Банктік несиенің нарықтық экономикадағы ролі
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3бет
1Бөлім. Несиенің мәні және функциялары.
1.1. Несиенің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4бет
1.2. Несиенің формалары және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7бет
2Бөлім. Банктік несие.
2.1. Банктік несиенің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11бет
2.2. Банктік несиенің мерзімі бойынша жіктелуі ... ... ... ... ... 14бет
2.3.Несие процентінің нысандары және банктік проценттің
деңгейіне әсер ететін қозғаушы күштер ... ... ... ... ... ... ... .16бет
3Бөлім. Банктердің несиелік саясатын бағалау.
3.1.Банктердің несиелік саясатын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ...19бет
3.2. Несиелік процесті ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21бет
3.3. Несиелік моноторинг және несиелік портфель
сапасын бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26бет
Пайданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27бет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3бет
1Бөлім. Несиенің мәні және функциялары.
1.1. Несиенің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4бет
1.2. Несиенің формалары және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7бет
2Бөлім. Банктік несие.
2.1. Банктік несиенің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11бет
2.2. Банктік несиенің мерзімі бойынша жіктелуі ... ... ... ... ... 14бет
2.3.Несие процентінің нысандары және банктік проценттің
деңгейіне әсер ететін қозғаушы күштер ... ... ... ... ... ... ... .16бет
3Бөлім. Банктердің несиелік саясатын бағалау.
3.1.Банктердің несиелік саясатын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ...19бет
3.2. Несиелік процесті ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21бет
3.3. Несиелік моноторинг және несиелік портфель
сапасын бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26бет
Пайданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27бет
ҚР Білім және Ғылым Министрлігі Жәңгір хан атындағы Батыс
Қазақстан аграрлық-техникалық
университеті
Қаржы кафедрасы
Курстық жұмыс
Банктік несиенің нарықтық
экономикадағы ролі.
Орындаған:
Тексерген:
оқытушы
Орал-2007
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 3бет
1Бөлім. Несиенің мәні және функциялары.
1.1. Несиенің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
бет
1.2. Несиенің формалары және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7бет
2Бөлім. Банктік несие.
2.1. Банктік несиенің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11бет
2.2. Банктік несиенің мерзімі бойынша жіктелуі ... ... ... ... ... 14бет
2.3.Несие процентінің нысандары және банктік проценттің
деңгейіне әсер ететін қозғаушы
күштер ... ... ... ... ... ... ... . 16бет
3Бөлім. Банктердің несиелік саясатын бағалау.
3.1.Банктердің несиелік саясатын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ...19бет
3.2. Несиелік процесті
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21бет
3.3. Несиелік моноторинг және несиелік портфель
сапасын
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24б
ет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...26бет
Пайданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .27бет
Кіріспе
Несие – қоғамдық қажеттіліктің туындысы болып табылады. Қоғам қандай
экономикалық формацияда болса да несие соның мақсатына қызмет атқаруға
тиіс. Кейбір экономистер несие өнімсіз шығынды көбейтіп (төленетін процент
жөнінде) өндіргіш күштердің дамуына кедергі келтіреді, нарықтық экономикаға
тән қарама-қайшылықтарды шиеленістіре түседі, сондықтан экономикалық
дағдарысты жоймайды, керісінше оны тереңдетеді, оған тікелей себепші болады
деген пікір айтады.
Несие деген сөздің орысшасы кредит латынның Credete деген сөзінен
шыққан. Оны егер орысшаға аударса верить деген сөз, қазақша сену
болады. Бірақ несие ешуақытта құр сенімммен берілмейді. Несие алу үшін
алдымен оның кезінде қайтарылуын қамтамасыз ететін кепілдемелер беру керек.
Әрине банктер кейде өзінің өте сенімді, көп жылдан бері қарым-қатынастары
нығайған, қаржы жағынан тапшылық көрмейтін клиенттеріне сенім көрсетеді.
Оларға несие кепілдемесіз берілуі мүмкін.Мұндай несие сенім несиесі деп
аталады.
Сонымен қатар, несие – қарама-қайшылықты жөндеу (реттеу) үшін
пайдалынатын бірден-бір экономикалық құрал болып та табылады. Ол үшін
барлық шаруашылық жүргізетін субъектілердің, бюджеттің, жеке тұлғалардың,
уақытша бос ақшаларды пайдаланып, уақытша қосымша қаржыға мұқтаж болған
шаруашылық жүргізу суъектілерге, жеке тұлғаларға, және керек болған кезінде
басқа елдердің фирмаларына қайтарымдылық және ақылық жағдайларға несие
беріледі.
Курстық жұмыстың тақырыбы банктік несиенің нарықтық экономикадағы
ролі болғандықтан жұмыстың негізгі мақсаты – несие тәуекелдігін төмендету,
несиелік моноторинг және несиелік портфель сапасын бақылау және де
Қазақстан Республикасындағы банктік несиені одан әрі дамытып , әлемдік
деңгейге жеткізу болып табылады.
1.БӨЛІМ. НЕСИЕНІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ФУНКЦИЯЛАРЫ
1.1. Несиенің мәні
Несие - өндірістік қатынастарды білдіретін экономикалық категория.
Несие экономикалық категория ғана емес, сонымен қатар тарихи категория
екенін атап өту керек. Ол өндірістік күштердің тек белгілі бір дамуында
пайда болады. Экономикалық категориялар – жалпы тарихи категориялар.
Несиенің және несиелік қатынастардың пайда болуына табиғи негіз, тауар
шаруашылығы болып табылады.
Қолдан-қолға тауарлардың қозғалысы ретінде тауарлар айырбасы, қызметтер
айырбасы несие жағдайындағы қатынастың пайда болуына негіз болып табылады.
Осыған байланысты бір маманның мынандай пікірін атап өту артық болмайды:
бірте-бірте айырбас саудаға арналды; саудамен арнайы айналысатын
адамдардың жаңа тобы – көпестер пайда болды; жылдың белгілі бір уақытында
көпестер мен сатып алушылар кездесетін ерекше орындар пайда болды,
жәрмеңкелер, яғни уақытша нарықтар құрылды. Көпестермен, жәрмеңкелермен,
жалпы саудамен бірге алғашқы несие пайда болды. Ірі сауда жүргізетін адам
үшін алған тауарлардың төлем мерзімімен сатып алу төлемінің мерзімі сәйкес
келмеген жағдайлар болады. Егер саудагер тауарын сатудан бұрын оны сатып
алуға тиіс болса, онда осы уақыт ішінде несие алуға деген қажеттілік, яғни
бұл адамға қарыз беру мүміндігіне деген сенім пайда болады.
Несиенің мәнін ашу – бұл несиені экономикалық қатынастардың біртұтас
жүйенің элементі ретінде көрсететін, оның мәнді анықтығын білдіретін
сапаларын тану болып табылады.
Несиенің құрылымы белгілі бір мәнге айналған және несиелік қатынастар
танымының сатысы ретінде көрінеді. Ол несиеде тұрақты, өзгеріссіз қалады.
Құрылымдық талдау тұрғысынан алғанда неие зерттеу объектісі ретінде,
бәрінен бұрын оның субъектілері болып табылатын элементтерден тұрады.
Несиелік мәміледе қатынас субъектілері қарыз беруші және қарыз алушы
болады. Кредитор мен қарыз алушының қалыптасуы тауар өндірісі мен тауар
айналысы негізінде жүреді.
Сатып алу-сату процесінде тауарларды өткізу саушының олардың ақшалай
эквивалентін әр уақытта тез арада алуына мүмкіндік бермейді. Сатып алушы
тауарды белгілі бір мерзімнен кейін төлеуі мүмкін. Бір тауар иеленуші қолма-
қол тауарды сатады, ал басқасы ақшаның өкілі немесе болашақтағы ақшаның
өкілі ретінде бола отырып тауарды сатып алады. Сатушы - қарыз беруші, ал
сатып алушы – борышқор болады. Кредитор және қарыз алушы бір полюсте
эквивалент мерзімінің ұзартылуы, ал басқасында оның төленуі жүзеге асатын
жағдайлардың барлығына қатысады.
Кредитор – несиелік мәміленің қарызды ұсынушы жағы. Қарыз беру үшін
кредитордың қарамағында белгілі бір қаражаттар болуы керек. Оның көздері өз
қорлары, ресурстары, өз кезегінде қацтарылымдылық негізінде ұдайы өндіріс
процесінің басқа субъектілерінен алынған ресурстар бола алады. Қазіргі
уақыттағы шаруашылықта кредитор-банк қарызды тек өз меншігндегі ресурстар
есебінен ғана емес, оның шоттарында сақтаулы тартылған қаражаттар есебінен
де, сонымен қатар акция және облигацияларды орналастыру арқылы жинақталған
қаражаттар есебінен де бере алады.
Қағида бойынша кредитор ерікті түрде болады. Қарыз алушы несиені
белгіленгенмерімде қайтармаған жағдайда несиелік келісімнің еріктілігі
бұзылады, қарыз алушылармен анағұрлым қатаң қатынастарға әкеп соғады.
Кредиторлардың бар болуының уақыттық шекарасы несиенің мерзімімен
анықталады. Несиенің мерзімі өз кезегінде ұдайы өндіріс процесінің барысына
байланысты.
Қарыз алушы – несиелік қатынастың, несиені алушы және алған қарыз
қайтаруға міндетті жағы болып келеді. Борышқор және қарыз алушы – бір-
біріне жақын, бірақ шамасы бірдей түсінік емес. Борыш – міндетті жалпы
сипаттайтын анағұрлым кең түсінік. Несиелік мәмілеге сәйкес борышқор туралы
емес, қарыз алушы туралы айту керек. Тарихи жағынан қосымша ресурстарға
деген қажеттілік танытатын жекелеген тұлғалар болды. Бастапқыда олар өз
еңбектерімен күн көруші ұсақ шаруалар, қолөнершілерболған еді.
1.2. Несиенің формалары және түрлері.
Несие экономикалық котегория ретінде формаларға ие. Форма әр уақытта
қандаай да бір объектілерге тән тұрақты, қажетті байланыстардың жиынтығын
білдіреді. Несиеге қатысты оның формасы бұл несиелік қатынастар
құрылымының, олардың әр түрлі сыртқы және ішкі өзгерістер кезінде
сақталатын негізгі қасиеттерінің көрінісі. Қарызға берілген құнға қатысты
кредитор мен қарыз алушы арасындағы байланыс қалай өзгерсе де, несиенің
формасы оның бүтін ретіндегі мазмұнын білдіреді.
Экономикалық әдебиетте, әдетте, несиенің негізгі екі формасы
қарастырылады: коммерциялық және банктік. Сонымен қатар көптеген
жариялымдарда несие формаларына: тұтыну, мемлекеттік, халықаралық,
үкіметаралық, фирмалық және т.б. жатқызады.
Коммерциялық несие – бұл жеткізушінің сатып алушыға ұсынған тауары
немесе көрсетілетін қызметі үшін төлемді кейінге қалдыруы. Несиенің осы
формасының объектісі ретінде тауарлық капитал қызмет атқарады. Коммерциялық
несиенің ерекшелігі мынада: қарыз капиталы өнеркәсіптік капиталмен
біріккен, ал оның мақсаты – тауарларды өткізуді жылдамдату.
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз келсімі – аясы тар
мақсат емес, ол сатып алу-сату келісіміне қосақталып жүреді. Қарыз келісімі
тауарлардың өткізілуін жеңілдетеді. Төлемді кеінге қалдыру мерзімі
жабдықтаушы мен сатып алушы арасындағы сауда келісімі жасалған уақытта жеке
анықталады. Әдеттте төлеуді кеінге қалдырудың ең жоғары мерзімі 90 күнге
белгіленеді. Төлемді кейінге қалдыру тауарлардың түріне және басқа
факторларға (мысалы, азық-түлік тауарларын төлеу қысқа мерзім ішінде жүзеге
асырылады) байланысты. Төлемді кейінге қалдыру кезеңін ұзарту сатып алушы
мүддесіне сай келеді, оны өткізілетін тауарлар бағаларының төлемдерімен
салыстыруға болады.
Банктік несие – бұл банктердің арнайы несие-қаржылық мекемелерінің
қарыз алушыларға ақшалай қарыз түрінде беретін несиесі. Банктік несие
барлық несиелердің ішінде ең көп тараған түрі. Өйткені, біріншіден,
банктердің операцияларының ішінде несие беру ең бастысы. Екіншіден,
шаруашылықтардың, жеке тұлғалардың уақытша бос ақшаларын бір жерге
шоғырландырып, оларды басқаларға несиеге беру банкіден басқа ешкімнің
қолынан келмейді.
Тұтыну несиесі – бұл тұрғындарға тұтыну тауарларын сатып алу және
тұрмыстық қызметтерді төлеу үшін коммерц, тауарды сату) және банктік
(тұтыну мақсатына қарыздар) формада биялық (бөлшек сауда орындары арқылы
төлемді кейінге қалдыра отырыперілетін несие. Бұл несие бөлшек саудамен
тығыз байланысты: бір жағынан – тауар айналымының ұлғаюымен несиенің көлемі
де өседі, өйткені тауарларға болған сұраныс несиеге де сұраныс тудырады;
екінші жағынан – тұрғындарды несиелеудің өсуі төлем қабілеттіне сұранысты
күшейтеді. Бұл тәуелділік, әсіресе, қазіргі уақытта нарықтық тауарлармен
толығу жағдайынд көрінеді.
Ипотекалық несие – жылжымайтын мүліктерді: жерді, тұрғын үй және
өндірістік ғимараттарды кепілдікке ала отырып берілетін қарыз.
Мемлекеттік несие – азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты қарыз
алушы немесе кредитор ретінде мемлекет және жергілікті билік оргндары
болатын несиелік қатынастар жиынтығы. Мемлекеттік несиенің негізгі формасы
– мемлекеттік займдар, сонымен қатар қысқа мерзімді қазыналық
міндеттемелер, тұрғындардың жинақ кассасындағы салымдар болып табылады.
Қысқа мерзімді қазыналық міндеттемелер (вексельдер және де басқа несиелік
міндеттемелер) ресми түрде бюджеттегі уақытша кассалық үлесті жабу үшін
шығарылады. Қазақстанда 1994 жылдың сәуір айынан бастап қазыналық
вексельдер аукционы үнемі өткізіліп тұрады.
Халықаралық несие – валюталық және тауарлық ресурстарды
қайтарылымдылық және пайыздар төлеу шарттарымен беру бойынша байланысты
халықаралық экономикалық қатынастар сферасындағы қарыз капиталының қозғалыс
формасы. Кредиторлар және қарыз алушылар ретінде банктер, жеке тұлғалар,
кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер, сонымен қатар халықаралық және ұйымдар
қатынасады.
Несиенің түрлері – ол ұйымдастыру-экономикалық нышандарына байланысты
әрбір несиені сипаттау. Несиені түрлерге бөліп жіктеуде әлемдік біркелкі
стандарт жоқ. Несие қатынастарының дамуына және тауар-ақша айналысының
өрістеуіне байланысты несие ақшалы және тауарлы болып бөлініп, одан әрі
несиенің жаңа түрлері пайда болуы мүмкін.
Несие түрлері төмендегі жағдайларға байланысты жіктеледі:
• Несиемен қамтамасыз етілетін ұдайы өндірістің сатысына. Өнім
өндіретін субъектісі несиені құрал-жабдықтар алуға, шикізат, жанар-
жағар майлар алуға және т.б. қажетіне жұмсаса, халық тұтыну
заттарын алуға пайдаланады. Жалпы алғанда несие айырбас
категориясы ретінде жиынтық өнімді өндіруге, бөлуге және тұтынуға
қолданылады;
• Экономикалық салаларында қолданылуына. Өнеркәсіп мекемесіне
берілген несие өнеркәсіптік несие деп аталады. Сонымен қатар ауыл
шаруашылық несиесі, саудалық несие(коммерциялық) түрлері болады.
• Несиенің қамтамасыз етілуіне. Тікелей қамтамасыз етілген несиеге,
мысалы, нақты тауарды сатып алуға берілген несие жатады. Жанамалай
қамтамасыз етілген несие, мысалы, өз ақша қаражаты аз болған
жағдайда тауар қорларының жетіспей қалған бөлігін төлеуге алған
несие.
• Несие үшін төлем. Несие ақылы және ақысыз болып бөлінеді. Бұндай
болып бөлінуінің себебі несиенің капитал ретінде қолданылуынан,
яғни несие алушы оны өзінен-өзі өсетін құн ретінде қолданып,
қайтару уақыты келгенде қарызға алған сомасын процент түріндегі
өсімімен қайтаруы керек.
Қорыта айтқанда, әлемдік банктік іс-тәжірибеде несиенің басқа көптеген
түрлері кездеседі. Мысалы, ұлттық және шетел валютасымен берілетін несие,
жеке және заңды тұлғаларға берілетін несие және тағы басқалар.
2.БӨЛІМ. БАНКТІК НЕСИЕ
2.1. Банктік несиенің мәні.
Банктік несие – бұл банктердің арнайы несие-қаржылық мекемелерінің
қарыз алушыларға ақшалай қарыз түрінде беретін несиесі. Банктік несие
коммерциялық несиенің шектеулерін қояды. Бос ақшалай капиталдар кез келген
өндіріс саласына беріледі және банктік несие арқылы кез келген бағытта
қозғала алады. Тоқыма фабрикасының иесі өзінің бос ақшалай капиталын банкке
орнастыра алады, ал банк бұл капиталды машина құрылыс кәсіпорнына қарызға
береді.
Банктік несие сферасы коммерциялық несие сферасына қарағанда несиені
қолдану өрісі кең. Коммерциялық несие тек тауар айналысына қзмет етеді, ал
банктік несие қоғамның барлық топтарын ақшалай табыстарынан және жинақтарын
капиталға айналдыра отырып, капиталдың қолдануына қызмет етеді.
Банктік және коммерциялық несиенің динамикасы әр түрлі. Коммерциялық
несиенің көлемі өндіріс пен тауар айналымының ұлғаюымен жоғарылайды және
олардың азаюымен қысқарады. Өнеркәсіптің дамуы кезеңінде оған ұсыныс және
сұраныс жоғарылайды, ал дағдарыстар кезінде азаяды. Өндіріс дағдарыстары
әсерінен тауарлардың өндірілуі мен өткізілуі де қысқарады, ал қарыздарды
төлеу үшін банктік несиеге деген сұраныс өседі. Өндірістің жанданып,
жоғарылаған кезінде нағыз капиталдың көлемі өседі, өндірістік мақсаттар
үшін банктік қарыздарға деген сұраныс жоғарылайды. Қоғамдық капиталдың
ұдайы өндірілуі тұрғысынан банктік несие қарыз капиталына (қарыз алушылар
қаражаттарды жұмыс істеп тұрған капиталдың көлемін ұлғайту үшін
пайдаланғанда) және ақшалай қарызға (қарыз алушылар қаражатты өздерінің
қарыздық міндеттемелерін өтеу үшін алғанда) бөлінеді. Жеке капиталды ұдайы
өндіріс тұрғысынан алғанда, бұл бөліну қарыздың қамтамасыз етілуіне
байланысты және қарыз алушы капиталының шамасына несиенің әр түрлі әсерін
көрсетеді. Несие алу кезінде тауарларды, бағалы қағаздарды кепілдікке қоя
отырып, борышқор банктен қосымша капитал алмайды. Оның кззқарасы
тұрғысынан, бұл – ақша қарызы.
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы қайта бөлінген
қарыз капиталы экономиканың барлық салаларында қолданыс табады. Бұл
ерекшелік оның жедел даму себебі қызметін атқарады. Қарыз мәмлесінің дербес
сипаты бар, онда ақшалай капитал өнеркәсіптік капиталдан бөлектенген.
Кредитордың мақсаты – пайыз түрінде табыс алу. Қарыз алушыға қайтарымдылық,
мерзімділік және пайыздық төлеу жағдайларында қарыз капиталын ұсынушы
банктік мекеме кредитор ретінде көрінеді.
Банктік несие өзінің маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, едәуір
сандық және сапалық өзгерістерге ұшырайды. Олардың біреуі қарыз мәмілесінің
қатысушыларымен банкирлер және жұмыс істеп жүрген капиталистермен шектеліп
қалмайды. Бір жағынан қарыз капиталын беруді банктермен басқа әр түрлі
мекемелер (қаржылық компаниялар, өзара несие банктері) жүзеге асырады.
Қарыз капиталымен мәміле жасаушы жаңа типтегі мекемелер кейде банктік
емес деген атқа ие, ал бұл жағдай оардың мәнін өзгертпейді (мысалы,
ұлыбританиядағы құрылыс қоғамы олардың қызметі тұрғын үй несиесін берумен
байланысты). Екінші жағынан, қарыз алушылардың құрамы өзгереді. Жұмыс
істеп тұрған капиталистерден басқа (акционерлік компаниялар және жеке
кәсіпорындар) қарыз алушылар – несиелік-қаржылық мекемелер, тұрғындар,
үкімет және жергілікті үкімет органдары болып табылады. Банктік мекемелерде
қарыз алушыларға ақшалай қаражаттарды берудің әр түрлі мүмкіндіктері бар.
Несиелік мүмкіндіктер ғана емсе сонымен қатар берілген қарыздардың
көлемдері де өзгереді. Несиелік операциялардың көлеміне ішкі және сыртқы
факторлар әсер етеді. Біріншіге банктің қоланда бар ресурстардың көлемі
жатады. Ресурстардың өсуіне сәйкес оның несиелік мүмкіндіктеріне әсер етеді
және активтік операциялардың ұлғаюына жағдай жасайды.
Банктің белгілі бір шетке капитал шығару және оны қарыз алушыларға беру
мүмкіндігі бар. Қазіпгі жағдайда депозиттер банктік ресурстардың бірден-бір
көзі болып табылмайды.Несиелік мекемелер ақшалай қаражаттарды банк аралық
нарықтан қарызға алады, сонымен қатар көрсетілген мақсатқа облигациялық
қарыздарды да белсені пайдаланады.
Банктік несиенің шамасына ақшалай-чектік эмиссиямен толтырылған нақтылы
ресурстардың көлемі ғана емес, оған өнеркәсіптік компаниялар, жеке тұлғалар
және мемлекеттік мекемелер әсер етеді. Осылайша экономикалық төмендеу
кезінде қарыз капиталы нарығының конъюктурасын айқындаушы негізгі фактор
болып, банктердің ресурстары емес несиеге деген әлсіз сұраныс болып
табылады.
2.2. Банктік несиенің мерзімі бойынша жіктелуі.
Мерзіміне байланысты несие қысқа мерзімді, орта мерзімді, ұзақ
мерзімді болып жіктеледі. Сонымен қатар қысқа мерзімді болып 12 айға (бір
жылға) жейін берілетін несие есептеледі; бір жылдан 5-6 жылға дейін
берілетін несие – орта мерзімді, ал одан ұзақ мерзімге берілетін несие –
ұзақ мерзімді болып есептеледі. Ерекше көңіл бөлетін нәрсе несиенің қайтару
мерзімін, сол шаруашылықтың (қарызгердің) қаржысының жеке ауыспалы
айналымының аяқталу кезімен байланыстырудың несиенің тиімді болуы үшін де,
оның белгіленген мерзімде қайтарылуы үшін де үлкен маңызы бар. Осыған
байланысты қазіргі банктердің (әсіресе, нарықтық экономикаға ауыса бастаған
кезде) несиенің мерзімін, қаржы айналымының аяқталуымен есептеспей бет
алды,3-6 айға беретіндігі үлкен қателік, тіпті зиянды. Осының салдарынан
шаруашылық жүргізушілер өнімдерін өткізіп үлгермей жатып ... жалғасы
Қазақстан аграрлық-техникалық
университеті
Қаржы кафедрасы
Курстық жұмыс
Банктік несиенің нарықтық
экономикадағы ролі.
Орындаған:
Тексерген:
оқытушы
Орал-2007
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 3бет
1Бөлім. Несиенің мәні және функциялары.
1.1. Несиенің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
бет
1.2. Несиенің формалары және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7бет
2Бөлім. Банктік несие.
2.1. Банктік несиенің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11бет
2.2. Банктік несиенің мерзімі бойынша жіктелуі ... ... ... ... ... 14бет
2.3.Несие процентінің нысандары және банктік проценттің
деңгейіне әсер ететін қозғаушы
күштер ... ... ... ... ... ... ... . 16бет
3Бөлім. Банктердің несиелік саясатын бағалау.
3.1.Банктердің несиелік саясатын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ...19бет
3.2. Несиелік процесті
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21бет
3.3. Несиелік моноторинг және несиелік портфель
сапасын
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24б
ет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...26бет
Пайданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .27бет
Кіріспе
Несие – қоғамдық қажеттіліктің туындысы болып табылады. Қоғам қандай
экономикалық формацияда болса да несие соның мақсатына қызмет атқаруға
тиіс. Кейбір экономистер несие өнімсіз шығынды көбейтіп (төленетін процент
жөнінде) өндіргіш күштердің дамуына кедергі келтіреді, нарықтық экономикаға
тән қарама-қайшылықтарды шиеленістіре түседі, сондықтан экономикалық
дағдарысты жоймайды, керісінше оны тереңдетеді, оған тікелей себепші болады
деген пікір айтады.
Несие деген сөздің орысшасы кредит латынның Credete деген сөзінен
шыққан. Оны егер орысшаға аударса верить деген сөз, қазақша сену
болады. Бірақ несие ешуақытта құр сенімммен берілмейді. Несие алу үшін
алдымен оның кезінде қайтарылуын қамтамасыз ететін кепілдемелер беру керек.
Әрине банктер кейде өзінің өте сенімді, көп жылдан бері қарым-қатынастары
нығайған, қаржы жағынан тапшылық көрмейтін клиенттеріне сенім көрсетеді.
Оларға несие кепілдемесіз берілуі мүмкін.Мұндай несие сенім несиесі деп
аталады.
Сонымен қатар, несие – қарама-қайшылықты жөндеу (реттеу) үшін
пайдалынатын бірден-бір экономикалық құрал болып та табылады. Ол үшін
барлық шаруашылық жүргізетін субъектілердің, бюджеттің, жеке тұлғалардың,
уақытша бос ақшаларды пайдаланып, уақытша қосымша қаржыға мұқтаж болған
шаруашылық жүргізу суъектілерге, жеке тұлғаларға, және керек болған кезінде
басқа елдердің фирмаларына қайтарымдылық және ақылық жағдайларға несие
беріледі.
Курстық жұмыстың тақырыбы банктік несиенің нарықтық экономикадағы
ролі болғандықтан жұмыстың негізгі мақсаты – несие тәуекелдігін төмендету,
несиелік моноторинг және несиелік портфель сапасын бақылау және де
Қазақстан Республикасындағы банктік несиені одан әрі дамытып , әлемдік
деңгейге жеткізу болып табылады.
1.БӨЛІМ. НЕСИЕНІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ФУНКЦИЯЛАРЫ
1.1. Несиенің мәні
Несие - өндірістік қатынастарды білдіретін экономикалық категория.
Несие экономикалық категория ғана емес, сонымен қатар тарихи категория
екенін атап өту керек. Ол өндірістік күштердің тек белгілі бір дамуында
пайда болады. Экономикалық категориялар – жалпы тарихи категориялар.
Несиенің және несиелік қатынастардың пайда болуына табиғи негіз, тауар
шаруашылығы болып табылады.
Қолдан-қолға тауарлардың қозғалысы ретінде тауарлар айырбасы, қызметтер
айырбасы несие жағдайындағы қатынастың пайда болуына негіз болып табылады.
Осыған байланысты бір маманның мынандай пікірін атап өту артық болмайды:
бірте-бірте айырбас саудаға арналды; саудамен арнайы айналысатын
адамдардың жаңа тобы – көпестер пайда болды; жылдың белгілі бір уақытында
көпестер мен сатып алушылар кездесетін ерекше орындар пайда болды,
жәрмеңкелер, яғни уақытша нарықтар құрылды. Көпестермен, жәрмеңкелермен,
жалпы саудамен бірге алғашқы несие пайда болды. Ірі сауда жүргізетін адам
үшін алған тауарлардың төлем мерзімімен сатып алу төлемінің мерзімі сәйкес
келмеген жағдайлар болады. Егер саудагер тауарын сатудан бұрын оны сатып
алуға тиіс болса, онда осы уақыт ішінде несие алуға деген қажеттілік, яғни
бұл адамға қарыз беру мүміндігіне деген сенім пайда болады.
Несиенің мәнін ашу – бұл несиені экономикалық қатынастардың біртұтас
жүйенің элементі ретінде көрсететін, оның мәнді анықтығын білдіретін
сапаларын тану болып табылады.
Несиенің құрылымы белгілі бір мәнге айналған және несиелік қатынастар
танымының сатысы ретінде көрінеді. Ол несиеде тұрақты, өзгеріссіз қалады.
Құрылымдық талдау тұрғысынан алғанда неие зерттеу объектісі ретінде,
бәрінен бұрын оның субъектілері болып табылатын элементтерден тұрады.
Несиелік мәміледе қатынас субъектілері қарыз беруші және қарыз алушы
болады. Кредитор мен қарыз алушының қалыптасуы тауар өндірісі мен тауар
айналысы негізінде жүреді.
Сатып алу-сату процесінде тауарларды өткізу саушының олардың ақшалай
эквивалентін әр уақытта тез арада алуына мүмкіндік бермейді. Сатып алушы
тауарды белгілі бір мерзімнен кейін төлеуі мүмкін. Бір тауар иеленуші қолма-
қол тауарды сатады, ал басқасы ақшаның өкілі немесе болашақтағы ақшаның
өкілі ретінде бола отырып тауарды сатып алады. Сатушы - қарыз беруші, ал
сатып алушы – борышқор болады. Кредитор және қарыз алушы бір полюсте
эквивалент мерзімінің ұзартылуы, ал басқасында оның төленуі жүзеге асатын
жағдайлардың барлығына қатысады.
Кредитор – несиелік мәміленің қарызды ұсынушы жағы. Қарыз беру үшін
кредитордың қарамағында белгілі бір қаражаттар болуы керек. Оның көздері өз
қорлары, ресурстары, өз кезегінде қацтарылымдылық негізінде ұдайы өндіріс
процесінің басқа субъектілерінен алынған ресурстар бола алады. Қазіргі
уақыттағы шаруашылықта кредитор-банк қарызды тек өз меншігндегі ресурстар
есебінен ғана емес, оның шоттарында сақтаулы тартылған қаражаттар есебінен
де, сонымен қатар акция және облигацияларды орналастыру арқылы жинақталған
қаражаттар есебінен де бере алады.
Қағида бойынша кредитор ерікті түрде болады. Қарыз алушы несиені
белгіленгенмерімде қайтармаған жағдайда несиелік келісімнің еріктілігі
бұзылады, қарыз алушылармен анағұрлым қатаң қатынастарға әкеп соғады.
Кредиторлардың бар болуының уақыттық шекарасы несиенің мерзімімен
анықталады. Несиенің мерзімі өз кезегінде ұдайы өндіріс процесінің барысына
байланысты.
Қарыз алушы – несиелік қатынастың, несиені алушы және алған қарыз
қайтаруға міндетті жағы болып келеді. Борышқор және қарыз алушы – бір-
біріне жақын, бірақ шамасы бірдей түсінік емес. Борыш – міндетті жалпы
сипаттайтын анағұрлым кең түсінік. Несиелік мәмілеге сәйкес борышқор туралы
емес, қарыз алушы туралы айту керек. Тарихи жағынан қосымша ресурстарға
деген қажеттілік танытатын жекелеген тұлғалар болды. Бастапқыда олар өз
еңбектерімен күн көруші ұсақ шаруалар, қолөнершілерболған еді.
1.2. Несиенің формалары және түрлері.
Несие экономикалық котегория ретінде формаларға ие. Форма әр уақытта
қандаай да бір объектілерге тән тұрақты, қажетті байланыстардың жиынтығын
білдіреді. Несиеге қатысты оның формасы бұл несиелік қатынастар
құрылымының, олардың әр түрлі сыртқы және ішкі өзгерістер кезінде
сақталатын негізгі қасиеттерінің көрінісі. Қарызға берілген құнға қатысты
кредитор мен қарыз алушы арасындағы байланыс қалай өзгерсе де, несиенің
формасы оның бүтін ретіндегі мазмұнын білдіреді.
Экономикалық әдебиетте, әдетте, несиенің негізгі екі формасы
қарастырылады: коммерциялық және банктік. Сонымен қатар көптеген
жариялымдарда несие формаларына: тұтыну, мемлекеттік, халықаралық,
үкіметаралық, фирмалық және т.б. жатқызады.
Коммерциялық несие – бұл жеткізушінің сатып алушыға ұсынған тауары
немесе көрсетілетін қызметі үшін төлемді кейінге қалдыруы. Несиенің осы
формасының объектісі ретінде тауарлық капитал қызмет атқарады. Коммерциялық
несиенің ерекшелігі мынада: қарыз капиталы өнеркәсіптік капиталмен
біріккен, ал оның мақсаты – тауарларды өткізуді жылдамдату.
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз келсімі – аясы тар
мақсат емес, ол сатып алу-сату келісіміне қосақталып жүреді. Қарыз келісімі
тауарлардың өткізілуін жеңілдетеді. Төлемді кеінге қалдыру мерзімі
жабдықтаушы мен сатып алушы арасындағы сауда келісімі жасалған уақытта жеке
анықталады. Әдеттте төлеуді кеінге қалдырудың ең жоғары мерзімі 90 күнге
белгіленеді. Төлемді кейінге қалдыру тауарлардың түріне және басқа
факторларға (мысалы, азық-түлік тауарларын төлеу қысқа мерзім ішінде жүзеге
асырылады) байланысты. Төлемді кейінге қалдыру кезеңін ұзарту сатып алушы
мүддесіне сай келеді, оны өткізілетін тауарлар бағаларының төлемдерімен
салыстыруға болады.
Банктік несие – бұл банктердің арнайы несие-қаржылық мекемелерінің
қарыз алушыларға ақшалай қарыз түрінде беретін несиесі. Банктік несие
барлық несиелердің ішінде ең көп тараған түрі. Өйткені, біріншіден,
банктердің операцияларының ішінде несие беру ең бастысы. Екіншіден,
шаруашылықтардың, жеке тұлғалардың уақытша бос ақшаларын бір жерге
шоғырландырып, оларды басқаларға несиеге беру банкіден басқа ешкімнің
қолынан келмейді.
Тұтыну несиесі – бұл тұрғындарға тұтыну тауарларын сатып алу және
тұрмыстық қызметтерді төлеу үшін коммерц, тауарды сату) және банктік
(тұтыну мақсатына қарыздар) формада биялық (бөлшек сауда орындары арқылы
төлемді кейінге қалдыра отырыперілетін несие. Бұл несие бөлшек саудамен
тығыз байланысты: бір жағынан – тауар айналымының ұлғаюымен несиенің көлемі
де өседі, өйткені тауарларға болған сұраныс несиеге де сұраныс тудырады;
екінші жағынан – тұрғындарды несиелеудің өсуі төлем қабілеттіне сұранысты
күшейтеді. Бұл тәуелділік, әсіресе, қазіргі уақытта нарықтық тауарлармен
толығу жағдайынд көрінеді.
Ипотекалық несие – жылжымайтын мүліктерді: жерді, тұрғын үй және
өндірістік ғимараттарды кепілдікке ала отырып берілетін қарыз.
Мемлекеттік несие – азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты қарыз
алушы немесе кредитор ретінде мемлекет және жергілікті билік оргндары
болатын несиелік қатынастар жиынтығы. Мемлекеттік несиенің негізгі формасы
– мемлекеттік займдар, сонымен қатар қысқа мерзімді қазыналық
міндеттемелер, тұрғындардың жинақ кассасындағы салымдар болып табылады.
Қысқа мерзімді қазыналық міндеттемелер (вексельдер және де басқа несиелік
міндеттемелер) ресми түрде бюджеттегі уақытша кассалық үлесті жабу үшін
шығарылады. Қазақстанда 1994 жылдың сәуір айынан бастап қазыналық
вексельдер аукционы үнемі өткізіліп тұрады.
Халықаралық несие – валюталық және тауарлық ресурстарды
қайтарылымдылық және пайыздар төлеу шарттарымен беру бойынша байланысты
халықаралық экономикалық қатынастар сферасындағы қарыз капиталының қозғалыс
формасы. Кредиторлар және қарыз алушылар ретінде банктер, жеке тұлғалар,
кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер, сонымен қатар халықаралық және ұйымдар
қатынасады.
Несиенің түрлері – ол ұйымдастыру-экономикалық нышандарына байланысты
әрбір несиені сипаттау. Несиені түрлерге бөліп жіктеуде әлемдік біркелкі
стандарт жоқ. Несие қатынастарының дамуына және тауар-ақша айналысының
өрістеуіне байланысты несие ақшалы және тауарлы болып бөлініп, одан әрі
несиенің жаңа түрлері пайда болуы мүмкін.
Несие түрлері төмендегі жағдайларға байланысты жіктеледі:
• Несиемен қамтамасыз етілетін ұдайы өндірістің сатысына. Өнім
өндіретін субъектісі несиені құрал-жабдықтар алуға, шикізат, жанар-
жағар майлар алуға және т.б. қажетіне жұмсаса, халық тұтыну
заттарын алуға пайдаланады. Жалпы алғанда несие айырбас
категориясы ретінде жиынтық өнімді өндіруге, бөлуге және тұтынуға
қолданылады;
• Экономикалық салаларында қолданылуына. Өнеркәсіп мекемесіне
берілген несие өнеркәсіптік несие деп аталады. Сонымен қатар ауыл
шаруашылық несиесі, саудалық несие(коммерциялық) түрлері болады.
• Несиенің қамтамасыз етілуіне. Тікелей қамтамасыз етілген несиеге,
мысалы, нақты тауарды сатып алуға берілген несие жатады. Жанамалай
қамтамасыз етілген несие, мысалы, өз ақша қаражаты аз болған
жағдайда тауар қорларының жетіспей қалған бөлігін төлеуге алған
несие.
• Несие үшін төлем. Несие ақылы және ақысыз болып бөлінеді. Бұндай
болып бөлінуінің себебі несиенің капитал ретінде қолданылуынан,
яғни несие алушы оны өзінен-өзі өсетін құн ретінде қолданып,
қайтару уақыты келгенде қарызға алған сомасын процент түріндегі
өсімімен қайтаруы керек.
Қорыта айтқанда, әлемдік банктік іс-тәжірибеде несиенің басқа көптеген
түрлері кездеседі. Мысалы, ұлттық және шетел валютасымен берілетін несие,
жеке және заңды тұлғаларға берілетін несие және тағы басқалар.
2.БӨЛІМ. БАНКТІК НЕСИЕ
2.1. Банктік несиенің мәні.
Банктік несие – бұл банктердің арнайы несие-қаржылық мекемелерінің
қарыз алушыларға ақшалай қарыз түрінде беретін несиесі. Банктік несие
коммерциялық несиенің шектеулерін қояды. Бос ақшалай капиталдар кез келген
өндіріс саласына беріледі және банктік несие арқылы кез келген бағытта
қозғала алады. Тоқыма фабрикасының иесі өзінің бос ақшалай капиталын банкке
орнастыра алады, ал банк бұл капиталды машина құрылыс кәсіпорнына қарызға
береді.
Банктік несие сферасы коммерциялық несие сферасына қарағанда несиені
қолдану өрісі кең. Коммерциялық несие тек тауар айналысына қзмет етеді, ал
банктік несие қоғамның барлық топтарын ақшалай табыстарынан және жинақтарын
капиталға айналдыра отырып, капиталдың қолдануына қызмет етеді.
Банктік және коммерциялық несиенің динамикасы әр түрлі. Коммерциялық
несиенің көлемі өндіріс пен тауар айналымының ұлғаюымен жоғарылайды және
олардың азаюымен қысқарады. Өнеркәсіптің дамуы кезеңінде оған ұсыныс және
сұраныс жоғарылайды, ал дағдарыстар кезінде азаяды. Өндіріс дағдарыстары
әсерінен тауарлардың өндірілуі мен өткізілуі де қысқарады, ал қарыздарды
төлеу үшін банктік несиеге деген сұраныс өседі. Өндірістің жанданып,
жоғарылаған кезінде нағыз капиталдың көлемі өседі, өндірістік мақсаттар
үшін банктік қарыздарға деген сұраныс жоғарылайды. Қоғамдық капиталдың
ұдайы өндірілуі тұрғысынан банктік несие қарыз капиталына (қарыз алушылар
қаражаттарды жұмыс істеп тұрған капиталдың көлемін ұлғайту үшін
пайдаланғанда) және ақшалай қарызға (қарыз алушылар қаражатты өздерінің
қарыздық міндеттемелерін өтеу үшін алғанда) бөлінеді. Жеке капиталды ұдайы
өндіріс тұрғысынан алғанда, бұл бөліну қарыздың қамтамасыз етілуіне
байланысты және қарыз алушы капиталының шамасына несиенің әр түрлі әсерін
көрсетеді. Несие алу кезінде тауарларды, бағалы қағаздарды кепілдікке қоя
отырып, борышқор банктен қосымша капитал алмайды. Оның кззқарасы
тұрғысынан, бұл – ақша қарызы.
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы қайта бөлінген
қарыз капиталы экономиканың барлық салаларында қолданыс табады. Бұл
ерекшелік оның жедел даму себебі қызметін атқарады. Қарыз мәмлесінің дербес
сипаты бар, онда ақшалай капитал өнеркәсіптік капиталдан бөлектенген.
Кредитордың мақсаты – пайыз түрінде табыс алу. Қарыз алушыға қайтарымдылық,
мерзімділік және пайыздық төлеу жағдайларында қарыз капиталын ұсынушы
банктік мекеме кредитор ретінде көрінеді.
Банктік несие өзінің маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, едәуір
сандық және сапалық өзгерістерге ұшырайды. Олардың біреуі қарыз мәмілесінің
қатысушыларымен банкирлер және жұмыс істеп жүрген капиталистермен шектеліп
қалмайды. Бір жағынан қарыз капиталын беруді банктермен басқа әр түрлі
мекемелер (қаржылық компаниялар, өзара несие банктері) жүзеге асырады.
Қарыз капиталымен мәміле жасаушы жаңа типтегі мекемелер кейде банктік
емес деген атқа ие, ал бұл жағдай оардың мәнін өзгертпейді (мысалы,
ұлыбританиядағы құрылыс қоғамы олардың қызметі тұрғын үй несиесін берумен
байланысты). Екінші жағынан, қарыз алушылардың құрамы өзгереді. Жұмыс
істеп тұрған капиталистерден басқа (акционерлік компаниялар және жеке
кәсіпорындар) қарыз алушылар – несиелік-қаржылық мекемелер, тұрғындар,
үкімет және жергілікті үкімет органдары болып табылады. Банктік мекемелерде
қарыз алушыларға ақшалай қаражаттарды берудің әр түрлі мүмкіндіктері бар.
Несиелік мүмкіндіктер ғана емсе сонымен қатар берілген қарыздардың
көлемдері де өзгереді. Несиелік операциялардың көлеміне ішкі және сыртқы
факторлар әсер етеді. Біріншіге банктің қоланда бар ресурстардың көлемі
жатады. Ресурстардың өсуіне сәйкес оның несиелік мүмкіндіктеріне әсер етеді
және активтік операциялардың ұлғаюына жағдай жасайды.
Банктің белгілі бір шетке капитал шығару және оны қарыз алушыларға беру
мүмкіндігі бар. Қазіпгі жағдайда депозиттер банктік ресурстардың бірден-бір
көзі болып табылмайды.Несиелік мекемелер ақшалай қаражаттарды банк аралық
нарықтан қарызға алады, сонымен қатар көрсетілген мақсатқа облигациялық
қарыздарды да белсені пайдаланады.
Банктік несиенің шамасына ақшалай-чектік эмиссиямен толтырылған нақтылы
ресурстардың көлемі ғана емес, оған өнеркәсіптік компаниялар, жеке тұлғалар
және мемлекеттік мекемелер әсер етеді. Осылайша экономикалық төмендеу
кезінде қарыз капиталы нарығының конъюктурасын айқындаушы негізгі фактор
болып, банктердің ресурстары емес несиеге деген әлсіз сұраныс болып
табылады.
2.2. Банктік несиенің мерзімі бойынша жіктелуі.
Мерзіміне байланысты несие қысқа мерзімді, орта мерзімді, ұзақ
мерзімді болып жіктеледі. Сонымен қатар қысқа мерзімді болып 12 айға (бір
жылға) жейін берілетін несие есептеледі; бір жылдан 5-6 жылға дейін
берілетін несие – орта мерзімді, ал одан ұзақ мерзімге берілетін несие –
ұзақ мерзімді болып есептеледі. Ерекше көңіл бөлетін нәрсе несиенің қайтару
мерзімін, сол шаруашылықтың (қарызгердің) қаржысының жеке ауыспалы
айналымының аяқталу кезімен байланыстырудың несиенің тиімді болуы үшін де,
оның белгіленген мерзімде қайтарылуы үшін де үлкен маңызы бар. Осыған
байланысты қазіргі банктердің (әсіресе, нарықтық экономикаға ауыса бастаған
кезде) несиенің мерзімін, қаржы айналымының аяқталуымен есептеспей бет
алды,3-6 айға беретіндігі үлкен қателік, тіпті зиянды. Осының салдарынан
шаруашылық жүргізушілер өнімдерін өткізіп үлгермей жатып ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz