлерді пайдаланумен
байланысты жобаларды кіргіземіз. А категориясына кіретін жобаларды жүзеге
асыру үшін ВСР Премьер- Министрінің рұқсаты керек.
В категориясындағы жобалар бойынша шешімдер өнеркәсіп және инвестиция
Министрлері деңгейінде, провинциялардағы халық комитеті немесе өндірістік
және өндірісті экспорттаушы аймақтардың әкімшіліктері деңгейінде
қарастырылады. Шағын және орта деңгейдегі жобалар (40 млн.- ға дейінгі)
орталықтық келісімінсіз тек провинциялар басшыларымен шешіле береді.
Вьетнамға шетелдік тікелей инвестициялар үлкен халықаралық экономикалық
көмек ретінде де тартылды, олар халықаралық қаржылық ұйымдардан келді:
Париждік донорлық Клубі, Халықаралық валюта қоры, Дүниежүзілік Банк.
Вьетнамда халықаралық қаржылық көмек шетелдік инвестициялардан кейінгі
екінші орындағы сыртқы көлемді инвестициялық ресурс болып табылады.
Донорлық бірлестік пен Вьетнам мемлекеттері арасындағы келісім бойынша
2007-2011 жылдары 14 млрд. АҚШ доллары көлемінде қаражат бөлініп отыр.
Шетел капиталын пайдалана отырып, яғни тиімді инвестициялық саясат
жүргізе отырып Вьетнам үкіметі тұрақты дамушы мемлекет ретінде көрініп
отыр.
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың негізгі
бағыттары
Мемлекеттік саясаттың негізгі бағыты ол мемлекетте қолайлы
инвестициялық климатқа жету және алдағы кезеңдерде экономикаға тікелей
шетелдік инвестициялардың келуін ынталандыру болып табылады. Қазақстан
қазіргі кезде ТМД елдерінің арасында мемлекетке тартылған шетелдік
инвестицияларды жан басына шаққандағы көлемі бойынша алдыңғы қатарда болып
отыр. Қазақстан Республикасына тікелей шетелдік инвестицияларының жалпы
келіп түсуінің 2009-2011 жылдардағы мәліметі талдайтын болсақ, барлығы 2009
жылы 4106,40 млн. АҚШ долларды құраса, ал 2011 жылы 17466,12 млн. АҚШ
долларды құрап отыр. Талдау нәтижесінде 13359,72 млн. АҚШ долларға артқанын
байқаймыз, ол өз кезегінде қазақстандық экономикада шетелдік
инвестициялардың өсу динамикасының үдемелілігін көрсетеді.
Қазақстанның экономикалық жағдайының және инвестициялық климатының
жақсаруын мемлекеттің несие рейтингілерін халықаралық рейтингілер
агенстволарының бірнеше рет жоғарлатуынан көруге болады. Қазақстан ТМД
елдерінің ішінде ең бірінші болып Moody"s Investors Service агенствосымен
инвестициялық рейтингке иеленді.
Инвестициялық саясат маңызды үш бағытта жүргізіледі:
• мемлекеттік бюджеттік қорларды пайдалану арқылы;
• ішкі несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзіндік қаражаттарын
тиімді қолдануды ынталандыру арқылы;
• шетелдік инвестициялар тарту мен тиімді пайдалану механизмі арқылы;
Осы бағыттар ішінен басымдысын таңдап алу және халық шаруашылығының
барынша тиімді аймақтық- салалық құрылымын қолдау мақсатында олардың
үйлесімін қамтамасыз ету – мемлекеттің инвестициялық саясатының негізін
құрайды. Оны қалыптастыру барысында Қазақстан Республикасының Президенті
бекітетін күрделі ұлттық бағдарламаларды іске асыру қажеттігі де
ескеріледі.
Мемлекеттік инвестициялық саясатты жүзеге асырушы институттарға
Қазақстанның инвестициялық қорын және Қазақстанның Даму банкін жатқызуға
болады.
Қазақстанның инвестициялық қорының (ҚИҚ) мақсаты Қазақстанда да,
шет елдерде де кәсiпорындардың жарғылық капиталына үлестiк және бақылаусыз
қатысу арқылы жеке сектордың экономиканың шикiзаттық емес секторындағы
бастамаларына қаржылай қолдау көрсету болып табылады.
Қазақстанның Даму Банкiнiң негiзгi мiндетi ұзақ мерзiмдi және орташа
мерзiмдi төмен проценттi банк кредиттерiн, оның iшiнде экспорттық кредиттер
беру арқылы, сондай-ақ басқа кредиттiк институттар беретiн заемдар мен
кредиттер бойынша кепiлдi мiндеттемелер беру арқылы жеке сектор мен
мемлекеттiң бастамаларына (инфрақұрылымдық жобалар бөлiгiнде) қаржылай
қолдау көрсету болып табылады.
Іс жүзінде, белгілі мақсатқа қол жеткізуді көздейтін мемлекеттің
инвестициялық саясатының бағыттары мен көрсеткіштері сандық жағынан
айқындалып, атқарылатын мерзімі бойынша анықталуы тиіс. Инвестициялық
саясаттың әлеуметтік-экономикалық салдарын ескере отырып, Қазақстан
экономиканың қаржылық тұрақтануы сатысына ену кезеңінде қатаң әдістерді
қолдана бастады, бұл әдістер төмендегі бағыттарды қамтиды:
• үкіметтік несиелер мен кепілдемелерді шектеу (өйткені
үкіметтік несие алдын-ала ақы төлеуді; кепілдемелерді ұсынуды
және белгілі сомалардың процентімен қайтарылуын талап етеді). Мұндай
жағдайда елге келіп жатқан шетел инвесторларын көбейтуге арналған
мүмкіндіктер кеңейіп жатыр. Капиталды тартудың мұндай формасының
басымдылығы әртүрлі түсіндіріледі:
• тікелей шетел инвесторлары донордың ұзақ мерзімдік мүдделерінің жүзеге
асуына мүмкіндік береді;
• донордың өндірістік процесті басқаруға қатысу мүмкіндігі болуы тиіс;
• елеулі көлемде қаржылық ресурстардың ағылып келуін қамтамасыз етеді,
ол сыртқы қарыздардың төлену проблемасына әсер етпейді;
• тікелей шетел инвестициялары іскерлік және шаруашылық белсенділікті
қамтамасыз ете отырып, өндірістік және ғылыми-техникалық
ынтымақтастықтың әр түрлі формаларының кең түрде таралуына ықпал
етеді.
Мұның барлығы Үкіметтің орта мерзімдік инвестициялық бағдарламасын
қабылдау және жүзеге асыру үшін бағыт-бағдар беруге мүмкіндік жасады.
Объектілерді салу және сатып алумен қатар шетел капиталын салу бағыттарына
мыналар жатады:
• біріккен және төл кәсіпорындарды құру;
• шетел компанияларының басқаруына объектілерді беру;
• акционерлеу жолы арқылы кәсіпорындарды жекешелендіру процесіне
донорлардың қатысуын кеңейту;
• банктік мекемелерді инвестициялау
• Қолданылатын бағыттар сипатында елеулі өзгерістер болуда:
• Біріккен кәсіпорындардың делдалдық-өткізу және сатып алу кызметі
салаларында емес, өндірістік, банктік, құрылыстық қызметте, аграрлық
секторда ұлғаюы.
2008 жылы қызмет етіп жатқан біріккен кәсіпорындардың жалпы саны 1388,
ал шетел инвесторларының басқаруына берілген кәсіпорындар саны 100-ден
астам болды.
Қазіргі кезеңде республика экономикасындағы құрылымдық дағдарысты жою
үшін тұтастай мемлекеттің құрылымдық – инвестициялық саясатының бағытын
айтарлықтай өзгеру қажет және оны ауыл шаруашылығы мен аграрлық
өнеркәсіптік инфрақұрылымның әлеуметтік –экономикалық рөлін қалпына
келтіруге бағыттау керек. Құрылыс кешеніне де осындай көзқарас қажет.Осыдан
келіп экономикадағы құрылымдық өзгерістерді реттеудің механизмдері арасында
бюджеттік қаржыландыру , несие бөлу және салық салу басымды болып табылады.
Қазақстандағы қазіргі даму кезеңіндегі мемлекеттің инвестициялық
саясатының маңызды бағыттарының бірі Индустриалды- инновациялық даму
Стратегиясын және осы құжатқа сәйкес мемлекеттік органдар алдына қойылған
басты мақсаттарды жүзеге асыру болып табылады. Бұл елдердің инновациялық
қызметпен және ғылыми зерттеуді интерұлттандыру жемісін қолданумен
айналысуын бейнелейтін, инновациялық әлеует индексі( Innovatich Capability
Index- ICI). ICI-екі басқа көрсеткіштердің орташа индексін білдіреді:
технологиялық қызмет индексін (Technological Activity Index- TAI) және адам
капиталының индексі(Human Capital Index- HAI). TAI үш компоненттің орташа
көрсеткіштерімен анықталады. Америка Құрама Штатымен ұсынылған патенттердің
саны (млн. адамға); ғылыми жарияланым саны(млн. адамға). HCI-сонымен қатар,
сауаттылық деңгейі (жалпы тұрғындар санына%) және елдегі оқытудың әр
сатысындағы білім деңгейін бейнелейді. Стратегияға сәйкес Стратегияны
орындауға арналған инвестициялық сипаттағы тікелей шығындар көлемі жыл
сайын 1,2 млрд. АҚШ доллар болады деп болжанған. Оның ішінде Стратегияны
орындауға арналған мемлекеттік шығындар құны жылына 260 млн. АҚШ долларға
(2002 жылдың бағасымен) тең. Республикалық және жергілiктi бюджеттерден
қаржыландыру көлемi тиiстi жылға бюджеттi қалыптастыру кезiнде нақтыланатын
болады. Стратегия iс-шараларын қаржыландыру үшiн Даму банкiнiң,
Инвестициялық қордың, Инновациялық қордың қаражаты тартылатын болады. Бұл
ретте жаңа инвестициялық және инновациялық институттарды құру iрi қаржы
ресурстарын iздестiрудi қажет етедi.
Қазақстан Үкіметі инвестициялық саясатты мемлекеттік басқаруды
күшейтуді қарастырып отыр. Оның ішінде негізгі өндірістік секторлардың
инвестициялық дамуын қолдау шаралары. Сонымен қатар мемлекеттің
стратегиялық мақсаттары мен тәжірибелік әрекеттерін байланыстырып,
инвесторлардың келісімдері мен капитал салымдарын стратегиялық маңызы бар
жобаларға бағытталуы қажет. Баға, тарифтік, кедендік және валюталық саясат
бір жүйеге келуін мемлекет басқаруы қажет. Осының арқасында мемлекетте
қолайлы инвестициялық климат орнату.
2.2 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климат жағдайын талдау
Инвестициялық климат инвестицияны бөлуге қолайлы жағдай жасайтын,
капиталды сыртқа шығаратын, мемлекеттердің экономикалық, саяси, табиғи
ресурстың және арнаулы іс- әрекеттерінің жиынтығын білдіреді.
Инвестициялық климат ұғымы макро және микро деңгейлерді қамтиды, оларды
инвесторлар біріңғай тұтастық ретінде қабылдайды, өйткені қлоайлы
инвестициялық климатты қалыптастыру бойынша үкіметтің кез келген заңнамалық
қызметі жергілікті биліктің нориа шығарушы қызметімен жоққа шығарылуы
мүмкін, ал жеңілдігі бар шаруашылық режимді құру бойынша жергілікті
деңгейдегі әрекеттер орталық үкіметтің жалпы экономикалық реттеуінің кейбір
кемістіктерін өтеуі мүмкін.
Макроэкономикалық деңгейдегі климат инвестицияларға арналған саяси,
экономикалық және әлеуметтік ортаның көрсеткіштерін қамтиды.
Микроэкономикалық деңгейдегі климат нақты мемлекеттік органдардың
инвестор фирмасының, шаруашылық жеткізуші субъектілердің, сатып
алушылардың, банктердің және қабылдаушы мемлекеттің кәсіби кеңестері мен
еңбек ұжымдарының екі жақты қатынасы арқылы көрінеді.
Сонымен, инвестициялық климат белсенді инвестициялық қызмет арқылы
қоғамның өндірістік күшінің ғылыми- техникалық жаңалануы мен дамуында
қоғамдық- экономикалық қатынастарды пайдалану үшін алғышарттарды құруға
бағытталған экономиканың институционалды жүйесіндегі ерекше жүйе бөлігі деп
айтуға болады(3- сурет). Инвестициялық климат пен ұзақ мерзімді салымдарға
тұрақты уәждеме механизмін құру үшін бәсекелестікті дамыту, монополияны
шектеу, капиталды өндіріске пайдамен салу мүмкіндігін қамтамасыз ету, оның
сала мен аймақ арасында еркін құйылуына мүмкіндік жасау шараларымен қатар
инвестициялық қызметті мақсатты мемлекеттік реттеу бойынша шаралар кешенін
құру қажет.
Қазіргі кезде инвестициялық ресурстарды бөлу экономиканы мемлекеттік
реттеу мекемелері, қаржы институттары, фирмалары іске асырып жүрген
салааралық және мемлекетаралық капитал құйылуымен толықтырылып, көп мәрте
өсіп келе жатыр. Ондай құйылу ұжымдық, ішкі және шетел инвестициялары
арқылы іске асырылып келеді. Бүгінгі таңда капиталдың мұндай жылжуы
кеңейтілген ұдайы өндірістің қызмет ету және дамуының маңызды шарты және
факторы болып табылады. Ол мемлекеттің кеңейтілген және мақсатты қолдауын,
экономиканың дамуының приоритетті стратегиялық бағыттарын қамтамасыз етуін
қарастырады.
Қазақстанда шаруашылық субъектілерінің тартылған қаражаттары келесі
құрамдас бөліктерден тұрады: Екінші Деңгейлі Банктердің (ЕДБ) ссудалық
портфелі, облигациялық қарыз бен лизингтік несиелер. Соңғы жылдары
республикада ЖІӨ құрылымында тартылған қаражаттардың үлесінің көбею
тенденциясы байқалып отыр, бұл оңтайлы сәт болып табылады. Мысалы, олар
2007 жылы ЖІӨ 6,3 пайызын құраса, 2011 жылы олардың үлесі 36,5 пайызға
дейін өскен. Соңғы бес жылдың ішінде тартылған қаражаттардың көлемінің
неғұрлым өсуі 2010 жылы бақыланды, олардың көлемі алдыңғы жылмен
салыстырғанда 9,2 пайызға өскен.
Қазақстанның экономикалық секторлары бойынша халықаралық инвестициялық
жайғасымына келетін болсақ, талдау нәтижесінде барлығы сыртқы активтердің
29 пайызға артты және сыртқы міндеттемелердің 36 пайызын құрайды. Оның
ішінде банктер маңызды бөлігін алады, яғни сыртқы активтердің 35 пайызын
және сыртқы міндеттемелердің 40 пайызын құрағанын көріп отырмыз.
Өзара тәуелділік пен ұлттық экономиканың дамуының өзара шартталуы
капиталдың халықаралық жылжуының арқасында жүреді. Алайда, экономикалық
дамуының деңгейі әр түрлі мемлекеттерде тікелей шетел инвестиция бірдей рөл
атқармайды. Бұл шетел инвесторларының уәждемесіне де, қабылдаушы
мемлекеттің алдына қойған мақсаттарына да, шетел инвестицияларына өзі
жүргізіп жатқан саясатқа да қатысты болып келеді.
Қазіргі уақытта инвестициялар тарту жөнінен Қазақстан ТМД елдері
бойынша көш басында келеді. Ал Орталық Азия елдері бойынша алсақ, осы
өңірге келген барлық тікелей инвестициялардың сексен пайыздан астамы
Қазақстан еншісінде.
2007-2011 жылдар арасында республика тікелей инвестиция ретінде 68
млрд. АҚШ долларын тартты, адам басына шаққанда 4,4 мың АҚШ долларын
құрайды. 2007 жылда елімізге тікелей инвестиция ретінде 17 млрд. АҚШ
доллары тартылды, бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 65%-ға артық. Сондағы
қаржылардың 60%-ы экономиканың шикізаттық емес салаларына инвестицияланды.
2011 жылы қаржы емес активтерге инвестициялардың бағалау көлемі
4,04млн. теңгені құрады.
2012 жылғы қаңтар- маусымда негізгі капиталға инвестициялар 1,51 млн.
теңге болды.
Жағымды инвестициялық ахуал Қазақстан Республикасының жинақтаушы
зейнетақы қорлары, сақтандыру және инвестициялық компаниялар сияқты
институционалдық инвесторларының активтерінің өсуіне септігін тигізді.
Ағымдағы жылдың басында қазақстандық банктердің жалпы активтері 11,6 трлн.
теңгені құрады (шамамен 97 млрд. АҚШ доллары). Сол уақыттағы халықтың
жинақтары 2,6 трлн. теңгеге бағаланған болатын, оның жартысынан астамын
халықтың банктерге салған жинақтары құрайды. Бұл Қазақстанның ішкі
инвестициялық ресурстарын қолдануда үлкен әлеуеті бар екенін көрсетеді.
Еліміздің инвестициялық ахуалын жақсарту, оны насихаттау мақсатында
іскер топтар өкілдерінің сапарларын, екіжақты кездесулер, бизнес-форумдар
және ынтымақтастықтың өзара тиімді басқа да шараларын ұйымдастырып отыруға
мән беріледі.
Бүкіләлемдік банк секілді беделді ұйымдар мен халықаралық рейтингтік
агенттіктердің біздің елдің инвестициялық мүмкіндіктерін жоғары бағалауы да
іске оң ықпалын тигізуде.
Қазақстан Республикасына тікелей шетелдік инвестицияларының жалпы келіп
түсуінің 2009-2011 жылдардағы мәліметі талдайтын болсақ, барлығы 2009 жылы
4106,40 млн. АҚШ долларды құраса, ал 2011 жылы 17466,12 млн. АҚШ долларды
құрап отыр. Талдау нәтижесінде 13359,72 млн. АҚШ долларға артқанын
байқаймыз, ол өз кезегінде қазақстандық экономикада шетелдік
инвестициялардың өсу динамикасының үдемелілігін көрсетеді.
3- Сурет. Инвестициялық климат құрылымы мен оны қалыптастыру формалары
Қазақстан Республикасының аумағындағы шетел инвесторларының қызметін
реттейтін белгілі бір құқықтық база құрылған. Қазақстан Үкіметі Халықаралық
Валюталық Қормен, Дүниежүзілік Даму Банкімен және басқа да әлемнің
халықаралық қаржы ұйымдарымен тығыз байланыса отырып, шетелдік
инвестицияларды тарту аясындағы және республика экономикасындағы шетелдік
капитал үшін жеңілдік тәртібіндегі мәселелі сұрақтарды шешу, халықтың
әлеуметтік жағдайы мен өмір деңгейін жаңарту аясында заңдық база құрылды.
Осыған байланысты инвестициялық климатты жаңарту үшін артықшылықты
экономика секторларының тізімі бекітілді. Қазақстандағы шетел
инвестициялары барлық ұйымдық- құқықтық нысандағы кез келген объектілер мен
қызмет түрлеріне салынуы мүмкін.
4 - кестедегі қызмет түрлеріне келіп түсуіне қарай талдайтын болсақ,
ауыл шаруашылығы, аң аулау, орман және балық шаруашылығына салыстыру
кезеңінің басында 2,4 млн. АҚШ доллары келіп түссе, соңында 1,7 млн. АҚШ
долларына кеміген. Тау- кен өндірісінің өнеркәсібіне 2009 жылы 2123,4 млн.
АҚШ долларын құраса, талдау кезеңінің соңында 4625,4 млн. АҚШ долларына
өскенін көреміз. Сауда, автокөлік және тұрмыстық заттарды жөндеу салыстыру
кезеңінің басында 105,1 илн. АҚШ долларын құраса, кезең соңында 1253,4 млн.
АҚШ долларын құрап, 1148,3млн. АҚШ долларына өскенін көруге болады.
Қаржылық қызмет салыстыру кезеңінің басында 11,8 млн. АҚШ долларын құраса,
кезең соңында 2906,4 млн. АҚШ долларын құрап, 2894,4 млн. АҚШ долларына
өскенін байқаймыз. Бұл біздің тау- кен өнеркәсібіне, сауда, автокөлік және
тұрмыстық заттарды жөндеу, қаржылық салаға, жылжымайтын мүлікпен
операциялар, кәсіпорынды жалға беру қызметтеріне деген шетел
инвесторларының қызығушылығын танытатынының көрінісін байқатады. Жалпы
алғанда, инвестициялар көлемі көрсеткіштерінің өзгеруі республикадағы
макроэкономикалық жағдайдың жақсарғаны жайында, шетелдік және отандық
инвесторлар тарапынан Қазақстанға деген іскерлік белсенділік пен
сенімділігінің артқаны туралы айтуға болады.
4- кесте. Инвестициялардың қызмет түріне келіп түсуіне қарай талдау
Қызмет түрінің аталуы 2005 ж 2006 ж 2007 ж 2008 ж 2009 ж 2011 ж
Ауыл шаруашылығы, аң аулау, орман шаруашылығы, балық шаруашылығы 2,4 1,6
1,1 1,2 37,3 1,7 Тау- кен өнеркәсібі 2123,4 2188,3 5247,8 1796,6
2323,1 4625,4 Өңдеуші өнеркәсібі 832,4 1000,7 520,6 303,6 644,1
867,7 Электр энергиясы, газ және суды өндіру және бөлу 19,0 82,4
11,4 119,5 26,7 35,1 Құрылыс 47,0 50,6 160,3 94,0 378,4 492,8
Сауда, автокөлік және тұрмыстық заттарды жөндеу 105,1 163,2 259,1
381,4 737,4 1253,4 Қонақ үйлер мен мейрамханалар 10,9 7,5 13,4
5,8 10,2 49,2 Көлік және байланыс 95,1 75,2 101,1 98,1 302,3
181,8 Қаржылық қызмет 11,8 52,3 71,0 107,9 398,7 2906,4
Жылжымайтын мүлікпен операциялар, кәсіпорындарды жалға беру қызметтері
845,9 998,5 1843,7 3647,8 5610,9 6955,3 Білім, денсаулық сақтау
және әлеуметтік қызметтер 13,4 4,2 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инвестиция мәні, түсінігі және жіктелуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Инвестициялық қызметті
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3 Инвестициялық қызметтің шетелдік тәжірибес
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.2 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климат жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.3 Самұрық- Қазына Ұлттық әл- ауқат қорының
дамуы ... ... ... ... ... ... 24
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Инвестициялық саясатты мемлекеттік
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .28
3.2 Қазақстанға шетелдік инвестицияларды тартудың
режимі ... ... ... ... ... .31
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 6
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..39
КІРІСПЕ
1998ж.бастап Қазақстан экономикасында қалыпты экономикалық өсу көрініс
алып отыр. Бұндай жағдайдың көрініс табуына жоспарлық - әкімшілдік
жүйенінің түрленуі, экономикаға келесі нарықтық механизмдердің енуі: еркін
бағалар, меншікті мемлекет иелігінен алу, экономиканы демонополияландыру,
бәсекелестіктің дамуы, сыртқы экономикалық әрекеттің ырықтануы, банктік –
қаржылық жүйенің реформалануы, қор нарығының пайда болуы және инвестициялық
әрекеттің жоғарылауы күшті әсерін тигізді.
Тәуелсіздіктің бірінші кезеңінен бастап шетелдік инвестицияларды
тартуға қолайлы жағдайлар туғызылады. 2000-2011 жылдар арасында республика
тікелей инвестиция ретінде 68 млрд. АҚШ долларын тартты, адам басына
шаққанда 4,4 мың АҚШ долларын құрайды. Жан басына шаққандағы ТШИ көлемі
бойынша Қазақстан ТМД елдерінің ішінде жоғарғы орындарға ие.
Дегемен, шетел инвестицияларын экономикаға тарту мәселесі әлі де
өзекті. Бұған себепші келесі факторлар: Біріншіден, экономикалық жүйені
реформалау кезеңінде ішкі қаржылық ресурстар азайып кетіп, экономика
салалары өзінің өндірістік аппаратын жаңарта алмады. Екіншіден, өңдеуші
саладағы инвестиция көлемі әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті өнім шығаруға
жеткіліксіз.
Инвесторлардың көзқарастары экономиканың нақты қажеттеріне сай
еместігінен инвестициялардың жеткіліксіздігі орын алып отыр. Өнеркәсіптің
еркін қаржылары күнделікті қажеттіліктерге жұмсалып отыр. Сонымен қатар,
коммерциялық банктер әлі де экономиканың нақты секторын қаржыландыру көзі
болмай отыр.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, экономикалық өсу шетел капиталының
әсерінен болады. Бірақ, шетел инвесторлары үшін шикізат өндіруші салалар,
әсіресе, мұнай-газ салалары басымды болып отыр. Осындай жағдайда
экономиканың қалыпты және қарқынды дамуы қолайлы инвестициялық саясатқа
тәуелді. Экономикалық дамудың, құрылымдық қайта құруды ұтымды жүзеге
асырудың, әлемдік нарықта бәсекелестік позицияларды бекітудің қажетті шарты
болып инвестициялық ресурстар табылады. Оңтүстік-Шығыс Азияның “жаңа
индустриалды елдері” экономикалық феноменінің пайда болуы, қазіргі заманғы
ғылыми негіздегі салалардың кең бағытта дамуға көшуі бұл елдер
экономикасындағы инвестицияның қарқындап өсуінің арқасында мүмкін болды.
Сондықтан мемлекет шетел инвестицияларын тартудың бағыттарының
басымдылығын белгілеу керек. Шетел инвестициялары Қазақстан экономикасының
бәсеке қабілеттілігін жоғарылататын факторға айналуы қажет. Шетелдік
инвестицияларды мемлекеттік реттеу күшейген сайын Қазақстан шын мәнінде
әлемдегі ең бәсекеге қабілетті 50 ел қатарына кіреді. Оған дәлел 2007
жылдың ақпандағы Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы.
Онда еліміздің 1990-жылдардың басындағы экономикалық ахуалынан неден
басталғаны туралы айтылады. Қазақстанның ішкі өнімінің екі есе ұлғаюына,
нарықтық экономиканың құрылуына инвестицияның тигізген әсері мол болды.
Инвестиция дегеніміз табыс табу және капиталды ұлғайту мақсатымен
өндірістік және басқа да қызметтерге қаржы жұмсау болып табылады, яғни
қаржы үнемі жұмыс істеуге, басқаша айтқанда, қандай да бір табыс түсетін
жұмысты немесе іске жұмсалынуы тиіс.
Қазақстан экономикасына инвестиция тартудың қазіргі беталысы мен
заңдылықтары отандық өндірістің мақсаттары мен міндеттеріне сай емес және
оның күшті бәсекелестік ортада қарқынды дамуына әкеліп соқпайды.
Экономиканы инвестицияландыру теориясының тәсілдері, ішкі инвестициялық
қорларды пайдалануды жандандыру мәселелері, инвестицияландырудың басымды
бағыттарын анықтау әлі де толықтай зерттелмеген. Сонымен, мәселенің
өзектілігі, зерттеудің теориялық, тәжірибелік маңызы және бұл бағыттың
толықтай зерттелмегендігі курстық жұмыс тақырыбын таңдауға себебші болды.
Осыған байланысты жұмыстың келесі мақсаты мен міндеттері анықталды.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан республикасының инвестициялық
саясатын талдау жіне инвестициялық саясат ел экономикасы дамуының негізгі
екендігін ашып көрсету.
Курстық жұмыс міндеттері:
-инвестиция терминінің мәні мен қызметін талдау;
-шет елдерінің инвестициялық саясатын зерттеу;
-Қазақстанның инвестициялық саясатының бағыттарын анықтау;
-шетел инвестицияларын тартудың қажеттілігін анықтау;
-шетел инвестицияларын тарту мақсатына арналған мемлекеттік шараларды
сұрыптау.
Курстық жұмыстың құрылымы:
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде жалпы инвестиция туралы түсінік және
инвестициялық саясатты жүзеге асырудың негізі- инвестициялық қызмет туралы
теориялық аспектілер қарастырылады.
Екінші бөлім Қазақстанның инвестициялық саясатының ерекшеліктерін
анықтауға арналған, яғни инвестициялық саясаттың бағыттарын, еліміздегі
инвестициялық климат туралы айтылады.
Курстық жұмыстың үшінші бөлімі экономикамыздың одан әрі дамуы үшін
инвестициялық саясатты жетілдіру жолдары қарастырылады.
1. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инвестиция мәні, түсінігі және жіктелуі
Нарықтық экономиканың қазіргі реформалау кезеңінде инвестициялық
қызметті жүргізудің рөлі мен мүмкіндіктерін анықтау өзекті болып келеді.
Инвестициялық қызметті іске асыру барысында инвестициялық ұдайы өндірістің
ұйымдастырушылық- экономикалық механизмі мен құқықтық қамтамасыз ету
негізінде жаңа салалар қалыптасады. Тарихи тұрғыдан инвестицияның маңызы
мен генезисін анықтаудың жалпы теориялық мәселелерін зерттеу қажет, сонымен
қатар, түрлі мектептер мен ағымдардың пайда болуы мен олардың жаңалануын да
назардан тыс қалдырмау керек. Қалыптасып жатқан экономикалық жағдайлар мен
экономикалық теорияның дамуына байланысты инвестиция ұғымының анықтамасы да
өзгеріп отырады.
Инвестициялар категориясына берілген көптеген анықтамалардың нұсқаларын
сараптай отырып, барлық ортақ ғылыми анықтамалар сияқты, олардың да толық
болмайтынын айта кету керек. Сонымен бірге, атаулы ұғымның өзіне тән
ерекшеліктерін бөліп айтуға болады.
Инвестицияларды шаруашылық қызметке әр түрлі формадағы капитал салымы
ретінде қарастыра отырып, В.Д. Никифорова белгілі шаруашылық қызмет
кезеңіндегі жинақталған және қолданылмаған қоғамдық өндіріске қайта
салынатын табыс түрінде әр түрлі шаруашылық қызметіне салымының құралы. Бұл
үрдіс ұдайы өндірістің барлық факторларын интеграциялап, заңды түрде
қайталанып отырады, сонымен қатар, оған инвестициялық қаражатты өндіріске
жұмсау тән болып келеді.
Отандық ғалымдар, мысалы, М.Т. Оспанова және Т.И. Мухамбетов
инвестицияларды анықтау кезінде басты назарды мазмұндық сипаттамаға аударып
қоймай, олардың мақсатты бағытталуын атап қтуді ұсынып отыр. Осы тұрғыдан
инвестициялар тікелей қоғамдық құндылықтарға материалдық емес және
материалдық байлықтарға , сондай- ақ жанама түрде қаржылық құралдар,
инновациялық және әлеуметтік салалар арқылы салынатын ресурстарды түсінуге
болады.
Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 қаңтарындағы №373-11
Инвестициялар туралы Заңында келесі анықтама келтірілген: Инвестициялар-
заңды тұлғаның жарғылық капиталына немесе кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылатын бекітілген активтерді өсіру үшін инвесторлар құйған мүліктің
барлық түрлері (жеке пайдалануға арналған тауарлардан басқа), ол лизинг
келісім шартын жасаған сәттен бастап лизинг заттарын, сонымен қатар, оларға
деген құқықтарды қамтиды.
Инвестиция ұғымын анықтағаннан кейін міндетті түрде оның жіктелуін
қарастыру қажет. Инвестициялардың жіктелуі тиімді инвестициялық қызметті
іске асыру үшін объективті ақпаратты ала отырып, оларды пайдалану деңгейін
жан- жақты талдауға, сауатты есепке алуға жағдай жасайды. Инвестициялардың
барлық түрлері қызметтің әртүрлілігіне қарамастан, елдің шаруашылығының
дамуында үлкен маңызға ие.
Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша:
қаржылық(портфелдік), тікелей, венчурлық, аннуиттік және кейбір
әдебиеттерде интеллектуалдық болып бөлінеді (1- Сурет ).
1- Сурет. Инвестициялардың түрлері
Нақты (тікелей) инвестициялар дегеніміз – бұл табыс алу мақсатында
тауарлар өндірумен және қызметтер көрсетумен тікелей байланысты нақты
активтерге салынған ақша қаражаттары. Нақты инвестициялар негізгі
құралдарды қайта құру, кәсіпорындағаы өндірісті кеңейту, техникалық қайта
жарақтандыру немесе жаңаландыру арқылы жүзеге асады.
Портфельдік инвестиция - бұл өзінің портфелін құрап алумен байланысты
және бағалы қағаздар мен басқадай активтерді сатып алу болады. Портфель -
бұл әртүрлі инвестициялық құндылықтардың бірігіп жинақталғаны болады да,
салым иесінің нақтылы инвестициялық мақсатқа жетуіне қызмет көрсететін
құралы. Портфельге бағалы қағаздардың бір түрі немесе әртүрлі
инвестициялық бағалы қағаздар: акциялар, облигациялар, жинақ және
депозиттік сертификаттар, аманаттық куәліктер, сақтандыру полистері және
басқалары кіреді.
Аннуитет - жеке адамның салған инвестициясы. Бұл зейнеткер болып
кеткеннен кейін, кейбір аралықтарда оған үнемі белгілі кіріс әкеліп тұратын
салымы. Бұл - негізінен сақтандыру және зейнетақы қорына салынатын қаржы.
Сақтандыру компаииялары және зейнетақы қоры қарыздық міндеттемелер
шығарады да, оның иелері келешекте оны аяқ астынан болып қалған шығындарын
жабуға пайдалана алады. Өзін-өзі сақтандыру арқылы, мезгілсіз қайтыс болған
жағдайда, қаржылық қыйыншылыққа ұрынбайды. Зейнетақылық қор өз клиенттерін
зейнеткерлікке шыққаннан кейін ақшалай қормен қамтамасыз етеді.
Сақтандыру компаниялары өмірін қамсыздандырғандарға сақтандыру полисі
бойынша бір уақытта алғысы келгендерге ақша немесе ануитетті беруі мүмкін
Венчурлық капитал - бұл тәуекелділік күрделі қаржыны салуды білдіруде
қолданылатын термин. Венчурлық капитал үлкен тәуекелділікпен жаңа іс-әрекет
саласына салынатын инвестиция. Мысалы, жаңа акцияларды шығару түрінде.
Венчурлық капитал өзара байланыстары жоқ жобаларға салынады да, салынатын
қаржының тез арада орнына келуіне есептеледі.
Күрделі қаржының жүзеге асуы, кәсіпорның клиенттердің акцияларының бір
бөлігін сатып алу арқылы немесе оған қарыз беріп, оның ішінде ол қарыздарын
акцияға айналдыруымен жүргізіледі. Капиталды тәуекелділікпен салу жаңа
технологияны енгізген ұсақ инновациялық фирмаларды қаржыландыру
қажеттілігінен туады. Тәуекелділік капиталға әртүрлі капитал түрлерін
үйлестіре береді: қарыздық, акционерлік, кәсіпкерлік. Ол сондай-ақ ғылыми-
өнертапқыштық фирмалардың-венчурлық деп аталатын құрылуына деддалдық
жасайды.
Инвестицияларды жіктеудің келесі белгісі – инвестициялау мерзімі.
Аталған белгі бойынша инвестициялар қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып
жіктеледі.
Қысқа мерзімді инвестициялар – бұл бір жылға дейінгі мерзімге салынған
ақша салымдары. Әдетте қаржылық инвестициялар қысқа мерзімді болып келеді.
Ұзақ мерзімді инвестицилар деп бір жылдан артық мерзімдер ішінде
қалыпты табыс көзін қамтамасыз ететін жобаларды жүзеге асыруға салынған
ақша қаражаттарын айтады.
Меншік түріне қарай жеке меншік инвестициялары және мемлекеттік
инвестициялар деп бөлінеді.
Жеке меншік инвестициялары- жеке және заңды тұлғалар есебінен салынатын
салымдар.
Мемлекеттік инвестициялар- бюджеттік, бюджеттік емес және несие
қаражаттары есебінен орталық және жергілікті билік және басқару
органдарымен, сонымен қатар, унитарлы кәсіпорындар, мекемелер және
ұйымдардың жеке қаржылық көздерін мобильдендіру мақсатында салатын
қаражаттары.
Аралас инвестициялар- мемлекет, аймақ, муниципалды білім беру сонымен
қатар, заңды және жеке тұлғалардың қаражаттарын үлестік салу.
Шетелдік инвестиция дегеніміз- қабылдаушы елдегі компанияның қызметін
бақылап, басқарып отыру үшін капиталдың мақсатты түрде ауысуы болып келеді.
Шетелдік инвестициялардың елдер мен өнеркәсіп салалары арасында бөлінуі
кәңіргі халықаралық экономиканың құрамына айтарлықтай әсер етеді.
Біріккен инвестициялар- өз мемлекеті субъектілері мен шетел
мемлекетінің бірігіп салған инвестициясы.
Интеллектуалдық инвестициялар- ғылыми мекемелердегі мамандарды
дайындауға, тәжірибе жинауына, қайта даярлануына және т.б. интеллектуалдық
мүмкіндіктерге салынатын салымдар.
Өкінішке орай, Қазақстанда инветициялық қызмет статистикасы тек
материалдық шығындарды есептейді, ғылыми зерттеуге, білімге деген
интеллектуалдық салаларға инвестициялар ескерілмейді. тек материалдық
компоненттерді есептеу инвестициялардың нақты көлемін көрсетпейді. Мысалы,
дамыған мемлекеттерлің фирмалары мен корпорациялары кадрлармен жұмысты
ғылым мен техниканың және экономиканың дамуының маңызды факторы ретінде
қарастырады. АҚШ- тағы жеке меншік компанияларының мамандарды қайта
даярлауға, персоналды оқытуға, квалификациясые көтеруге кететін шығындары
жылына 5 млрд.доллаға жетеді екен.
Бөлінген инвестициялар және оны іс жүзінде игерудегі қызметтер
жиынтығы инвестициялық қызметті білдіреді.
Қазақстанда инвестиция нақты және қаржылық түріндегі қысқа, орта және
ұзақ мерзімді капитал салымы ретінде кең таралған, мұнда нақты
инвестициялар материалды және материалды емес активтерге салынатын
капиталды құраса, қаржылық инвестициялар қаржылық активтерге салынатын
инвестицияларды құрайтынын анықтай келе инвестициялық нарық құрылымын
талдауға болады.
Нақты инвестициялау объектілерінің нарығы инвестиция қызметінің
болашағы бар және тиімді бағыты болып табылады. Нақты инвестициялау
объектілерінің нарығының маңызды факторлары: жылжымайтын мүлік нарығы
(ғимараттар, құрылыстар, жер телімдері, аяқталмаған құрылыс, көпжылдық
егістер, тұрғын үйлер), тікелей капитал салымдарының нарығы (жаңа құрылыс,
қайта өңдеу, техникалық қайта салу), нақты инвестициялаудың басқа да
объектілерінің нарығы (көркем құндылықтар, бағалы металдар мен өнімдер,
басқа да материалдық құндылықтар).
Инвестициялық нарықтың маңызды құрамдас бөлігі қаржы инвестициялар
нарығы болып табылады. Өз кезегінде ол несие және құнды қағаздар немесе қор
нарықтарына, валюта және алтын нарықтарына бөлінеді.
Қазақстандық банктердің қаржылық қызметінің маңызды салалары
мемлекеттік құнды қағаздар мен валюталық форвардтық келісім- шарттармен
жүргізілетін операциялар болып табылады. Пайыз мөлшерлемелерінің өсуі нақты
секторды теңгемен несиелеу механизмін үзіп, валюталық несиелер үлесі
теңгелік несиелерден асып түсті де жеке банктерде 70% құрады.
1.2 Инвестициялық қызметті ұйымдастыру
Мемлекеттің инвестициялық саясатының стратегиялық мақсаты-
ұйымдастырушылық механизмді құру болып табылады. Ол экономикалық өсудің
нақты, тұрақты, ұлғаюшы қарқынын, құрылымдық алға жылжуларды, өндірістің
жаңалануын, әлеуметтік мәселелер мен экономикалық қауіпсіздік мәселелерін
шешуді қамтамасыз ететін инвестициялық ресурстарды тиімді пайдалануға
мүмкіндік береді.
Теория жүзіне келетін болсақ, инвестициялық қызметті ұйымдастыру
дегеніміз өңделген инвестициялық жобаларды және бағдарламаларды белгілеген
мерзімде, ресурстар шектеулілігін ескере отырып, қарастыру, қабылдау және
нәтижелі жүзеге асыруға бағытталған шаралар жиынтығы болып табылады.
Инвестициялық Жобаны Инвестицияға Қаржыландыру
ақпаратты тарату бағалау қажеттілікті схемасын құру
және анықтау
талдау
Инвестици Инвестиц Инвесторлар Инвес
ялық иялық тиция
идея, жоба лық
ниет ресур
стар
Федералды, аймақтық, жергілікті Әріптестер, Субмердігер
органдар,кәсіпорындар және делдалдар лер
ұйымдар
( Тұтынушылар ( Инвесторлар ( Пайдаланушылар ( Мердігер (
Тапсырыс беруші ( Орындаушы ( Соңғы нәтижеге қол жеткізу
Пайданы тарату Эксплуатацияға енгізу Дайын жобаны өткізу
Орындалуын бақылау Жұмысты ұйымдастыру
2- Сурет. Инвестициялық қызметті ұйымдастыру
Жобалардың және бағдарламалардың мақсаттарына және мазмұнына қарамастан
инвестициялық қызметті ұйымдастыру жалпы 2- суреттегідей түрде болып
келеді.
Инвестициялық қызметті негізді және орнықты ұйымдастыру инвестициялық
бағдарламалар мен жобалардың нәтижелі жүзеге асуына ықпал етеді.
Қазақстан экономикасын реформалау жағдайында инвестициялық саясаттың
тиімділігіне екі деңгейден тұратыр органдардың реттеушілік құрылымы ықпал
етеді. Бірінші деңгейде мемлекеттік биліктің жоғарғы органдары мемлекеттік
инвестициялық саясаттың түрлі бағыттары бойынша ұсыныстарды заң деңгейіне
жеткізетін шешімдерді қабылдайды. Сонымен бірге, олар үкіметтің де,
халықаралық билік ұйымдарының да ұсыныстарын есепке алады. Екінші деңгейде
реттеуші қызметтер мен Қазақстандағы экономиканың нақты секторына
инвестициялық қызметті ұйымдастырудағы қолайлы жағдайлардың орындалуын
Қазақстан Республикасының Экономика және бюджетік жоспарлау министрлігі,
Қаржы министрлігі, Сыртқы істер министрлігі, Ұлттық банк және салалық
министрліктер мен ведомостволар қарастырады.
1.3 Инвестициялық қызметтің шетелдік тәжірибесі
Инвестицияны жүзеге асыруға әлемнің көптеген мемлекеттері қызығушылық
танытады. Себебі олар:
• өндірістің жаңа түрлерінің пайда болуына;
• жаңа жұмыс орындарының ашылуына;
• жаңа тауарлар мен қызметтердің шығарылуына және шығарылып жүрген
тауарлар мен қызметтердің сапасының артуына;
• мемлекет пен кәсіпорындардың қызметкерлері үшін жаңа кірістердің
қалыптасуына жағдай жасайды.
Әлемдік инвестициялық тәжірибе көрсекендей, ауқымды инвестициялардың
салымы экономикалық өсудің кепілі бола алмайды. Маңызды рөлді
инвестициялардың құрылымы мен сапасы және адами капитал мен техникалық
біліктілік алады. Тәжірибе жүзінде шетел капиталын тиімді пайдаланып
отырған дамушы мемлекеттерге тоқтала кету керек. Олардың ішінде жоғары
дәрежеде экономикалық өсуі тікелей шетел инвестицияларын тартуға байланысты
болған, әлемде қысқа мерзім аралығында таң қаларлық нәтижеге жеткен Азияның
жаңа индустриалдық елдерін қарастыруға болады.
Жалпы алғанда, бұл елдердегі инвестициялық климат жағымды деп айтуға
болады. Шетел инвестицияларын тартуда бұл елдерде ынталандыруды
шектеулермен үйлестіру қағидасы қолданылады. Бір жағынан шетел
инвестициясын тартуда саяси- экономикалық жеңілдіктер мен шаралар жасалады,
шетел инвесторларының заңды құқықтары мен көзқарастары қорғалады- бұл
ынталандыру шаралары болса, екінші жағынан шетел инвестицияларына көпжақты
шектеулер қойылады, яғни ұлттық өнеркәсіп және елдің экономикалық
ресурстары қорғалады. Шетел капитfлына қатысты саясаттың нәтижелілігі бұл
екі факторды тиімді үйлестіре білуде болып табылады.
Жеңілдікті салықтық саясаты шетел инвестициясын елдің экономикалық
стратегиясы және салалық саясатты ескере отырып ынталандыру негізінде
жүргізіледі.
Сингапур елінде шетел инвесторларының кәсіпорындары жаңа өнеркәсіптік
және экспортқа бағытталған салаларда қызмет атқарса, қызмет мерзімінің
алғашқы 5-10 жыл мерзімінде табыс салығынан босатылады. Сонымен қатар,
жарғылық капиталдан алынатын дивидендтерге салынатын салықтан босатылады.
Шетел инвестицияларын басқаруда бұл елде экономикалық даму бюросы
жобаларды қарастыратын және қабылдайтын жалғыз орган болып табылады.
Сингапур мемлекетінде үкімет кәсіпорын жұмысшыларының техникалық оқытылуын
міндет етіп белгілейді және олардың оқуы үшін субсидия береді. Мемлекет
шетел инвестицияларына белгілі бір аймақтарды қызмет атқаруын шектейді және
тыйым салуы мүмкін. Мысалы қорғаныс өнеркәсібі және тағы басқа өмірлік
маңызы бар салалар.
Таиландта шетел кәсіпорындары мемлекеттің көтермелеу шаралары
жүргізілетін салаларында қызмет атқарса, заңды тұлға алғашқы 5- 8 жыл
мерзімде табыс салығынан немесе тантьем салығынан босатылады. Мемлекетің
арнайы аймақтарында қызмет ететін кәсіпорындар алғашқы қызмет мерзімінің 3-
8 жылы табыс салығынана босатылады екен. Мемлекетте шетел инвесторларына
мемлекеттік монополиялық салаларда қызмет атқаруына тыйым салынады. Мысалы,
табак өндірісі, теміржол транспорты, азаматтық авиация және тағы басқа
салалар.
Филиппин аралдарында шетел инвестицияларын ауылшаруашылық саласына,
орман шаруашылығы саласына, бұқаралық ақпарат агенттігінің банктеріне,
астық өндіру саласына және жекелеп сатылатын саудаға тартылуына тыйым
салынады.
Малайзияда жаңа өнеркәсіптік салаларда немесе жұмысбастылықты
көбейтетін салаларда қызмет ететін шеел компаниялары қызмет мерзімінің
алғашқы 2- 5 жылында табыс салығынан босатылады. Сонымен қатар өнімдері
экспортқа бағытталған кәсіпорындарға бұл мемлекетте негізінен 3 жеңілдік
түрі беріледі, олар: 1) табыс салығы табыстың белгілі бір бөлігінен ғана
алынады; 2) амортизацияға жеңілдік (40٪-ға дейін); 3) экспорттан алынатын
табыстың бір бөлігі экспортты ынталандыруға бағытталады.
Инвестициялық саясаттың нәтижелі жүргізілуіне Вьетнам мемлекеті жақсы
мысал бола алады. Өткен ғасырдың 90- жылдарының ортасына қарай ұлттық
капитал әлсіз және өнімділігі төмен болғанда экономикалық өсудің тұрақты
дамуында шетелдік инвестициялар шешуші рөлде болды. Вьетнам мемлекетінде
әлеуметтік бағытталған экономикалық стратегия, шетелдік инвестицияларды
тартуға тиімді алғышарттар жасады. Вьетнамда шетел инвесторлары ішінде
маңызды орында АСЕАН мемлекеттері, Жапония мемлекеті, Азия НИСі, кейін келе
Қытай, Европа Кеңесі, АҚШ мемлекеттері орын ала бастады. Сонымен қатар,
Шығыс Азия мемлекеттері- Сингапур, Тайвань, Жапония, Корея Республикасы
және Гонконг мемлекеттері де Вьетнамға қызығушылық танытып отырған
инвесторлар болып табылады. Олар жалпы Вьетнамдағы шетел мемлекеттерінің
салымдарының 23 бөлігін алады. Жиырма бірінші ғасырдың басынан бері
Вьетнам Социалисттік Республикасы 40- қа жуық мемлекеттен инвестиция
тартады, оларға деген қажеттілік 2007- 2011 жылдары 17,1% құрап, жалпы
көлемі 138,6 млрд. АҚШ долларына тең болмақ деп вьетнам үкіметі есептеп
отыр. Вьетнам мемлекеті көлемді шетелдік инвестицияларды тарту арқылы
жылына ЖІӨ көлемін 7-8% кем емес деңгейде ұстап отыруды көздейді.
Вьетнам Социалисттік Республикасы тікелей шетелдік инвестицияларға көп
көңіл бөледі, себебі қор рыногі дамымаған, мемлекеттік секторды
жекешелендіру баяу жүзеге асырылып жатыр және портфельдік инвестициялар
көлемі қаржылық капиталдың көлемінен 2% ке аспайды. Шетел компанияларымен
5236 жобаларға қол қойылды, жалпы инвестиция көлемі 40,8 млрд. АҚШ
долларына тең. Олардың ішінде 4328 жобалар іске асырылып жатыр инвестиция
көлемі 24,6 млрд. АҚШ долларын құрайды. Шетел инвесторлары Вьетнам
мемлекетінің халықшаруашылық кешенін жаңарту және дамытуға белсенділік
танытуда. 2007 жылы Вьетнамға келіп түскен шетелдік тікелей инвестициялар
көлемі бойынша алдағы қатардағы мемлекеттер: Тайвань- 16%, Сингапур- 10%,
Жапония- 12%, Оңтүстік Корея- 10% болған. Европалық Кеңеске 11%, ал Америка
Құрама Штаттарынан тек 3% келген.
Шетелдік капиталды пайдалана отырып, Вьетнам Азиядағы экономикасы
тұрақты дамып отырған мемлекетке айналды. Мысалы, 2002- 2007 жылдары ЖІӨ
көлемі 7,5%- ды құрап отырды. Вьетнам нәтижелі және жедел даму фазасында
жүр деп айтуға болады, оған мынадай макрокөрсеткіштер мысал бола алады:
инвестицияның, мемлекеттік бюджеттің және ЖІӨ- ге келетін экспорттың
орташа дамыған мемлекеттермен салыстырғанда жоғары көлемі.
Тәжірибе дәлелдегендей, жағымды инвестициялық климаттың маңызды
факторы ретінде заңнамалық базаның үнемі жетілдіріліп, дамып отырылуы
қарастырылады. Мемлекет 1986 жылы нарықтық ашық социалисттік экономикаға
көшу туралы шешім қабылдаған сәттен бастап кәсіпкерлік туралы, мемлекеттік
кәсіпорын туралы, жеке кәсіпорын туралы, сауда туралы, банктер туралы, жер
туралы көптеген заңдар шығарыла бастады. Заңнамалық базаның жетілдірілудегі
үкіметтің белсенділігі 2005 жылы ерекше болды. Біріңғай инвестиция туралы
заң, Біріңғай кәсіпорын туралы заң, сыбайлас жемқорлыққа қарсы заң,
интеллектуалды жеке меншік турал заң, тендірлер жүргізу туралы заң,
арнайы сатулар туралы заң, трансакция туралы заң, коммерция туралы
заң, жақсартылған кеден туралы заң, саудалық салық туралы заңдар
қабылданды. Мұндай заңнамалық актілердің молдығы бірінші кезекте ДСҰ- ның
талаптарына байланысты болды. Заңдардың қабылдануы елге шетелдік капиталдың
келуін одан әрі жетілдірді.
Вьетнамдағы инвестициялық климатқа ЖІӨ- нің, экспорт тың жоғары темпі,
экономиканың кризиссіз жағдайы әсер етеді. Өнеркәсіптің және
ауылшаруашылығы өнімдері ішкі нарықты толтырып, азық- түліктік мәселені
шешті. әлемде күрішті экспорттаушы елдерден Вьетнам Таиландтан кейінгі
екінші орынға шықты.
PPP- нің (Purchasing power parity) есебінде алдағы 10 жылда елдің
ЖІӨмі 2,1- ге, яғни 94- 98 млрд. АҚШ долларына артуы керек деп күтілуде.
2010 жылы жан басына шаққанда 1050-1100 АҚШ долларын құрау керек, ол
қазіргі кездегі қытайлық дәрежеге тең.
Алға қойылған мақсаттарға жету үшін отандық және шетелдік
инвесторлардың қолдауымен бағдарламалар жүзеге асырылу керек. Барлық
инвестициялық жобалар екі категорияға бөлінеді: А категориясына
өнеркәсіптік және өндірістік- экспорттық аймақтар инфрақұрылымын құруға
арналған инвестициялар; ДСҰ схемалары бойынша жобалар, теңіз порттарының,
теңіз және әуе тасымалдарымен байланысты аэродромдар құрылысы;
телекоммуникациялар мен байланыстарда жетілдіруге инвестициялар жатады.
Оларға, сонымен қатар, мәдениет, білім беру, денсаулық сақтау, ғылыми
зерттеулер, фармацевтикалық өнеркәсіп, сақтандыру, қаржы және аудит; сирек
кездесетін пайдалы қазбаларды барлау және табу; тұрғын үй кешендерінің
құрылысы; қорғаныс және қауіпсіздік саласында жобалар жасау; инвестиция
көлемі 40 млрд. Доллардан аспайтын электроэнергетика саласында, пайдалы
қазбалар табу, металлургияда, цемент өндіру, машина құрылысы саласында,
химия өнеркәсібінде, қонақ үй шаруасы және қозғалмайтын мүлік, туристтік
сауықтыру кешендерін құру жөніндегі жобалар жатады; қалалық территорияда
ауданы 5 га- дан аспайтын жерді пайдаланатын жобалар, сонымен қатар,
қалалық емес аудандарда 50 га- дан жоғары мөлшердегі жерлерді пайдаланумен
байланысты жобаларды кіргіземіз. А категориясына кіретін жобаларды жүзеге
асыру үшін ВСР Премьер- Министрінің рұқсаты керек.
В категориясындағы жобалар бойынша шешімдер өнеркәсіп және инвестиция
Министрлері деңгейінде, провинциялардағы халық комитеті немесе өндірістік
және өндірісті экспорттаушы аймақтардың әкімшіліктері деңгейінде
қарастырылады. Шағын және орта деңгейдегі жобалар (40 млн.- ға дейінгі)
орталықтық келісімінсіз тек провинциялар басшыларымен шешіле береді.
Вьетнамға шетелдік тікелей инвестициялар үлкен халықаралық экономикалық
көмек ретінде де тартылды, олар халықаралық қаржылық ұйымдардан келді:
Париждік донорлық Клубі, Халықаралық валюта қоры, Дүниежүзілік Банк.
Вьетнамда халықаралық қаржылық көмек шетелдік инвестициялардан кейінгі
екінші орындағы сыртқы көлемді инвестициялық ресурс болып табылады.
Донорлық бірлестік пен Вьетнам мемлекеттері арасындағы келісім бойынша
2007-2011 жылдары 14 млрд. АҚШ доллары көлемінде қаражат бөлініп отыр.
Шетел капиталын пайдалана отырып, яғни тиімді инвестициялық саясат
жүргізе отырып Вьетнам үкіметі тұрақты дамушы мемлекет ретінде көрініп
отыр.
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың негізгі
бағыттары
Мемлекеттік саясаттың негізгі бағыты ол мемлекетте қолайлы
инвестициялық климатқа жету және алдағы кезеңдерде экономикаға тікелей
шетелдік инвестициялардың келуін ынталандыру болып табылады. Қазақстан
қазіргі кезде ТМД елдерінің арасында мемлекетке тартылған шетелдік
инвестицияларды жан басына шаққандағы көлемі бойынша алдыңғы қатарда болып
отыр. Қазақстан Республикасына тікелей шетелдік инвестицияларының жалпы
келіп түсуінің 2009-2011 жылдардағы мәліметі талдайтын болсақ, барлығы 2009
жылы 4106,40 млн. АҚШ долларды құраса, ал 2011 жылы 17466,12 млн. АҚШ
долларды құрап отыр. Талдау нәтижесінде 13359,72 млн. АҚШ долларға артқанын
байқаймыз, ол өз кезегінде қазақстандық экономикада шетелдік
инвестициялардың өсу динамикасының үдемелілігін көрсетеді.
Қазақстанның экономикалық жағдайының және инвестициялық климатының
жақсаруын мемлекеттің несие рейтингілерін халықаралық рейтингілер
агенстволарының бірнеше рет жоғарлатуынан көруге болады. Қазақстан ТМД
елдерінің ішінде ең бірінші болып Moody"s Investors Service агенствосымен
инвестициялық рейтингке иеленді.
Инвестициялық саясат маңызды үш бағытта жүргізіледі:
• мемлекеттік бюджеттік қорларды пайдалану арқылы;
• ішкі несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзіндік қаражаттарын
тиімді қолдануды ынталандыру арқылы;
• шетелдік инвестициялар тарту мен тиімді пайдалану механизмі арқылы;
Осы бағыттар ішінен басымдысын таңдап алу және халық шаруашылығының
барынша тиімді аймақтық- салалық құрылымын қолдау мақсатында олардың
үйлесімін қамтамасыз ету – мемлекеттің инвестициялық саясатының негізін
құрайды. Оны қалыптастыру барысында Қазақстан Республикасының Президенті
бекітетін күрделі ұлттық бағдарламаларды іске асыру қажеттігі де
ескеріледі.
Мемлекеттік инвестициялық саясатты жүзеге асырушы институттарға
Қазақстанның инвестициялық қорын және Қазақстанның Даму банкін жатқызуға
болады.
Қазақстанның инвестициялық қорының (ҚИҚ) мақсаты Қазақстанда да,
шет елдерде де кәсiпорындардың жарғылық капиталына үлестiк және бақылаусыз
қатысу арқылы жеке сектордың экономиканың шикiзаттық емес секторындағы
бастамаларына қаржылай қолдау көрсету болып табылады.
Қазақстанның Даму Банкiнiң негiзгi мiндетi ұзақ мерзiмдi және орташа
мерзiмдi төмен проценттi банк кредиттерiн, оның iшiнде экспорттық кредиттер
беру арқылы, сондай-ақ басқа кредиттiк институттар беретiн заемдар мен
кредиттер бойынша кепiлдi мiндеттемелер беру арқылы жеке сектор мен
мемлекеттiң бастамаларына (инфрақұрылымдық жобалар бөлiгiнде) қаржылай
қолдау көрсету болып табылады.
Іс жүзінде, белгілі мақсатқа қол жеткізуді көздейтін мемлекеттің
инвестициялық саясатының бағыттары мен көрсеткіштері сандық жағынан
айқындалып, атқарылатын мерзімі бойынша анықталуы тиіс. Инвестициялық
саясаттың әлеуметтік-экономикалық салдарын ескере отырып, Қазақстан
экономиканың қаржылық тұрақтануы сатысына ену кезеңінде қатаң әдістерді
қолдана бастады, бұл әдістер төмендегі бағыттарды қамтиды:
• үкіметтік несиелер мен кепілдемелерді шектеу (өйткені
үкіметтік несие алдын-ала ақы төлеуді; кепілдемелерді ұсынуды
және белгілі сомалардың процентімен қайтарылуын талап етеді). Мұндай
жағдайда елге келіп жатқан шетел инвесторларын көбейтуге арналған
мүмкіндіктер кеңейіп жатыр. Капиталды тартудың мұндай формасының
басымдылығы әртүрлі түсіндіріледі:
• тікелей шетел инвесторлары донордың ұзақ мерзімдік мүдделерінің жүзеге
асуына мүмкіндік береді;
• донордың өндірістік процесті басқаруға қатысу мүмкіндігі болуы тиіс;
• елеулі көлемде қаржылық ресурстардың ағылып келуін қамтамасыз етеді,
ол сыртқы қарыздардың төлену проблемасына әсер етпейді;
• тікелей шетел инвестициялары іскерлік және шаруашылық белсенділікті
қамтамасыз ете отырып, өндірістік және ғылыми-техникалық
ынтымақтастықтың әр түрлі формаларының кең түрде таралуына ықпал
етеді.
Мұның барлығы Үкіметтің орта мерзімдік инвестициялық бағдарламасын
қабылдау және жүзеге асыру үшін бағыт-бағдар беруге мүмкіндік жасады.
Объектілерді салу және сатып алумен қатар шетел капиталын салу бағыттарына
мыналар жатады:
• біріккен және төл кәсіпорындарды құру;
• шетел компанияларының басқаруына объектілерді беру;
• акционерлеу жолы арқылы кәсіпорындарды жекешелендіру процесіне
донорлардың қатысуын кеңейту;
• банктік мекемелерді инвестициялау
• Қолданылатын бағыттар сипатында елеулі өзгерістер болуда:
• Біріккен кәсіпорындардың делдалдық-өткізу және сатып алу кызметі
салаларында емес, өндірістік, банктік, құрылыстық қызметте, аграрлық
секторда ұлғаюы.
2008 жылы қызмет етіп жатқан біріккен кәсіпорындардың жалпы саны 1388,
ал шетел инвесторларының басқаруына берілген кәсіпорындар саны 100-ден
астам болды.
Қазіргі кезеңде республика экономикасындағы құрылымдық дағдарысты жою
үшін тұтастай мемлекеттің құрылымдық – инвестициялық саясатының бағытын
айтарлықтай өзгеру қажет және оны ауыл шаруашылығы мен аграрлық
өнеркәсіптік инфрақұрылымның әлеуметтік –экономикалық рөлін қалпына
келтіруге бағыттау керек. Құрылыс кешеніне де осындай көзқарас қажет.Осыдан
келіп экономикадағы құрылымдық өзгерістерді реттеудің механизмдері арасында
бюджеттік қаржыландыру , несие бөлу және салық салу басымды болып табылады.
Қазақстандағы қазіргі даму кезеңіндегі мемлекеттің инвестициялық
саясатының маңызды бағыттарының бірі Индустриалды- инновациялық даму
Стратегиясын және осы құжатқа сәйкес мемлекеттік органдар алдына қойылған
басты мақсаттарды жүзеге асыру болып табылады. Бұл елдердің инновациялық
қызметпен және ғылыми зерттеуді интерұлттандыру жемісін қолданумен
айналысуын бейнелейтін, инновациялық әлеует индексі( Innovatich Capability
Index- ICI). ICI-екі басқа көрсеткіштердің орташа индексін білдіреді:
технологиялық қызмет индексін (Technological Activity Index- TAI) және адам
капиталының индексі(Human Capital Index- HAI). TAI үш компоненттің орташа
көрсеткіштерімен анықталады. Америка Құрама Штатымен ұсынылған патенттердің
саны (млн. адамға); ғылыми жарияланым саны(млн. адамға). HCI-сонымен қатар,
сауаттылық деңгейі (жалпы тұрғындар санына%) және елдегі оқытудың әр
сатысындағы білім деңгейін бейнелейді. Стратегияға сәйкес Стратегияны
орындауға арналған инвестициялық сипаттағы тікелей шығындар көлемі жыл
сайын 1,2 млрд. АҚШ доллар болады деп болжанған. Оның ішінде Стратегияны
орындауға арналған мемлекеттік шығындар құны жылына 260 млн. АҚШ долларға
(2002 жылдың бағасымен) тең. Республикалық және жергілiктi бюджеттерден
қаржыландыру көлемi тиiстi жылға бюджеттi қалыптастыру кезiнде нақтыланатын
болады. Стратегия iс-шараларын қаржыландыру үшiн Даму банкiнiң,
Инвестициялық қордың, Инновациялық қордың қаражаты тартылатын болады. Бұл
ретте жаңа инвестициялық және инновациялық институттарды құру iрi қаржы
ресурстарын iздестiрудi қажет етедi.
Қазақстан Үкіметі инвестициялық саясатты мемлекеттік басқаруды
күшейтуді қарастырып отыр. Оның ішінде негізгі өндірістік секторлардың
инвестициялық дамуын қолдау шаралары. Сонымен қатар мемлекеттің
стратегиялық мақсаттары мен тәжірибелік әрекеттерін байланыстырып,
инвесторлардың келісімдері мен капитал салымдарын стратегиялық маңызы бар
жобаларға бағытталуы қажет. Баға, тарифтік, кедендік және валюталық саясат
бір жүйеге келуін мемлекет басқаруы қажет. Осының арқасында мемлекетте
қолайлы инвестициялық климат орнату.
2.2 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климат жағдайын талдау
Инвестициялық климат инвестицияны бөлуге қолайлы жағдай жасайтын,
капиталды сыртқа шығаратын, мемлекеттердің экономикалық, саяси, табиғи
ресурстың және арнаулы іс- әрекеттерінің жиынтығын білдіреді.
Инвестициялық климат ұғымы макро және микро деңгейлерді қамтиды, оларды
инвесторлар біріңғай тұтастық ретінде қабылдайды, өйткені қлоайлы
инвестициялық климатты қалыптастыру бойынша үкіметтің кез келген заңнамалық
қызметі жергілікті биліктің нориа шығарушы қызметімен жоққа шығарылуы
мүмкін, ал жеңілдігі бар шаруашылық режимді құру бойынша жергілікті
деңгейдегі әрекеттер орталық үкіметтің жалпы экономикалық реттеуінің кейбір
кемістіктерін өтеуі мүмкін.
Макроэкономикалық деңгейдегі климат инвестицияларға арналған саяси,
экономикалық және әлеуметтік ортаның көрсеткіштерін қамтиды.
Микроэкономикалық деңгейдегі климат нақты мемлекеттік органдардың
инвестор фирмасының, шаруашылық жеткізуші субъектілердің, сатып
алушылардың, банктердің және қабылдаушы мемлекеттің кәсіби кеңестері мен
еңбек ұжымдарының екі жақты қатынасы арқылы көрінеді.
Сонымен, инвестициялық климат белсенді инвестициялық қызмет арқылы
қоғамның өндірістік күшінің ғылыми- техникалық жаңалануы мен дамуында
қоғамдық- экономикалық қатынастарды пайдалану үшін алғышарттарды құруға
бағытталған экономиканың институционалды жүйесіндегі ерекше жүйе бөлігі деп
айтуға болады(3- сурет). Инвестициялық климат пен ұзақ мерзімді салымдарға
тұрақты уәждеме механизмін құру үшін бәсекелестікті дамыту, монополияны
шектеу, капиталды өндіріске пайдамен салу мүмкіндігін қамтамасыз ету, оның
сала мен аймақ арасында еркін құйылуына мүмкіндік жасау шараларымен қатар
инвестициялық қызметті мақсатты мемлекеттік реттеу бойынша шаралар кешенін
құру қажет.
Қазіргі кезде инвестициялық ресурстарды бөлу экономиканы мемлекеттік
реттеу мекемелері, қаржы институттары, фирмалары іске асырып жүрген
салааралық және мемлекетаралық капитал құйылуымен толықтырылып, көп мәрте
өсіп келе жатыр. Ондай құйылу ұжымдық, ішкі және шетел инвестициялары
арқылы іске асырылып келеді. Бүгінгі таңда капиталдың мұндай жылжуы
кеңейтілген ұдайы өндірістің қызмет ету және дамуының маңызды шарты және
факторы болып табылады. Ол мемлекеттің кеңейтілген және мақсатты қолдауын,
экономиканың дамуының приоритетті стратегиялық бағыттарын қамтамасыз етуін
қарастырады.
Қазақстанда шаруашылық субъектілерінің тартылған қаражаттары келесі
құрамдас бөліктерден тұрады: Екінші Деңгейлі Банктердің (ЕДБ) ссудалық
портфелі, облигациялық қарыз бен лизингтік несиелер. Соңғы жылдары
республикада ЖІӨ құрылымында тартылған қаражаттардың үлесінің көбею
тенденциясы байқалып отыр, бұл оңтайлы сәт болып табылады. Мысалы, олар
2007 жылы ЖІӨ 6,3 пайызын құраса, 2011 жылы олардың үлесі 36,5 пайызға
дейін өскен. Соңғы бес жылдың ішінде тартылған қаражаттардың көлемінің
неғұрлым өсуі 2010 жылы бақыланды, олардың көлемі алдыңғы жылмен
салыстырғанда 9,2 пайызға өскен.
Қазақстанның экономикалық секторлары бойынша халықаралық инвестициялық
жайғасымына келетін болсақ, талдау нәтижесінде барлығы сыртқы активтердің
29 пайызға артты және сыртқы міндеттемелердің 36 пайызын құрайды. Оның
ішінде банктер маңызды бөлігін алады, яғни сыртқы активтердің 35 пайызын
және сыртқы міндеттемелердің 40 пайызын құрағанын көріп отырмыз.
Өзара тәуелділік пен ұлттық экономиканың дамуының өзара шартталуы
капиталдың халықаралық жылжуының арқасында жүреді. Алайда, экономикалық
дамуының деңгейі әр түрлі мемлекеттерде тікелей шетел инвестиция бірдей рөл
атқармайды. Бұл шетел инвесторларының уәждемесіне де, қабылдаушы
мемлекеттің алдына қойған мақсаттарына да, шетел инвестицияларына өзі
жүргізіп жатқан саясатқа да қатысты болып келеді.
Қазіргі уақытта инвестициялар тарту жөнінен Қазақстан ТМД елдері
бойынша көш басында келеді. Ал Орталық Азия елдері бойынша алсақ, осы
өңірге келген барлық тікелей инвестициялардың сексен пайыздан астамы
Қазақстан еншісінде.
2007-2011 жылдар арасында республика тікелей инвестиция ретінде 68
млрд. АҚШ долларын тартты, адам басына шаққанда 4,4 мың АҚШ долларын
құрайды. 2007 жылда елімізге тікелей инвестиция ретінде 17 млрд. АҚШ
доллары тартылды, бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 65%-ға артық. Сондағы
қаржылардың 60%-ы экономиканың шикізаттық емес салаларына инвестицияланды.
2011 жылы қаржы емес активтерге инвестициялардың бағалау көлемі
4,04млн. теңгені құрады.
2012 жылғы қаңтар- маусымда негізгі капиталға инвестициялар 1,51 млн.
теңге болды.
Жағымды инвестициялық ахуал Қазақстан Республикасының жинақтаушы
зейнетақы қорлары, сақтандыру және инвестициялық компаниялар сияқты
институционалдық инвесторларының активтерінің өсуіне септігін тигізді.
Ағымдағы жылдың басында қазақстандық банктердің жалпы активтері 11,6 трлн.
теңгені құрады (шамамен 97 млрд. АҚШ доллары). Сол уақыттағы халықтың
жинақтары 2,6 трлн. теңгеге бағаланған болатын, оның жартысынан астамын
халықтың банктерге салған жинақтары құрайды. Бұл Қазақстанның ішкі
инвестициялық ресурстарын қолдануда үлкен әлеуеті бар екенін көрсетеді.
Еліміздің инвестициялық ахуалын жақсарту, оны насихаттау мақсатында
іскер топтар өкілдерінің сапарларын, екіжақты кездесулер, бизнес-форумдар
және ынтымақтастықтың өзара тиімді басқа да шараларын ұйымдастырып отыруға
мән беріледі.
Бүкіләлемдік банк секілді беделді ұйымдар мен халықаралық рейтингтік
агенттіктердің біздің елдің инвестициялық мүмкіндіктерін жоғары бағалауы да
іске оң ықпалын тигізуде.
Қазақстан Республикасына тікелей шетелдік инвестицияларының жалпы келіп
түсуінің 2009-2011 жылдардағы мәліметі талдайтын болсақ, барлығы 2009 жылы
4106,40 млн. АҚШ долларды құраса, ал 2011 жылы 17466,12 млн. АҚШ долларды
құрап отыр. Талдау нәтижесінде 13359,72 млн. АҚШ долларға артқанын
байқаймыз, ол өз кезегінде қазақстандық экономикада шетелдік
инвестициялардың өсу динамикасының үдемелілігін көрсетеді.
3- Сурет. Инвестициялық климат құрылымы мен оны қалыптастыру формалары
Қазақстан Республикасының аумағындағы шетел инвесторларының қызметін
реттейтін белгілі бір құқықтық база құрылған. Қазақстан Үкіметі Халықаралық
Валюталық Қормен, Дүниежүзілік Даму Банкімен және басқа да әлемнің
халықаралық қаржы ұйымдарымен тығыз байланыса отырып, шетелдік
инвестицияларды тарту аясындағы және республика экономикасындағы шетелдік
капитал үшін жеңілдік тәртібіндегі мәселелі сұрақтарды шешу, халықтың
әлеуметтік жағдайы мен өмір деңгейін жаңарту аясында заңдық база құрылды.
Осыған байланысты инвестициялық климатты жаңарту үшін артықшылықты
экономика секторларының тізімі бекітілді. Қазақстандағы шетел
инвестициялары барлық ұйымдық- құқықтық нысандағы кез келген объектілер мен
қызмет түрлеріне салынуы мүмкін.
4 - кестедегі қызмет түрлеріне келіп түсуіне қарай талдайтын болсақ,
ауыл шаруашылығы, аң аулау, орман және балық шаруашылығына салыстыру
кезеңінің басында 2,4 млн. АҚШ доллары келіп түссе, соңында 1,7 млн. АҚШ
долларына кеміген. Тау- кен өндірісінің өнеркәсібіне 2009 жылы 2123,4 млн.
АҚШ долларын құраса, талдау кезеңінің соңында 4625,4 млн. АҚШ долларына
өскенін көреміз. Сауда, автокөлік және тұрмыстық заттарды жөндеу салыстыру
кезеңінің басында 105,1 илн. АҚШ долларын құраса, кезең соңында 1253,4 млн.
АҚШ долларын құрап, 1148,3млн. АҚШ долларына өскенін көруге болады.
Қаржылық қызмет салыстыру кезеңінің басында 11,8 млн. АҚШ долларын құраса,
кезең соңында 2906,4 млн. АҚШ долларын құрап, 2894,4 млн. АҚШ долларына
өскенін байқаймыз. Бұл біздің тау- кен өнеркәсібіне, сауда, автокөлік және
тұрмыстық заттарды жөндеу, қаржылық салаға, жылжымайтын мүлікпен
операциялар, кәсіпорынды жалға беру қызметтеріне деген шетел
инвесторларының қызығушылығын танытатынының көрінісін байқатады. Жалпы
алғанда, инвестициялар көлемі көрсеткіштерінің өзгеруі республикадағы
макроэкономикалық жағдайдың жақсарғаны жайында, шетелдік және отандық
инвесторлар тарапынан Қазақстанға деген іскерлік белсенділік пен
сенімділігінің артқаны туралы айтуға болады.
4- кесте. Инвестициялардың қызмет түріне келіп түсуіне қарай талдау
Қызмет түрінің аталуы 2005 ж 2006 ж 2007 ж 2008 ж 2009 ж 2011 ж
Ауыл шаруашылығы, аң аулау, орман шаруашылығы, балық шаруашылығы 2,4 1,6
1,1 1,2 37,3 1,7 Тау- кен өнеркәсібі 2123,4 2188,3 5247,8 1796,6
2323,1 4625,4 Өңдеуші өнеркәсібі 832,4 1000,7 520,6 303,6 644,1
867,7 Электр энергиясы, газ және суды өндіру және бөлу 19,0 82,4
11,4 119,5 26,7 35,1 Құрылыс 47,0 50,6 160,3 94,0 378,4 492,8
Сауда, автокөлік және тұрмыстық заттарды жөндеу 105,1 163,2 259,1
381,4 737,4 1253,4 Қонақ үйлер мен мейрамханалар 10,9 7,5 13,4
5,8 10,2 49,2 Көлік және байланыс 95,1 75,2 101,1 98,1 302,3
181,8 Қаржылық қызмет 11,8 52,3 71,0 107,9 398,7 2906,4
Жылжымайтын мүлікпен операциялар, кәсіпорындарды жалға беру қызметтері
845,9 998,5 1843,7 3647,8 5610,9 6955,3 Білім, денсаулық сақтау
және әлеуметтік қызметтер 13,4 4,2 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz